Щоджэнц1ык1у алий щ1ымахуэ жэщ сочинение

Обновлено: 07.07.2024

Урок: Кабардинская литература.Тип урока: Подготовка к сочинению.

Цель урока: Активизация учебной и творческой деятельности учащихся средствами литературы, народного фольклора музыки, искусства, обеспечение обще культурного и музыкального развития путем постижения народных традиций.

Вложение	Размер
plan_konspekt_poema_madina.docx	227.16 КБ

Предварительный просмотр:

МКОУ " ООШ №4 Г.П.Терек" адыгэбзэмрэ адыгэ литературэмрэ и егъэджак1уэ Мамий Альбинэ.

Учитель:Мамиева Альбина Артуровна.

Урок: Кабардинская литература.

Дата проведения: 06.02.2015год.

Место проведения: МКОУ ООШ №4 ГП Терек, 9класс.

Тип урока: Подготовка к сочинению.

Задачи:

2. Развитие эстетического вкуса учащихся. Способствовать развитию интеллектуальных умений и навыков, диалектического мышления, памяти.

3. Способствовать мыслить, осознавать и доказывать мнение, не забывая своих традиций, воспитывать любовь к искусству горцев, музыке, к родной литературе, к народной музыке. Выбор структуры урока был сделан соответственно типу урока.

Этапы урока

2. Этап проверки домашнего задания.

3. Подготовка учащихся к работе на основном этапе.

4. Основной этап.

6. Подведение итогов.

На уроке использованы следующие методы обучения: поисковые, исследовательские. Методы контроля: устные, письменные, групповые, индивидуальные.

Всю работу на уроке я спланировала, учитывая психологические и возрастные особенности класса и рекомендации психолога школы.

На следующем этапе учащиеся провели поисково-исследовательскую работу. Продемонстрировали любовь к музыке, к искусству, к литературе, к обычаям и традициям адыгского народа. Содержание урока способствует всестороннему развитию личности.

Мурадыр: 1. Адыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэныр Мадинэ и образым къызэрыхэщыр.

2. Пасэ зэманым псэуа адыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэнымрэ нобэрей адыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэнымрэ зэгъэпщэн. 3.Еджак1уэхэм я гупсысэр тэмэму зык1элъахьыфу гъэсэным елэжьын.

Ц1ыхубзыр гъащ1эм и дыгъэщ, ц1ыхубзыр дунейм и мазэщ.

I.Урокымхуэгъэхьэзырын

Егъ.:Фи махуэ ф1ыуэ!

Егъ.:Мы фызэдэ1уа произведенэм хэт щыгъуазэ? Сыт хуэдэ оперэм щыщ мы пычыгъуэр? Сыт хуэдэ художественнэ тхыгъэм тращ1ык1ыжа мы тхыгъэр?

Eгъ.:Хэт ар зыгъэзащ1эр?

5-нэ слайдыр къэгъэлъэгъуэн.

Къэхутэныгъэ лэжьыгъэ. Презентацэ еджак1уэхэм ящ1ын.

Бэгъэтыжь Светэ- уэрэджы1ак1уэ 1эзэщ. Къэбэрдей - Балъкъэрым и щ1ыхь зи1э уэрэджы1ак1уэщ.

Егъ.: Сыт хуэдэ гупсысэхэр къытхуигъэушрэ мы пычыгъуэм дыщеда1уэк1э?

Егъ.: Гук1э зэхэфщ1ауэ п1эрэ поэмэм и пычыгъуэмрэ макъамэм и зэпыщ1эныгъэмрэ?

3-4 слайдхэр къэгъэлъэгъуэн. Къэхутэныгъэ лэжьыгъэ. Еджак1уэхэм презентацэ ящ1ын.

Къардэн Хьэсэн къэгъэлъэгъуэн. Къардэн Хьэсэн Къэбэрдей-Балъкъэрым и композитор ц1эры1уэщ. Ар февралым и т1ощ1рэ щым Шэджэм езанэкъуажэм 1923 гъэм къыщалъхуащ. Ленинград дэт консерваториер къиухащ. Къэбэрдей-Балъкъэрым и гимнырзыхилъхьащ.

Егъ.: Щоджэнц1ык1у Алий и ц1эр зезыхьэ театрым щагъэувауэ щытащ спектакл.Феплъамэ,хэтсымэ л1ыхъужь нэхъыщхьэхэм я ролхэр зыгъэзэщ1ар? Фц1ыхуу п1эрэт ахэр?

Едж.:Мадинэ и ролыр игъэзэщ1ащ Бэгъэтыжь Светэ.Заур и ролыр игъэзэщ1ащ Жылокъуэ Мухьэмэдин.

Егъ.:Сыт хуэдэ хьэл-щэнхэр къыхэщрэ мы тхыгъэми?

Едж.: Ц1ыхубзым хьэм хуэдэу зэрыхущытар, пщ1э зэримы1ар.

Егъ.:Адыгэ ц1ыхубзым и образ зэмыл1эужьыгъуэхэр къыщызэригъэпэщащ Щоджэнц1ык1у Алий ди литературэм. Дэ ди къалэнщ абы итха тхыгъэхэм щыгъуазэ зытщ1ыну, абыхэм пщ1э яхуэтщ1ыну. Абы къыхэк1ыуи урокым дэ нобэ къыщызэдгъэпэщащ Щоджэнц1ык1у Алилй и тхыгъэхэм теухуа тхылъ (выставкэ). Мыбы фэ щыгъуазэ щызыхуэфщ1ыфынущ тхак1уэм и гъащ1э гъуэгуанэм, абы итха тхыгъэхэр зытеухуа 1уэхугъуэхэм. Гъащ1эм и дахагъэр зыхэфщ1эфу фыхуэзыгъэсэн куэди къыхэфхынущ.

Егъ.:Щоджэнц1ык1у Алий Мадинэ и образыр телыджэу къигъэлъэгъуащ. Унэм щывгъэхьэзыра Мадинэ и сурэтхэм фытхутепсэлъыхь.

II.Унэ лэжьыгъэр

Едж. сурэтхэм топсэлъыхь. Мы сурэтым сэ къыщызгъэлъэгъуащ адыгэ ц1ыхубзым и дахагъэр, и къабзагъэр.

Едж.:Мадинэ1эсэщ, сабырщ, хьэл-щэндахэ хэлъщ.

Егъ.:Хъарзынэу фи сурэтхэм фытхутепсэлъыхьащ.

Егъ.: Искусствэри, живописри, литературэри- ахэр псори ц1ыхум игупсысэр къызэра1уатэ 1эмалщ. Ди Хэкумсурэтыщ1 1эзэ куэд исщ. Абыхэм ятеухуа фэ вгъэхьэзыра лэжьыгъэхэмфыкъытхуеджэ.

Ет1уанэ гупым я къэхутэныгъэ лэжьыгъэ. Презентацэ.

Сурэтыщ1 К1ыщ Мухьэдин тепсэлъыхьын. К1ыщ Мухьэдин сурэтыщ1 1эзэщ. Абы и лэжьыгъэхэр дуней псом щыц1эры1уэщ. Ар Шэджэм къуажэм 1939 гъэм къыщалъхуащ. Ленинград дэт университетыр къиухащ. 1973 гъэм тхак1уэхэм я союзым хагъэ хьащ. Абы Мадинэ и сурэтыр ищ1ащ.

Егъ.: Аращи, гуры1уэгъуэ хъуауэ къыщ1эк1ынщ Щоджэнц1ык1у Алийи поэмэм и темэ нэхъыщхьэр.Мурадыр.

1. Адыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэнырМадинэ и образым къызэрыхэщыр.

2. Пасэ зэманым псэу аадыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэнымрэ нобэрей ц1ыхубзым и хьэл-щэнымрэ зэгъэпщэн.

3. Еджак1уэхэм я гупсысэр тэмэму зык1элъахьыфу гъэсэным елэжьын.

III. Урокым и 1ыхьэ нэхъыщхьэм хуэгъэхьэзырын

9-слайд къэгъэлъэгъуэн. Зэрызэпкърах упщ1эхэр.

1. Адыгэ ц1ыхубзыр хэт и образымк1э поэмэм къыщыгъэлъэгъуа ик1и сыт хуэдэу къэгъэлъэгъуа?

2. Адыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэн удэзыхьэхыу Мадинэ хэлъыр сыт?

3. Мадинэ насыпыф1э хъуным хэт сымэ зэран къыхуэхъуар?

4. Гъащ1эм щек1уэк1 залымыгъэм хуэдэ 1эмалхэмк1э пэуврэМадинэ?

5.Сыт абы хузэф1эк1ар?

6. Мадинэ и образыр сыт щ1элъап1эр?

Егъ: Дауэ иухрэ поэмэр?

Едж:Мадинэ Пылыжь Джэрий док1уэ. Ар насыпыншэмэхъу. И къуэ закъуэр ц1ыхубз уэчыл хъуну щогугъу. Мадинэ апхуэдэ гъащ1эмк1э арэзыкъым. Ар зэныкъуэкъужурэ сымаджэ мэхъури мал1э.

Егъ:Мадинэ зыхэпсэук1а зэманыр игъащ1эм сытк1э зэранхуъхъуа?

Едж: Вывод. Феодализмэр трахыжа щхьэк1э къэмынэу, а зэманым псори зи 1эмыщ1э илъу щытахэр мылъку зыбгъэдэлъхэмрэ къулейхэмрэт.

Егъ: Пасэ зэманым псэуа адыгэ ц1ыхубзым и хьэл-щэным рэнобэрей ц1ыхубзым и хьэл-щэнымрэ зэщхьу п1эрэ? Зэдывгъапщэт. Едж:Ди зэманым ц1ыхубзыр щхьэхуит хъуащ, я пcэук1эри нэхътынш хъуащ.

Ди тхак1уэхэм щыщу сэ нэхъыф1у слъагъур Щоджэнц1ык1у Алийщ. Алий ц1эр щыжып1эк1э, 1эмал имы1эу, уи нэгу къыщ1охьэ а ц1ыху щэджащэр къызыхэк1а адыгэ лъэпкъ уардэр. Сэ къызэрыслъытэмк1э, насыпыф1эщ ик1и уахътыншэщ апхуэдэ ц1ыху къызыхэк1а лъэпкъыр. Къэбэрдей - Балъкъэрым щыпсэухэм я закъуэкъым нобэ а ц1эм ирипагэр. Ар я Алийщ усыгъэр ф1ыуэ зылъагъуу ди къэралышхуэм ис псоми.

Адыгэщ1ым и къуэ щыпкъэр дунейм зэрытетар илъэс пл1ыщ1 къудейщ. Арами, зэман к1эщ1ым къриубыдэу Алий адыгэхэм яхуилэжьа 1уэхутхьэбзэр лъытэгъуейщ. Адыгэбзэм и беягъыр, 1эт1элъэт1агъыр, сыт хуэдэ гурыщ1эри къызэрип1уэтэжыфынум и щыхьэт нэскъэ Алий и усэ жьгъырухэр, прозэ тхыгъэ мащ1эу ди нобэрей литературэм гъуэгугъэлъагъуэ хуэхъуар! Алий адыгэхэр дызэрыпагэ усак1уэщ, ди щхьэр лъагэу дэзыгъэлъагъуж, нобэми ныжэбэми дызэрыгушхуэ ц1ыхущ.

Щоджэнц1ык1у Алий хиша лъагъуэ-

ращ дэ гъуэгушхуэ тхуэхъуауэ

Лэжьыгъэр зыгъэзэщ1ар

Налшык къалэ

31 – нэ курыт еджап1эм

адыгэбзэмрэ литературэмк1э

и егъэджак1уэ Афэщ1агъуэ Светланэщ.

Уи гъащ1эр мащ1эу щытами,

Мык1уэдыжынхэр уи тхылъщ,

Ажалыр уэрк1э п1эщ1ами,

Ц1ыхубэм я гум ухэлъщ.

Адыгэ литературэм зымащ1эк1э нэхъ мыхъуми 1уэху хузи1а, абы щыгъуазэ, зыджа гуэри бгъуэтынкъым Щоджэнц1ык1у Алий псалъэ гуапэ, псалъэ дахэ хужызымы1э, абы и 1эзагъым пщ1э хуэзымыщ1, зи щхьэр хуэзымыгъэщхъ. Букварь зи блэгущ1эм щ1элъу еджап1эм к1уэм и деж къыщыщ1эдзауэ зи пащ1э – жьак1эр къетхъухахэм нэсыху, хэт зымыц1ыхур Щоджэнц1ык1ур! Абы и усэ жьгъырухэм, и поэмэ телъыджэхэм ямыгъэп1ейтеяр сыт хуэдэ тхылъеджэ? Сэ сызэреплъымк1э, литературэр ф1ыуэ зылъагъу дэтхэнэ зы адыгэ унагъуэми нобэ къыщыбгъуэтынущ Щоджэнц1ык1у Алий и тхыгъэхэр. Щоджэнц1ык1ум и тхыгъэхэм къызэщ1аубыдащ л1эщ1ыгъуэк1эрэ адыгэ лъэпкъым къыдэгъуэгурык1уэ 1уэры1уатэм и 1эф1ып1эхэр, анэдэлъхубзэм и псалъэ дыщэхэр.

Алий и тхыгъэ псоми ущ1эджык1рэ уегупсысыжмэ, ижьым къыщыщ1эдзауэ нобэм къэсыхук1э Къэбэрдейм и тхыдэм ущ1эджык1ауэ, ц1ыхубэм я псэук1ар, къызэрек1уэк1ар нэрылъагъу пщыхъуауэ къэплъытэнущ. Алий и тхыгъэхэм щыпсэур гу пщтыррэ псэ къабзэрэ зи1э ц1ыху щыпкъэхэмрэ дахэхэмрэ я закъуэкъым, ат1э абыхэм къыщыгъэлъэгъуащ ди щ1ыналъэ дахэр, ди къурш лъагэхэр, ди псы уэрхэр, берычэтылъэ гъавэ щ1ап1э губгъуэхэр, удз гъэгъахэр, псоми гъащ1э езытыж дыгъэр, дахагъэу щы1э псори.

Щоджэнц1ык1ум и усэ куэдыр нобэ гъащ1эм дызыщы1ууэ мыхъумыщ1агъэхэм тегъэпсауэ итхам хуэдэщ. Ди адыгэ литературэм зы1эригъэхьа ехъул1эныгъэ псомк1и ф1ыщ1э ин бгъэдэлъщ Алий.

Мис апхуэдэ лэжьыгъэф1 куэд и 1эдакъэ къыщ1эк1арщ Алий нэхъыф1у сэзыгъэлъагъур. Ар дунейм зэрехыжрэ илъэс дапщэ хъуа, ит1ани и тхыгъэ гуащ1аф1эхэмк1э ар ноби къытхэтщ, дахэр игъэдахэрэ ем ебэну. Зи ц1эри зи щхьэри нэхуу щыта а ц1ыху телъыджэм и усыгъэхэри нэхуу къытхуоблэ ноби. Ужьыхынкъым а нэхури ц1ыхум и нэр къэплъэху.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Щоджэнц1ык1ум и творчествэм нэхъ куууэ щыгъэгъуэзэн; поэмэм къыщыгъэлъэгъуа лъэхъэнэр убзыхун, къэрал псо е абы ис ц1ыхухэр зэуэну хуэмейуэ 1эмалыншагъэк1э зауэ мышум хэша зэрыхъум щыгъэгъуэзэн, тхыгъэм къыщыгъэлъэгъуа тхьэмыщк1агъэ хьэлъэм и щхьэусыгъуэр къагурыгъэ1уэн; поэмэм и бзэмрэ и гъэпсык1эмрэ и1э щхьэхуэныгъэхэр убзыхун; я бзэм зегъэужьын.

Сабийхэм гущ1эгъу, гулъытэ, шы1эныгъэ яхэлъу, зэхэщ1ык1 я кум дэлъу щытыным къыхуеджэн.

Еджак1уэ ц1ык1ухэр гуп лэжьэк1эм, зэдзыл1ауэ зэгъусэу лажьэу егъэсэн; информацэм зыхуей къыхахыу, ар зрагъапщэу анализ ящ1ыфу егъэсэ.

Усыгъэм и дакъикъэ . (Сабийхэр ягъэхьэзыра усэ сатырхэм къоджэ)

Усэ къарук1э бийр бгъэсу

Лъагъуэ насыпым хуэпщ1ат,

Уигу щыплъэм уи 1эр нэмысу

Хэщ1ап1э дэнэ щыпщ1а?

Уи гъащ1эр мащ1эу щытами,

Мык1уэдыжынхэр уи тхылъщ,

Ажалыр уэрк1э п1эщ1ами,

Ц1ыхубэм я гум ухэлъщ.

Нобэ Алий тхэмытыжми,

Псоми ди гум 1эф1у илъщ.

Къигъэнауэ и лэжьыгъэр

Усак1уэшхуэм и фэеплъщ.

Егъ. Ц1ык1ухэ, хэту п1эрэ мы усэ сатырхэр зыхуаусар (мы усэ сатырхэр зыхуаусар дэ псоми ф1ыуэ тлъагъу усак1уэ щэджащэ Щоджэнц1ык1у Алийщ)

Упщ1эр - Иджырей адыгэ усыгъэм и лъабжьэр зыгъэт1ылъа, ди литературэм и зэхэублак1уэ , зи лъэпкъ культурэр лъагэу зы1эта усак1уэ.

Упщ1эр - Щоджэнц1ык1у Алий дэнэ щ1ып1э ик1и дапщэщ къыщалъхуар?

Упщ1эр - Щоджэнц1ык1ум и япэ усэр, ар щитха щ1ып1эр?

Упщ1эр - лейр къэгъуэтын – рассказ, очерк, новеллэ, поэмэ?

Псэ зы1умытыр псэ зыпытым ещхьу къэгъэлъэгъуэным сыт зэреджэр?

Алыдж псалъэщ, мыхьэнэ зэдзэк1а къик1ыу аращ. Ар поэтическэ троп л1эужьыгъуэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ: 1уэхугъуэ е щытык1э щхьэхуэр къэзыгъэлъагъуэ псалъэм и мыхьэнэр зэдзэк1ауэ къэхьауэ.

1уэры1уатэми тхак1уэхэм, усак1уэхэм я тхыгъэхэми ущрохьэл1э плъыфэ, щытык1э гуэрхэр къызэрыгуэк1ыу зэрыщымытыр къозыгъащ1э псалъэхэм. Сытк1э уеджэ хъуну абыхэм.

Зытепсэлъыхь 1уэхугъуэр нэхъ на1уэ хъун папщ1э зы предметыр нэгъуэщ1 предметым хуигъадэмэ, иригъапщэмэ.

Егъ. Девгъэгупсысыт , урокым щек1уэк1ыну псалъэмакъыр зытеухуауэ щытынур сыту п1эрэ ? (Сэ сызэреплъымк1э, урокыр теухуауэ щытынущ Щоджэнц1ык1ум и лэжьыгъэм, абы и "Щ1ымахуэ жэщ" поэмэм)

Егъ. Сыт хуэдэ мурадхэр дгъэувыпхъэу къэфлъытэрэ?

- усак1уэм и творчествэм нэхъ куууэ зыщыдгъэгъуэзэну;

- тхыгъэм къыщыгъэлъэгуъа 1уэхугъуэр щек1уэк1 лъэхъэнэр дыубзыхуну;

- гъэсэныгъэ –ущииныгъэ мыхьэнэуэ тхыгъэм и1эр къэтлъытэну;

- и бзэмрэ и ухуэк1эмрэ дык1элъыплъыну.

Егъ. Сыт хуэдэ лъэхъэнэ къыщы1уэтэжа поэмэм, сыт хуэдэ 1уэхугъуэ ар зэпхауэ тхыдэм къыхэщыжыр? (20-нэ л1эщ1ыгъуэм и пэщ1эдзэм ек1уэк1а япэ дунепсо заурщ.)

Егъ. А зауэ гущ1эгъуншэм и тхыдэм к1эщ1у дыщигъэгъуэзэнщ Быдэ Карина (презентацэ щ1ыгъуу)

Егъ. Карина зи гъугъу ищ1а 1уэхугъуэр сыт хуэдэ щ1ык1эк1э ди пащхьэ кърилъхьэрэ усак1уэм?

Абы и щапхъэу усак1уэ къехь зы унагъуэ тхьэмыщк1эм гугъуехьрэ бэлыхьу ишэчар: зи щхьэгъусэр зауэм хэк1уэда, зи сабий закъуэр шхын щхьэк1э зыф1эл1э анэ тхьэмыщк1эмрэ сабиигъуэм и 1эф1ыр зыхэзмыщ1эу дунейм ехыжа щ1алэ ц1ык1умрэ.

Егъ. Усак1уэр зытепсэлъыхь зэмэныр нэгъэсауэ ди нэгу къыщ1эувэн папщ1э сыт хуэдэ 1эмал абы къигъэсэбэпыр?

Едж. Поэмэм и къыщ1эдзап1эм пейзажым мыхьэнэшхуэ щеубыд. Дунейм и щытык1эм псэ гузэвэгъуэм ухедзэ, адэк1э кърик1уэнур зэрымы1уэху мыщхьэпэм ухуегъэхьэзыр, уегъэнэщхъей, ит1ани узы1эпешэ, къэхъунум упегъаплъэ.

П.п Жэщ губжьащи, жьы зэпихум

Бадзэ хужьыр крехьэк1,

Къуак1и тафи къимыгъанэу

Джэбын хужьыр кърешэк1.- мы псалъэхэм, шэч хэмылъу, уагъэгузавэ, а борэным ф1ы къызэримыхьынум дыхуегъэхьэзыр, адэк1э къэхъунум дыхуопащ1э.

Егъ. Хэт иджыри къигъуэтын абы и щапхъэ?

Едж. Щыхьэр гъунэу къуажэ ц1ык1ум

Пшагъуэм джанэ зыхуищ1ат,

Хьэ пщ1эу макъи щымы1эжу

Даущыншэт, хэжеят.- Мыбдежым дунейми а унагъуэ тхьэмыщк1эм зыкъыдищ1 хуэдэщ: гукъыдэжыншэщ, щымщ, щ1ы1эщ, жагъуэщ, гурыф1ыгъуэ гуэри щыплъагъуркъым.

Едж. Ауэ пхъашэщ щ1ымахуэжьыр-

Дыгъужь нэщ1ау, къыжьэхопхъэ .

Я уэрамхэр лъэужьыншэу

Уэсым псори исеят,

Уни,жыги щ1ым щхьэ хуащ1у

Хьэщхьэтеуэм дэгъуэлъат. - Хьэщхьэтеуэм дэгъуэлъа жыгхэм хуэдэу, фыз тхьэмыщк1эми и щхьэр къыхуэ1этыркъым, 1эмалыншэщ, ек1уэл1эпэншэщ, и сабий закъуэм хуищ1эфы1акъым.

Егъ. Поэмэм и сюжетыр к1эщ1у ик1и гуры1уэгъуэу къэт1уэтэжын папщ1э гупищу гуэшауэ лэжьыгъэ зырыз дгъэзэщ1эн хуеящ: тхыгъэр 1ыхьищу зэпыудауэ иллюстрацэ хуэщ1ын, тепсэлъыхьын.

1 гуп - Зи л1ыр зауэм хэк1уда фыз тхьэмыщк1эмрэ абы и къуэ закъуэмрэ я псэук1эр.

2 гуп - Анэ тхьэмыщк1эр пащтыхьыжьхэм я деж лъэ1уак1уэ мак1уэ.

3 гуп - Анэм и щхьэцыр ищэри бэзэр шхын къищэхуауэ къэк1уэжащ, ауэ "къуэр дияуэ" кърохьэл1эж.

Егъ. Хэт сымэ дыщрихьэл1эрэ мы поэмэм? (Анэм, щ1алэ ц1ык1ум - къуэм, пащтыхьыжьхэм)

Егъ. Абыхэм я образхэр убзыхуа хъунымк1э дэ1эпыкъуэгъу къытхуэхъунущ фи пащхьэ илъ карточкэхэр.

1 гуп - анэр зыгъэбелджылы псалъэхэр

2 гуп - щ1алэ ц1ык1ур

3 гуп - пащтыхьыжьхэр. (кластер ящ1ыжри абык1э зыкъапщытэж)

Егъ. Зэдвэгъапщэт ц1ык1ухэ- унэ пхашэм -унэ нэхухэм, абджыпс унэм, дуней хьэлъэ - жэнэт псынэ, гуф1э пшынэ, нэгъуэщ1хэри. Сыт къыхэфхын мы псалъэхэм? - а зэманым ек1уэк1а зэхуэмыдэныгъэр, хуэкъулейхэм тхьэмыщк1эр ираудыхыу, ц1ыхум хамыбжэу зэрыщытарщ.

Егъ. Сыт хуэдэ псалъэжьхэр къыхуэтхь хъуну? (Изрэ ныкъуэрэ зэрыщ1эрэ. Щхьэ къуийм и лажьэр щхьэ псом ищ1эркъым. )

Егъ. Хьэлэмэту зэхэухуэнащ поэмэр зэрытха бзэмрэ абы и ухуэк1эмрэ. Сыт гу зылъыфтар абы фыкъыщеджэм ? (Тхыгъэм куэду ущрохьэл1э тропхэм, псалъэ шэрыуэхэм, псалъэжьхэм)

Егъ. Дэтхэнэ зыми фи пащхьэ илъщ таблицэ зырыз, а лэжьыгъэр т1урыт1у зэдзыл1ауэ дгъэзэщ1энущ.

Жьэщ губжьащи, жьы зэпихум..

Бадзэ хужьыр кърехьэк1.

Джэбын хужьыр кърешэк1.

Унэ нэхухэм шыщ1эж фадэр.

. щ1ымахуэжьыр - дыгъужь нэщ1ауэ.

И жыхафэм жьыр щыджэгуу.

Анэ нэщ1ым и гущ1эгъурщ.

Нэпс щ1агъэжу анэ гъурхэр.

Щ1ак1уэ хуэдэу, щхьэц ф1ыц1эшхуэр.

Унэ пхашэм ар щогуф1э.

(Лэжьыгъэхэр зэрахъуэк1ри къапщытэ - зыкъапщытэж)

Егъ.Фэри гу зэрылъыфтащи, ц1ык1ухэ, поэмэр бзэ дахэ, бзэ шэрыуэк1э тхащ. Абы зэ нэхъ мыхъуми еджам си ф1эщ хъуркъым зэи и гум ихуну. Апхуэдэ тхылъеджэхэм ящыщ зыщ епщ1анэ классы и еджак1уэ Тенджыз Бертэ. Ар гук1э къыфхуеджэнущ поэмэм щыщ пычыгъуэ.(Макъамэ щ1эту)

Егъ. Щхьэгъусэ зи гъащ1эр пащтыхьхэм щхьэузыхь хуэзыщ1ар, анэ тхьэмыщк1э дэ1эпыкъуэгъуншэр, сабий зеиншэ мэжэщ1ал1эр, къулейсызыгъэр, гузэвэгъуэр, гуауэ мыухыжыр - сыт а псор къэзышэр? (Шэч хэмылъу,зауэрщ.)

Егъ. Ди зэманым дэнэ щ1ып1э зауэ щек1уэк1ыу фщ1эрэ? (Украинэм, Сирием. )

Ц1ыху ц1ык1ур дунейм къызэрытехъуэрэ зауэр йок1уэк1. Сыт ар къызыхэк1ыр? Дэнэ зауэр къыщежьэрэ? Хэт зи фейдэ хэлъыр? Сыт абы щхьэусыгъуэ хуэхъур? Ц1ыхур мыпсэуфыну п1эрэ зауэншэу? - иджыри къыздэсым а упщ1эхэм я жэуап нэсыр зыми къыхуэгъуэтакъым. Ауэ, ц1ык1ухэ, дэтхэхнэ зы ц1ыхуми езыр зрик1уэну гъуэгур къыхехыж, адыгэ псалъэжьым зэрыжи1эщи "Ф1ы пщ1амэ, ф1ы ухуэзэжынщ, е пщ1амэ, ем ухуэзэжынщ". Емрэ Ф1ымрэ зэхэдгъэк1ын папщ1э зауэ псалъэм антоним къыхуэвгъэхьыт - мамырыгъэ.

(Гупит1у гуэшауэ синквейн зэхалъэ - зауэ -мамырыгъэ)

Мэныкъуакъуэ, мэзауэ, яук1.

Зауэм и к1эр хьэдагъэщ

Дегъэгуф1э, дегъэгушхуэ, дохъумэ

Мамырыгъэм ц1ыхури добжьыф1э.

Егъ. Сыт -т1э ц1ык1ухэ къыхэтхынур?(Гъащ1э)

Егъ. Мамыру дыпсэун папщ1э сыт хуэдэ хьэ - щэнхэм дыхуэныкъуэ: гущ1эгъу, гулъытэ, зэхэщ1ык1, щы1эныгъэ, зэгуры1уэ.

Егъ. Ди урокым и к1эухыу сыхуейт Нало Ахьмэдхъан и литературнэ л1ыхъужь К1эрэф Залымджэрий и псалъэхэр къыфхуэсхьыну:

Сэ сыхуейт фэ фщыщ дэтхэнэ зыри къулейуэ, лъэщу, узыншэу фыпсэуну, ауэ лей зевмыхьэу, ц1ыху сэфэтым фимык1ыу фыпсэуну.

Рефлексия - щ1эныгъэм ибгыщхьэ.

Оценкэ гъэувын

Унэ лэжьыгъэ етын: сочиненэм зыхуэгъэхьэзырын " "Щ1ымахуэ жэщ" поэмэм блэк1а зэманыр къызэрыхэщыр."

Нэрылъагъу пособиехэр : Щоджэнц I ык I у Алий и портретыр, тхылъхэм я выставкэ, плакатхэр.

Урокым и ек I уэк I ык I эр.

I . Къызэзгъэпэщ дакъикъэ.

II . Урок блэк I ам яджар къэпщытэжын.

1.Инд. опрос карточкэк1э гъэлэжьэн (нэрыбгит I ым Щоджэнц I ык I у Алий и биографиер ятхыж).

2. Фронтальнэ опрос .

-Сыт у/лэжь. фи I ар?

-Хэт Щоджэнц I ык I у Алий? Сыт а тхак I уэм хужыф I эфынур?

-( Щоджэнц I ык I у Алий тхак I уэщ, усак I уэщ. Адыгэ литературэм зи ц1эр дыщэпск1э хэзытха усак1уэщ.)

- Сыт хуэдэ тхыгъэ хэр итхауэ фщ1эрэ фэ?

3.Егъэджак1уэм и псалъэхэр.

Пэжщ Щоджэнц I ык I у Алий хэлъхьэныгъэшхуэ хуищ1ащ ди адыгэ литературэм зыригъэужьын папщ1эк1э. И тхыгъэхэм куэду феджэнущ ищхьэ классхэм.Абы и тхыгъэ налкъутхэр дунейм къызэрытехьэрэ зэманыф1 дэк1а щхьэк1э, я пщ1эр, я мыхьэнэр, лъэпкъ тхъылъеджэм хуи1э лъагъуныгъэр нэхъ лъагэ хъуа ф1эк1а, зык1и нэхъ къэлъэхъшакъым . Абыхэм я жьы къабзэм, я бзий нэхум ноби добжьыф1э, догъагъэ адыгэ литературэр, абы и дэтхэнэ ехъул1эныгъэми на1уэу хыболъагъуэ, а усак1уэ псэемыблэжым и 1эрык1хэр, езы зэман дыдэр зыпэмылъэщыфар. Усак1уэм и тхыгъэ хьэлэмэтхэр псэунущ зы адыгэ дунейм тетыху.

III .Бзэм зезыгъэужь лэжьыгъэ.

Адрей урокым зи гугъ дымыщ1ыфауэ, нобэ зы хьэлэмэт вжес1энщ.

Щоджэнц I ык I у Алий 1936 гъэм ди лъахэм щы1ащ. Апщыгъуэм ар 1ущ1ащ ди тхак1уэ, усак1уэ гъуэзэджэ Уэхъутэ Абдулыхьи. Ди Хэкур ф1ыщэу зэрилъэгъуар къригъэлъагъуэу, I эдииху чэщанэм и фэеплъу итхащ мы усэри фыкъеда1уэт.

I эдииху.

1. Салам узохыжыр Инжыджым,

Л1эщ1ыгъэ усэхэр жызы1эм,

Ижь 1уэры1уэтахэр зезыхьэм.

2. А псы уэрышхуэр зи лъабжьэм,

Шыху лъагъуэм хуэдэу щолъагъуэ,

Гъэмахуэ дыгъэм пэлыду

Абджыфэм ещхьу къы1уедзэ.

3.Сэ а псы ябгэм и нэзу

Пшэр зи т1ысып1эм сытетщ.

Пшэ гуп хъар п1ащ1эхэр си щхьэгум

Къытелъ сф1эщ1ыжу гъунэгъущ.

IV . Темэщ1эм елэжьын.

1. Хэзышэ псалъэ .

2. Словарнэ лэжьыгъэ.

Хэт дауэ къыгуры1уа мы псалъэхэр тхыгъэм фыщеджэм .

· Пут – 16 кг.

· Пщ1анэ - гъавэ къэк1агъэщ1э щхъуант1э

· Даущ ерухэр - губжь зыщ1эту 1эуэлъауэу ежэх псы

· Нэкъыф1эщ 1- нэм илъагъу псори

· Дестынэ - зы гектар

· Сарыкъ - хьэжы пы1э

· Ят1э щыкъыр - ят1э тыкъыр

· Къэлътмакъ зэпедзэк1 – къэп л1эужъыгъуэ, хъуржынит1 зэпыту

· Лэп1анк1э – шэмэдж зэрагъэжан

· Л1ыщ1э – бийм пщ1эк1э хуэлажьэ ц1ыху.

· Къулъшыкъу - пщэдджыжьым сыхьэтыр 9- хэм деж

· Дзэху удз – лъэдий захуэу дэжей удз.

V . Темэщ1эр гъэбыдэжын.

- Ат1э, псори феджауэ солъытэ, ауэ нэхъ къыхэгъэбелджылык1ауэ иныкъуэм загъэхьэзыращи девгъэдэ1ут. Иужьк1э мис мы упщ1э фхуэзгъэувхэм жэуап къефтыфын папщ1э.

1. Фэ щымыуауэ къэфлъытэрэ Хьэмид суд пащхьэм имыхьэу хьэжым зэрыгуры1уар?

2. Федэ1уа иужьк1э хьэжым хар-кэ етын. Хьэсет хар-кэ етын.

2. Хьэмидрэ Хьэжымрэ я зэпсэлъэныгъэмэр инсценировать ящ1.

3. Еджак1уэхэм падзэ.

4. Мурат, Хьэсет Мусэ сымэ я зэпсэлъэныгъэр.

5. Пщы1эм хьэжыр къызэрытехьам щ1эдэ1ун.

4. Хьэжымрэ Хьэмидрэ я зэпсэлъэныгъэр инсц-ть щ1ын.

VI .Урокыр гъэбыдэжын .

Упщ1э згъэувахэу щытахэм и жэуап ирегъэтыжын:

1. Фэ щымыуауэ къэфлъытэрэ Хьэмид суд пащхьэм имыхьэу хьэжым зэрыгуры1уар?

2. Хьэжым хар-кэ ирегъэтын. Хьэсет хар-кэ ирегъэтын.

3.Псори хьэлэмэту къывгуры1уащ.

Ауэ сыхуейт къэвгъэлъэгъуэжыну тхак1уэм къигъэлъэгъуа худ.1эмалхэр?

- Сыт пейзажк1э зэджэр?

- Сыт олицетворенэк1э зэджэр?

- Сыт метафорэк1э зэджэр?

4 . Оценкэ гъэувын.

VII . У\л ятын.

Нэхъ уигу щ1ыхьа 1ыхьэм сурэт хуэщ1ын; тхыгъэм и щ1агъым щ1эт упщ1эхэм жэуап етын.

Читайте также: