Ыра йала йерке сочинение
Обновлено: 08.07.2024
2 1. Ум самах. 2.Чаваш туйен йерки. 3. Евче. 4. Хер килешни. Сурасма. 5. Качча туйепе хе туйе. 6. Ике туй перлешни. 7. Хер илсе килни. 8. Шыв суле пуслани. 9. Туй арамсен юррисем. 10. Херсумсен юррисем. 11. Петемлету. 12. Уса курна литература.
3 Туя туй пек тавар-и, Туй мыскари тавар-и? Туйра сакар таша пур, Туйра тахар юра пур. Таш ташлама тарсассан Сакар качча кус хывать Юр юрлама тарсассан Тахар качча кус хесат. Чаваш туйе вал – каткас та нумай сыпакла драма. Ахартнех туй мешехисем ача-пача суралса аталансанах тытанса мен емер таршшенех каяссе пулмалла. Ывал-хер суралсанах ашше- амаше хер е качча куслама тытанассе, кам таврашепе хуранташланса пуранасси пирки шухашлассе. Ача уссе ситсен, качча шарши керсен, туй хуйхи пус сине килет.
4 1.Евче 2.Хер килешни. Сурасма. 3.Качча туйе. 4.Хер туйе. 5.Ике туй перлешни. 6.Хер илсе килни. 7.Салам пана кун. 8.Шыв суле пуслани. 9.Перкенчек илни. 10.Сене хата.
5 Евче каякансем хараххан та, арла-арамла та кайма пултарассе.Чаваш нисепе килешуллен, хер ашше-амаше херне турех паман. Евче сахалтан та висе хутчен хер каласма кайса килне. Чаваш туйенче евчен сиреп йала-йерки тата сиреплетне самахсем пулна.
6 Евче самах петерсе килне хыссан каччан ашше-амашесем кучченессем илсе хер килешме каяссе. Весем пер пусламан сакар, пер савра чакат, печек пичеке сара илсе пырассе. Хер каласса килне хыссан пер эрнерен сурасмине тавассе.
7 Туй хасан пусласси пирки каласса таталсан ике ене те пикенсех туя хатерленме тытанассе. Чавашсен качча туйепе хер туйе пер вахатрах тапранать. Анчах качча туйе пер хуша хай теллен, хер туйе хай теллен суреть. Кайран кана сав ике туй перлешсе каять. Качча туйен хайен мешехисем пур, хер туйен те савнашкалах хайен йали-йеркисем пур.
8 Хуранташесене суресе саврансан качча туйе хер илме тухса каять. Хатисем туй халахне хирес тухса илессе. Туй халахе ташласа- юрласа пурте керет. Пурте керсен хер суммисем каччана тиркесе, хере мухтаса юрлассе. Самраксене перкенчек айенче чуп тутарассе, сере улаштарттарассе. Ташласа-юрласа саванна хыссан хере асатма хатерленессе, хер япали тиеме пуслассе. Ашшепе амаше херепе керевне пехиллесе ярассе.
11 И-и, туя туй пек тавар-и, Туйан илемне курер-и? И-и, туя туй пек тавар-и, Тавансене чун пек курар-и? Туя курма килне сынсене, И-и, туй катартса ярар-и? Туй, туй, туй тесе, Вис кун урай шалмарам – Кукар карчак пуласран. Туй, туй, туй тесе, Вис кун сакар симерем – Катак шалла пуласран.
12 Тепер-тепер туй килет, Пирен тетене вай килет. Шанкар-шанкар туй килет, Пирен аппана хен килет. Ылтан укса памасан, Ыйттармастпар аппана. Кемел укса памасан, Катартмастпар аппана. Пахар укса памасан, Пахтармастпар аппана.
13 Татас марчче-ске пирен сак ыра йаласене, тивес пуласче-ске атте-аннесен ыра мехилне! Атьар кер те тавар, шав та тавар, Сер семерсе туй-шилек тавар, Есер-сиер, таван, выляр-кулар, Мен виличчен перле пуранар!
14 1. Чаваш туйе, - Красноармейская типография, Чаваш халах самахлахе, - Чаваш кенеке издательстви, Шупашкар, 1979.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Описание презентации по отдельным слайдам:
Тĕпчев ĕçне пурнăçлама хам ума çак тĕллеве лартрăм: 1.Чăвах халăхĕн Асанкасси ялĕнчи ĕлĕкхи тата хальхи раштав уйăхĕнчи уявсене тĕпчесси; Задачăсем: 1.Тĕрлĕ литературăпа усă курса раштав уйăхĕнчи уявсене тĕпчесси; 2.Асанкасси ялĕнчи ватăсенчен уявăн сăвви-юррине ыйтса çырасси; ĕлĕкхи йăла-йĕркипе паллашасси; 3. 2 –мĕш класри ачисемпе социалла тĕпчев ирттересси. Актуаллăхĕ: Паянхи кун ку тĕпчев ĕçĕ актуаллă, мĕншĕн тесен вĕренекенсене ял йăли-йĕркине пĕлме, вĕрентекенсене, литературăпа интересленекенсене усă курма кирлĕ ĕç.
Хĕллехи вăхăтра пысăк уявсем пулнă.Раштавра Христос çуралнине паллă тунă . Раштав килет çулпала, Кăвак лаша юрттарса, Шур лашине чуптарса. Раштав телей сунать-çке. Ĕçчен Петĕр мучине. Тырри нумай пултăр, тет. Ăна пире патăр,тет. Инголова Зоя Семёновна каласа панă тăрăх, Асанкассисем раштав уявне кӱршĕри Тутарстан республикинчи Матак ялне хăнана кайнă.Вĕсем вара пирĕн пата Ҫăварни уявĕнче илемлетнĕ лашасемпе килнĕ.
. Юмăç майĕсем Çав каç ялти урамра ача-пăча сасси кĕрлесе, шавласа тăнă. Хĕрупраçсемпе яш-кĕрĕмсем тата урăхла камит пулнă. Вĕсем юмăç пăхмалла пулнă.
. Урай варрине çăкăр, укçа, турпас, тăвар, куçкĕски хураççĕ, чашăкпа шыв лартаççĕ, сакань алăкне уçса хураççĕ. Хĕрсем е каччăсем чăх тытса кĕреççĕ. Чăххине çавăраççĕ-çавăраççĕ те урайне яраççĕ. Урайне хунă япаласенчен чăх хăшне сăхать, çавăн тăрăх чăх хуçин (тытса кĕрекенĕн) мăшăрĕ мĕнле пулассине калаççĕ. Сакане сиксен — мăшăрĕ вăхăтсăр вилет теççĕ. Тата чăххи кăçалхи çамрăк чăх пулсан ăна тытса кĕрекенĕн мăшăрĕ хăйĕнчен кĕçĕн пулать имĕш. Çамрăксем тула тухса хапха урлă çăпата е калуш ывăтаççĕ. Пуçĕпе хăш еннелле ўкет, хĕр çав еннелле качча каять, каччă пулсан — çав енчен хĕр илет. Картана кайса сурăх урисем те тытаçççĕ. Кашни хăй тытнă сурăх урине татăкпа е çиппе çыхса паллă тăвать. Ирхине кайса пăхаççĕ, хура сурăх пулсан мăшăрĕ хура çӱçлĕ, шурă сурăх лексен сарă ççлĕ пулать теççĕ.Сурăх ури тытнăран сурхури теççĕ ĕнтĕ çав уява.
Сурхури эрнинчех крещени уявӗ те пулса иртнӗ.Крещени вӑхӑтӗнче ҫветкесем килрен-киле ҫӳренӗ. Вӗсем кивӗ япаласем тӑхӑнса, пичӗсене хупласа ҫӳренӗ. Сурхури, Сурхури, Сурăхсем путек тăваççĕ, Хĕрсем ача тăваççĕ. Пире кукăль çитермесен Сурăхсем хĕсĕр юлаççĕ, — тесе юрланă çамрăксем. Çапла вара, Сурхури уявĕ пĕр эрнене пынă. Ваттисем кӱршисемпе пухăнса Сурхури уявланă.
Е килĕ умĕнчи мунча пурипе е вутă купине салатса урăх çĕререх кӳрши патне купаласа хунă е салатса пăрахнă. Урамра иртсе пыракан çынна тĕл пулсан, ăна юр çинче йăвалантарнă, хĕвне юр тултарса янă. Пĕтĕм ял кĕрленĕ: кулнă, çухăрнă, ахăрашнă. Каç пулттипе чӳречерен шаккаса-хăратса çӳрекенсем те пулнă. Вĕсем пăтана çип çине çыхтарса чуречерен шаккаса тăнă. Шӳте юратакан ӳркенмен.
Крещенке – чиркӳ уявĕ. Пирĕн ялта ăна çулсерен кăрлач (январь) уйăхĕн 19-мĕшĕнче уявланă.Ирхине кăмака умĕнче йăва пĕçернĕ.Йăвана çăкăн пек тунă:малтан çăкăр валли чуста хунă,чуста хăпарсан ăна унанă та пĕчĕк татăксем каснă.Кăшт хăпарсан çатма çине хурса кăмака умĕнче икĕ енне те çавăрса пĕçернĕ, пиçнĕ çимĕçе пылак шывĕпе сиктернĕ. Малтан çак çуртри килхуçи ваттисене асăнса ,унтан выльăхсем йăва пек мăнтăр пулччăр тесе вĕсене те çитернĕ. .
Кашни халӑх йӑла- йӗркипе ҫамрӑксене яланах лайӑха вӗрентнӗ, ватти-вӗттисене хисеплеме, кӑмӑллӑ, тараватлӑ пулма, туслӑха ҫирӗп тытма, ӗҫчен те сӑпайлӑ та ӑслӑ,тӳрӗ те ӑшӑ кӑмӑллӑ пулма хистенӗ. Паянхи кун ялта çак йăла пĕтсе пырать. Ҫветка тухасси те манăçать. Сайра хутра ачасем ҫветка тухаççĕ, аслăраххисем тухмаççĕ те ĕнтĕ. Крещенке кунхине йава пĕçересси те манăçса пырать. Пĕтĕмлетӳ
Усă курнă литература 4.Скворцов М.И.. Культура Чувашского края. Чувашское книжное издательство. Чебоксары 1994г. 2.Иванов В.П., Николаев В.В., Димитриев В.Д. Чуваши: этническая история и традиционная культура. Чебоксары, 2000. 3.Культура Чувашского края. Часть I: Учебное пособие /В.П. Иванов, Г.Б. Матвеев, Н.И. Егоров и др./ Сост. М.И. Скворцов. – Чебоксары: Чув. Кн. Изд-во, 1985 1.Максимов В.В.Как ты хороша, родная Шемурша…Обряды, традиции,фольклор.Чебоксары,2002г.
Оценить 919 0
Куракова Вера Васильевна
Шупашкар хулинчи 49-мĕш вӑтам шкулта
чӑваш чĕлхипе литературине вĕрентекенсем
Ĕҫ ҫынна илем кÿрет
Паянхи пурнӑҫа илес пулсассӑн, ҫын хӑйне вӑйлӑ туясси тĕрлĕ сӑлтавран килет: ҫемье тĕрекĕнчен, тус-юлташ пурринчен,ĕҫ вырӑнĕнчен, сывлӑх ҫирĕп пулнинчен,ӑс- тӑн чун-чĕре пуянлӑхĕнчен, пурнӑҫа тĕрĕс пурӑнма пĕлменинчен, пултаруллӑхран, кашни тĕллеве пурнӑҫлама пĕлменинчен…
Ырми-канми ĕҫлекене те, ача- пӑча ÿстерекене те, ҫукран пур тӑвакана та, ырӑ йӑла-йĕркене тытса пыракана та ĕҫчен-маттур, ҫивĕч ҫын тетпĕр. Ĕҫ-вӑл пурнӑҫ тыткӑчи,илемĕ. Пĕр-пĕрне ӑнланса, пулӑшса пырсан ҫеҫ ĕҫ ӑнать, ырӑ ят сарӑлать. Ĕҫрен хӑраман, таса чун чĕреллĕ, ырӑ ĕмĕтлĕ ҫын кӑна пулма пултарать.
Ҫĕр ҫинче ҫын алли тĕкĕнмен ĕҫ ҫук та пулĕ. Пурнӑҫа лайӑхлатас тесен кашни ҫыннӑн хӑйне килĕшекен пĕр- пĕр ĕҫе суйласа илмелле. Ҫав ĕҫре чун-чĕрене хурса ĕҫлемелле, ҫитĕнÿсем тумалла, малалли пурнӑҫ ҫинчен шухӑшламалла.
Ĕҫ- пурнӑҫ тытать, ĕҫ телей кÿрет. Кашни ҫыннӑн хӑйĕн ĕҫе, хĕлĕ.Хӑв юратнӑ ĕҫе пĕр кун хаушшинче суйласа илме май ҫук. Ҫапах та пĕр-пĕр ĕҫе кӑмӑлласси пĕчĕкренех палӑрать.
Ҫĕр ҫинче мĕн пур ĕҫе ҫыннӑн ӑста аллипе, ӑс-хакӑлĕ тӑвать.Ĕҫ чӑнлӑх,сӑпайлӑх,тараватлӑх – чӑваш ҫынсен ҫак ырӑ енĕсем кашни ҫынра пулччӑр тессе шухӑшлатпӑр.
Паллах, кашни ҫыннӑн хӑйĕн ĕҫе-хĕлĕ, хӑйĕн телейĕ. Чылай ҫынсенчен илтме пулать. Ĕҫе уява кайнӑ пек каятӑп, ĕҫре мана питĕ лайӑх, ĕҫтешĕсемпе килĕштерсе ĕҫлетпĕр, эпĕ ĕҫ вырӑнне ҫухатасран темрен хӑранӑ пек хӑратӑп теҫҫĕ. Хӑшĕ-пĕрисем хӑйсен валли хӑйсемех ĕҫ вырӑнне тупаҫҫĕ, хӑшĕ-пĕрисем вара ашшĕ-амӑшĕн ĕҫне малалла тӑсаҫҫĕ, теприсем ашшĕ – амӑшĕ каланипе, ыттиссем ҫут ҫанталӑк панӑ талантпа ĕҫлеҫҫĕ.
Паллах тĕнчере пур професси те лайӑх, пур професси кирлĕ. Анчах та пĕтĕм ҫын пултаруллӑ ҫуралаймасть. Пĕр ĕҫех пĕри лайӑх ĕҫлет, теприн пулсах пĕтеймест. Пурте артист та ÿнерҫĕ те пулаймасть. Ҫавӑнпа та ҫыннӑн хӑй мĕн тума пултарассине шута илсе, камӑлĕ хӑш ĕҫ патне туртӑнать – ҫавна суйласа илмелле.
Сӑмахран: мана вĕрентекен ҫуралсанах, ашшĕ чупса пынӑ тет, аллине тытрĕ тет те чуптуса ҫапла каларĕ тет. Манӑн хам вилличен сана учитель пулнине курасчĕ терĕ тет. Ашшĕ ĕнчи тӑвансем пурте вĕрентекенсем пулса ĕҫленĕ хӑй хĕрне те учитель тӑвасшӑн пулнӑ, паллах ашшĕн пехилĕ ҫитнĕ пуль. Апла пулсан вӑл ҫуралсанах вĕрентекен пулма ĕмĕтленнĕ ача пулса тухать.
Чӑнах та вĕрентекенĕн хӑйĕн чӑн-чӑн ҫын пулмалла: ырӑ кӑмӑллӑ, сӑпайлӑ, таса чунлӑ, культурӑллӑ, ҫивĕч, ĕҫчен, ӑслӑ – тӑнлӑ, культурӑллӑ пулмалла. Ачасемпе пĕр чĕлхе тупни - пысӑк талант..
Манӑн вĕрентекен пуринчен те ырӑ, пултаруллӑ, хисеплĕ, чуна ҫывӑх, кирек кама та ӑнланма, темĕнле йывӑр ыйтӑва тивĕҫлĕ татса пама пултаракан ҫын. Вĕрентекен ача амӑшĕ пек ыррине ҫеҫ сунать, ырӑ-сывӑ, тĕрĕс тĕкел ӑслӑ- тӑнлӑ ҫын тӑвасшӑн тӑрӑшать.
Учитель ĕҫе ҫӑмӑл маррине пурте ӑнланаҫҫĕ.Чӑнипех те шкулта, чӑтӑмлӑ та ырӑ шухӑш-кӑмӑлла вĕрентекенсем ĕлеҫҫĕ.
Этемĕн тепĕр лайӑх ĕҫе - вӑл хӑйĕн чун илемĕшĕн те тӑрӑшма пултарни. Ку ҫынна тата та вӑйлӑрах тӑвать. Ҫавӑн пекех илемлĕ тĕрлĕрен илемлĕ япаласем тума вĕрентет. Халĕ ĕнте ҫын-вĕҫме кӑна мар, шӑтӑк евĕр янӑравлӑ шӑрантарса юрлама, тӑпӑл – тӑпӑл ташлама, хут ҫине пурнӑҫри сӑнсене чӑн пурнӑҫри пекех ÿкреме, йĕри-тавралӑха тĕрĕ-эрешпе илемлетме, кино калӑплама, илемлĕ сӑвӑ – калавсем ҫырма пултарать. Ҫын ĕҫĕсене ĕҫленĕ чухне ҫын ҫакӑнта хӑйĕн чун телейне тупать. Ĕҫ вӑл – халӑхӑн тарӑн ӑсӑпе тĕрĕслĕх туйӑмĕ, таса кӑмӑл-сипечĕпе ҫынна пысӑкӑн юратни, чун илемĕпе характер ҫыпӑҫулӑхĕ, сӑмах-юмах виҫелĕхĕпе юрӑ-сӑвӑ хитрелĕхĕ.
Этеме ĕҫ ҫуратнӑ теҫҫĕ. Ĕҫ ӑна ҫын тунӑ. Ҫын вара хӑй таврашĕнчи ҫут ҫалталӑка улӑштарса тем тĕрлĕ япала шухӑшласа кӑларнӑ. Те хӑйне пурӑнма ҫӑмӑл пултӑр тесе, те хӑйне хуҫа пек тытма, те хӑйне шанчӑклӑ та ҫирĕп туйма…
Ырӑ сӑмах, ырӑ шухӑш, ырӑ ят хӑварас тесен ҫыннӑн йывӑҫ лартмалла, ача ҫуратса тĕрĕс-тĕкĕл ÿстермелле, пÿрт лартмалла теҫҫĕ.
Мана чӑнахах та учителĕн пархатарлӑ ĕҫĕ питĕ килĕшет. Кашни вĕрентекенех хăйĕн вĕренекенĕсем сапăр та хастар чун-чĕреллĕ çынсем пулччăр тесе тăрăшать, ырă шухăш-ĕмĕтпе пурăнать. Вăл çĕр çинчи çĕршер професси валли тÿрĕ чунлă çынсем вĕрентсе хатĕрлет. Тÿрĕ чунлă çынсем — саккунлăхпа йĕркелĕхе пăхăнакансем. Ку вара — çĕр çинчи, хамăр хушăри тăнăçлăх никĕсĕ. Çакăнта мар-и учителĕн пархатарлă ĕçĕ?
Учитель ĕçĕ питĕ яваплă ĕç. Пурне те пĕлесшĕн çунакан таса чунлă шăпăрлансемпе пĕлÿлĕх тĕнчинче çÿрени, мĕн пĕлнине пĕлменнисемпе тавçăрайманнисем патне çитерме тăрăшни мăнаçлантарать, хавхалантарать, чунра савăнăç вăратать. Чăнах, хăвăн ăс-тăнна, пултарулăхна ыттисене парнелесси — сăваплă ĕç. Кашни вĕрентекен хăйĕн пурнăçне пархатарлă ĕçпе ирттерет. Учитель ĕçĕ çăмăл маррине пурте ăнланаççĕ. Хăйĕн чун пуянлăхĕпе çамрăксене те çынсене юратса хисеплеме, ĕçчен те йĕркеллĕ çын пулма вĕрентет.
Мĕнле хисеплемĕн-ха вĕрентекене? Вăл кашни ачан пурнăçĕпе, савăнăçĕ-хуйхипе, терт-нушипе пурăнать. Кашни вĕренекене хăй ачине юратнă пек юратать, йывăр вăхăтра пулăшать, унпа пĕрле савăнать те, кулянать те. Педагог вăл пĕр вăхăтрах чун инженерĕ те. Ачан чунне вĕрентекен пек тата кам ăнланма пултарать-ши? Тата кам унран ытла ача чунне витĕр курать, ăна сăваплă витĕм кÿрсе çĕр-шыва, ашшĕ-амăшне, тăванĕсене, юлташĕсене юрăхлă та тивĕçлĕ çын ÿстерме хевте çитерет?
Педагогсем — кашни ача шăпинче ырă йĕр хăваракансем, кашни ачан ăс-тăнĕпе характерне çирĕплетсе, ăсталăхне аталантарса пурнăç çулĕ çине кăларакансем.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Данный сценарий может быть использован музыкальными руководителями и воспитателями в работе с детьми старших и подготовительных групп.. Дошкольники познакомятся с обычаями русского народа, связанными .
Коспект развлечения для дошкольников старшего возраста "Весенний КВН" составитель: музыкальный руководитель высшей квалификационной категории МБУ №34 "Золотая рыбка" г. Тольятти Смирнова Татьяна Степановна
Развлечение составлено в интересной форме, необычно для восприятия дошкольников. Материал не сложен в разучивании. Форма проведения активизирует детей,соревновательный элемент вносит желание победить.
"В гостях у бабушки Татьяны" Развлечение для детей первой младшей группы.
Развлечение для детей первой младшей группы.
Данное развлечение позволяет расширить представления детей о временах года. Музыкальный материал представлен разнообразно.Участие в исполнении песен, хороводной и игровой деятельности.
Развлечение "Игры с Даренкой" для средних групп детского сада. Музыкальный руководитель Коршунова Татьяна Юрьевна
Музыкально-игровая программа по сказам П.П.Бажова для среднего дошкольного возраста.
„ÇĂВАРНИ УЯВĔ“ (3-4 çулхи ачасемпе уяв иртермелли сценарийĕ)
Уяв тĕллеве: ачасене чăваш йăли-йĕркипе тĕплĕрех паллаштарасси, ваттисен сăмахĕсемпе кулленхи пурнăçра усă курма вĕрентересси, туслăха упрама, пĕр-пĕрне пулăшма, хисеплеме хăнăхтарасси. Ачасене чăвашс.
Читайте также: