Къэрмокъуэ мухьэмэд къоджэм уигъэжейркъым сочинение
Обновлено: 05.07.2024
Об адыгейских писателях, участниках ВОВ, и адыгейской художественной литературе в годы ВОВ.
| Вложение | Размер |
|---|---|
| nauchno_prakticheskaya_konferentsiya_hegegu_zeoshhom_idzherpedzhezh.doc | 56.5 КБ |
Предварительный просмотр:
Хэгъэгу Зэошхом хъишъэу пылъым игугъу пш1ыщтмэ – ар гъунэнчъ. Ау зэошхом инэк1убгъохэм п1ун –гъэсэныгъэм мэхьанэшхо ащыря1эу щыт. А нэк1убгъохэм зэу къахэбгъэщмэ хъущт тхак1охэмрэ усак1охэмрэ тек1оныгъэм икъэгъэблэгъэнк1э 1ахьыш1оу халъхьагъэр. Тхак1охэр лэжьак1охэм рабочхэм аготэу нэмыц техак1охэм, апсэ емыблэжьыхэу, апэуцущтыгъэх якъарыук1и яакъылк1и. Ахэмэ якъэлэмыпэ къыч1эк1ыгъэ тхыгъэхэм ц1ыфхэм агу зыкъыригъэ1этыщтыгъ, бэнэным фищэщтыгъэх, апсэ емыблэжьэу пыим пигъэуцущтыгъэх яхэгъэгу гупсэ паек1э. Тэ тиадыгэ тхак1охэри ахэмэ ясатыр хэтыгъэх. Нэбгырэ 22 рэ тиадыгэ тхак1оу Зэошхом хэлэжьагъэх. Ахэр Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Кэстэнэ Дмитрий, Еутых Аскэр, Андырхъое Хъусен. Мы зыц1э къес1уагъэхэр а лъэхъаным литературэм ч1ып1э гъэнэфагъэ щыря1эу щытыгъэх. Ау к1элак1эхэу зикъэлэмыпэ апэрэ тхылъхэр, усэхэр къызч1эк1ыгъэ тхак1охэри а зэошхом пэ1ууцуагъэх. Ахэр: Андырхъое Хъ, Кобл Б., Жэнэ Къ., Нак1э Шъ,Яхъул1э С., Хьэдэгъэл1э А. Уджыхъу Хъ, Уджыхъу А., Тыгъужъ Д. . Шъхьаплъэкъо Хь., Шэуджэн А., Джэнчэтэ М., Бахъукъо Е.,
1944 рэ илъэсым у1эгъэ хьылъэ телъэу заом къыхэк1ынэу хъугъэ Жэнэ Къырымызэ. Зэо мэш1уаем хэмытыгъэми къэлэмымрэ игущы1эрэ и1ашэу апэуцущтыгъ Къырымызэ нэмыц техак1омэ. Ащ иусэхэр тиц1ыфхэм, тихэгъэгу итек1оныгъэ фэгъэхьыгъэхэу, игущы1эр мэш1уащэм ипэш1эу тхэщтыгъ тхэк1о к1элак1эр. Жэнэ Къырымызэ итворчествэ нахь зызиушъомбгъугъэр зэоуж илъэсхэр ары. Опсэуфэ Жэнэ Къырымызэ тиц1ыф жъугъэхэми, сабыйхэми итхыгъэхэр афигъэхьыгъ, афигъэшъошагъ.
Мы непэ зигугъу тш1ыгъэ тхыгъэхэр еджап1э программэм хэхьагъэхэу ятэгъаш1э тик1элэеджак1омэ. Заом къинэу тиц1ыфмэ алъэгъугъэр, къафа1уатэзэ атхыгъэу щымытэу, ежь тхак1эхэр а къиным зэрэпхырык1ыгъэхэр ятхыгъэхэмк1э ягурыдгъа1озэ тик1элэеджак1омэ алъытэгъэ1эсы заом ихъишъэ.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Описание презентации по отдельным слайдам:
Темэр. Насып нэс цlыхум иlэн папщlэ унагъуэм иlэ мыхьэнэр Кlэрэф Мухьэмэд и тхыгъэхэм къызэрыщыгъэлъэгъуар. Автор презентации: Карданова Мадина Тамбиевна, учитель кабардинского языка и литературы МОУ СОШ№1 г.Чегем.
Эпиграфыр: Щlэр къокlуэр, Жьыр мэкlуэж, жаlэ адыгэхэм. Атlэ къанэр сыт? Фlыр къонэ.
Дунейм удэIэпыкъумэ сщIэркъым, ахъумэ уеIэзащIэ хъунукъым. Едж.: Къэбэрдей губгъуэхэм, вагъуэм хуэдэу ипхъауэ, lуащхьэ цIыкlу куэд итщ, иныкъуэхэри зи къикlыгъуэ хъуа гуэрэфым хуэдэу, нэхъ къыхэлъэгыкlыу, нэхъыбэр хьэмцlыракlэ щlыкlэу абыхэм къепхъэкlарэ щlы щхьэфэм теплъагъукl къудейуэ. Едж.: Хэти жеlэ а псори кхъэуэ, зауэ-банэкlэ мы хэкум икlуэда къомым тращlыхьауэ, хэти и гугъэщ щlы мыджэмыпцlэр щызэпцlыж гъащlэм езы дыдэм къызыпхибыргъукlауэ. Едж.: Пэжынкlэ хъунщ абыхэм кхъэ дыдэ хэтынри. Сыт щхьэкlэ жыпlэмэ, lэджи икlуэдагъэнщ мы щlыпlэм, ар яубыдын, ар яхъунщlэн щхьэкlэ къытеуэхэм ебэнурэ. Мы щlыпlэр lейкъым, дунейм щlыпlэ хъуэпсэгъуэу щыlэхэм ящыщ зыщ. Ди Хэкурщ ар- ди Кавказырщ, ди лъэпкъырщ, ди унагъуэрщ.
Лэжьыгъэ нэужьым лlыжьхэр мэуэршэрри зэхэсщ:
Атlэ, Бэтlалэ, уэ зэрыжыпlэмкlэ, цlыхур ебгъаджэкlи бгъасэкlи а зэрыщытым имыкlыну, мыхьэнэ имыlэу ара? -Ар дауэ жыпlэрэ?! Егъэджэнымрэ гъэсэнымрэ мыхьэнэуэ иlэр зымыщlэ делэр хэт? Ахэр сэ къысфlумыщ. Апхуэдэ сэзэгъынукъым сэ. -Сщlэркъым. Цlыхур сыт щыгъуи а зэрыщытщ, жоlэ. Иджы ари бдэжыркъым. Цlыхум фlы гуэркlэ зимыхъуэжынумэ, щlебгъэджэнури щlэбгъэсэнури сыт? -Еу-уей, тхьэмыщкlэ, уадыгэ дыди уэ! -Ар лlо, Бэтlалэ, адыгэр нэхъ тхьэмыщкlэу, зыри мыхъужыну ара? А жыпlэр нэхъ хьэлэмэтыжи. -Уэ сэ сызэгуэбгъэудыну аращ, щlалэ, узыхуейр, ауэ ар хъунукъым. Иlэщ псоми мыхьэнэ: егъэджэнми, гъэсэнми, ущиинми. Цlыхум щlэныгъэ пхуетынущ, икlи ират. Щlэныгъэрщ цlыхур хьэршым зыхьар, lэкlуэлъакlуагъэр пхуетынущ, хьэл-щэн дахэр пхуетынущ, дэнэ дежи утыкум укъыщимыгъэукlытэну. Сэ зи гугъу сщlар нэгъуэщlщ: щыlэщ цlыхум пхуемытын икlи пхуемыт. Къыбгурыlуэрэ ар уэ, щlалэ lумпlей? Цlыхур фlей защlэу зэкlуэцlылъмэ, абы и псэр пхуэтхьэщlыжынукъым. Ар зэрыпсэ фlейуэ къонэж. -Аращ-тlэ, лlыфl къуэфl хуэщкъым, жыхуаlэр, -кlэ иритащ нэгъуэщl зыгуэрым псалъэмакъым.-сыт хуэдэлlыт Инал и адэр, я нэхъ лэжьыгъэ гугъуми зыпыlуимыдзу, хьэрэму зы сом зыбгъэдимыгъэхьэну, цlыху зыхэтым яхуэпэжу…
Егъэдж.: Нтlэ, нобэ зи гугъу тщlыну темэр –насып нэс цlыхум иlэн папщlэ унагъуэм иlэ мыхьэнэр Кlэрэф Мухьэмэд и тхыгъэхэм къызэрыхэщыр къэгъэлъэгъуэнырщ. Хэт къыжиlэн, сыт унагъуэр зищlысыр?
Едж.: Зымыщlэ щыlэу къыщlэкlынкъым унагъуэр зищlысыр. Ауэ ар лъыкlэ, лыкlэ зэгухьэу, зэблагъэу зэдэпсэу цlыху гупым и закъуэкъым. Унагъуэр лъэпкъым и гъащlэм, и псэукlэм и къежьапlэщ, щlэблэм зыщиузэщl, цlыхум и хьэлыр, и гупсысэкlэр щызэфlэувэщ. Икlи ущымыуэу жыпlэ хъунущ: унагъуэращ цlыхур цlыху щыхъур, унагъуэм къыщищта хьэлырщ, цlыхугъэрщ, адыгагъэрщ абы и дуней гъащlэм кlуэцlрихыр. Аращ унагъуэ насыпу сэ къэслъытэр.
Егъэдж.: Мэрем и щхьэгъусэ Хъангуащэ дауэ хущыт а lуэхум?
Едж.: Дэтхэнэ зы анэми хуэдэу, абы и гур щlоуз и щlалэ закъуэм. Къуэмрэ лlымрэ яку къыдэна цlыхубзым и гум куэд щегъэв, мэгузасэ. И псэ закъуэ, дунейм и lэф1ыгъэ псори зыбгъэдилъхьа и къуэ закъуэм къыхыфlидзэу зэрежьэжам и гурыгъузым хэкlыркъым. Анэм щlигъэкlа нэпсхэр, зригъэфа быдзышэм и lэфlыр зыхэзыщlэжу и къуэм къигъэзэжа нэужьщ абы псэхугъуэ щигъуэтыр.
Едж.: Мис апхуэдэщ Нартокъуэ и образыр. И щlалэгъуэ-делэгъуэ зэманым ахъшэм дишэхыу, адэ-анэм я мылъкум хэджэгухьа Нартокъуэ пэшэгъу къыхуэхъуа ныбжьэгъупцlхэм ягъэудэфащ, ар зыри хуейкъым, и гугъэщ гъащlэр сыт щыгъуи апхуэдэу ирихьэкlыну.
Егъэдж.: Пэж гуэри хэлъщ абыхэм жаlэхэм. Щапхъэ дапщэ къытхуэхьыну, гугъу ехьу къэтэджахэу, адэ-анэр пасэу яфlэкlуэдауэ, цlыху къахэкlауэ, гъащlэм цlэрыlуэ щыхъуауэ. Къытхуэхьыну пlэрэ апхуэдэ щапхъэ?
Едж.: Апхуэдэщ, псалъэм папщlэ, унагъуэшхуэ къыхэкlа, зи анэр пасэу зыфlэкlуэда, илъэсибгъу ныбжьым иту lэхъуэ башыр къэзыщта, иужькlэ усакlуэ цlэрыlуэ хъуа Пащlэ Бэчмырзэ. Едж.: Апхуэдэщ дирижёр цlэрыlуэ Темыркъан Юрэ. Едж.: Апхуэдэщ Ломоносовыр…
Егъэдж.: Апхуэдэ щапхъэ куэд къытхуэхьынущ. Нтlэ, гугъуехьи имылъэгъуауэ, адэ-анэ хъарзыни иlэу, унагъуэ узыншэ къыхэкlа Нартокъуэ гъэсэныгъэ тэмэм щlимыгъуэтар сыту пlэрэ? Едж.: Сыт щхьэкlэ жыпlэмэ ар адэ мылъкум щигъэкlащ, дэнэкlэ жьыр къепщэми имыщlэу мэпсэу, зыри хуэныкъуакъым зэикl, апхуэдэу щытыну и гугъэщ сыт щыгъуи. Зыхэт гупым къызэрыхэкlыжын lэмал къыхуэгъуэтыркъым абы, ахъшэ иlэху. Зы зэман зыкъищlэжу, щалъхуа къуажэм кlуэжу трактористу лэжьэн щlэзыдзэжа, зи анэ закъуэр зыгъэгуфlэжа щlалэм и кlуэгъу-жэгъуу щытахэм псэупlэ къратыркъым. Дауэ хъуами, Нартокъуэ и ныбжьэгъупцlхэм къаlэщlокlыжри, и дуней тетыкlэмрэ псэукlэмрэ зрегъэхъуэж, и анэ Хъангуащи и гур мэзэгъэж.
Егъэдж.: Дауэ феплърэ-тlэ Нартокъуэ и lуэхур къызэрекlуэкlам? Едж.: Дауэ къекlуэкlами, щыуауэ къэзыгъэзэжыр нэхъыфlщ, зи щыуагъэр зыгъэпщкlужыну хэтхэм нэхърэ. Нартокъуи къыщигъэзэжакlэ, абы къыгурыlуащ зэпцlыжа унагъуэ насыпыр уэрамым къызэрыпхудэмыхынур.
Егъэдж.: Гуащэнэ и гугъу щытщlакlэ, сыхуейтэкъым гулъытэншэу Къэвгъэнэну абы и унагъуэри. Едж.: гущlэгъу хуумыщlу къанэркъым Гуащэнэ и анэмрэ и дэлъхухэмрэ я зэранкlэ Хэкум ирашын хуей хъуа Гъуэрыщl Исмел- Гуащэнэ и адэр. Исмел щlалитl и1эщ, щхьэгъуси иlэщ. И щхьэгъусэ Дарихъан къызыхэкlар унагъуэ къулейщ, зыхуей зыгъуэту къэхъуа цlыхубзщ, ауэ гъэсэныгъэ лъэпкъ бгъэдэлъкъым, и щхьэгъусэ Исмели унэlуту жери зэрипэсыркъым, и къуэхэри и адэм хуэжыlэщlэ ищlыркъым. Едж.: Адэ-анэ зэгурымыlуэм унагъуэр тlууэ гуэша ещl. Пхъур адэм и гъусэщ, лажьэ зэримыlэм гу лъетэ, гущlэгъу хуещl, фlыуэ елъагъу. Къуэхэр анэм нэхъ пэгъунэгъущ. Адэ тэмэмым и жыlэм едэlуа пхъур насыпыфlэ мэхъу. Сытыт щlэмыхъунур а унагъуэр нэрэ псэуэ зэрылъагъуу, я бынхэм адэми анэми зэхуэдэу пщlэ хуащlу, зэгурыlуэрэ зэдэlуэжу зэдэпсэуамэ.
Егъэдж.: Иджы сэ сыхуейт иджыпсту зи гугъу тщlа тхыгъэхэм хэт образхэр хьэлкlэ, щэнкlэ, гъэсэныгъэкlэ, хабзэ-нэмыс зэрахьэкlэ зэрызэмыщхьхэр наlуэ къэфщlыну. П.п. Сэфаррэ Нартокъуэрэ. Едж.: А тlум я хьэлыр зыкlи зэщхькъым. Пэжщ, тlури цlыхуфlщ, цlыхухэми фlыуэ къалъагъу, ауэ Нартокъуэ адэ мылъкум щигъэкlащ, лэжьыгъи псэуныгъи зыри къыфlэlуэхукъым. Сэфар ади ани иlэкъым, зыгъэсар адэшыпхъурщ. Ар зыкъомрэ гугъу йохь. Абы зыри lей бгъэдэлъкъым. Нэмыс, хабзэ хэлъщ, лэжьыгъэр фlыуэ зылъагъущ. А фlагъыу хэлъым Сэфар насыпыфlэ ещl, щхьэгъусэ тэмэм, унагъуэ насып егъуэт. .
Егъэдж.: Нтlэ, Нартокъуэ унагъуэ тэмэм къыхэкlауэ, адэ-анэ тэмэм иlэу и гъуэгу захуэм щхьэ текlынкlэ хъуа? И гъащlэр имыухуэфыну зы щхьэусыгъуи иlэтэкъым абы. Едж.: Ар къызыхэкlар, япэрауэ, адэ-анэм я зэрану къызолъытэ. Псори хьэзыру иратурэ, ар щагъэкlащ. Етlуанэрауэ, Нартокъуэ ныбжьэгъу тэмэм къызэрыхимыхыфарщ. Сыт хуэдэ гъэсэныгъэ унагъуэм щимыгъуэтами, ар ныбжьэгъупцlхэм зыхашэ, и хьэлэлагъыр къагъэсэбэпурэ и мылъкур ягъэкlуасэ. Егъэдж.: Дауикl, адэ-анэм я зэран хэлъщ абы, ауэ зы бын закъуэ фlэкlа гъащlэм щамыгъуэтым, ахэр тегужьеикlауэ япlащ Нартокъуэ. . Ди жагъуэ зэрыхъунщи, цlыхум гъащlэ зэщ зэрыритыр, блэкlами къыпхуегъэгъэзэжынукъым. А гъащlэ гъуэгу дыдэм иджыри зэ ирикlуэну къахуихуатэмэ, адэ-анэр быным и гъэсэныгъэм нэгъуэщlут зэрыхущытынур
Егъэдж.: Иджы сыхуейт нобэ зи гугъу тщlа lуэхугъуэхэм зэ фыхэплъэжу къыжыфlэну, сыт фэ насыпу къэфлъытэр? Едж.: Насыпу ди зэманым ябжыр мылъкурщ. Сэ ар сигу ирихьыркъым, мылъкушхуи сыхуейкъым. Сэ сызыхуейр гъащlэ дахэщ, гъащlэ зэгурыlуэщ. Едж.: Насыпщ адэ-анэр зэгурыlуэу, унагъуэм щlэсыр псори фlыуэ зэрылъагъуу зэдэпсэуныр. Адэ-анэр къыпхуэмыарэзыуэ зэикl фlы ухуэзэнукъым. Егъэдж.: Атlэ, сыт зы цlыху гъащlэр зищlысыр? Кlэщlщ ар! Насыпщ гъуэгу тэмэм гъащlэм къыхэпхыфмэ, жьы ухъуа нэужь уи гъащlэ блэкlам ухущlемыгъуэжын хуэдэу. Щlэр къокlуэ, жьыр мэкlуэж. Атlэ къанэр сыт? Фlыр къонэ. Дэри яужь дитын хуейщ ди гъащlэм фlыр нэхъыбэу къызэрыхэднэным, пщlэншэу дунейм дызэрытемытам и щыхьэту. Абы щыгъуэщ цlыхум насып нэс игъуэтауэ зыщилъытэжынур.
Вы можете добавить книгу в избранное после того, как авторизуетесь на портале. Если у вас еще нет учетной записи, то зарегистрируйтесь.
Ссылка скопирована в буфер обмена
Вы запросили доступ к охраняемому произведению.
Это издание охраняется авторским правом. Доступ к нему может быть предоставлен в помещении библиотек — участников НЭБ, имеющих электронный читальный зал НЭБ (ЭЧЗ).
Если вы являетесь правообладателем этого документа, сообщите нам об этом. Заполните форму.
. Щхьэк1уэ зышэч щхьэ шхыгъуэ йохуэ : къэнжал зауэр илъэс 300 ирокъу // Адыгэ псальэ.-2008.-№66.- 4 апрелым .- С.2.
. Абыт1э Хь. И тхыльхэм дыпоплъэ : Къэрмокъуэ Мухьэмэд илъэс 75-рэ щрикъум ирихьэл1эу //Адыгэ псальэ .- 2004.-22 октябрым.
. Бекъан Ч. Дэтхэнэри и щхъэм пещ1 ц1ыхубэ тхак1уэ Къэрмокъуэ Мухьэмэд теухуауэ // Адыгэ псальэ .- 2004.-22 октябрым.
. Бекизова Л.А. Художественная трактовка нового героя в современной прозе Северного Кавказа // Традиции и современность.- Черкесск, 1986.-С.57-71.
. Гъэунэкуп1э : КъБР – м и ц1ыхубэ тхак1уэ : Къэрмокъуэ Мухьэмэд ильэс 80 ирокъу // Адыгэ псальэ .-2009.-24 октябрым .- С.2-3.
. Дыкъынэ Хь. Зэф1эк1 зи1э : Къэрмокъуэ Мухьэмэд илъэс 75-рэ щрикъум ирихьэл1эу //Адыгэ псалъэ .- 2004.-22 октябрым.
. Ержыб А. Ф1ым хуаущий : Къэрмокъуэ Мухьэмэд илъэс 75-рэ щрикъум ирихьэл1эу // Адыгэ псальэ .- 2004.- 22 октябрым.
. Къагъырмэс Б. Сыт щыгъуи : ц1ыхубэ тхакуэ Къэрмокъуэ Мухьэмэд теухуауэ //Адыгэ псальэ .-2004.-22 октябрым.
. Къэрмокъуэ Мухьэмэд и гукъэк1ыжхэр : илъас 80 ирикъуащ // Адыгэ псальэ .-2010-№29.- 19 февралым.- С.2.
. Кармоков Мухамед Мухажирович (20.10.1929) //Адыгская (черкесская) энциклопедия. - М, 2006. - С. 967.
. Мокаев М. Ф1ы кърехъул1э : Къэрмокъуэ М. ильэс 75- рэ щрикъум ирихьэл1эу // Адыгэ псалъэ.- 2002.-22 октябрым.
. Мысостышхуэ П. Псэк1э зыхещ1э : ц1ыхубэ тхак1уэ Къэрмокъуэ Мухьэмэд теухуауэ // Адыгэ псальэ .-2004.-22 октябрым.
. Мыхъужьым игу къеуар : Къэрмокъуэ М. и гукъэк1ыжхэр // Адыгэ псалъэ .- 2009.- № 236.- 15 декабрым .- С.3.
. Нэщ1эпыджэ З. Къэрмокъуэ Мухьэмэдрэ щ1эджык1ак1уэ ныбжьыщ1эхэмрэ //Адыгэ псальэ .- 2009.-№199.-21 октябрым.-С.1.
. Онищенко Э. Люблю тихие улицы, на них окружают меня мой герой / О. Мухамеде Кармокове // КБП.- 1999.-23 октября.
. Хакуашев А.Х.О двух произведениях М. Кармокова // Литературно-критические заметки. - Нальчик, 2009.-С.153-181.
. Хъэк1ащэ А. Увып1э щхьэхуэ : ц1ыхубэ тхак1уэ Къэрмокъуэ Мухьэмэд теухауэ //Адыгэ псальэ.-2004.-22 октябрым.
. Хьэ1упщы М. Дыгъуасэм упык1ащ, нобэм уегъэгупсысэ, пщадейм уегъэгугъэ : Къэрмокъуэ Мухьэмэд теухуауэ // Адыгэ псальэ .- 2004.-22 октябрым.
. Шадуева Л. Тополя еще будут расти : К 70-летию писателя КБР Мухамеда Кармокова // АП. - 2000. - 6 октября.
Читайте также: