Туугъан джерим алтын бешигим сочинение

Обновлено: 05.07.2024

МАМЧУЛАНЫ Дина.

МЕНИ ДЖЮЗДЖЫЛЛЫГЪЫМ

Мени джюзджыллыгъым келир менсизлей.
Аны ючюннге мен къыйналмайма:
Джарым ёмюр да джетиширикди
Атынг чыгъарлай игиге, аманнга.

Неда тюз джашаб турур ючюннге,
(Махтау кимге да бармайды джетиб),
Меннге дери джашагъанлача,
Джашауларында кёб затла этиб.

Да, тюз джашаб турур ючюннге,
Тюз джашаб туруу тынч болмаса да,
Къазауатхача, киреме кюнюме,
Анданды багъалы, аз хорламым да.

Да, тюз джашаб турур ючюннге:
Хауа солургъа, кюлюрге, ойнаргъа,
Сен да сюерге, сени сюерге,
Сенден кимге да джылыу болургъа.

Да, тюз джашаб турур ючюннге,
Тюз адам болуб, тюзлей барыргъа,
Игиге иги, аманнга аман,
Деб кёзлеринден ачыкъ айтыргъа.

Да, тюз джашаб турур ючюннге,
Джашауну теренин ангылай, излей,
Ауланмазлыкъны аулай дунияда,
Сора джюзджыллыгъым келсин менсизлей.
1969 дж.

КЪАЧАН БОЛГЪАНСА
ПОЭТМИ, ДЕЙСЕ?
Къачан болгъанса поэтми, дейсе?
Билмейме. Алай а ол тууа болур,
Джюрекге къууанч, не бушуу кирсе.
Назму джаздыргъан, эшта, ол болур.

Болгъан болурма, эшта, мен поэт,
Эшитген кюнюмде джылы сёзлени,
Болгъан болурма, эшта, мен поэт,
Джангы кёрген кюн туугъан джерлени.

Меннге чегетле, суула сёлешген
Кюнледе болгъан болурма поэт,
Адамла меннге ичлерин тёкген
Кюнледе болгъан болурма поэт.

Туугъан Джуртум джангыдан туугъан
Кюнледе болгъан болурма поэт,
Аны юсюне джау бомба къуйгъан
Кюнледе болгъан болурма поэт.

Окъ джараланы бакъгъан кюнюмде
Болгъан болурма, эшта, мен поэт.
Хорлам келген кюн, Майны кюнюнде,
Болгъан болурма, эшта, мен поэт.

Менден хар ким да джыр сакълагъаны
Себебли болгъан болурма поэт,
Болмай къалыргъа джюрегим къоймай,
Болгъан болурма, эшта, мен поэт.
1966 дж.

КЪАРАЧАЙ ТАУЛА
Туугъан къарачай тауларым мени,
Тебретгенсиз сиз бешигими.
Сабийлигим да ёсюб былайда,
Уллу болгъанды халкъны къойнунда

Къуш къанатланы бергенди халкъым,
Аула деб, меннге дунияны башын.
Джанымча сюйген ёзенле, къолла,
Бергенсиз меннге эжиуле, джырла.

Бергенсиз сизден мен тилегенни:
Кючню, къарыуну, халал джюрекни.
Игисе деб, меннге айта эселе,
Сен юретгенсе мени игиге.

Къонакъ ашыра биле эсем мен —
Адамгъа сый бер, сюй, дегенсе сен.
Къайры барсам да, халкъым биргемед —
Джолум болгъаны аны ючюннгед.

Сени блады джюрегим, ишим,
Сенсе ёмюрге да, сен — джан юлюшюм.
Уллу къралда уллуса, халкъым,
Аны блады джашауунг, антынг.
Москва, 1962 дж.

БИЛМЕЙМЕ
Не ючюн сюеме халкъымы?
Бу сорууну берселе,
Этеллик тюлме джууаб.
Билмейме,
Сюемеми хауаны, сууну.
Аласыз а къалай джашарма? Айт.

Ана тилим, не ючюн сюеме сени?
Бу соруугъа этеллик тюлме джууаб.
Анамдан бек сюймегенме кишини,
Алай некме? Къайдан билейим, айт.

Не ючюн сюеме, туугъан джерим, сени?
Этеллик тюлме бу соруугъа джууаб.
Тилим бла джаларчама хар элинги.
Алай некме? Къайдан билейим, айт.

ТУУГЪАН ЮЙЮМ
Боран сибире эди сени къышхыда,
Джаз джылыта эди къарт санларынгы,
Тау джелчик сени топуракъ башынгда
Чайкъаучан эди кёк хансларынгы.

Къайдаса энди, туугъан къарт юйюм,
Танышлыкъ тутхан къыйынлыкъ бла,
Тири тураенг, туугъан къарт юйюм,
Мен сени бла болгъан заманда.

Къартлыкъ кемирмей тураед, сени
Сыйлы от джагъангда сууумай кюлюнг.
Алай а ачы урушну джели
Айырды бизни, джокъ болду юйюрюнг.

Мен кёб айландым узакъ джерледе,
Алгъын джол бла келдим къайтыб.
Энд сюелеме сени кюлюнгде —
Джылайма, къуру джеринге джатыб.
1957 дж.

***
Туугъан тауларым, сизге джыр этмеген
Джокъду сиз туугъан кюнледен бери.
Базманнга салсакъ, дженгерик эди
Аланы саны сизни он кере.
Бир-бир джырлары джашарыкъдыла,
Ёмюрден ёмюрге кёче, джангылай.
Кёкню кёлтюрюб тургъан деу таула,
Бир-биринге уа тёзесиз къалай?!
1965 дж.
* * *
О, джерим, сууум, тауум, Хурзугум! -
Деб бюгюн назму джазаргъа, къайда!
Аллынгда хантынг, адебинг-намысынг
Тайышыб баргъан бу дунияда.
Джашау да керек тюлд,
Ашау да керек тюлд,
Джазаргъа бюгюн тюл эсе керек.
Ашыкъ уруучу,
Учунуб туруучу,
Не ючюн урсун энд аллай джюрек?
Алай а, тохта,
Къарачы халкъгъа!
Теренди къайгъысы аны -
Бир-бирин танымай,
Не ангыламай,
Къоркъуулу болуб джаны.
Ёзге бир адам,
Джазгъанымы окъугъан,
Бар эсе мени халкъымда,
Биягъынлай,
Кече джукъламай,
Чыгъарма стол джанында.
1992 дж.

АТАГЪЫЗ МЕНИ АТЫМЫ КЪЫЗЧЫКЪЛАГЪА
Кимни атын эсе да атагъандыла меннге,
Ол тиширыу ким болгъанды, къайдам.
Ким эсе да бизни юзюгюбюзде
Джашагъанды, айыб алмай адамдан.
Алай болмаса, атын ёмюрде
Атарыкъ тюл эдиле манга.
Мен ушар ючюн хар неде
Ол джашаб кетген тиширыугъа.
Ол джашагъанды джашар ючюн деб,
Сабий ёсдюре, юйню джылыта.
Мен а дагъыда кёб затны излеб
Джашайма, дуниягъа сёзюмю айта.
Ол тиширыу джазыууна бой салыб,
Сёз чыгъармай джашагъанды ауузундан.
Мен а кеси джазыууму къолгъа алыб,
Атлаб барама таулагъа таудан.
Ол тиширыу ариу болгъан болур
(Кёрмегенме, танымайма, къайдам).
Мен, аныча, ариу тюл эсем да,
Насыб бла уа онглума андан.
О, джашаб кетген тиширыу,
Сен да джюрютгенсе биреуню атын,
Алай а экигиз да онгмагъансыз -
Замансызлай къалгъансыз сыныб, къатыб.
Бир-бирибизге ушамайын къалгъанбыз,
Мени джазыуум сенден башха.
Экибиз эки заманда туугъанбыз,
Сени атынг джашнаб менде башлаб.
Атагъыз мени атымы къызчыкълагъа,
Атымы джангыча джарытырла.
Мен этелмей къалгъан затны ала
Джангы ызгъа, джангы джолгъа салырла.
1985 дж.

КЪОР БОЛАЙЫМ
МЕН АЛЛАЙ КЮННГЕ
Бюгюн да туууб келеди кюн,
Не къоюб кетер экен ол элиме.
Оджакъладан чыгъарса огъур тютюн,
Къор болайым сора мен аллай кюннге.
Булут басмай, кёк ариулай къалса,
Саудан да орун бола кюннге,
Терс адам да бюгюн тюзге бурулса,
Къор болайым сора мен аллай кюннге.
Ауругъанны аурууун алыб кетсе,
Сабий тууса бир ашхы юйдегиге.
Иги адамгъа бир иги келин келсе,
Къор болайым мен аллай кюннге.
Мени да тюшсе босагъамдан,
Татлы адамым, ышара-кюле.
Къууанч хапар айтса джашауундан,
Къор болайым мен аллай кюннге.
Биреулен кёблени да къууандырса,
Джюрюшю белгили болуб кенгнге.
Иги халкъны иги адамы, деб айтдырса,
Къор болайым сора мен аллай кюннге.
Джазыучуланы чыгъармалары
Джангы айча, таза сюймеклик тууса
Бюгюн кимни болса да джюрегинде,
Сабийчик да ал атламын башласа,
Къор болайым сора мен аллай кюннге.
Джукъ да болмай кетди эсе да бюгюн кюн,
Бушуу къоюб кетмеди эсе элге,
Да, кёб бергенди, кёб, аны ючюн,
Къор болайым сора мен аллай кюннге.
1979 дж.

ЭРШИ ТИШИРЫУ
ДЖОКЪДУ ДУНИЯДА
Эрши тиширыу джокъду дунияда,
Къарай билгеннге, эслей билгеннге.
Башхагъа кёрюнмей тургъан ариулукъ
Илиниб къалады эркиши кёзге.

Чарх бурулгъанча, бурула заман,
Тохтамай барады эниб ёмюрге.
Эрши тиширыу джокъду дунияда,
Насыбы тутмагъан а тюбейди, ёзге.

Кюн таякъладан джашнай, бурулгъан
Джерни юсюнде, кёкню тюбюнде,
Эрши тиширыу джокъду чыртданда
Сюйюлгенледе, не сюйгенледе.

Къыйынлыкъгъа да биледи тёзе,
Бел къатдырады джетген заманда.
Анадан ариу джокъду балагъа,
Сора эрши тиширыу джокъду дунияда.

Джууадыла джангурла джолну,
Букъу басмазлай аягъынг сени.
Эрши тиширыу джокъду, билеме,
Къатында эсе, эркиши тенги.

Бушуу кюнде да атмайд тиширыу
Сюймеклигин джюрекден кенгнге.
Эрши тиширыу болмайды чыртда
Ариулукъну кёре билгеннге.
1977 дж.

СЫЙРАТ КЁПЮР
Сууурады сууукъ, къыш ай келгинчи,
Джер джатады аякъ тюбде, къалтырай.
Джаны саулай,
Соруу кюню джетгинчи,
Сыйрат кёпюрге барады Къарачай.
Хапары джокъ, бу азабны чегерча
Не гюнахха кирген болур былай.
Джаны саулай,
Соруу кюню джетгинчи,
Сыйрат кёпюрге барады Къарачай.
Ол кёпюрю ишленнгенди Волгагъа,
Алкъын андан ётмегенди бир джан.
Оюлурун-оюлмазын сынаргъа,
Ол кёпюрге уруллукъду Къарачай.
Сакълайдыла мурдарла кёпюр джанны,
Эшелонну аллына ашыгъыб къарай.
Джууукълашыб, буруб келеди аллын,
Сыйрат кёпюрден джукъ сезмей, Къарачай.
Тёгерек да, къымсыз болуб, къоркъууда,
Къалтырайды хауа, чибин аулай.
Джукъ да сезмей, бара турады джолда.
Не болады, не къалады Къарачай.
Барады ол джыламукъгъа батылыб,
Джаны саулай, ахырат азаб чеге.
Аллах былай нек къойгъанды да атыб,
Нек чамланды Къарачайгъа, неге?
Сыйрат кёпюр Соруу кюн къуруллукъду
Деб, Къур’анда айтылады алай.
Сеннге уа ол бусагъатлай боллукъду,
Бара тураса сен анга, Къарачай.
Джукъ да тюлсе, джукъ да тюл мурдарлагъа,
Кёпюрню сынарыкъ бир затса къуру.
Аллах нек къараб турады алагъа,
Терсликни кюл нек этмейди, уруб?!
Кърал ючюн къан тёгюше джашлары,
Сабийлери, къартлары уа джылай.
Къымылдагъан - къуру тиширыулары,
Сыйрат кёпюрге барады Къарачай.
Джетди эшелон! Кирди келиб кёпюрге!
Джырылдайла кёпюрню аркъаулары.
Тюшюбмю кетед бусагъат тюбюне?!
Тюбюнде уа - Волганы толкъунлары.
Кёпюр а, ма, тиреди аякъларын,
Ол хыйсабсыз ауурлукъну кёлтюрдю.
Гюнахлары болмагъан бу джанланы
Джазыкъсынды ол къыямат кёпюрю.
Алай а не, этсе этсин, ёзге
Сыйрат кёпюр халкъгъа кёпюрлей къалды -
Кими илине, кими кете тюбюне,
Онтёрт джылны халкъ тагъылыб джашады.
Онтёрт джылмы? Огъай, энтда алайбыз,
Люу-люу эте, къыл кёпюрню юсюнде,
Бир оноугъа келишелмей барабыз,
Къоркъуу басыб, халкъны кечеде-кюнде.
Кимни сакълайд бюгюн аджал, бугъунуб,
Кимге келе турады болджалсызлай.
Къылы юзюлюб,
Сыйрат кёпюрден къуюлуб,
Кетиб барамы турады Къарачай.
1991 дж.

Дерсни мураты: окъуучуланы Зумакъулланы Т.

жашау эм чыгъармачылыкъ иши бла шагъырей этиу;

поэзиясыны тематикасыны кенглигин ачыкълау;

Ата журтха, Туугъан жерге сюймекликни ёсдюрюу;

назмуну тинтиу (2 слайд)

Дерсге керекли затла: компьютер, интерактивный къанга,

презентация, сабийле ишлеген суратла,

китап кёрмюч, окъуу китап.

Дерсни баргъаны

I. Дерсге хазырланыу, низам салыу.

II. Устазны ал сёзю.

Вложение	Размер
ders_ata_zhurtum_-_malkarym.docx	41.92 КБ

Предварительный просмотр:

Дерсни мураты: окъуучуланы Зумакъулланы Т.

жашау эм чыгъармачылыкъ иши бла шагъырей этиу;

поэзиясыны тематикасыны кенглигин ачыкълау;

Ата журтха, Туугъан жерге сюймекликни ёсдюрюу;

назмуну тинтиу (2 слайд)

Дерсге керекли затла: компьютер, интерактивный къанга,

презентация, сабийле ишлеген суратла,

китап кёрмюч, окъуу китап.

Дерсге хазырланыу, низам салыу.
Устазны ал сёзю.

Зумакъулланы Танзиля отуздан аслам китапны авторуду. Ала кёп башха тиллеге кёчюрюлгендиле.

Элтедиле парийни ёлтюрюрге,

Ол унамагъаны ючюн юрюрге,

Арбазда тынч, жууаш тургъаны ючюн,

Асыры бек хала болгъаны ючюн,

Адамны жаугъа санамауу ючюн,

Аны къабаргъа унамауу ючюн,

Элтедиле парийни жанын жояргъа.

Ол а, эс этмей дунияны къояргъа,

Барады, бу дуниягъа халал къарай,

Иесин ийнакълай, чуругъун жалай,

Ёлюп кетерин билмей халаллыкъдан,

Къарайды, кёзюн алмай жанын аллыкъдан.

О, парий,парий, юр, бир къыжырыкълан.

Парий, жер юсюнде ачытмай бир жан,

Окъгъа тюбеди харамлыгъы жокъдан -

Сынсыды да, ауду огъурсуз окъдан.

Бет ачадыла бизге, бет, кюнле да.

Къаяда чагъа, къаяда гюлле да.

Кёк да къарайды кём-кёк къаарамда.

Сабийле ойнайла бизни орамда.

Дуния жап-жарыкъ, жарыкъ – тау, баш да.

Жылтырайды алай суда акъ таш да.

Къанатлы учады, ол къанат жая.

Чагъадыла гюлле, гюлле къаяда.

-Не ючюн жаратхансыз бу назмуларын?

Кеси кёчгюнчюлюкню ачылыгъын сынагъаны себепли, Танзиляны кёчгюнчюлюкню темасына жораланнган назмулары кёпдюле. Ала халкъ жырлача айтыладыла. Бир тынгылачыгъыз бу сёзлеге:

Къайры барабыз, не жаханимге?

Журтда бермейин жанланы.

Жаныбыз саулай, журтну жилятып,

Иесиз къоюп малланы.

Черек суулары къутуруп, булгъанып,

Ташны ташлагъа уралла.

О, ичлерине тюше болурла,

Тау этекледе къабырла.

Не къадар жарсыу, не къадар таралыу барды бу тизгинледе.

- Сабийле, сиз а кёчгюнчюлюк къачан болгъанын билемисиз?

Восьмое марта – это женский праздник,

Когда приносят женщинам цветы.

Балкарские селения безлюдны,

О, что страшнее этой пустоты?!

-Артха уа къайсы жылда къайтхандыла?

- Таулула Туугъан жерлерине къайтып келгенли быйыл ненча жыл боллукъду?

- Туугъан жерге сюймекликни ачыкълагъан къаллай нарт сёзле билесиз? Назмула уа билемисиз?

- Орус жазыучуланы уа къаллай назмуларын билесиз? Аперим.

- Сабийле, биз бюгюн, туугъан жерге сюймекликни ачыкълагъан, Зумакъулланы Танзиляны бир аламат назмусун окъурукъбуз. Бир тынгылачыгъыз анга.

Презентация салынады. Шош макъам согъулады. Устаз назмуну кёлден окъуйду.

Соруулагъа жууап этерге

Окъуучу этген презентация салынады эм къысха кёлденжазмасын окъуйду ( шош ариу макъам согъулады) Мени Ата журтум, туугъан жерим! – Жангыз да эки къысха сёз, къалай магъаналы, сезимли сёзледиле была! Аланы сёз магъаналары адамны жашау къудуретин кёргюзтген сёзле! Бу сёзлени магъаналарына мен бир бек кюсеген затымы тапханча кёмюлеме,

ала мени жюрегими тепдиредиле, аланы назму тилни даражасына жетгенлери авторну сёз усталыгъы акъылынгы къозгъайды.

Мени туугъан жерим –Малкъарым, чексиз ариулукъну жашил жаннети, ёхтемликни, адамлыкъны къаласыды. Назмуда къаллай къудурет барды! Ала бизни туугъан тауларыбыздыла, бузгъа бла къаргъа бёленнген, тау сууланы кёрюмдюлери, тау ауузлагъа кетген, чынгыллагъа илине баргъан жолла, тар ауузлада тас бола, кенг тюзлеге чыгъы баргъан суула).

Автор, бу назмуну жазгъанда, къаллай суратлау амалла хайырланнганды?

Ёхтем Малкъарым, акъ кёмюклю – эпитет

Тауларынгча, чыдамлылла жашларынг, адамлача ачый билген ташларынг – тенглешдириуле, жан салыу

Айтылыуну муратына кёре назму къаллай айтымладан къуралады? Кётюрюучю айтымланы табыгъыз.

Айланыулу айтымла уа къайсыладыла? Автор неге айланып айтады сёзюн?

Устаз. Алайды да, багъалы сабийле, хар адамны да кеси туугъан гитче жерчиги, хар ташын да иги таныгъан, сюйген, хар жолчугъу, ауанасында олтурургъа сюйюучю тереги, солургъа сюйюучю жери болады. Танзиля да кесини Ата журтуну юсюнден тамашалыкъ назму тизгинлени адамлагъа саугъа этип къойгъанды. Табийгъатны ариулугъу алтындан багъалыды, тауладан ургъан таза хауа, солууунгу эркин чыгъартады, санларынга кюч-къарыу береди. Ариу къудуретли, бай эм мол жерибиз хурметли, акъыллы, фахмулу, иш кёллю, халал жюрекли, ариу санлы адамланы туудургъанды. Биз да туугъан жерибизни бир кесегибиз, аны сакълайыкъ, иги, ахшы адамларыбыз тутхан ишни алгъа бардырайыкъ, ата-бабаларыбызны намысларын ёрге тутханлай барайыкъ жашауда.

-Биз бюгюн кимни чыгъармачылыгъы бла шагъырей болдукъ?

-Танзиляны назмулары неге юйретедиле?

-Сиз бу дерсде неге юйрендигиз?

Аны бла дерсибизни бошайбыз, тауусулмазлыкъ насып берсин Аллах барыбызгьа да.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

открытый урок - исследование по литературе в 5 классе по творчеству К.Паустовского "Теплый хлеб"

тема урока "Дорога добра"+представление презентации к уроку. исследовательский метод обучения сейчас актуален. я проводила этот урок на городском семинаре учителей русского языка и литературы и получи.

Открытый урок по родной литературе 10 класс "П.Н.Тобуруокап ырыа буолбут хоһоонноро"

Урок внеклассного чтения с объяснительно-иллюстративным методом, использованием аудиопрослушивания и мультимедиа. Авторский образовательный ресурс «П.Н.Тобуруокап ырыа буолбут хоһоон.

Конспект открытого урока в 5 Б классе (составлен и проведён учителем русского языка и литературы Басюк Н.С.)

Конспект открытого урока в 5 Б классе (составлен и проведён учителем русского языка и литературы Басюк Н.С.)Тема урока: Вид глагола.Цель:1. дать понятие видов глагола; знать, на каки.

Открытый урок по якутской литературе для 8 классов

Конспект открытого урока по родной литературе для 5 классов

Открытый урок по черкесской литературе в 6 классе "Стихотворение Хакунова Исуфа "Кавказ""

Данный урок посвящен жизни и творчеству черкесского писателя-поэта Хакунова Исуфа. Эта тема была раскрыта с использованием проектно-исследовательской работы учащихся. Также учащиеся были глубже озна.

Открытый урок по русской литературе в 7 классе на тему "Лермонтов и Кавказ"

Такие уроки способствуют воспитанию нравственных ориентиров учащихся, развитию творческого мышления, образного воображения, умению выразительно читать, любви к историческому прошлому своей Родин.

Презентация на тему: "Къарачай адетле" Презентация к уроку родного языка (карачаевского) поможет учителю активизировать внимание учащихся, используя принцип наглядности. Яркие иллюстрации, картины художников, тексты, памятки и схемы способствуют достижению целей урока. В данной презентации подобран материал для учащихся 4-6 классов

Презентация на тему: "Къарачай адетле"

Халкъынгы адетлерин билмей, Сокъур адамча джашама. Атанг саулукъда, къолунга алыб Джауорун, башджарты ашама.

Презентация на тему: "Къарачай адетле"

Атлы болуб келе эсенг, тиширыугъа Кюн ашхы атдан тюшюб бер, Сенден тамада бар эсе Излеме юйде, къошда кесинге тёр.

Презентация на тему: "Къарачай адетле"

Адамгъа суусаб берсенг, Айраннга сууну алай кёб къошма, Не бек ашыкъсанг да Кесингден уллуну аллы бла озма.

Презентация на тему: "Къарачай адетле"

Эки-юч айдан чачын джюлюб аладыла Аны да биринчи кёлегине чулгъаб. Кюбюрге саладыла Этлик чач, этлик келёк дегенлери да ма аладыла.

Презентация на тему: "Къарачай адетле"

Сабий бириничи тиш чыгъарса, Нартюх бюртюкледен этедиле джырна, Хоншулагъа юлюш ийиб, Тиш джырна бла сыйла. Сабий бириничи тиш чыгъарса,Нартюх бюртюкледен этедиле джырна,Хоншулагъа юлюш ийиб,Тиш джырна бла сыйла.

Презентация на тему: "Къарачай адетле"

Хоншулагъа тиш джырна келсе, Къууаныб, алгъыш этиб аладыла. Сауутну къуру къайтармай, Ичине бир затчыкъ саладыла.

Кязимни бойнуна бек къыйын борч тюшген эди – анга къара таныгъан адамы бек аз болгъан халкъны литературасыны мурдорун салыргъа тёреленди. Ол кесини чыгъармаларында да халкъыны басмасы болмагъаны, таулула жахил болгъанларыны тарыгъыуун бош этмегенди. Анга къарамаздан, Кязим халкъыбызны поэзиясыны отун тиргизген эди. Анга ол онгну берген аны айтхылыкъ фахмусу болду. Нарт Сосрукъ эмегенледен отну урлап, халкъына от тамызып, гыржын этер, эт биширир амал бергенча, Мечиев Кязим да, къудуретден поэзияны отун алып, миллет литературабызны нарты болду. Биз барыбыз да мынча жылны ичинде аны поэзиясыны иеси от жагъасында жылынабыз. Ол от жагъа жашауну бек къыйын кюнлеринде да суумай турду. Пушкин бла Лермонтовдан юйреннгенибизча, биз, таулу поэтле, бизни устазыбыз Кязимден дайым юйренебиз. Ол бизни миллет суратлау оюмубузну бийик даражагъа кётюргенди. Ол аны тарыхлы къыйыны, хакъы, сыйыды. Шыкъычы поэт халкъына, ана тилине да болмагъанча уллу игиликге этгенди. Аны кереклисича танымагъан, билмеген адамла Кязимни юсюнден жырчыды деп жазып тургъандыла. Ала жангылгъан этгендиле. Ол жырчы тюйюл, назмучу – поэт, жазыучу эди.

Кязим Октябрь революциягъа дери окъуна жалан фахмусу, назмулары бла белгили болуп къалмай, батырлыгъы – кишилиги бла да бизни таулада белгили болгъанды. Ол артыкълыкъгъа чыдай билмегенди, зулмучулагъа баш урмагъанды. Мен былайда да семиртип айтмайма. Поэтни аллай адам болгъанын тауда къартла энтда да унутмагъандыла.

Кязим тюзлюкню излеу бла бирге, къоркъмаулукъну да билген киши эди. Ол затны уа къаллай къыйын болгъаны белгилиди! Адамла класслагъа бёлюннген дунияда фахму бла къоркъмаулукъ – бир къаманы эки аузучадыла. Ол затха Кязимни жашауу, чыгъармалары, адам халы да шагъат боладыла. Дунияда батырны къоркъмаулугъу да болады. Анга аллай адам болургъа тюзлюкню аламат жютю сезгени, халкъгъа къуллукъ этмеклиги буюрадыла. Чынтты поэт, художник – халкъыны жюреги, намысыды, миллетни халларыны, къылыкъларыны бек иги шартлары анда боладыла, абадан поэт не заманда да историялы магъаналы адам болуп, уллу къыйматлы инсанына саналады. Аллай белгили шартласыз уллу художник болмайды. Биз Мечиев Кязимни жашауун бла чыгъармаларын сюзгенде да, акъылыбызгъа быллай оюмла келедиле.

Ой, мени жарлы халкъым,

Сен да бир башха болмай,

Кечеги къар жаугъанча,

Жауад къайгъы юсюнге,

Сени аллах къаргъагъанча!

Бу хыйла кёп дунияда

Жаннга хыйла этмедим,

Кесим жашасам, бары

Тюп болсунла демедим.

Бу артыкълыкъ кёп жерде

Бир артыкълыкъ этмедим,

Къан кёп тёгюлген жерде

Инсан къанын тёкмедим.

Къолларыма, къан угъай,

Кязим историяны кёп къыйын сагъатларына шагъат болгъанды. Анга халкъ поэтини акъылы бла фахмусу къыйын заманланы, уллу ишлени магъаналарын тюз ангыларгъа онг бере эдиле. 1914 жылда башланнган битеудуния урушну, Октябрь революцияны, коллективизацияны, Ата журт урушну кезиулеринде да алай болгъанын биз арсарсыз айтыргъа эркинбиз. Аны поэзиясы, хазна таймай, жашаугъа, историягъа да кертилей къалгъанына сёз жокъду. Тюзлюкню алай сюйген поэтге эски дунияны от жагъасында жылыннган къыйын эди. Ол от жагъаны жылыуу асыры аз болгъанын Кзяим бек тамам ангылагъанды, билгенли. Алай андан жылысын, мажалын да къайда табаргъа боллугъун поэт билмегени, ангыламагъаны да ишексизди. Бир жол Кязим кесини антча сёзлерин айтып, таймай алагъа кертилей къалгъанды. Ма ала:

Муну айтхан акъсакъ Кязим:

Жетгинчиннге манга ёлюм,

Къысылгъынчы эки кёзюм,-

Тюзлюкге къулд мени сёзюм!

Кавказны ахшы революционерлерини, батырларыны бири болгъан Къалабекланы Солтанхамитни юсюнден Кязим этген жырны хапары да бек сейирди. Солтанхамит революциягъа дери, абрек болуп, Шыкъыгъа келип, поэтни юйюнде къалып тургъанды, ала татлы шуёхла болгъандыла. С.М. Кировха Бызынгы тауларында аллай назмучу жашагъанын да Солтанхамит айтханды. Думала элинден чыкъгъан жигит революционер душманны къолундан жоюлгъанында, Киров Терк башында Шыкъыгъа, Кязим Солтанхамитныи юсюнден жыр этсин тау эллеге жайылып, халкъ жыры болуп къалгъанды.

Дуния деген алай къыйын, тик жолду,

Ол жолда азаплыкъ ким сынамагъанд?

Дуния деген алай ачы тенгизди,-

Анда кимни кемелери батмагъанд?

Кязим быллай назмуларында уллу поэтлеге тенг болады. Таулу поэтни дагъыда бир сейир жери – ол не бек къайгъылы, ачыулу затланы юсюнден жаза эсе да, аны сёзлери не ачы болсала да, ол бир заманда да жашауну керексиз затха санамайды, андан къол жуууп къойгъан адети жокъду. Кязим адамлыкъгъа, тюзлюкге, кишиликге, аланы жоюлмазлыкъларына да ийнаннганын бир заманда да тас этмегенди. Биз огъарлакъда айтып ётген ачы, къайгъылы назмусунда да поэт жашаугъа ийнаннганыны юсюнден къоймагъанды:

Дуния, сен не ачы тенгиз эсенг да,

Ата юйюбюзге сен барыбызны.

Дагъыда атдан кетгенде да, алай кетебиз,

Билекликлени биз къолдан иймейин!

Кязим, ана тилибизни бек кючлю чигинжиси, алыкъа бизде киши аллына ёталмагъан сёз устасыды. Ол барыбызны да устазыбызды, аны поэзиясы барыбызгъа да бек болушханды. Мен кесими уа анга артыкъ да уллу борчлугъа санайма. Мени затларымы окъгъан адам Кязимни манга болушлугъу жетегенин тынч сезерге боллукъду. Мен ол затдан уялгъанны къой да, анга къууаннган этеме, аны кесиме намысха санайма, не ючюн десенг, Кязимни уллу поэтледен – устазладан – бири болгъанына мени ишегим жокъду. Ол Лермонтов бла, Гарсия Лорка бла бирге мени унутулмаз устазлырымдан бириди. Аны себепли, 80 жыл болгъанында да, Кязим кёзлеринде къаллай кюн жарыгъы кёрюннгенин бир заманда да унутмам. Мен аны кёзлерине сюйюп къарай, жылы къолун кёп тутханма, огъурлу ауазын эшитгенме. Ол ауаз бюгюн да къулагъымда турады. Аны башы – акъыманны башы, жюреги поэтни жюреги эди. Манга Кязимни юсюнден жалан да бир-эки сёз бла айтып къояргъа керек болса – фахму акъыл дер эдим.

Шаудан сууну тазалыгъын бла сууукълугъун сезер ючюн, бир уртлап къойсанг да тамады деп тауда алай айтадыла. Энтда да жангыдан Кязимни усталыгъан къайта, аны жашлыкъны юсюнден этген жангыз бир къысха назмусун юлгюге келтирип къояйым:

Жашлыкъ, сен – садакъ окъ эдинг,

Мен сени жибердим атып.

Къайсы сырт артына аудунг,

Не къаягъа тийдинг барып?

Жашлыкъ, бек ушай эдинг жазгъы

Жумарукъну бойнуна сен.

Не уа ол кесим ёлтюген

Кийик болурму эдинг сен?

Ол темагъа битеу дунияны поэтлери кёп жазгъандыла, аны юсюнден алмат иги чыгъарма кёпдю. Алай Кязим аны юсюнден да кесини жангы сёзюп айтханды. Алай этерге жалан да бек ахшы поэтлени къолларындан келеди.

Кязимни аты халкъ жигитлени атлары бла бир даражада турады. Аны заман эски эталмагъан чыгъармалары уа анга халкълагъа белгили болургаъ эркинлик бередиле. Ол алай болур ючюн бизге кёп иш этерге керекди. Кязим – бизни миллет намысыбыз, къууанчыбызды, ол битеу Кавказны бек ахшы поэтлеринден бириди, аны халкъла билирге керекдиле.

Фахму, заманны кючлю желлерине кесин элтдирмей, кесине узакъ ёмюрлюкню алады. Кязимни уллу фахмусу да алай этгенди. Аны поэзиясына тау тёппелени башларында кёк жашнау да, таза сууну бойнунда тал терекни чакъгъаны да киргендиле. Кязим бизни кёп къыйынлыкъ кёрген, ёмюрледе кесини тилин тас этмей жашагъан жигит халкъыбызны бир заманда да андан айырылмазлыкъ жол нёгериди. Аны эски болмазлыкъ поэзиясыны отуна адамла энтда да кёп жылланы жылынырла.

Мен бу статьяны Кязимге этилген къысха назмум бла бошаргъа сюеме:

Сен – тауса, кёк терексе.
Жашауубузда алай
Дайым да турлукъса сен,
Тау кибик агъаргъанлай.

Туманны эки жарып,
Алай тургъан къаяча,
Тохтамагъанлай арып,
Бара тургъан атлыча.

Кязим хажини барлыгъына шекли болгъан угъай да, арабызда сау-эсен жашап тургъан адам окъуна сунадыла.

Алыкъа Орта Азияда къабыры да белгисиз Кязимни къайда болгъанын а мен къайдан билип айталлыкъ эдим!

Ма аллай бир жарыкъ.

Кязим хажи кеси да бек жарыкъ адам болуучу эди, дейдиле.

Ойлачыгъыз бир, къаллай жюрек талпыныу, къаллай бир сюймеклик от керек эди устазгъа – сохталарына Кязимни сау сундурурча аллай сезимни,аллай ийнаныуну алдыртыр ючюн!

Ол тукъум зат халкъда барды.

Ол-бу назмучуну юсюнден жазылгъан зат – аны не зат жазгъанын, къалай жазгъанын, нек жазгъанын, къаллай адам, къаллай назмучу болгъанын шартыракъ ангылатыргъа, толуракъ ачаргъа деп этиле эсе, мында уа, бу къужур жазмалада, сейир-аламат! – Кязим хажи ким болгъанын, не айтыргъа сюйгенин, жашаугъа, дуниялыкъ ишлеге кёз къарамын къайда да адам ангылап иш къоймасын деп, иш этип, къатышдырылгъаннга ушайды.

Кязим кеси къалай ангылашыныулу жаза эсе да, аны кесини юсюнден да алай жазаргъа керек болур, баям, – бурмай, чулгъамай – шарт, шатык, туура. Туманнга киргенча этмей, чууакъгъа, аязгъа чыкъгъанча. Кязим кеси да ким да тынч ангылагъан, кимни да ангылагъан, ачыкъ ниетли, ачыкъ сёзлю, жарыкъ кёллю, таза адам болгъанды, назмуларына ушаш, хар заманда ол сезилгенлей турады.

Ол назмуланы таула, тарла ичлеринде жашагъан адам жазгъанлыкъгъа, алада - тюзле, талала кенглиги, аулакъла азатлыгъы, аяз, жел.

Хоу, тауну уллулугъун узакъдан къарап да кёрюрге боллукъду.

Кязимни ол-бу быластха байлап биз табарыкъ жокъду. Кязим ёз жеринде закийди. Ол кесин аланы экилеринден да эртте айыргъанды.

Оу большевик, шау кадетле,
Къайдан чыкъды шу адетле?

Суу уртлап, ауузунгу чайкъа,
Сууну тамакъдан, кемирчекден
Жиберип, – бурунунгу тазала.
Битеу чархынгы ариу жуу,
Сууукъ сууну къуюп, –

деп жазады Кязим дегенча.

Сюннет абидез аллыкъ мукъмин, олтуруп,
Аузун чайкъар, таза суудан толтуруп.

Бурнун чайкъар, кемирчекден ётдюрюп,
Чархын жууар, барына суу жетдирип,–

Сабийлеге аны толусунлай басмаласакъ, андан уллу игилик эталмаз эдик алагъа былайда.

Сен – тауса, кёк терексе,
Жашауубузда алай
Дайым да турлукъса сен
Тау кибик агъаргъанлай, –

деп, жюрегине туугъан журтун салып, Кязимге къарап айтхан сёзю да. Бирине сюемеклиги башхасына жугъуп барырча этгенди. Ушамагъан – жукъмайды. Туугъан жерге, халкъгъа уллу сюймеклик – уллу адамланы ёсдюреди. Жюрегингде ол сюймеклигинг не къадар уллу эсе – халкъынгда сыйынг ол къадар бийикди. Ол жорукь, Аллахха шукур, халкъда бузулмай сакъланады.

Абдуллах Бегий уллу

АЛАНЛА,акъылыгъызны бёлюгюз. "НЮР" атына тийишли чыгъып башлагъанды . Артда сурап-излеп айланмай, алгъан, жазылгъан этигиз. Сабийлеригизге, кесигизге да ол бек сыйлы саугъа боллукъду. Дагъыда - сабийлеге не иги затыгъыз бар эсе да - сабийле тили, жомакъ, хапар - не зат да болсун - былайгъа - салсагъыз да, журналны атына ийсегиз да - бек иги иш этериксиз. Жарым жылгьа багьасы- 75сомду. Тел. 42-37-27. Айны ахырына дери жазылыргьа барды онгугьуз.Анала, Атала, Устазла, бир эс бёлюгюз! Амал табып,

Нур Карачай-Малкар ана тилде джазылган сабий назмула, джомакла, хапарланы болганы сабий жоурналды. Хар айда бир Малкарда басмаланады. Былайда болган сайысы 10.чу сайысыды. -------- Нур Карачай-Малкар ана тилде джазылга.

Чтобы отметить человека, наведите на него курсор и нажмите левую кнопку мыши. Чтобы отметиться на фото, наведите на себя курсор и нажмите левую кнопку мыши.

Читайте также: