Мад ама фырт гадиаты сека краткое содержание
Обновлено: 03.07.2024
Йæ мад (уый дæр ахуыргæнæгæй куыста, горæты скъоламæ дæр æй уый арвыста) фæцалх кодта лæппуйы рæдыд фæндагыл. – Мать мальчика (она тоже работала учительницей в школе, это она его в городскую школу отправила) направила его на неправильный путь. (Хъодзаты Æхсар, Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
45 хицауад
коалицион хицауад – коалиционное правительство
хицауады сæрдар – председатель правительства
хицауады сæргълæууæг – глава правительства
хицауады уæнг – член правительства
Советон хицауады фыццаг азты бирæ мадæлтæ æмæ фыдæдтæ сæ цоты скъолатæм нæ уагътой, уæлдайдæр чызджыты. – В первые годы советской власти многие родители не пускали своих детей, в особенности дочерей, в школу. (Хъодзаты Æ., Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
46 хæрдмæдзог
Уалынмæ марды рахастой, адæм аивылдысты йæ фæстæ, уый дæр цыди семæ, марды фæстæ; сауджынтæ уыдысты сæ аргъауæн дарæсы, хур касти, дзидзидай сывæллæттæ куыдтой сæ мадæлты хъæбысты, зарыдысты хæрдмæдзог цъиутæ, сывæллæттæ афтид хæдæтты згъордтой æмæ сæхи ирхæфстой фæндагыл. – Покойницу понесли, наконец, народ повалил следом, и он пошел за нею; священники были в полном облачении, солнце светило, грудные ребенки плакали на руках матерей, жаворонки пели, дети в рубашонках бегали и резвились по дороге. (Н. Гоголь, Старосветские помещики. Тæлмацгæнæг – Саламты А.)
47 цæрмыстыгъд
йæ фыды цæрмыстыгъд бакодта – он вылитый отец
48 чындз
чындзы цæуын – выходить замуж
ногхаст чындз – новобрачная; молодая невестка
чындз хæссын – брать невесту в дом жениха
уæ чындз лæппуты мад фæуæд – пусть ваша невестка станет матерью мальчиков (пожелание)
49 æвæугæ
Цæрæм мах æвæугæ фыды. – Мы живем в нескончаемом зле. (Уалыты Лавренты æмдзæвгæйæ)
50 æдзæмдзинад
51 æрбазынын
Хъомдоны 'рдыгæй арбазынд, иу-æртын фондз азы кæуыл цыдаид, ахæм лæппулæг. – Со стороны коровника показался мужчина, которому на вид было лет тридцать пять. (Дзесты К., Мадæй тыхджындæр)
52 æрбайхъусын
Чызг æмæ мад хæдзары ныхæстæ кæнынц ныллæг хъæлæсæй, уыцы рæстæджы сæм чидæр æрбайхъуыста дуарæй. – Дочь и мать тихим голосом разговаривали в доме, а в это время их кто-то слушал.
53 æрвитæггаг
æхца æрвитæггаг цас фидын хъæуы? – какова плата за посылку?
Дысайæн сыхæгтæй чидæр æрвитæггаг æрбахаста, – къусы мидæг басæмæ фыды хæйттæ. – Кто-то из соседей прислал Дыса еду – бульон в миске и кусочки мяса. (Гæдиаты С., Азау)
54 æрдæлæмæ кæнын
æргътæ æрдæлæмæ кæнын – снизить цены
55 æрмæхсæст фæуын
Мад йæ хъæбулæй æрмæхсæст фæцис. – Мать лишилась своего ребенка.
56 æртарф уын
57 æрчъицын кæнын
Усæн зæххыл йæ гуыпп фæцыд. Уынæрмæ Дудæджы мад рауад, чындзы æрчъицын кодта æмæ хойæгмæ дзуры:… – Женщина брякнулась на землю. На шум вышла мать Дудага, привела в чувство невестку и обратилась к постучавшему (в дверь):… (Гæлуаты А., Худæг æмæ Дудæг)
58 æхсæвидар
Марине йæ æхсæвидар фенхъæлдта. – Маринэ приняла его за привидение. (Гæдиаты С., Мад æмæ фырт)
59 адæргæй
æ биццеуи адæргæйти мадæ мæлуй − в беспокойстве за сына мать умирает (мучается) (13, I 29)
адæргæй рауай-бауай кодта − в замешательстве он бегал туда-сюда (13, I 29)
60 бæгъдауонд
уогæ æй мадæн бæдолæ бæгъдауонд − хотя дитя находится на попечении матери (48; 54)
гъонгæс адæми фонс бæгъдауондæй хезуй − пастух пасет общественную скотину под свою ответственность (9; 78)
фæттæрсун ба дин мæ бæгъдауонд ― а напугать − я беру на себя (12; II 118)
Сека́ Куцри́евич Га́диев (осет. Гæдиаты Куыцырийы фырт Секъа; 1855 или 1857, село Нижний Ганиси в Гудском ущелье, Душетский уезд, Тифлисская губерния — 21 июля (3 августа) 1915, Владикавказ) — российский осетинский поэт и прозаик, классик осетинской литературы. Основоположник осетинской классической прозы.Детство Сека провел в нужде и тяготах. Грамоте он научился в 18 лет. В 1872 году стал служить псаломщиком в Гудской церкви. Однако небольшое жалованье не могло обеспечить существование семьи из.
Секъа ма чысыл сывæллон куы уыдис , уæд амарди йæ мад . Фыдæн Секъайы йеддæмæ ничи уыд, æмæ йæ фæндыд бафтауын ахуырыл , фæлæ йæ фадат нæ уыд, æмæ йæ къухы нæ бафтыд уыцы хъуыддаг сæххæст кæнын. Иурæстæг Ганисмæ кусынмæ бафтыд иу гуырдзиаг сауджын. Секъайы фыд уыцы сауджынæн балæгъстæ кодта , цæмæй йын йæ фырты сахуыр кæна кæсын æмæ фыссын.
Афтæ фæцахуыр лæппу чиныджы кæсын æмæ фыссын, фæлæ гуырдзиагау . Райдыдта диакъонæй кусын, фæлæ йæ куыст нæ уарзта. Зæххы куыст кодтаид æмæ зæхх нæ уыд.Гыццыл фæстæдæр Секъа ралыгъди Цæгат Ирыстонмæ зæххагур. Бирæ фæрахау - бахау кодта, фæлæ зæхх йæ къухы нæ бафтыд . уæд та фæстæмæ Дзæуджыхъæумæ æрыздæхт. Дзæуджыхъæуæй Ганисмæ цæугæйæ уардонæй ахауд , йæ сæр дурмæ æрхаста æмæ ууыл ахицæн йæ цардæй.
Гæдиаты Секъа - адæмон фыссæг
Гæдиаты Секъайы цард .
Ганисы хъæу
Ганисы хъæуы Секъайы хæдзар
Секъа райгуырди 1855 азы Гуырдзыстоны , Хъуды комы.
Секъа ма чысыл сывæллон куы уыдис , уæд амарди йæ мад . Фыдæн Секъайы йеддæмæ ничи уыд, æмæ йæ фæндыд бафтауын ахуырыл , фæлæ йæ фадат нæ уыд, æмæ йæ къухы нæ бафтыд уыцы хъуыддаг сæххæст кæнын. Иурæстæг Ганисмæ кусынмæ бафтыд иу гуырдзиаг сауджын. Секъайы фыд уыцы сауджынæн балæгъстæ кодта , цæмæй йын йæ фырты сахуыр кæна кæсын æмæ фыссын.
Афтæ фæцахуыр лæппу чиныджы кæсын æмæ фыссын, фæлæ гуырдзиагау . Райдыдта диакъонæй кусын, фæлæ йæ куыст нæ уарзта. Зæххы куыст кодтаид æмæ зæхх нæ уыд.Гыццыл фæстæдæр Секъа ралыгъди Цæгат Ирыстонмæ зæххагур.
Бирæ фæрахау - бахау кодта, фæлæ зæхх йæ къухы нæ бафтыд . уæд та фæстæмæ Дзæуджыхъæумæ æрыздæхт.
Дзæуджыхъæуæй Ганисмæ цæугæйæ уардонæй ахауд , йæ сæр дурмæ æрхаста æмæ ууыл ахицæн йæ цардæй.
Секъайы ингæн
Секъайы цырт
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Темæ: Гæдиаты Секъа – хæдахуыр фыссæг.
Нысан: - бафидар кæнын, Къостайы цардæй цы базыдтой, уый;
- Гæдиаты Секъайы цард æмæ сфæлдыстадмæ базонгæ кæнын, йе сфæлдыстадмæ йын цымыдисдзинад сæвзæрын кæнын;
- ныхасы рæзтыл куыст.
Цæстуынгæ æрмæг: Секъайы портрет, йæ уацмысты æмбырдгонд, иллюстрацитæ йæ радзырдтæм, тестытæ, карточкæтæ текстытимæ, фæйнæг, мел.
1. Организацион хай (салам раттын, сбадын кæнын, урокмæ æрцæттæ кæнын)
2. Х/к сбæрæг кæнын (æмдзæвгæ дзурын, тесты фæрстытæн дзуапп дæттын)
1 Кæм райгуырди Къоста?
2 Чи схаста Къостайы?
3 Куыд арвыста Къоста йæ сабибонтæ?
а) хъæздыг, хъал цард кæнгæйæ
б) мæгуыр цард æвзаргæйæ
в) йæ бинонты æхсæн
4 Адæмы ныхæстæм гæсгæ кæй ныв скодта?
5 Леуаны фæндыди, цæмæй Къоста чи суа?
6 Цæмæ сидти фыссæг йе мдзæвгæты?
а) сæрибарыл тох кæнын
б) æххуырстæй цæрын
в) æлдариуæг кæнын
7 Къоста йæ уацмыстæ кæцы æвзагыл фыста?
в) ирон æмæ уырыссаг
8 Цы хуыйны Къостайы чиныг?
9 Кæм ныгæд ис Къоста?
10 Цал азы сæххæст Къостайы райгуырдыл ацы аз?
3. Ног æрмæг
1 Фыссынц абоны нымæц (цыппурс цы у), темæ, дзырдтæ абоны урокмæ
2 Дзырдуатон куыст
сауджын священник, поп
(фæйнæгыл Секъайы портрет, йæ бынмæ фыст ис йæ райгуырды æмæ йæ амæлæты азтæ)
Абон базонгæ уыдзыстæм нæ зындгонд ирон фысджытæй иуимæ. Уый у Гæдиаты Секъа. Секъа фыццаджыдæр у ирон зæхкусæг лæг, ирон уæздан лæг. Диссаг рауад Секъайы цард. Секъа райгуырди 1855 азы Хъуды комы Ганисы хъæуы. Уыди иунæг сывæллон йæ ныййарджытæн. Цардысты тынг мæгуыр, уымæ гæсгæ Секъа ахуыр нæ кодта скъолайы. Секъа кодта хæдзары куыстытæ. 18 азы йыл куы цыди, уæд æй сауджын сахуыр кодта кæсын æмæ фыссын гуырдзиаг æвзагыл. Куыста диакъонæй. 1882 азы хуыздæр цард агурæг ралыгъд Цæгат Ирыстонмæ. Æрцард Дарг-Къохы, Джызæлы. Куыста ам дæр диакъонæй. Тынг уарзта зæххы куыст. 1910 азмæ фæкуыста диакъонæй, стæй йæ куыст ныууагъта, æрцард Дзæуджыхъæуы.
1915 азы сæрды йе ʹмбалимæ бæхуæрдонæй фæцæйцыдысты Ганисмæ. Горæтæй рацæуæны хиды раз бæх машинæйæ фæтарст æмæ иуварс йæхи фехста. Дыууæ лæджы уæрдонæй рахаудысты. Йе ʹмбал йæхи рог цæфтæ ныккодта, Секъа та æрхауд дуртыл æмæ йæ сæр ныццавта. Секъа уымæй амард. Баныгæдтой йæ ирон аргъуаны кæрты.
Секъайæн уыди 7 сывæллоны. Æнцон йын кæм уыдаид уыдоны фæдарын, фæлæ уæддæр се ʹппæты дæр радта ахуырмæ, йæхицæн уыцы фадат нæ уыди.
3 Бакæсдзыстæм Секъайы чызджы мысинæгтæй скъуыддзаг.
Верæйы мысинæгтæ.
Мæ фыд Секъайæн уыди 7 сывæллоны – 6 лæппуйы ( Захар, Цомахъ, Алыксандр, Никъала, Петр, Афан) æмæ иу чызг, æз, Верæ. Æз уыдтæн се ʹппæты кæстæр. Уал бинойнаджы æнцон дарæн кæм уыдысты; хæринаг сын хъуыд, уæлæдарæс, къахыдзаума. Уæддæр нæ фыд архайдта, цæмæй не ʹппæт дæр ахуыр кæнæм.
Бирæ фыдæбæттæ æвзæрстой мæ мад æмæ мæ фыд. Ганисæй куы ралыгъдыстæм, уæд Дарг-Къохы æрцардыстæм. Секъайыл голлагæй дарæс уыди. Иу дуканигæсы кæсын æмæ фыссын сахуыр кодта, æмæ йын уый хъуымац радта. Уæд ын мæ мад хæдон æмæ хæлаф бахуыдта.
Фыссынæн Секъайæн уæгъд рæстæг нæ уыди. Мæ зæрдыл ма лæууы иу ахæм цау. Мæ фыд зæхх аренды иста. Бакуыста-иу æй æмæ йыл æрзайын кодта алы халсар, нартхор, картоф. Иу хатт ме ʹфсымæр Петкæимæ хуым кодтой. Секъа бæхы фæурæдта, йæ дзыппæй гæххæтт æмæ кърандас фелвæста æмæ цыдæртæ фыссын райдыдта.
Нæ сыхæгтæ-иу арæх æрбацыдысты мæ фыдмæ уынаффæмæ, стæй сын цæмæй исты гæххæтт афыстаид, уый тыххæй. Æнæ дзуаппæй никуы никæй аздæхта.
4 Фæрстытæн дзуапп дæттын.
1) Цал сывæллоны уыди Секъайæн?
2) Верæ ахуыр кæна, уый йæ мады цæуыннæ фæндыд?
3) Хъæздыг цардысты Гæдиаты бинонтæ?
Цæмæй бæрæг у мæгуыр цардысты, уый?
4) Цавæр цау лæууы Верæйы зæрдыл?
5) Сыхæгтимæ Секъайæн цавæр ахæстытæ уыди?
5 Секъа уыди зондджын, кадджын, нымад лæг, алчи йæм зондагур цыди. Ныффыссæм ма йын йæ зондджын хъуыдытæ.
1) Хуыздæр у дæ бæсты райгуырын, мæлын, мæлæт у искæмæн тæбæгътæ æхсын.
2) Дæхæдæг кæй нæ бакусай, уый хæрын æфсæрмы кæн.
3) Дзæгъæлдзырдæй дæхи хиз…
4) Дæ хистæры коммæ кæс,
Йæ дзырдтæ дæ зæрдæмæ хæсс!
5) Æвзæр адæймаг æвзалыйы хуызæн у: судзгæ дæ куы нæ бакæна, уæддæр дæ ахоргæ скæндзæн.
Читайте также: