Тормышта уз юлынны ничек табарга сочинение
Обновлено: 02.07.2024
Оценить 1745 0
Тема: Сүз төзелеше. Тамыр сүзләр.
Максат: 1.Сүз төзелеше турында төшенчә бирү,сүзнең тамырын билгеләргә өйрәтү, тамырга кушымчалар ялгап яңа сүзләр ясарга өйрәнү, сүзләрне төзелеше ягыннан тикшерү, сүзләр төркеменнән тамырдаш сүзләрне аерып ала белү;
2.Укучыларның фикерләү сәләтен, чагыштыру , матур язу,бәйләнешле сөйләм күнекмәләрен үстерү, сүзлек запасын баету;
3.Туган телгә мәхәббәт, табигатькә сак караш тәрбияләү.
Дәрес төре: яңа материалны аңлату
Материал :дәреслек Р.Х.Ягъфәрова,Р.Ә.Асылгәрәева. Татар теле 1 нче кисәк,”Мәгариф” нәшрияты,2010 ел, дидактик уен, Вәгыйзев С.Г. “Кызыклы грамматика”.- Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1980, карточкалар.
Җиһазлау: ноутбук, флэшка, проектор.
1. Оештыру моменты. Психологик уңай халәт тудыру.
--Исәнмесез,балалар! Кәефләрегез ничек?
- Кояшлы иртә кебек,
Тукай телен, анам телен өйрәнергә дип килдек.
2 . Дәфтәрләрне ачтык. Бүгенге числоны язабыз. Матур язу күнегүе ( 1 нче слайд)
Дөньяны яуларга омтылма, аның гыйлемен яуларга тырыш .
Мәкальне ничек аңлыйсыз? ( аң- белем турында тәрбияви әңгәмә)
Мәкальдәге сузык авазлар астына бер сызык, тартык авзлар астына ике сызык сызабыз.
( Бер бала кычкырып әйтеп эшли).
- Нинди хәреф астына сызмадыгыз? Ни өчен?
- ь билгесе аваз белдерми.
-Балалар, узган дәрестә без нинди тема өйрәндек?
-Авазлар һәм хәрефләр.
-Авазлар нинди төркемнәргә бүленә?( сузык һәм тартык)
Тартык авазларның бүленеше турында искә төшерү. ( 2 нче слайд)
Яңгырау: б, в, г, гъ, д, ж, җ, з
Саңгырау: п, ф, к, къ, т, ш , ч, с
Яңгырау: л, м, н, ң, р, w,й
Саңгырау: х, һ, ц, щ
3. Яңа тема өстендә эш.
-Бүген без сүз төзелеше, бер тамырдын ясалган сүзләр белән танышырбыз. Башта бер әкият тыңлап китик.
Борын-борын заманда булган, ди, юл дигән бер сүз. Кешеләр, юлдан барганда, аны тапканнар да уйлыйлар икән: “Нишләргә моның белән?” Юл исемле сүз әйткән: “Сез мине җиргә утыртыгыз, мин зур агач булып үсәрмен “. Кешеләр юл сүзен утыртканнар икән, бу тамырланып та киткән, үсә дә башлаган. Башта бер ботак җибәргән, аннан икенчесен, өченчесен. Бер юл сүзеннән әллә никадәр ботак үсеп чыккан. Һәр ботакта юл тамырыннан ясалган сүзләр икән. Кешеләр бу сүзләрне чагыштырып караганнар. Барсының да бер тамырдан үсеп чыкканлыгын күргәннәр. Шуннан соң бу сүзләрне барысын бергә “тамырдаш сүзләр” дип атап йөртә башлаганнар.
Юл- юлчы, юлсыз, юлсызлык, юллау, юллаучы, юлча, юлбашчылык, юлбашчы, юллык, юлдаш, юлдашсыз,юлдашлык, юлаучы,юлыгу. (3 нче слайд: тамырлы зур агач, ботакларына шушы сүзләр язылган)
Бер тамырдан ясалган сүзләр тамырдаш сүзләр дип атала. Тамырдан гына торган сүз тамыр сүз дип атала. Тамыр башка мәгънәле кисәкләргә бүленми. Тамырдаш сүзләрдә мәгънә бәйләнеше саклана.
Дәреслектән кагыйдәне уку. Нәтиҗә ясау.
Дидактик уен “Бакчачы”
-Әйдәгез, без дә тамыр сүзләр утыртып агач үстереп карыйк әле.
Сезнең агач утыртканыгыз бармы, укучылар? Агачларны ни өчен утыртырга кирәк? (табигатьне саклау , кайгырту турында әңгәмә).
Агач ботакланып үссен өчен, үз тамырыгыздан яңа сүзләр ясагыз. Кемнең агачы озын һәм күп ботаклы булыр икән. Шул укучылар “Иң оста бакчачы” дигән исем алачак.(Төркемнәргә сүзләр язылган карточкалар бирелә)
1 төркем: урман (урманлы, урмансыз, урманчы, урманчылык, урманлык, урманчык)
2 төркем: исем (исемлек, исемсез, исемле , исемдәш ,исемләү, исемләшү, исемсезлек)
3 төркем: моң ( моң, моңлы, моңсыз, моңлану, моңаю, моңчы, моңсулану, моңдаш, моңчан, моңлылык )
“Иң оста бакчачы”ны билгеләү.
4 . Дәреслек белән эш.
32 нче күнегү. Ф. Яруллин шигырен сәнгатьле уку. Эчтәлеге буенча фикер алышу. Биремнәрен үтәү.
2 Смотреть ответы Добавь ответ +10 баллов
Ответы 2
волна прорыва,и затопление местности
Трудовая дисциплина — это обязательное для всех работников подчинение правилам поведения, определенным в соответствии с трудовым кодексом рф, иными законами, коллективным договором, соглашениями, трудовым договором, локальными нормативными актами организации (ст. 189 тк рф). работодатель обязан в соответствии с тк рф, законами, иными нормативными правовыми актами, коллективным договором, соглашениями, локальными нормативными актами, содержащими нормы трудового права, трудовым договором создавать условия, необходимые для соблюдения работниками дисциплины труда. трудовая дисциплина есть необходимое условие всякой общей работы, всякого совместного труда. совместный труд нуждается в определенном порядке, в том, чтобы все совместно работающие подчинялись этой дисциплине, порядку. любая совместная деятельность людей нуждается в определенном согласовании. особое значение приобретает при объединении работников для производства и распределения материальных и духовных благ. статья 21 тк рф в качестве одной из основных обязанностей работника называет соблюдение трудовой дисциплины, т.е. обязательных для него правил поведения в процессе труда. важнейшей предпосылкой соблюдения работником этих правил является наиболее рациональная организация работодателем указанного процесса. в связи с этим от работодателя (т.е. лиц, работодателем) требуется правильно организовать труд работников.
Другие вопросы по Математике
Восновании прямой призмы лежит квадрат со стороной 8 см. найдите объем цилиндра, описанного около этой призмы.
На 3 одинаковые шторы израсходовали 18 метров ткани. сколько таких штор можно сшить из 30 метров такой же ткани.
Кролик за день сьедает 3 кг 500 г корма, из них трава составляет 7/10, а зерно - 7/100 всех кормов. сколько вместе травы и зерна сьедает кролик за день.
Содного поля собрали на 1т 400кг картофеля меньше, чем с другого. когда собранный картофель разложили в одинаковые мешки, то получилось 56 мешков и 84 мешка. сколько картофеля собр.
На одном сеансе в кинотеатре побывали s человек а на другом на 70 человек меньше . сколько человек побывали на обоих сеансах.
Составте систему уравнения и решите сложения. среднее арифметическое двух чисел равно 175. если первое число разделить на второе, то частное будет рано 3 , а остаток 30 . найдите э.
2 Без – табигать хуҗалары, табигатьне сккаклау – ул туган илеңне сккаклау. ( Михаил Пришвин) ( Михаил Пришвин)
3 Фонетик зарядка: Дару, ккак чәчәк, кычыткан, үги анна афрагы, мәтрүшкә, бккака афрагы, тузганккак, Дару, ккак чәчәк, кычыткан, үги анна афрагы, мәтрүшкә, бккака афрагы, тузганккак, энҗе чәчәк, күләгә, киптерергә энҗе чәчәк, күләгә, киптерергә
4 АК ЧӘЧӘК РОМАШКА Майдан алып көзгә кадәр чәчәк ата. Ак чәчәк та- мккак, эч авырула- р-н һәм яраларны дәвалаганда ярдәм итә. Цветёт начиная с мая до осени. Помогает при болезнях горла, болях в животе и лечении ран.
5 ҮГИ АНА ЯФРАГЫ МАТЬ-И- МАЧЕХА Цветёт с апреля по май. В качестве лекарства применяются листья и цветы. Настойку используют при болезни легких. Апрель-майдан чәчәк ата. Дару итеп яфрккаклары һәм чәчәкләре кул- ланыла. Яфрккаклар төнәтмәсен һәм кайнатмасын үпкә авырула- р-ннан файла- ланналар.
6 КЫЧЫТКАН КРАПИВА Июньнән көзгә кадәр чәчәк ата. Медицинада дару үсемлеге итеп 17 гасырдан ук афра- гын файлала- налар. Кычыткан афрагын кан лагуны тук тату өчен, ашказаны авыртканда кулланналар. Цветёт с июня до осени. Начиная с 17 века в медицине использовали лист кккак лекарственное растение. Листья крапивы применяют кккак крово- останнавливающее средство, при болезнях желудка.
7 САРЫ МӘТРҮШКӘ ЗВЕРОБОЙ Июнь-августа чәчәк ата, август-сентя- брьдә орлыклары өлгерә. Медицинада үләне кулланыла. Аның препарат лары дезин- фекцияләү үзлек- ләренә ия. Аларны ашказаны-эчәк трккакты авырулар-н- нан эчәләр. Пешү- ләрдән, стоматит- кардан файлала- налар. Цветёт с июля по август, в августе- сентябре поспевают семена. В медицине используется трава растения. Его препараты обладают дезинфицирующим действием. Их пьют при заболеваниях желудочно-кишечного трккакт.Используют при ожогах, стоматитах.
8 МӘТРҮШКӘ ДУШИЦА Июнь-августа чәчәк ата, август- сентябрьдә ор- лык бирә. Дару итеп үләнен файлаланналар. Аның препарат- лары тынычлан- дыралар, акшай- натуры яхшырта. Йокысызлыктан, аппетитны дачу өчен, гастриттан файлаланналар. Цветёт с июля по август, в августе-сентябре даёт семена. Кккак лекарство используется трава. Применяется кккак успокоительное средство, усиливает работу кишечника. Используют при бессоннице, для повышения аппетита, при гастрите.
9 БАКА ЯФРАГЫ ПОДОРОЖНИК Медицинада яфрккаклары кулланыла. Яфрккакла- р-ннан ясалган сыек боткины яраларга, шешләргә ябалар. Төнәтмәсен бронхит, бронхиальная астма, туберкулёз дан файла- ланналар. В медицине используются листья. Ка- шицу из листьев накладывают на раны, опухоли. Настойку используют при бронхите, бронхиальной астме, туберкулёзе.
10 тузганккак одуванчик Майдан июльгә кадәр чәчәк ата. Медицинада чәчәк- ләре,яфрккаклары, тамары кулланыла. Медицинада чәчәк- ләре,яфрккаклары, тамары кулланыла. Тузганккакны юанна- юга, диабетка, карши профилккактик чара буларккак та, үт куыгын чистарту, батыр, ашказаны авырула- р-ннан дәвалаганда да файлаланналар. Тузганккакны юанна- юга, диабетка, карши профилккактик чара буларккак та, үт куыгын чистарту, батыр, ашказаны авырула- р-ннан дәвалаганда да файлаланналар. Цветет с мая до июля. Цветет с мая до июля. В медицине употребляются цветы,листья,корни. В медицине употребляются цветы,листья,корни. Одуванчик используется кккак прфилккак- ээтическое средство против ожирения, диабета, при лечении желчного пузыря, печени,желудка. Одуванчик используется кккак прфилккак- ээтическое средство против ожирения, диабета, при лечении желчного пузыря, печени,желудка.
11 Сүзлек аше: барсы- все барсы- все җиңәргә –победить җиңәргә –победить күләгәдә -в тени күләгәдә -в тени болында –на лугу болында –на лугу киптерергә –сушить киптерергә –сушить энҗе чәчәк –ландыш энҗе чәчәк –ландыш
12 энҗе чәчәк ландыш Медицинада тынычландыргыч чара буларккак;йөрәк,тамккак авырулар-н дәвалаганда кулланыла. Медицинада тынычландыргыч чара буларккак;йөрәк,тамккак авырулар-н дәвалаганда кулланыла. В медицине используется кккак успокаивающее средство; при болезнях сердца, болезнях горла. В медицине используется кккак успокаивающее средство; при болезнях сердца, болезнях горла.
13 Истә тотыгыз: - дару үләннәрен яхшы белеп җыярга; - дөрес киптерергә; - табиб белән киңәшеп кулланырга; - шәһәрләрдән, заводкардан, юлкардан ерккак ур-ннарда гына җыярга кирәк.
14 Барыгыз да сәламәт булыгыз. Дәрес өчен рәхмәт!
15 Источник: %BB%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D1%8 0%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5% D0%BD%D0%lr= %BB%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D1%8 0%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5% D0%BD%D0%lr=43
Тедбирининъ макъсады: ана тилининъ гузеллиги ве назиклиги, къувети, зенгинлиги акъкъында балаларнынъ бильгилерини кенишлетмек; къырымтатар тилинде пек чокъ аджайип шиирлер, гузель йырлар, тапмаджалар, аталар сезлери олгъаны акъкъында бильгилерини пекитмек; тувгъан тильге урьмет ве севги дуйгъуларыны ашламакъ.
Оджа: Мераба, мухтерем мусафирлер, севимли балалар! Бугунь биз тиль байрамында тувгъан къырымтатар тилимизнинъ аджайип
дерьясына киреджекмиз. Бизим къадимий тилимиз не къадар гузель, муляйим, зенгин, татлы олгъаныны ис этеджекмиз. Къырым – бизим Ватанымыз!
Эвель-эзельден Къырым – дюньянынъ энъ дюльбер ве арз этильген кошелерден бири сайыла эди. Онынъ челлерини, дагъларыны, орманларыны, денъизни, кой ве шеэрлерини биз джандан севемиз! Къырымда чокъ миллет векиллери яшайлар. Бу руслар, украинлер, къырымтатарлар, греклер, тюрклер, болгарлар, караимлер ве дигерлери.
Эр бир миллетнинъ озь тили бар. Биз – къырымтатармыз ве бизим тувгъан тилимиз – къырымтатар тили!
Эр бир халкънынъ озь тили бар,
Балдан татлы о тиль онъа
О бир вакъыт унутылмай.
Меним тувгъан халкъымнынъ да,
Озь тили бар йырлашкъан.
Бинъ бир йылдыз арасында
Бу тиль манъа толгъун ай.
Бу тиль бешигимде
Яшлыгъымдан етеклей о
Тутып меним къолумдан.
Бир эджасын джоймам онынъ,
Бир арифни унутмам,
Тувгъан халкъым, оннен бахтлы
Урь аятнынъ къойнунда!
Оджа: Мына, балалар, бакъынъыз: бу терек бизим миллетимизнинъ
Темсили. Терекнинъ тамыры – тильдир. Эгер терекнинъ тамырыны кессенъ, бутюн терек къурып къалыр.
Демек, тилимизни екъ этсек, миллетимиз де гъайып олур.
Афсуски, шимди чокъ балалар русча лаф этелер, озь тилини,
Урф-адетлерини унуталар. Онынъ ичюн бизим тилимиз, башкъа тиллерге бакъкъанда, бельки, къуветсиз корюне. Онъа ярдым этейикми?
Келинъиз берабер оны осьтюрейик, къуветлештирейик! Бакъынъыз терекке, оны осьтюрмек ичюн бизлер озь тилимизде масалларны ве эфсанелерни, лятифелерни ве шиирлерни, тапмаджаларны ве аталар сезлерни, йырларны ве оюнларны хатырламакъ керекмиз.
Тувгъан тилимизге ана тилимиз деймиз. Не ичюн, аджеба?
Анайым бу тильде айнени айткъан,
Рухумда тесири, тамгъасы къалгъан.
Я насыл севмейим мен сени тилим,
Бу тильде къонушатувгъаным, илим.
Анайымнынъ тили, эй, ана тилим!
Анамнынъ сютюнен кирдинъ къаныма,
Айнени айткъансынъ манъа муляйим,
Къундакъта яткъанда, турып янымда.
4 сыныф талебеси Мемедляева Гулизар “Айнени” йырыны иджра эте.
Оджа: Эльбет, эр бир инсан ана тилинде биринджи сезлерини бешигинде
Озь анасындан эшите. Онынъ ичюн де бизим халкъымыз озь тилине “ана тили” деген.
Эвель-эзельден Къырым табиаты бизим халкъ чалгъыджыларымызны ава яратмагъа рухландыра эди. Бу авалар шимди де бир кимсени первасыз къалдырмайлар. Миллий оюнымызны сизге такъдим этемиз.
Энди исе тапмаджаларгъа кечемиз. Тапмаджаларнынъ джевабыны тапынъыз.
Дюньяны къаплады. (Къар)
Акъшам олса корюнир,
Саба олса джоюлыр. (Ай)
Эки агъа-къардаш ян-янаша отура,
Бири-бирини корьмей. (Козьлер)
Сеси зурна. (Хораз)
Топ киби томалакъ,
Къапалы бир къутудыр.
Ичи онынъ къырмызы,
Эм бал киби татлыдыр. (Къарпыз)
6. Акътыр озю – къар дегиль,
Пек татлыдыр – бал дегиль. (Шекер)
7. Бир копегим бар,
Къапыдан да йибермей. (Килит)
8. Къаранлыкъ кумес ичинде
Отуз эки тавукъ бар. (Тишлер)
9. Чапа арткъа эм огге,
Тишлеп, боле экиге. (Пычкъы)
10. Бардыр эки бойнузы,
Сюрю огюнде юре,
Таштан ташкъа секире. (Эчки)
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Оджа: “Балдан татлы” тиль – бу бизим къырымтатар тилимиздир. Бу тиль бизге баба-деделеримизден къалгъан.
Бу зенгин тиль – халкъымызнынъ
Къальп севинчи, фигъаны.
Тюркий тиллер гульзарынынъ
Энъ чечекли фиданы.
Бу тиль, достум, меним, сенинъ,
Оджа: Бизим тилимиз ойле гузель ки, эр бир шиирни музыкагъа къоймакъ, нагъменен айтмагъа мумкюн.
7-Б сыныф талебеси Сейтмеметова Сайме “Баарь кельсе” йырыны йырлай.
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Аталар сезлернинъ къысымларыны топлап, тертипке кетирмек ве маналарыны анълатмакъ.
Урбанынъ янъысы яхшы, достнынъ – эскиси. Тиль – акъыл теразесидир. Иштен къоркъма, иш сенден къоркъсын.
Тилини унуткъан, илини унутыр.
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Ресимде насыл айванлар? Оларны къайда расткетирмек мумкюн? Масал уйдурмакъ.
1 сыра аюв акъкъында, 2 сыра тильки акъкъында.
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Бу эки ресим халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ насыл жанрына аит? Эфсанени айтып бермек. “Аюв дагъ” ве “Багъчасарай
Насыл пейда олды”. (Терекке чечек япыштырмакъ).
Дюльбер ана тилимиз!
Сени джандан севемиз!
Ана тилим – къанат тилим!
Яхшы билем, сеннен кулем,
Сеннен учам! Артып бильгим,
Санъа – севгим ве урьметим,
Сезлеринънен еллар ачам!
Эльвира: Ана тилим – бу муаббетлик, севги йыры,
Усеин: Ана тилим – бу той, джыйын, достлукъ, эйилик.
Майре: Ана тилим – йырджыларнынъ ольмез йыры.
Асан: Ана тилим – бу халкъымчюн эбедийлик.
Сейдамет: Бир эджасын джоймам онынъ,
Гулизар: Бир арифин унутмам.
Сайме: Тувгъан халкъым онен бахтлы
Урь аятнынъ къойнунда!
Оджа: Балалар, бакъынъыз насыл бизде дюльбер, чечекли терек олды. Биз оны, демек, тилимизни, миллетимизни де озь къолларымызнен къуветлештирдик! Бизим тилимиз энди осьти, кучлю олды ве сизге “Чокъ сагъ олунъыз!” айта.
Тувгъан тилимиз къувана. Келинъиз, биз де онынен берабер къуванайыкъ, хайтарма ойнайыкъ!
Ничә? Күпме? Никадәр? Ничәнче? Ничәшәр? Ничәләп? Ничәү?
Өчәү, икешәр, унынчы, бишләп, тугыз.
Мин, бу, кем, һәркем, әллә кем, беркайчан.
Ничек? Кая? Кайда? Кайдан? Күпме? Никадәр? Кайчан?
Элек, татарча, көмештәй, аз, кичен, түбәндә, шунлыктан, юри.
Хикәя фигыль (изъявительное наклонение глагола)
Нишли? Нишләде? Нишләгән? Нишләр? Нишләячәк?
Укый, караган, язды, барачак, сөйләр.
Боерык фигыль (повелительное наклонение глагола)
Теләк фигыль ( желательное наклонение глагола)
Шарт фигыль ( условное наклонение глагола)
Сыйфат фигыль ( причастие)
Нишли торган? Нишләгән? Нишләячәк? Нишлисе? Нишләр? + существительное
Коелган алма, туасы бала, язылачак хикәя.
Хәл фигыль ( деепричастие)
Нишләп? Нишли-нишли? Нишләгәч? Нишләгәнче?
Уйнап, сөйли-сөйли, укыгач, язганчы.
Һәм, ләкин, яки, чөнки, әгәр, шуңа күрә, .
Белән, аша, кебек,аркылы, саен, таба, .
Бәйлек сүзләр ( послеложные слова)
Ас, өс, ян, як, эч, тыш, чит, урта, ара, тирә, .
Ап-, иң, дөм, гына, мыни, мы, бит, һич, -дыр
Хәбәрлек сүз (вспомогательные слова)
Кирәк, тиеш, мөмкин, ярый, бар, юк.
Кереш сүз (вводное слово)
Әйе, әлбәттә, мөгаен, хәер, зинһар, ниһаять, дөрес, һичшиксез, димәк, ди, гүя, югыйсә.
Аваз ияртемнәре ( звукоподраж. слова)
Дустым белән – с другом
Баш һәм иялек килешне таләп итүчеләр (требующие именительный падеж, если с местоимением – то притяжательный падеж
өчен – для әти белән – с отцом
кебек, күк, төсле, шикелле – как
чаклы, хәтле, кадәр, тикле – как (по объему)
аркылы, аша – через
саен – каждый минем белән – со мной
сәбәпле – по причине
хәлдә, көенчә, килеш – в состоянии
хакында, турында, турыда – о
Юнәлеш килешне таләп итә
(требует направительный падеж)
кадәр, чаклы, хәтле, тикле – до
каршы – навстречу -га/-гә
таба – в сторону -ка/-кә
караганда – в сравнении
карата – по отношению
Чыгыш килешне таләп итүчеләр
(требующие исходный падеж)
башта – сначала -дан/-дән
бүтән – кроме -тан/-тән
бирле – с (временное) -нан/-нән
тыш, башка– кроме
Бәйлек сүзләр (послеложные слова)
Чыршы янында - возле елки
каршы – напротив, навстречу
Междометия служат для выражения различных чувств, эмоций, волеизъявления, поэтому являются принадлежностью живой устной речи. Они тесным образом связаны с интонацией и в значительной степени с жестами и мимикой.
Хәл фигыль (Деепричастие)
Деепричастие – форма глагола, которая обозначает добавочное действие при основном действии, выраженном глаголом и отвечает на вопросы что делая? что сделав?(Нишләп? Нишли-нишли? Нишләгәч? Нишләгәнче?
Ук ып чыктым - прочитал
Көл ә – көл ә - смеясь
Әйт кәч – сказав, когда сказал
Яз ганчы – пока не написал
Уйна ганчы -чем играть, лучше.
Сыйфат фигыль (Причастие)
Причастие – форма глагола, которая обозначает признак предмета по действию и отвечает на вопросы какой? какая? какое? какие? (Нишләүче? Нишли торган? Нишләгән? Нишләр? Нишләячәк? Нишлисе? + исем )
2 )-а/-ә/-ый/-и + торган
Бар учы (+ исем) – идущий
Яз а торган –(+исем) – пишущий
Укы ган (+исем) – который прочел
Бар ыр (+исем) – который пойдет
Кил әчәк (+исем) – который придет
Сөйл исе (+исем) – который расскажут
Без барасы юллар якты. – Дороги, по которым мы пойдем , светлы.
Шарт фигыль (Условное наклонение глагола)
Тырыш са м – если постараюсь
Сөйлә сә м – если расскажу
Тырышсам, яхшы укырмын. – Если постараюсь, буду хорошо учиться.
Теләк фигыль (Желательное наклонение глагола)
Табигатьне саклыйк! – Давайте беречь природу!
Исем фигыль (Имя действия)
Имя действия – это форма глагола, которая обладает признаками глагола и имени существительного. Образуется от глагольных основ, присоединением к ним аффиксов
Кайт у – возвращение
Мин институтта укуым белән горурланам. – Я горжусь у чебой в институте.
Исемдә тартым категориясе (принадлежность)
Берлек сан (ед.число)
I зат (лицо) минем (мой) -м/-ым/-ем
II зат (лицо) синең (твой) -ң/-ың/-ең
III зат (лицо) аның (его, ее) -ы/-е/-сы\-се
Күплек сан (мн.число)
I зат (лицо) безнең (наш) -ыбыз/-ебез
II зат (лицо) сезнең (ваш) -ыгыз/-егез
III зат (лицо) аларның (их) -лары/-ләре
Исемнәрнең килеш белән төрләнеше (склонение имен существительных)
Кемнән? – От кого?
Нәрсәдән? – От чего?
Кайдан? Каян? – Откуда?
Нәрсәдә? – У чего?
Порядок присоединения аффиксов в татарском языке
Основа + аффикс + аффикс + аффикс
множественного принадлежности падежа
Сыйфат дәрәҗәләре (степени сравнения прилагательных)
(самый, очень, сильно)
Инфинитив отвечает на вопросы: Что делать? Что сделать? Нишләргә? Что не делать? Что не сделать? Нишләмәскә? и образуется:
- в положительной форме присоединением к основе на гласный –рга/-ргә;
к основе на согласный аффиксов –ырга/-ергә/-арга/-әргә;
укы – укы рга , укы маска;
эшлә – эшлә ргә , эшлә мәскә ;
кер – кер ергә , кер мәскә
Инфинитив в речи часто употребляется со словами:
кирәк – надо; кирәкми – не надо;
ярый – можно, ярамый – нельзя;
мөмкин – можно, мөмкин түгел – невозможно, нельзя.
Хәзерге заман хикәя фигыль
(Настоящее время глагола изъявительного наклонения)
Утвердительная форма настоящего времени образуется от основы глагола присоединением аффиксов:
Окончания отрицательной формы : -мый/-ми.
- Ба р - а ки л - ә
- Тыңл( а) - ый сөйл( ә) - и
- Ю - а т у - а
- Җы( й - а) я к( и) - я
- Бар- мый кил- ми
Мин - м Без – быз/-без
Син - сың/-сең Сез – сыз/-сез
Ул - Алар – лар/-ләр
Билгеле үткән заман хикәя фигыль
(Очевидное прошедшее время глагола изъявительного наклонения)
Основа оканчивается на
гласный или звонкий согласный звук
глухой согласный звук
Аффикс отрицательной формы: -ма/-мә . Она прибавляется к корню слова.
Мин – ды – м Без – ды - к
Син - ды – ң Сез – ды - гыз
Ул - ды Алар – ды – лар
Билгесез үткән заман хикәя фигыль
(Прошедшее неочевидное время)
Основа оканчивается на
гласный или звонкий согласный звук
глухой согласный звук
Аффикс отрицательной формы: -ма/-мә . Она прибавляется к корню слова.
Мин – ган – мын Без – ган - быз
Син - ган – сың Сез – ган - сыз
Ул - ган Алар – ган – нар
Билгеле киләчәк заман хикәя фигыль
(Будущее определенное время)
Основа оканчивается на
Аффикс отрицательной формы: -ма/-мә . Она прибавляется к корню слова.
Мин – ачак – мын Без – ачак - быз
Син - ачак – сың Сез – ачак - сыз
Ул - ачак Алар – ачак – лар
Билгесез киләчәк заман хикәя фигыль
(Будущее неопределенное время)
Основа оканчивается на
Аффикс отрицательной формы: -мас/-мәс . Она прибавляется к корню слова.
Мин – ыр – мын Без – ыр - быз
Син - ыр – сың Сез – ыр - сыз
Ул - ыр Алар – ыр – лар
Мин, син, ул, без, сез, алар.
Бу, шул, шушы,теге, әнә, менә,шундый, тегенди, мондый.
Үз, һәр, һәркем, һәрбер, бар, барча, барлык, бөтен, һәммә.
Кем, ни, нәрсә, кайсы, ничә, ничек, кая, кайда, кайчан.
Һичкем, һичнәрсә, һичнинди, һичничек, беркем дә, бернәрсә дә, берничек.
Әллә кем, әллә нәрсә, әллә нинди, әллә ничек,әллә кайчан, кемдер, ниндидер.
Минеке, синеке, аныкы, безнеке, сезнеке, аларныкы, тегенеке, шуныкы, шуларныкы.
Бер, унбер, унтугыз, егерме, йөз, мең, миллион, миллиард, ярты, өчтән бер, уннан ике.
Бер енче , алты нчы , егерме нче , мең енче , унтугыз ынчы .
Бер әр , ике шәр , алты шар , өч әр -өч әр .
Бер-ике, унбиш ләп , утыз лап , йөз ләгән , мең ләп .
Ун ау , өч әү , биш әү , ик әү .
117 бер йөз унҗиде
1117 бер мең бер йөз унҗиде
Наречие образуется с помощью окончаний: -ча/-чә; -дай/-дәй/-тай/-тәй; -лай/-ләй; -ыш-лый/- еш-ли; -лап/-ләп; -гары/-гәре; -ын/-ен/-н; -лата/-ләтә.
Саф (образа действия)
Элек, бушлай, тиз, яланаяк, тын, кинәт, җәяү, бергә, өчәүләп, өзлексез
Татарча, көмештәй, минемчә.
Күләм-чама (меры и степени)
Аз, күп, бераз, озак, тулаем,өлешчә.
Кичен, былтыр, хәзер, көндез, бераздан, тиздән, кышын, элек.
Түбән, биек, якын, ерак,югары, янәшә, рәттән.
Сәбәп-максат (причины и цели)
Шунлыктан, юктан, юри, бушка, әрәмгә, тиккә, заяга, тиктомалга.
- Җыючы (соединительные): һәм, да, дә, та, тә, вә, янә, тагы, ни. ни. (и)
- Каршы куючы (противительные): ләкин, әмма, фәкать, бәлки, тик, ә (но)
Чөнки (потому что), ки, гүя, гүяки (словно), әгәр (если), хәтта (даже), әйтерсең, диярсең (словно), гәрчә (хоть и), ягъни (значит), аеруча, бигрәк тә (особенно).
Билгесез киләчәк заман хикәя фигыль
(Будущее неопределенное время)
Основа оканчивается на
Аффикс отрицательной формы: -мас/-мәс . Она прибавляется к корню слова.
Мин – ыр – мын Без – ыр - быз
Син - ыр – сың Сез – ыр - сыз
Ул - ыр Алар – ыр – лар
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Слитное и раздельное написание не с разными частями речи. Совершенствование умения определять части речи.
Тип урока: повторительно-обобщающий. Цели урока 1) Обучающие: совершенствовать умение определять части речи и производить их морфологический разбор 2) Развивающие: систематизировать и обобщать правила.
Конспект урока по дисциплине "Русский язык". Тема "Служебные части речи. Предлог как часть речи".
Методическая разработка представляет собой план-конспект урока по дисциплине "Русский язык" Тема "Служебные части речи. Предлог как часть речи". С применением техно.
Урок русского языка в 5 классе по теме "Части речи. Самостоятельные части речи. Наречие"
Урок направлен на повторение материала о частях речи, в частности, о самостоятельных частях речи. Знакомит с новой самостоятельной частью речи - наречием. Знания закрепляются выполнением упражнений, з.
Данная работа поможет учителю за короткий срок поможет Вам подготовиться к уроку по данной теме за короткий срок.
"Служебные части речи. Предлог как служебная часть речи"
Урок русского языка в 7 классе.
Переход знаменательных частей речи в служебные части речи
Исследование особенностей перехода частей речи.
Конспект урока по теме "Служебные части речи. Предлог как часть речи"
Цель: -дать общее понятие о предлоге как служебной части речи, важнейшими грамматическими особенностями которой являются неизменяемость и невозможность быть членом предложения;-позна.
Читайте также: