План к уроку по родному кумыкскому языку на тему белгилевюч 4 класс
Обновлено: 05.07.2024
- Яшлар, мен бизин дарсыбызны Магьаммат Атабаевни , шу сёзлери булан башлама сюемен.
-Ана тилим, алтын тилим, къумукъ тилим,
Асил тилим, юрегиме ювукъ тилим .
-Ай сени,- деп, ари буруп, бери буруп
Къумукъ болмай, къумукъ тилин билмей туруп.
Къумукъ бусанг, болма тарыкъ къумукъ тилинг,
Англар йимик къумукъ халкъынг, къумукъ эллинг.
1..Гечилген материалны такрарлав.
- Сизге уьйге не берилген эди?
- Сизге не англашылмады?
а). Фронтальный сорав.
- Жумланы баш уьюрлери къайсылардыр?
- Иеси деген недир? Нечик англайсыз? –
Хабарлыкъ деген недир?
б). Жумланы синтаксис якъдан чечмек.
Гиччи кёллер бузлады.
Янгыз иеси ва хабарлыгъы булангъы жумлалагъа генглешмеген жумлалар деп айтыла.
Баш уьюрлерден къайры къайсы буса да бир уьюрю булангъы жумлагъа генглешген жумла деп айтыла
Янгыз иеси ва хабарлыгъы булангъы жумлалагъа генглешмеген жумлалар деп айтыла.
Баш уьюрлерден къайры къайсы буса да бир уьюрю булангъы жумлагъа генглешген жумла деп
3). Янгы дарсны уьстюнде ишлев.
Жумланы баш уьюрлери ва жумланы экинчи даражалы уьюрлери булангъы жумлалар бир-бирине къаршы жумлалар доскада язылгъан.(слай 2)
Къыш гелди. Сувукъ къыш гелди.
Асият ва Марат ойнайлар. Асият ва Марат къырда ойнайлар.
Жумлагъа къайсы тил гесимлер къошулгъан?
Соравлар булан ,дарсны темасы ачыкъ бола
Экинчи даражалы уьюрлени кемеги булан жумлаланы генглешдире.
Жумлада бетни ва предметни англатагъан ва кимни? Нении? Кимге? Негер? Кимде? Неде? Кимден? Неден? Деген соравлагъа жавап береген экинчи даражалы уьюрге толумлукъ деп айтыла.
Толумлукъ хабарлыкъны толтура, аян эте. Толумлукъ тилни бай эте.
Тюшюм гелишни формасындагъы бет ва предмет тувра толумлукъ бола.
Къалгъан гелиш формаларда къыя толумлукъ бола.
- Къышны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Янгы теманы уьстюнде ишлев.
Яшлар сююнелер ( неден?) къышдан, Сувукъмурзадан, савгъатдан, къардан, къаркъурчакъдан,буздан…
- Язны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер (неден?) иссиден, сувдан, киринивден, оюндан, язны аламатларындан….
- Гюзню гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер (неден?) тюрлю тюслерден, келлерден ….
- Язбашны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер ( неден?) къушлардан, атир ийислерден …
Йылы янгур явду.
Гючлю янгур явду.
Гюзню янгурлу гюнлери башланды.
Увакъ сыгъанакъ себелей.
Гьал нечик? Къайда? Неге? Деген соравлагъа жавап бере. Гьал ерни, заманны, себепни, муратны,кюйню англата. Гьалны тюбюне - .-.-.-.-. шулай гьыз тартыла.
Жумлада гьал хабарлыкъгъа байлана.
- Уфукъ – горизонт
- Къырав – иней
- Яшмын – молния
- Боран – метель, буря
- Яллав – жара, зной
- Аяз – ясный, морозный
3). Янгы теманы уьстюнде иш юрютюв.
Экинчи даражалы уьюрлени кемеги булан жумлаланы генглешдире.
Жумланы экинчи даражалы уьюрлери: толумлукъ, белгилевюч, гьал.
Жумлада бетни ва предметни англатагъан ва кимни? Нении? Кимге? Негер? Кимде? Неде? Кимден? Неден? Деген соравлагъа жавап береген экинчи даражалы уьюрге толумлукъ деп айтыла.
Толумлукъ хабарлыкъны толтура, аян эте. Толумлукъ тилни бай эте.
Тюшюм гелишни формасындагъы бет ва предмет тувра толумлукъ бола.
Къалгъан гелиш формаларда къыя толумлукъ бола.
- Къышны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер ( неден?) къышдан, Сувукъмурзадан, савгъатдан, къардан, къаркъурчакъдан,буздан…
- Язны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер (неден?) иссиден, сувдан, киринивден, оюндан, язны аламатларындан….
- Гюзню гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер (неден?) тюрлю тюслерден, келлерден ….
- Язбашны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.
Яшлар сююнелер ( неден?) къушлардан, атир ийислерден …
Жумлада предметни (атлыкъны) белгисин герсетеген ва къайсы? Нечик? Къайдагъы? Деген соравлагъа жавап береген экинчи даражалы уьюрге белгилевюч деп айтыла.
Белги предметни бири- биринден айырагъан, оланы къаршы салагъансан яны, оьлчевю, къадары, тюсю, заман ва ер булан байлавлу янлары.
Йылы янгур явду.
Гючлю янгур явду.
Гюзню янгурлу гюнлери башланды.
Увакъ сыгъанакъ себелей.
Гьал нечик? Къайда? Неге? Деген соравлагъа жавап бере. Гьал ерни, заманны, себепни, муратны,кюйню англата. Гьалны тюбюне - .-.-.-.-. шулай гьыз тартыла.
Жумлада гьал хабарлыкъгъа байлана.
Гече къар явуп чыкъды.
Юртда биринчи къар адамланы къышгъа гьазирлигин тергей.
Тюшге таба бирден къатты ел чыкъды.
4).Янгы дарсны беклешдирив.
суратгъа гёре гьар гюп гиччирек хабар тизме герек,жумланы экинчи даражалы уьюрлери авуздан беклешдириле )
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Зарегистрироваться 15–17 марта 2022 г.
Къумукъ тил. 8кл.
Д/ны темасы: Белгилевюч.
Д/ны мурады: 1. Яшланы жумлада белгилевючню тюз табып уьйретмек.
2. Белгилевюч болуп къайсы тил гесимлер гелмеге болагъанны англатмакъ.
Къурал: карточкалар, таблица.
Ящланы дарсгъа къуршав.
Уьйге берилген ишни тергев. Жумланы экинчи даражалы уьюрлери. Толумлукъ.
а) тапшурувну тергев,
б) дарсны яшлагъа айтдырыв,
в) карточкалагъа гёре иш (4-5 яш).
3. Янгы тема: Белгилевюч.
а) гиришив лакъыр,
б) дарсны англатыв:
Жумлада предметны белгисин гёрсетеген ва нечик? къйсы? нече? неченчи? деген соравлагъа жавап береген экинчи даражалы уьюрлеге белгилевюч деп айтыла.
Масала: Уллу (нечик?) тереклер авса, бала (нечик?) тереклер янчылар.
Мени яшым сегизинчи (неченчи?) класны охувчусу.
Белгилевюч аслу гьалда атлыкъдан, сыпатлыкъдан, санавлукъдан, сыпатишликден этиле.
Масала: Ашлыкъ къайтарывда авлакъ къошну бек пайдасы бар (белгилевюч – авлакъ).
Къумукъ яшгъа орус гелин гельген. (белгилевюч – къумукъ).
Айыпсыз дос айырмас. (белгилевуч – айыпсыз).
Аччы ерде тюлкю тутгъан ач эгер. (белгилевюч - аччы).
Арыгъан оьгюзге чириген салам бергендей. (белгилевючлер – арыгъан, чириген).
Белгилевючлер эки яда бир – нече сёзню тагъымдан этилмеге бола: Эл булан гёрген къара гюн де байрамдыр. (Эл булан гёрген – генглешген белгилевюч).
Генглешген белгилевючлер болуп кёбюсю сыпатишликли оборот геле. Шолай гелген сыпатишлик башгъа экинчи даражалы уьюрлер булан ачыкъ этиле ва толумлаша.
Масала: Сабанында сёйлешген иннырында эришмес. (сабанында сёйлешген – сыпатишликли оборот). Сыпатишликли оборот токътав белгилер булан айрылмай.
4 . Беклештирив. Тапшурув 79.
Авур къаркъаралы, бек семиз къыркъ беш йыллар болагъан гиши.
Предметни англатагъан ва ким? не? деген соравлагъа жавап береген тил гесимине атлыкъ деп айтыла.
Атлыкълар предметни атын, англавланы атларын, гьаракатны атын, белгилени атларын, адамланы, ерлени атларын англата. Атлыкълар хас ва жынс бола. Олар гелишлеге ва санавлагъа гёре тюрлене. Жумлада атлыкълар кебюсю иеси, толумлукъ ва гьал болуп геле.
Маъналарына къарап атлыкълар хас ва жынс бола:
Магьач, уьй, китап,Терик, уллана, емиш, Хасавюрт, шанжал, ел, Къарчыгъа, янгур, яш,Ёлдаш, юлдуз, оьзен, Юсуп, денгиз, къыз,Айшат, яшмын, карандаш,Магьачкъала, терезе, Манасгент, улан.
-Эки тапкъыр этип хас ва жынс атлыкъланы айырыгъыз.
Акъ къаргъа, къара къар, яшыл кёк,
гёк алма, сари харбуз, яшыл бузав,
къызыл пастан, кюлтюс япыракъ.
Муаллим: Гьали яшлар тюпде берилген тапкъырлардагъы жумлаланы охуп тенглешдиригиз. Не йимик башгъалыгъы барны англатыгъыз.
I-гр. Къол биле. Мени къолум биле.
II-гр. Гёз гёре. Сени гёзюнг гёре.
III-гр. Аякъ юрюй. Ону аягъы юрюй.
-Атлыкъланы мюлк къошумчаларын белгилегиз.
Муаллим: Яшлар берилген атлыкълагъа къыйышывлу сыпатлыкъланы айырыгъыз.
Къошмакъ учун сезлер: эт, кёрпе, агъач, семиз, бийик, исси.
- Группалагъа гёре иш.
Шиъру гесеклерден атлыкъланы язып алыгъыз.
I – гр. Тангдагъы телиянгур
Сыкъма – сув этип къойгъан
Гьатта ёл энишлени.
II – гр. Терекдеги япыракъ
Гюз гелгенде саргъая
Кёкдеги булутлар да
Бир гёче, бир де тая
III – гр. Къышдагъы сувукълукъ да
Яйдагъы иссилик де
Табиат ишин гёре
Гьаман йимик бирликде. (Яшлар атлыкъланы табып охуй)
- Муаллим: Гьали яшлар яш, аш деген атлыкъланы гелишлеге гёре тюрлендиригиз.
Баш г. ким? не? яш иш
Еслик г. кимни? нени?
Багъым г. кимге? неге?
Тюшюм г. кимни? нени? не?
Ер г. кимде? неде?
Чыгъым г. кимден? неден?
-Гьали биз яшлар шу берилген жумлаланы таржумасын этигиз.
1. Янгурсуз ашлыкъ болмас.
2. Кёкню къара булутлар къуршады.
3. Гиччирек акътерекли орман савлай йыртыллай.
4. Бир - бирде янгы дарсны англамагъа эпсиз къыйын бола.
5. Яшлар экскурсияда къушланы тергеди, олагъа уялар этди, ем тёкдю.
Группалагъа гёре иш.
Шу сыпатлыкълардан атлыкълар этигиз.
I – гр. Юртлу -
II – гр. Гьакъыллы -
III – гр. Язбашгъы -
Группалагъа гёре иш.
Ишликлеге атлыкълар языгъыз.
I-гр. … мавуллай, … гьаплай, … улуй,
II-гр . … тырнай, … юхлай, … акъыра,
III-гр. … чокъуй, … юзе, … сюзе,
Муаллим: Атлыкъланы соравлагъа гёре тийишли гелишлеге салып языгъыз.
1. Йыртыкъ (неден?) тон … эр чыгъар.
2. (Нени?) ат … къамучу оьлтюрер, (кимни?) эр … намус оьлтюрер.
3. Яхшы сез (нени?) йылан … кебинден чыгъарыр.
4. Аврув (неден?) ат … йыгъар.
5. Язда (неден?) йылан … къоркъгъан, къышда (неден?)
6. (Негер?) чычгъан … оьлюм, (негер?) мишик … оюн.
Атлыкълагъа бир нече сыпатлыкъ къошуп, сёз тагъымлар этигиз.
… , … денгиз; … , … кек; … , … гече;
… , … агъачлыкъ; … , … тав; … , … оьзен;
III. Физминутка.
-Гьали яшлар сиз къавшалгъансыздыр, биз бир гесек ял алайыкъ, юреклерибизни ачайыкъ.
Сарын айтабыз.
1. Шу сёзлеримни язаман
Аявлу аналагъа
Къайгъы гёрмей яшама
Насип болсун олагъа.
Аявлу аналарыбыз
Сизге къайгъы гелмесин.
Сиз болмагъан гюнлени
Бизге Аллагь бермесин.
2. Биз аналагъа разибиз
Савгъат этме жаныбыз.
Олар учун тёгежекбиз
Тарыкъ болса къаныбыз.
Аявлу аналарыбыз
Сизге къайгъы гелмесин.
Сиз болмагъан гюнлени
Бизге Аллагь бермесин.
-Яшлар биз йырлагъан йыр кимге багъышлангъан?
-Биз, яшлар, аналаны сюйме герекбиз, сююндюрме, абур, сый, гьюрмет этме герекбиз. Олагъа къарыв къайтармай айтгъанын этме герекбиз. Аналаны аякъ тюбюнде женнетлени ачгъычы.
- Яшлар, сиз аналагъа багъышлангъан нечик айтывланы билесиз?
- Яшлар, дюньядагъы бары да зат ана булан байлавлу.
- Гьали биз яшлар дарсыбызны узатайыкъ.
Яшлагъа кагъызгъа язылгъан сёзлени бермек. (карточки)
Бир-бирибизни тергейбиз, хаталаны тюбюне гьыз тартабыз.
Битгенде жыйып муаллимге беребиз.
Жиб..н, м..шик, къат..н, т..мур, т..генек, янг..р, а..в, донг..з, къуйр..къ, агъ..-ини, башы-г..зю, къ..лакъ, балч..къ, къ..з, т..мир,ата- ..на, къ..йчы, к..тап, оьгюз..емиш,къол..явлукъ, ат..ялман, бет..явлукъ, бо..по-бош, а..-акъ.
Соравлагъа жаваплар къаравуллайман.
Атлыкъ нени англата ва нечик соравлагъа жавап бере?
Атлыкъланы нече санаву бар?
- Хас ва жынс атлыкълар нечик этиле? Оланы не башгъалыгъы бар?
Атлыкъланы мюлк къалиби нечик этиле?
Жумлада атлыкъ не йимик къуллукъну кюте ?
IV. Рефлексия
Муаллим: Яшлар, биз дарсыбыздан не англадыкъ? Не ерлерин ушатдыгъыз? Не ерлери сизге четим тийди? Сиз ойлашагъан кюйде бизге атлыкълар негер тарыкъдыр? Исбатлагъыз (яшлар сейлей)
Жумланы баш уьюрлери (главные члены предложения) – иеси ва хабарлыкъ .
Иеси - это подлежащее.
Хабарлыкъ - это сказуемое.
Экинчи даражалы уьюрлер (второстепенные члены предложения) – белгилевюч, толумлукъ, гьал .
Белгилевюч - это определение.
Толумлукъ – это дополнение.
Гьал – это обстоятельство.
Экинчи даражалы уьюрлер жумланы генглешдире, иесиге, хабарлыкъгъа яда башгъа экинчи даражалы уьюрлеге иере, оланы ачыкъ эте.
Белгилевюч.
Жумлада нечик? къайсы? деген соравлагъа жавап береген экинчи даражалы уьюрге белгилевюч деп айтыла.
Дарсны мурады: 1. Морфология бёлюкню ахтарыв.
2. Тил гесимлени такрарлав.
3. Адабият дарс булан тыгъыс байлав.
4. Охувчуланы ана- тилге бакъгъан сюювюн артдырыв.
Къоллав алатлар: компьютер, проектор, тестлер, шиърулар,теремок уьй, карточкалар.
Содержимое разработки
Открытый урок по кумыкскому языку в 4 классе
Оьтгерген: Амангишиева Д.Т.
СОШ№9, г. Хасавюрт
Дарсны мурады: 1. Морфология бёлюкню ахтарыв.
2. Тил гесимлени такрарлав.
3. Адабият дарс булан тыгъыс байлав.
4. Охувчуланы ана- тилге бакъгъан сюювюн артдырыв.
Къоллав алатлар: компьютер, проектор, тестлер, шиърулар ,теремок уьй, карточкалар.
Дарсны барышы.
Яшланы низамгъа тартыв.
Янгы дарсны англатыв.
Муаллимни гиришив сёзю.
-Яшлар, шу дарс насипли дарслардан бириси болсун!
-Юреклеригиз шатлыкъдан толсун,
-Къайгъы недир билмегиз.
-Бешлер тюгюл гермегиз!
Къумукъ тилни гьакъында белгили орус язывчулар
булай язгъан : Л.Н. Толстой
Олай М.Ю. Лермонтов да къумукъ тилни уьйрене болгъан.
Бугюнгю дарсны. Мен шулай шигъру булан ачмагъа сюемен . (слайд гёрсетиле)
Дюньяланы ачагъан
Алтын ачгъыч – ана тил,
Адам болмагъа сюйгене,
Башлап ана тилни бил!
-Гьали яшлар къумукъ тилге багъышлангъан айтывлар айтайыкъ
Яшлар айтывлар охуй.
Къумукъ тилни бёлюклерин ахтарыв.
Муаллим : Биз къумукъ тилни къайсы бёлюклерин билебиз?
Яшлар: Фонетика, графика, орфоэпия, орфография, морфология. Синтаксиз, тил культурасы.
Муаллим: Шуланы арасындан айрыча морфология бёлюкде токътайыкъ.
Морфология бёлюк нени ахтара?
Яшлар: Морфология – тилни гьакъындагъы илмуну бёлюгю.
Бу бёлюкде тил гесимлер ахтарыла.
Муаллим: Тил гесимлер нече бёлюнге бёлюне?
Яшлар: 1. Оьзбашына къолланагъан тил гесимлер.
2.Кёмекчи тил гесимлер. (слайд гёрсетиле)
Муаллим: Оьзбашына къолланагъан тил гесимлер нении гёрсете?
Яшлар: Толу маъналы тил гесимлер предметни, белгини, гьаракатны гёрсете ва жумланы уьюрю бола.
Муаллим: Кёмекчи тил гесимлер нении англатмай?
Яшлар: Кёмекчи тил гесимлер лексика маъна англатмай ва жумланы уьюрю болмай.(слайд герсетиле)
Муаллим: Яхшы яшлар, гьали арагъаныбыз да таяр йимик бир оюн ойнайыкъ.
- Бу иш яшлар , тезден берли болгъан иш.
Сёзлени ичинде бир тарбия болмагъан.
Олар сюйгенин этип тура болгъан.
Бир гезик булар тизилме къарагъан,
ойлай тизилген, булай тизилген, тек
пайда ёкъ. Сйзлер бары да жыйылып ойлама:
«Бизге башчы болмаса пайда ёкъ! – деп
- Гьали яшлар, тил гесимлени башчысын чакъырайыкъ.
Яшлар: Мор-фо-ло-гия!
Муаллим: Морфология белюк геле, ёмакъ башлана.
Яшлар: Яшланы ёмакъны герсетивю.
Муаллим: Шу кюйде морфология белюк сёзлени жыйып, атлар да тагъып, белюклеге де бёлюп, гьали де яшай, дагъы да яшап туражакъ.
Морфология- тил гесимлеге башчы бола.
Бий буса мунда – тил ,бийке буса – языв.
6)Оюн: Тапшурув
Муаллим: Гьали биз яшлар, тетлер бела ниш гёрейик.
Гьали ана тилге багъышлангъан шиърулагъа тынглайыкъ
Яшлар: (шиърулар охуй)
Биз бугюн тил гесимлени такрарладыкъ, уьйде гиччирек сочинение язып гелейик.
Яшланы къыйматлав.
Дарсны натижасы.
Читайте также: