Суорун омоллоон айымньылара о5олорго доклад

Обновлено: 05.07.2024

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Описание презентации по отдельным слайдам:

Дмитрий Кононович Сивцев- Суорун Омоллоон Саха народнай суруйааччыта, Социалистическай улэ Геройа, общественнай деятель.

Оло5ун кэпсээнэ: 1906с. Бала5ан ыйын 14 кунугэр Таатта улууьугар 3 Дьохсо5он нэьилиэгэр торообутэ. Оксокулээх Олоксойдуун, Ойуунускайдыын биир дойдулаахтар. Бу орто бааьынай кэргэнигэр 20 о5о торообутуттэн 4 эрэ ордубут да, кэлин Дмитирий со5отох хаалбыт. Олонхоьуттар уутуйан уоскээбит сирдэригэр торообутэ. Ону таьынан политическай сыылынайдар олохтоох дьонно утуо сабыдыаллара биллэр. 1919 с. а5ата олон ийэтинээн иккиэйэх ииттэннэр 3 сыл олороллор. 1923-28 сс. Дьокуускайга педтехникуму бутэрэр. Педтехникум кэнниттэн Таатта5а, Уус- Алданна учууталлыыр. 1930с. Дьокуускайга араас улэлэргэ, театрга, уорэх министерствотыгар улэлиир.

1935 с. П.Ойуунускай директордаах Тыл уонна культура институтугар секторга сэбиэдиссэйдиир. Олонхону хомуйууга элбэх улэни ыытар, "Саха фольклора" диэн билиннэ диэри кэрэхсэнэр хомуурунньугу таьаарар. 1934с. Саха сирин суруйааччыларын сойууьа тэриллибитин кэннэ суруннээн драматургиянан дьарыктаммыта. А5а дойдуну комускуур сэрии кэмигэр ордук таьаарыылаахтык улэлээбитэ. Саха театрын сценатыгар кини "Айаала« (1941), "Сайсарыта« (1942), "Ньургун Боотур" операта (1942) М.Н.Жирков, Г.И.Литинскэй музыкатынан туруоруллубуттара уонна орго диэри театр репертуарыгар сылдьыбыттара. 50-60-с сс. Саха музыкальнай искусствотын сайдыытыгар ордук кыьаллан улэлээбитэ. "Лоокуут уонна Ньургуьун" опера, "Кун куо", "Хотойдор хоту котоллор" курдук балеттар либреттоларын айбыта. 1972 сылтан оло5ун тиьэх сылларыгар диэри музейдары тэрийиинэн улуьуйэн, туох баар кууьун-уо5ун биэрэн улэлээбитэ.

Оло5ун туьунан сиьилии: Мин Таатта үрэхтэн икки километр сиргэ баар "Ойуун күөлэ" диэн алааска төрөөбүтүм. Онон киэҥ, улуу сирдэри харахтаабак­ка, тыа быыhыгар үөскээбитим. Биhиги тулатааҕы тыабыт да маһа­-ото соччо үгүс эгэлгэтэ суох - наар бииргэм тиит, xaтыҥ, биитэр талах, ыарҕа эрэ буолар. · Оччотооҕута төрөөбүт үрэҕим Таатта тыалыын-ыырдыын, устар уулуун, саймаархай салгынныын ыллам-дьэллэм ырыанан толоруга дылыта. · Оччолорго Таатта эбэ хотун бүтүннүү даҕаны салгынныын ырыа - Оҕоннордуун оонньуулаах, Эмээхситтэрдиин эйэҕэс, Дьахтардыын амарах, Уолаттардыын тойуксут, Кыргыттардыын ырыаһыт, - диэн, тойукка киирбит, аатырбыт дойду этэ.

Мин төрөөбүт алааhым - Ойуун күөлэ. Ытык-Күөлтэн 20-тэн тахса биэрэстэ. Арай биир сарсыарда (Киристиэп күн этэ) исти­битим илин диэки туох эрэ дириҥ тыас ньириhийэн иhиллэр. Сүүрэн киирэн дъоммор эттим. Бары сырсан таҕыстыбыт, бала­ҕаммыт сабараанньатын үрдүгэр ытынныбыт, иhиллээтибит. Ийэм эттэ: "Ытык күөл таҥаратын дьиэтин ийэ куолакалын тыаһа", ­диэтэ уонна кириэстэннэ. Биhиги бары кириэстэннибит итиэннэ куолакал тыаһа тохтуор диэри иhиллии турдубут. Олус үөрдүбүт, туох эрэ дьолго тиксибит курдук сананныбыт. Эчи, барахсан тыаһа дуораhыйан дьиктитэ, үчүгэйэ бэрдэ. Ити күнтэн ылата "Ытык күөл" диэн тыл миэхэ хайдах эрэ күндүтүк иhиллэр. Ыҥыpap, уккуйар курдук буолта. "Үчүгэй" диэн баарын, ypaтытын, умсугутуулааҕын онно өйдөөбүтүм. Ол кэнниттэн кэмпиэт суутун, таҥac бэчээтин кыра эдьиийби­ниин "чээн үчүгэйиин" дии-дии, уура сылдьан, хаһан эмэ ахтыннахпытына ылан көрөн, санаабыт дьэгдьийэрэ, сүрэхпит сылаан­ньыйара. Ол курдук, саха бүтүннүүтэ даҕаны, хартыынаҕа олус тартаран, туох эмэ үчүгэйи көрдөхтөрүнэ "Хартыына курдук" диир этибит.

Киниэхэ үөрэммитим Алексей Елисеевиhы аан бастаан мин Чөркөөххө көрбүтүм. Кини биhиги оскуолабытыгар учууталлыы сылдьыбыта. Унуоҕунан төрөл, бүлүгүр сарыннаах, бэйэтигэр сөп эттээх-­сииннээх, тор курдук туора бытыктаах, арыы саhыл хааннаах, са­hархай харахтаах, үмүрүктүҥү сүүстээх, эрдэ күрэҥсийэн эрэр баттахтаах, дэбдэгэр соҕус имнээх, сахалыы хаптаҕайдыҥы муруннаах киһи этэ.­ Cөҥ хойуу соҕус куоластааҕа, лоп курдук туттара-хаптара, көрөрө-истэрэ, эйэҕэс, ордук харахтара хайдах эрэ куруутун мичээрдииргэ дылы гыналлара. Кини биhиэхэ математиканы (геометрияны) биэрэрэ. Киhи өйүгэр түhэрдик, астыктык уонна бэйэтэ көтөҕүллэн үөрэтэрэ. "Пифагорова штаны во все стороны равны", - диэн ааттаан биир уустук теореманы бэрт чуолкайдык, сытыытык үөрэппитэ мин са­наабыттан билиҥҥэ диэри арахпат. Кини, аны санаатахха, оҕо санаатын сатаан тутар, үчүгэй педагог эбит. Ахсаанын үөрэҕэр араас улуу математиктар, Сократ эҥин курдук бөлүhүөктэр тустарынан кэпсээн, биhиги сэҥээриибитин, интэриэспитин эмиэ бэркэ көбүтэр буолара. Сорох ардыгар туох эмэ дьикти ахсааннары таай­таран олорор активноспытын эмиэ бэркэ көтөҕөрө. Холобур, саа­хымат дуоскатын ылан баран, бастакы хараҕар биир туораҕы уурар, уонна этэр: "Хас харах аайы туорах ахсаанын иккилии төгүлүнэн улаатыннаран иhиҥ, оччоҕо 64 харахха төһө туорах буоларын су­oттaaҥ". Биhиги кыhыйа - кыhыйа суоттуубут. Сорохтор таһаа­раллара, оттон мин билиҥҥэ диэри кыайан таһаара иликпин.

Кини бэйэтэ бэрт дуобатчыт уонна саахыматчыт быhыылааҕа. Оччолорго тыаҕа саахымат суоҕа, оттон киниэхэ баар эбит этэ. Кини Анемподист Иванович Софронов кэргэнэ Евдокия Констан­тиновнаны кытта оонньуу олорорун биhиги олус кэрэхсээн одуу­лаhар буоларбыт. Мин Чөркөөххө үөрэнэрим саҕана учууталбыт кэргэттэрэ биир бириэмэҕэ эмиэ онно олоро сылдьыбыттара. Кини бэйэтэ эмиэ ханна эрэ айаҥҥа сылдьар быhыылааҕа. Мин өйдүүрбэр кэргэттэрэ туой бэйэлэрэ эрэ олорор буолаллара. Дьиэ-уот тэриниитэ, тус бэйэ олоҕун oҥocтyyтa, баай мунньуута диэҥҥэ төрүт кыһаммат киhи эбит. Бэйэтигэр, кыратынан буоллаҕына, биир кыстык угун саҕа үүтээни туттубакка, биир дьиэ малын-салын хааччыммакка, биир анал күрүөнү туттубакка өлбүтэ чахчы. Ити бириэмэҕэ мин кинини ырыаһыт, поэт быhыытынан ааннъа билбэт этим. Оттон бар дъонугар кини Өксөкүлээх Өлөксөй диэн аатырбыта ырааппыт эбит. Ону мин маннык түбэлтэттэн өйдүүбүн. Кинини бэйэтин поэт быhыытынан арааран билбэккэ сылдьан, кини айбыт "Ойуун түүлэ" диэн поэматын мин, киhи көрдөhүүтүнэн, олорчутун илиибинэн иккитэ устан турабын. Дмитрий Николаевич Сивцев диэн, үөрэҕэ суох гынан баран, алыс үлэhит, сатаабатаҕа диэн суох кыайыылаах, уус киhи таайдаах этим. Ол кини булан аҕалан "Ойуун түүлүн" бэчээккэ тахсыан иннинэ илиинэн уhулан норуот ортотугар тарҕаммыт айымньы буолуохтаах. 1924 сыллаахха мин Дьокуускайга киирэн үөрэммитим. Кини онно биhиэхэ педагогическай техникумҥа саха тылын үөрэппитэ. Дьэ, астык учуутал этэ. Кылааска киирэн баран, нууччалыы "гос­пода" диэн тылынан эҕэрдэлээн баран, ypyoгyн саҕалыыр этэ. Ити курдуга. Ол иhин биhиги, "табаарыстар", xahaн да ону өhүргэнэ истибэт этибит.

Туттара, сыhыаннаhара, таҥaha - саба сүрдээх боростуой уон­на истиҥ этэ. Түөhүгэр сиэптээх хара-сиэрэй толстовкалаах буо­лара. Дьахтар кыhыл көмүс цепочката быалаах чаhыытын, моон­ньугар иилэн баран, толстовкатын сиэбигэр уктара. Сорох арды­гар субу айаҥҥа бараары сылдьар курдук, таба ыстааннаах кэлэрэ. Кыһынын үксүгэр таба caҕынньaхтaax, саал былааттаах сылдьара. Уруокка aҥapдac тылы үөрэтэринэн эрэ xahaн да муҥурдaммaт этэ: "Саха тылын грамматикатын суруйабын", - диэн бэркэ сөбүлүүрдүү, киэн туттардыы өтөр-өтөр кэпсиир буолара. Кини биhигини сахалыы да, нууччалыы да билбэт дьоҥҥут диэн этэрэ. Киhи, общество олоҕор тыл суолтата олус улаханын биhиэ­хэ өйдөтө сатыыра. Саха тыла баай ордук дьүhүннүүр тыллара диирэ. Араас көрүдьүөстээх, бэргэн тыллары холобур аҕалтаан, биhигини күллэрэрэ, бэркиhэтэрэ. Холобур "хоhохоччуйбут", "хол­лороннообут", "ласпардаабыт", "лаhырҕайдаабыт" - диэн тылла­ры биhиги нууччалыы тылбаастаан бэрт элбэх да тылынан ити тыллар ис хоһооннорун кыайан биэрбэт этибит. Copoҕop бэйэтин хоһооннорун aaҕapa уонна биhиэхэ көҥүл темаҕa хоһоон суруйтаран көрөрө. Сахалыы хоһоон хайдах сурул­ларын кэпсиирэ. Онно ордук чорботон ahaҕac дорҕооннор дьүөрэ­лэhэр сокуоннарыгар тохтуура. Кини уруоктара миэхэ төрөөбүт тылбын биhириир гына харах­пын аспыттара. Суорун Омоллоон

Дьокуускайдаа5ы педагогическай техникум дьиэтэ, манна 1924 – 1928 сс. Д. Сивцев уорэммитэ. Д. Сивцев туьэриитэ. 1927 с.

Мария Иннокентьевна Кычкина (1919-1957) – жена Д.К. Сивцева. Фотография 1940 г. Маня - кырдьаҕас учуутал соҕотох кыыhа. Үчүгэй дьүhүн­нээх, киэҥ харахтаах, xaтыҥыp, намыhах yҥyoxтaax. Бар дьоҥҥо көстө-биллэ сатаабат, үҥкүүлээн сахсыллыбат, олус сэмэй киhи этэ. Кыра кылаастарга учууталлыыра. Арай эригэр атаахтыыра биллэр курдуга… Н.Н. Павлов-Тыаһыт

Саха суруйааччылара (ханастан уна): Амма Аччыгыйа – Н.Е. Мординов, Суорун Омоллоон – Д.К. Сивцев, С.П. Ефремов. 1934 с.

Фронна командировка5а сылдьан. Ханастан уонна олороллор суруйааччылар: С.Васильев, И.Никифоров, Суорун Омоллоон, турар И.Попов

Дмитрий Кононович дьиэ кэргэниниин: кыыһа Люция Васильева, кэргэнэ Надежда Семеновна Шепелева, улахан уола Айсен Дойду, кыра уола Кирилл.

Саха литературатыгар суолтата. Суорун Омоллоон - поэт, прозаик, драматург, очеркист, либреттист, киносценарист. Чоркоох музейын, Суотту комплексын тэрийбитэ. Учебниктар, пособиелар автордара. Саха советскай литературата ата5ар турарыгар уонна бар5ара сайдарыгар биир улахан онолоох кэпсээнньит, бодон драматург.

Айар улэ туьунан:

МАҤНАЙГЫ КЭПСЭЭНИМ. Суруйааччы маҥнайгы айымньытынан кини бастаан бэчээт­тэммит айымньыта ааттанар. Оччоҕо мин бастакы айымньым ­"Өлүөнэ өрүс" диэн кэпсээн. Бу кэпсээн 1926 сыллаахха "Чол­бон" сурунаал 2-с нүөмэригэр бэчээттэммитэ. Онно мин ааппын кистиэхпинэн кистээн, "Т. уо."- ол аата Тыа уола диэн илии бат­таабытым. Кырдьыгынан даҕаны, таҥаhым-сабым, xopryhyм, куттahым, дьиҥнээх тыа уола этим. Уҥуохпунан обургу да соҕус буол­ларбын, көрүҥмэр быдан тиийбэт килбик, саатыган этим. Хата, ол оннугар, аргыый сылдьан, тyry эмэ санаабын суруйбута буолар эбиппин. Бэчээттэммэтэх суруйууну ахтар эбит буоллахха, мин дьиҥнээх бастакы суруйуум "хоһоон" этэ. Дөксө нууччалыы тылынан. 15-16 саастаахпар кичэйэн-кичэйэн осумуой кумааҕыга суруйбутум. Ону, хас эмэ төгүл бүк тутан, суулаан-суулаан баран, эргэ, хаалбыт ба­лаҕан өhүөтүн быыhыгар кыбыта сылдьыбытым. Ону аҕыннахпына, кистээн киирэн ааҕан баран, эмиэ оннугар төттөрү кыбытан кэби­hэр буоларым. О, ону күндүтүк да саныырым, тутарым-хабарым! Бука, ол осумуой кумааҕыгa суруллубут тылларга - миэнэ саамай ыраас санаам, кутум, сүрэҕим сыаната биллибэт баҕата баара эби­тэ буолуо, бэйэтин да саҕа кыhыл көмүскэ биэриэ суох этим. Оччо күндүтүк саныыбын айар илбис иэйэхситэ аан бастаан миэхэ мичик, күлүм гыммытын, сүргэбин көтөҕөн алҕаан, кынаттаан ааспытын.

Онтон, 1923-1924 сыллаахха (бандьыыт эҥин aahaн), мин "дол­гуйар Дьокуускай куоракка" киирбитим. 17-лээх уол, "Кутту" диэн, үрэх баhа сиргэ, быстар күһүн соҕотоҕун оттуу сырыттахпына, убайым Иван Харитонович Сивцев: "Миитэрэй үөрэнэ киирдин, дьиэ буллум",- диэн илдьитэ кэлбитэ. О, онно үөрбүппүн эриэх­сит. Ол курдук күүскэ долгуйан үөрбүппүн үйэм да тухары өйдөөбөппүн. Ити күһүн Өлүөнэ өpүһү, куораты аан бастаан көрбүтүм. Куо­рат дьиэлэрэ, эчи, үчүгэйдэрин эриэхсит! Бу оhуордара, дьарҕаалара сиэдэрэйэ сүрүкэтин! Хараҕым арахпат, бииргэм xaнтаapыҥныы иhэбин. О, олус да сөхпүтүм, үөрбүтүм, дьоллоох курдук санам­мытым. Кэрэ oҥohyк тyry даҕаны саҥарбатар-эппэтэр даҕаны, киhиэхэ олус да күүстээх иэйиини үөскэтэрин онтон билиҥҥэ дылы бэркиhиибин. Аны санаатахха, биhиги билиҥҥи Ярославскай уулуссатынан куоракка кэлбит эбиппит. Онно ити 2-ис оскуола аттынааҕы ohyopдаах-мандардаах мас дьиэлэри көрбүппүн. Билигин дaҕаны одуу­ласпакка эрэ ааспаппын, Оҥорбут маастары буларым эбитэ буол­лар, киниэхэ сиргэ тиийэ тоҥхойуом этэ. "Өлүөнэ өрүс" диэн бастакы кэпсээним эмиэ итинник кэрэни кэрэхсээhинтэн үөскээбитэ.

· Бэчээттэммэтэх суруйууну ахтар эбит буоллахха, мин дьиҥнээх бастакы суруйуум "хоһоон" этэ. Дөксө нууччалыы тылынан. 15-16 саастаахпар кичэйэн-кичэйэн осумуой кумааҕыга суруйбутум. Ону, хас эмэ төгүл бүк тутан, суулаан-суулаан баран, эргэ, хаалбыт ба­лаҕан өhүөтүн быыhыгар кыбыта сылдьыбытым. Ону аҕыннахпына, кистээн киирэн ааҕан баран, эмиэ оннугар төттөрү кыбытан кэби­hэр буоларым. О, ону күндүтүк да саныырым, тутарым-хабарым! Бука, ол осумуой кумааҕыгa суруллубут тылларга - миэнэ саамай ыраас санаам, кутум, сүрэҕим сыаната биллибэт баҕата баара эби­тэ буолуо, бэйэтин да саҕа кыhыл көмүскэ биэриэ суох этим. Оччо күндүтүк саныыбын айар илбис иэйэхситэ аан бастаан миэхэ мичик, күлүм гыммытын, сүргэбин көтөҕөн алҕаан, кынаттаан аас­пытын.

Кукур Уус драма суруллубут сирэ- сайылык ампаара. 1932 с.

Эбии литература: Дора Васильева. Айар улэ умсул5ана. Умнуллуубат ааттар. Дь,2000 Суорун Омоллоон. Иьирэх тыл. Публицистика хомуурунньуга. Дь, 1974 Эрчимэн. Аанчык дьыл5ата. Оруол кэриэьэ. Дь, 1977

Үлэм сыала: Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон туһунан билии.

Үлэм соруга:

• Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон автобиографиятын билсиһии;
• Дьарыгын үөрэтии;
• Билбити оҕолорго тиэрдии, сырдатыы.

Тоҕо бу тиэмэни таллым: Саха Өрөспүүбүлүкэтин народнай суруйааччыта Дмитрий Кононович Сивцев-Суорун Омоллоон саха литературатыгар элбэх кылааты киллэрсибит, саха остуоруйаларын, фольклорун оҕолорго тиэрдээччи, бэртээхэй учебниктары айан, ыччаты иитиһээччи киһи быһыытынан билэбит. Мин санаабар, биһиги, Саха сирин инники көлүөнэтэ маннык дьоммутунан киэн туттуохтаахпыт, кинилэри үчүгэйдик билиэхтээхпит, үөрэтиэхтээхпит.

Мин кини автобиографиятын хасыһан, үөрэтэн баран кини туһунан элбэх билбэтэхпин арыйдым, саҥаны көрдүм, дьикти талаанын биллим. Онон мин Дмитрий Кононович туһунан дакылаат суруйарга сананным.

Саха народнай суруйааччыта Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон олоҕун устата үүнэр көлүөнэҕэ ураты болҕомтотун уурбут олус дэгиттэр талааннаах киһибит. Кини уус-уран айымньылара саха норуотугар киэҥ билиниини уонна дириҥ тапталы ылар. Кини туттарбыт түмэллэрэ республика эрэ үрдүнэн буолбакка Арассыыйа, тас дойдуларга аата ааттанар, суон сураҕырар.

Мин бу дакылааппар кини дэгиттэр талааныгар тохтуом.

Биһиги, үгүстэр, кинини суруйааччы эрэ быһыытынан билэрбит буолуо. Онтон кини, суруйарын таһынан хаартыскаҕа түһэриинэн ылсан туран дьарыгырбыт уонна олус диэн үчүгэйдик уруһуйдуур эбит.

Суорун Омоллоон оҕолорго да, улахан да дьоҥҥо анаан суруйбут кэпсээннэрэ, остуоруйалара, драмалара элбэхтэр. Киһини умсугутар, элбэххэ үөрэтэр айымньыларын киһи ааҕан сиппэт…

1. Кини үөрэх хайысхатыгар эмиэ кырата суох кылааттаах. 1932-1948 сылларга дылы таһааттарбыт хомуурунньуктара билиҥҥэ диэри тупсарыллан туһанылла сылдьаллар.

Көстөрүн курдук үөрэх хайысхатыгар аҕыйаҕа суох үлэлэрдээх.

1933 сыллаахха таһааттарбыт “Төрөөбүт тыл” пособиетын булан көрдүм. Суругун көрөн бастаан сатаан ааҕыа суохпун диэбитим киһи иҥнибэккэ ааҕар эбит.

Маҥнайгы кылааска анаан суруйбут “Букубаара” билигин да үөрэтэргэ көмө пособие буолар.

2. Суорун Омоллоон сүрдээх үчүгэйдик уруһуйдуур эбит.

Өтөх. Төрөөбүт балаҕаным. Д. Сивцев 1926 с. уруһуйа.

Сайылык балаҕаным. Д. Сивцев уруһуйа.

Түһүлгэ. Д. Сивцев уруһуйа.

Саввин Степан Андреевич- Куохайаан. Д.Сивцев уруһуйа.

Бу Суорун Омоллоон уруһуйдарын сороҕо эрэ.

3. Суорун Омоллоон хаартыскаҕа түһэрэрин олус сөбүлүүрэ. Ханна да сырыттар камератын тута сылдьар эбит.

Кини туттубут аппарата, таас негативтара, фотобумагатын ордуга билигин биһиги музейбытыгар сыаналаах экспонаттар буолан тураллар.

Бу „Зенит — Е“ диэн фотоаппарата.

4.Түмүк. Суорун Омоллоон дэгиттэр талааннаах киһи, уһулуччулаах суруйааччы, кэрэхсэнэр кэпсээнньит. Айар үлэтэ саҕаланыаҕыттан кини саха норуотун баай тылынан уус-уран айымньытыттан тахсар дириҥ толкуйдаах айымньылара хайдах да киһи дууһатын таарыйбат буолуон сатаммат. Кини норуот ураты Улуу дьонун кэккэтигэр киирэр, тарбахха баттанар дьонуттан биирдэстэрэ. Суруйан хаалларбыт айымньылара улахан дьоҥҥо, оҕолорго уос номоҕо буолан үйэттэн үйэлэргэ бэриллэн иһэллэр.

Дакылааппын суруйан бүтэн баран маннык түмүктэри оҥордум:

1. Суорун Омоллоон Саха сиригэр, норуотугар, дойдутугар үгүс үтүөнү оҥорбут;
2. Оҕолорго аналлаах элбэх айымньылардаах;
3. Үөрэх тиһигэр элбэх пособиены оҥорбут;
4. Талааннаах уруһуйдьут эбит;
5. Фотоаппаратынан түһэрэр дьарыктааҕа оччотооҕу кэми кэрэһэлиир элбэх хаартыскалардаах эбит.

Суорун Омоллоон дьолун тааһа — айар үлэтигэр, хатыламмат дьикти дьылҕатыгар.

Дмитрий Кононович Сивцев (псевдоним — Суорун Омоллоон; 1 (14) сентября 1906, 3-й Жехсогонский наслег, Таттинский улус, Якутская область — 25 июня 2005) — якутский писатель и драматург. Народный писатель Якутии. Герой Социалистического Труда.

Биография

Дмитрий Сивцев родился в 3-м Жехсогонском наслеге Таттинского улуса Якутской области 1 (14) сентября 1906 года в семье крестьянина-середняка. В 1928 году окончил педагогический техникум в Якутске.

Творчество

Свое первое произведение "Лена река" Суорун Омоллоон опубликовал в 1926 г. на страницах журнала "Чолбон". В нем дано великолепное описание завораживающей красоты р. Лены, в которой видны истоки патриотического, глубоко национального начала. В рассказе "Куоттарбыттар" Суорун Омоллоон знакомит читателей с жизнью якутской деревни в первые годы советской власти. Большой эмоциональностью и психологической глубиной отличается его рассказ "Анчик". Заслуженный интерес у читателей вызывают его юмористические рассказы "Горе-соха", "Сам-аптека", "Ачаа" и др.

Многогранен талант Суоруна Омоллоона. Продолжая добрые традиции якутской национальной драматургии А.И. Софронова, Н.Д. Неустроева, П.А. Ойунского, он написал пьесу "Лентяй", которая была поставлена на сцене Якутского театра в 1928 г. Сочный народный язык и общая светлая тональность произведения засвидетельствовали о появлении яркой творческой личности не только в якутской литературе, но и в национальном театре. Впоследствии им успешно были созданы драмы "Кузнец Кюкюр", "Айал", "Сайсары", "Нюргун Ботур" и другие, ставшие классикой якутской драматургии.

Он известен как прекрасный либреттист, фольклорист и автор учебников и учебных пособий по якутскому языку и литературе. Им написаны либретто опер "Красный шаман", "Лоокут и Ньургусун", балетов "Камень счастья", "Кун Куо" и др. Как фольклорист, он подготовил к печати и опубликовал в 1940 г. "Якутские народные сказки", в 1947 г. книгу "Якутский фольклор" и т.д. Для детей Суорун Омоллооном написаны книги: "Рассказы", "Подснежники", "Звери" и другие. На русском языке для детей изданы его книги "Серебряные рога" (1966), "Дедушкины сказки", "Якутские сказки" (1976) и др.

Награды и звания

Память

Памятник Д.К.Сивцеву-Суоруну Омоллоону у здания Государственного театра оперы и балета Республики Саха (Якутия) имени Д.К.Сивцева-Суоруна Омоллоона

Литература

Д.К. Сивцев- Суорун Омоллоон айымньыларынан курэхтэhии- уруок.

Сыала: 1. Айымньылары хатылааhын

2. Санарар, толкуйдуур дьо5уру сайыннарыы.

Кроссворд, ыраас лиис.

Кумааhынньык, тууппулэ, сугун, дьэдьэн.

Альбом лиистэрэ, фломастердар

Ноутбук, проектор, слайд.

Суорун Омоллоон кинигэлэрэ.

- Утуо кунунэн! О5олоор, эhиэхэ Суорун Омоллоон айымньыларын аа5арга сорудах бэриллибитэ. Бугун биhиэхэ суруйааччы кэпсээннэригэр аналлаах курэхтэhии- уруокпутун са5алыыбыт. Курэхтэhиибитин хас да туhумэ5инэн ыытыахпыт. Онон ыйытыылары бол5ойон истэн, активнайдык кыттан, улаханнык санаран иhиэхтээххит. Курэхтэhиибитин са5алыыбыт.

1 тыл – 1 очко, барыта – 9 очко.

О5ону быыhаабыт ыт

Славик до5орун аата

Маайыhы туох кэhэтэрий?

2-с туhумэх. Кэрдэрэн ыйытыы.кэрдэруллубут мал ханнык кэпсээннэ баарый? Биир таайыллыбыт предмет – 1 очко.

3-с туhумэх. Ыйытыыга эппиэттээhин. Хамаандаларга ыйытыылардаах илиис кумаа5ылар тунэтиллэллэр. 1 таба эппиэт – 1 очко.

Суорун Омоллоон толору аата кимий? (Д.К.Сивцев)

Чэкчэнэну элэртэн туох быыhыырый? (тигээйи)

Маайыhы тигээйилэр хаста тикпиттэрэй? (3)

Мишаны а5ата хаста илдьэрий? (3)

Эhэни ханнык уол соhутарый? (Ньыыка)

Стасиктаах Толя кими ууттан быыhыылларый? (Ньукууча)

Климы ууттан ким быыhыырый? (Дайыла)

Кэнчээри учуутала кимий? (Мария Ивановна)

Славигы дьоннор ким диэн ааттыылларый? (Кэмус тэбэ)

Байбааскыны туох кэhэтэрий? (мо5отой)

Ханнык бэhуэлэк туhунан кэпсээн баарый? (Кундэлики)

Суорун Омоллоон хас саастаа5ый?

Буур5а5а муммут о5о аата. (Биичэ)

Торбуйа5ы то5о бэрэлэр туттулар? (сатаан санарбат буолан)

Коля умуhахха хаста киирэ сылдьыбытай? (2-тэ)

Юра балтын аата кимий? (Муся)

Славиктаах Кэнчээри до5ордорун аата кимий? (Маай)

Уоттан оту ким быыhыырый? (Мэхээчэ)

Славик учуутала кимий? (Нина Петровна)

Муукэни туох албынныырый? (кус)

Маайыс тугу мээчик диирий? (тигээйи уйатын)

То5о Кундэлики диэн ааттаммытый? (сырдык лаампаларын иhин)

Хас ыт инсэтиттэн иэдэйбитий? (2)

4-с туhумэх: билигин кыратык сынньана таарыйа Суорун Омоллоон хоhоонноруттан истиэхпит.

Сайсары монологуттан быhа тардыы

5-с туhумэх: уруhуйунан ыйытыы. 1 таба этиллибит кэпсээн – 1 очко.

6-с туhумэх: Куртуйахтар диэн бэриллибит тылтан Ким? Туох? диэн ыйытыыга эппиэттиир тыллары таhаарыы. 1 тыл – 1 очко.

7-с туhумэх: Инсценировка. Хамаанданан биир кэпсээннэ нисценировка туруоруу

Читайте также:

  
• Доклад на тему пластилинография
  
• Климатическая доктрина рф доклад
  
• British academic qualifications доклад
  
• Доклад алисы тепляковой о чтении
  
• Доклад про альбатроса 2 класс