Краткое содержание дийцар некълацар
Обновлено: 02.07.2024
1)Бексултанов Муса ву 80-чу шерашкахь баьхкинчу къоначу яздархойх цхьаъ.Муса вина 1954-чу шарахь ахархочун доьзалехь.Олхазар –к1отарахь ишколехь дешначул т1аьхьа.
V. Словарни болх.
Шамар ихна-хебаршка ихна долу
Шагар-чекх са гун к1айн т1улг
Хьаьаш-хьаьжк1аш.
VΙ.1амийнарг т1еч1аг1дар.
Дуьххьара шера а, дика а йоьшуьйту дешархошка.
Дешархошка шаьш ма кхеттара схьадуьйцуьту дийцар
VΙΙ.Хаттарш а луш д1ахьо болх.
-Х1ун хаьа яздархочунах лаьцна?
-Цуьнан муьлха произведенеш евза шуна?
VΙΙΙ.Урокан жам1 дар.
-Вай урокан ц1е х1ун ю?Муьлха автор ву вай тахана 1амийнарг?
-Цо язйина муьлха дийцар вай тахана 1амийна?
Ком-ть еш оценкаш д1ах1иттайо.
ΙX.Ц1ахь бан болх.
1.Бексултанов М дахарех некъ хаар
2. Дийцаран чулацам схьабийцар.
Г1а урок.
Урокан ц1е:Дийцаран меттан башхаллаш къастор.
1алашо:Дийцаран меттан башхаллаш йовзийтар.
Урок д1аяхьар.
Ι.Урокан болх д1ах1оттор.
ΙΙ.Ц1ахь кхочушдинарг толлу.
ΙΙΙ.Хьалха 1амийнарг карладаккхар.
-Муьлха баснеш 1амийна вай?
- Ц1ерш яха вай 1амийначу яздархойн?
-Халкъан барта кхоллараллех лаций дийца?
-Цу дийцаран коьрта тема х1ун ю?
-Цуьнан турпалхой муьлш бу?
-Цуьнан коьрта тема х1ун ю?
-Коьрта турпалхочун х1ун хьовзам баьллера?
ΙV.Керла коьчал йовзийтар.
Дийцар эпически кепехь язйина , барамца йоккха прозаически произведени ю.Дийцаран буха биллина хила тарло турпалхочун дахарера шена т1е тидам боьдуш болу хилам.
Адамийн к1езиг дахар а гойтуш, дийцар стеган дахарера цхьаъ,наггахь масех а г1уллакх гойтуш йолу жима эпически произведени.
Исбаьхьаллин литературехь дахар гатар тайп-тайпана кхочушдина хила тарло:Дийцаран кепехь,адамаша деш дерг,иштта дуьйцуш долчуьнца доьзна церан г1айг1анаш,ойланаш,сатийсамаш,синхаамаш гайтаран кепехь.
V.1амийнарг т1еч1аг1дар.(-деш) цхьа дийцар дуьйцу дешархочо.Хьехархочо жамй до.
Ойла нийса ян а,тидам нийса т1ебахийтар.
VΙ. Словарни болх.
1еламча-1илма долу дешна стаг.
Г1ота-уьстаг1ий чудохка йина меттиг.
VΙΙ.Урокан жам1 дар.
-Вай урокан ц1е х1ун ю?
-Стенах олу дийцар?
-Йийца дийцаран башхаллаш.
Ком-ть еш оценкаш д1ах1иттайо.
VΙΙΙ.Ц1ахь бан болх.
Конспект дагахь 1амо.
Г1а урок.
Урокан ц1е:Сочинени(дийцар яздар дуьйцуш хезначун бух т1ехь).
1алашо:Дозуш-долу къамел кхиор.
Урок д1аяхьар.
Ι.Урокан болх д1ах1оттор.
ΙΙ.Сочинени язъян кечам бар.
-Муьлха дийцарш, повесташ, романаш ешна аш?
-Царах уггар хаза,шун дагана т1еэцна произведенеш муьлхарш ю?
-Муьлха бу цу произведенин коьрта турпалхой?
-Цу произведенин турпалхойн васташ йийца.
-Х1унда хийтира шуна и произведени хаза?Х1ун тема яра цуьнан коьрта?
-Муха ду турпалхойн дахар?
ΙΙΙ.Барта дуьйцуьйту дешархошка дийцар.
ΙV.Сочинени язъяр.
V.Ц1ахь бан болх.
Г1а урок.
1алашо: Авторан дахар а, кхолларалла а довзийтар.
Стихотворенин чулацам бовзийтар.
Урок д1аяхьар.
Ι.Урокан болх д1ах1оттор.
ΙΙ.Ц1ахь бина болх таллар.
ΙΙΙ.Хьалха 1амийнарг карладаккхар.
-Муьлха дийцарш, повесташ, романаш ешна аш?
-Царах уггар хаза,шун дагана т1еэцна произведенеш муьлхарш ю?
-Муьлха бу цу произведенин коьрта турпалхой?
-Цу произведенин турпалхойн васташ йийца.
-Х1унда хийтира шуна и произведени хаза?Х1ун тема яра цуьнан коьрта?
-Муха ду турпалхойн дахар?
-Очерк х1ун произведени ю?
-Повесть муьлхачу произведенех олу?
-Муьлха дийцар 1амийна вай?
-Маца а,мичахь вина Бадуев С.?
-Гайсултанов 1умар ваьхна шераш?
-Муьлха баснеш 1амийна вай?
- Ц1ерш яха вай 1амийначу яздархойн?
-Халкъан барта кхоллараллех лаций дийца?
-Цу дийцаран коьрта тема х1ун ю?
ΙV.Керла коьчал йовзийтар.
-Вайн нохчийн поэташ, яздархой бевзий шуна?Ц1ераш яха.
-Х1ун произведенеш язйина цара?Аша муьлхарш ешна?
-Тахана вай дуьйцур ду Окуев Шима Хамидович лаьцна.
Иза вина 1937-чу шарахь,Йоккхачу Атаг1ехь юххехь Шуьйта боьдучу некъан аьтту аг1ор хиллачу Воздвиженски слободехь хьуьнхочун доьзалехь.Берахь дуьйна цунна гуш дерг,дуьххьалд1а,Нохчийн хаза 1алам дара.Боккха тидам беш ладоьг1ура цо халкъан иллешка,цуьнан ч1ог1а сакъералора халкъан ширачу хабарех.Соьлжа-г1алахь реальни училище чекхъяккхинчул т1аьхьа цо дешна Петроградехь хьуьнан институтехь.
Нохчийнлитературе кхоллалучу хенахь цунна юкъавеанчу Ошаевс доккха дакъалоцу литература кхиош.Цуьнан яздархочун некъ д1аболабелла 20-чу шерашкахь, школехь доьшуш волуш.Дуьххьара стихотворени зорбатоьхна 1959-чу шарахь.Х1етахь дуьйна газетан аг1онашна т1ехь ,,Орга” альманах,коллективни сборникаш т1ехь.
1алашо: Бексултанов Мусан дийцаран чулацам бовзийтар.
1аморан: Произведенин говзаран тематикех кхетам балар.
Кхиоран: Произведенехула дешархойн ойла яста 1амор. Нохчийн г1иллакхца берийн дог-ойла кхиор.
Кхетош-кхиоран: Берийн дегнашкахь къоман ламасташ ларъян езий ч1аг1дар, баккхийчаьрга ларам кхиор.
Урокан г1ирс: компьютер, презентаци, суьрташ, книжка, кехаташ, ручкаш.
Урокан тайпа: Керланиг довзийтар.
Урок д1аяхьар.
I. Орг. момент (3 мин)
Чекхдели и шийла 1а.
Кхечи вайна б1аьсте схьа.
Хеза арахь г1овг1анаш,
Ловзуш, уьдуш го бераш.
Дирзина ц1ехьа олхазарш.
Шайн маттахь деш къамелаш.
Жигара хьийза хьехархой.
Шух бан г1ерташ толамхой,
Ткъа урок д1айолалуш ас,
Доьху, дешархой, дика дешалаш!
Де дика хуьлда шун, дешархой! Марша бог1ийла вай долчу хьошалг1а баьхкина болу хьеший а!
II. Ц1ера болх хаттар.
- Х1ора тобанера цхьацца дешархочуьнга Дикаев Мохьмадан дагахь 1амаян елла байт схьаюьйцуьйту.
Хьехархо: Таханлера вайн урок суна д1айолаян луур ду х1ара видеоролик гайтарца.
Дешархошна хьехархочо видеоролик гойту.
II. Хьехархочун хаттарш: (5 мин)
1) Х1ун сурт дара вайна х1окху видеоролик т1ехь гуш дерг?
2) Нохчийн къоман муьлха ламаст ду вайн кхузахь гайтина?
3) Ткъа аша лаьцний цкъа а далочу нускалан некъ? Маца? Мичахь? Жимма цунах лаьцна дуьйцур дарий аша?
4) Вайн таханлера тема стенах лаьцна хир ю аьлла хета шуна?
Ткъа оцу дийцаран яздархо мила ву хаьий шуна?
- Вай долчу хьошалг1а кхин а баьхкина хьеший, амма шуна шаьш ца бовзахь уьш схьабоьрзур бац.
- Цхьаъ царех нохчийн литературин бухбиллархо ву. Вевзий шуна?
III. Хьехархочо яздархочун дахарх а, кхоллараллех а лаьцна боцца хаамаш ло. (2 мин)
80- чу шерашкахь нохчийн литературе баьхкинчу къоначу яздархойх ву Бексултанов Муса. Иза вина 1954 шеран 1 июлехь Казахийн СССРн Мендыкаринскан кӀоштан Боровое юртахь (хӀинца Бурабай). 1957 шарахь иза цӀа вирзина.Алхазурово юьрта, цигахь чекхъяьккхина цо ишкол. 1979 шарахь цо чекхъяккхина Нохч-ГӀалгӀайн пачхьалкхан университетан филологин факультет.
IV. Слайд. (2мин)
- Хьовсал, дешархой х1окху слайде. Х1ун уьйр ю вайн некълацаран г1иллакхний, х1окху 1асанний юккъахь?
- Церан вовшашца йолу уьйр лаха вай тахана дикка къахьега деза. Амма цунна духе кхиа вай дийцар дешале хьалха, хьалхара некъ- дешнаш т1ехь болх беш д1аболор бу.
Дешнаш т1ехь болх: (3 мин)
Шамар ихна куьг - сморщенная рука
Шагар т1улг- прозрачный камень
Лоппагаш- надувные шарики
К1ирвелла, к1ирлой- вперившись взглядом
Г1ушлакхе- солнце поднялось высоко над горизонтом
Варо- часть тела выше колена
V. Текстаца болх. (7 мин)
Хьехархочо кхаа тобане бекъначу дешархошна дийцаран кхоъ кийсик д1аса ло.
VI. Физминутка. (2 мин)
Г1овтал маса, доттаг1ий!
Хьовзош жигара куьйгаш шай.
Когашка олуьйтуш х1орствай!
Б1аьргийн нур а кхарстаде вай?
Хьовсал гондахьа, хьовсал лаьтта,
Ткъа и х1унда оьшу ма хетта!
К1адделла куьйгаш, к1адбелла корта.
Б1аьрган нег1арш детта шортта.
Могшалла ларъеш дуьллуш т1ай,
Хаарш к1аргдан хьовсий вай?
VII. Хьехархочун хаттарш. (5мин)
- Хьоме дешархой, вай муьлхачу хаттарна жоп дала дезаш дара?
(Х1ун уьйр ю некълацарний, 1асанний юккъахь)
(и 1аса воккхачу стеган накъост ву, г1ортор ю)
- Ткъа вайн г1ортор х1ун ю аьлла хета шуна?
(баккхий нах, церан кхетам и д1. кх.)
- Некъ лоцуш охьайиллина 1аса а кагъеш машенаш д1аяхаро х1ун гойту?
(воккхачу стаге боцу ларам гойту, шайн г1иллакх ца довзар).
- Ткъа шуна муха хета, нийса диний и нускал далочара?
(Ца дина, уьш совца декхар бара, церан семо хилаезара шаьш арабаьккхинчу новкахь, вайн ламастаца дог1у г1иллакхаш лардеш баккхийнаш а, кегийнаш хир буй хууш).
- Шаьш некъ лаьцча, уьш совца а ца совцуш д1абахча муха хетар дара?
VIII.Тестировани. (5 мин)
IX. Рефлекси. (3 мин)
Синквейн- урок.
Хаза, чулацаме, юьзна.
Урок дахаран цхьа аг1о.
X. Ц1ера болх. (1 мин)
-75%
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Нохчийн литературин
Йиллина урок.
Урокан ц1е:
М.Э.Бексултанов
Х1оттийнарг-
хьехархо:Мучураева Р.Т.
14.04.2015 шо.
Урокан тайпа: керланиг довзийтар
Урокан кеп : тобанашкахь болх бар.
1)1аморан: идейно-тематически чулацам бовзийтар.
2)Кхиоран: дийцар нийса, эстетически т1еэца г1о дар,къамелан тассаман къастош ешаран аг1онаш ч1аг1ъяр,барта къамел кхиор.
3)Кхетош-кхиоран:Г1иллакх-оьздаргаллин хьостанаш довзийтар; адамийн 1ер-дахарца г1иллакхан йолу з1е йийцаре яр;
Г1иллакх лардар-къам лардар,х1ора адамах доьзна хилар,декхар хилар.
Урок д1аяхьар:
1.Орг.мотивационни мур.
Де дика дойла шу бераш! Тахана вай дуьххьара гуш делахь а,ас сайн доккха ирс лору сайна шу гар а, довзар а. Х1унда аьлча,шух х1раннан хазачу яххьаш т1ехь,б1аьргаш чохь яздина ду-«оха хьоьга дика ладуг1ур ду, вай вовшех дика кхетар ду, керлачу хааршка кхача а хьовсур ду. Болх тобанашкахь д1ахьур бу вай.
Урок х1окху байтаца йоло лаьа суна…
Г1иллакхе стаг гича,бала а байлой, Цамгарш а яйелла х1уьтту вай д1а. Сингаттам д1аболий,юьхь нуьре к1айло, Сихонца беша вайн кийрара ша.
Г1иллакхо дох а до,бузабо кийра, Серло а туху вайн кортошна чу, Г1иллакхе воцучуьн дош а ду шийла, Декъазачарел а и декъаза ву.
Г1иллакхе волчунна кховдайо, боху, Барх1е а не1 йоьллий ялсамане. Ткъа массо не1арна д1атухий дог1а, И шегахь йоцчунна –жоьжахате.
Дехийла заманахь сингаттам боцуш, Халкъана йовхо луш ирсе некъ беш, Куралла,харцо а дег1аца йоцуш, Махкана кхиаеш стом лата беш.
2.Хаарийн актуализаци.
1) –Г1иллакхах мичара схьадаьлла дуьйцу хезний шуна? Х1ун хаьа шуна цунах лаьцна?
– Г1иллакх Ялсамани чуьра арадаьлла ду, Ялсамани чу духадерза дезаш а ду, ша лелочу нахаца .
– Мел доккха маь1на гуш хилла нохчашна г1иллакх–оьздангаллехь.
3.Урокан ц1е тиллар
2) Цхьа шира дийцар дуьйцур ду аса шуна. Цхьане, цу дийцаран духе а кхуьур ду вай, жам1 а дийр ду вай.
Зуда яло тохавелла мацах цхьа жима стаг.
– Ахь бохху там а лур бу ала ,– хабар дахьийтина к1анта шен езачу йоь1ан дега.
– Дуьненан даьхни шен шортта ду, йо1 езаелла шена, рицкъа кхоор долуш вац ша. Вахана геланча хабар эцна.Тамашена жоп деана геланчас:
– Эшахь томана а хир и, эшахь т1аьхьарчу т1аьхьенна хир и, цхьа х1ума ян бах къеначу стундас.
– Х1ун ю техьа и дакъаза ма яларг ?– аьлла к1анта .
«Лело хала яц бах, 1ай а, аьхка а лело мегаш ю, ширлуш а яц бах мел лелорах. Зудчо а, стага а, жимачо а, воккхачо а лелош товш ю бах, чохь а, арахь а лелайо бах. Ворх1 стигланий, ворх1 латтаний юккъехь ворх1 лам бу. И ворх1 лам баьккхина хьо велахь, оьшуш дац х1умма а, оьшуш дац дуьненан рицкъа а, оьшуш бац там–товр а бах хьоьга.И лаьмнаш х1окху бустамашкахь ду – аьлла, бустамаш т1ехь долу тептар д1акховдийна геланчас.
– Цхьане дахий вай и лаьмнаш? Нийса жоп цхьане лахий вай? Г1о де вай оцу к1антана?
Т1едиллар № 1 (слайд)
1–ра лам бу хьуна диканехь а, вонехь а уллехь волу тешаме …(доттаг1).
2–г1а лам бу хьуна адмаша вовше деш долу …(дика).
3–г1а лам бу хьуна адаман адаме болу …(лерам).
4–г1а лам бу хьуна дуьненан маь1на толлуш долу …(1илма).
5–г1а лам бу хьуна сих ца веллачо баьккхина лам …(собар).
6–г1а лам бу хьуна хьалхара пхи лам баьккхича дагна хуьлу …(кхаъ).
7–г1а лам бу хьуна уггаре лекха лам …(г1иллакх).
Ворх1алг1ачу лам т1ера охьахьаьжчи, хьайна гинарг хьоьца хилахь, со реза ву хьоьца гергарло таса.
Ялх элпах лаьтташ ду и дош. Х1ун ян аьлла стундас?
-Тахана стенах лаьцна дуьйцур ду аьлла хета шуна?
-Х1ун ц1е туьллур яра вай вешан урокана?(Г1иллакхийн хазна)
4.Керла коьчал.
Бексултанов Муса Эльмурзаевич вина 1954-чу шарахь ахархочун доьзалехь.Олхазар-к1отарахь ишколехь дешначул т1аьхьа Нохч-Г1алг1айн пачхьалкхан университете деша воьду.Школехь волуш дуьйна хуьлу Мусан исбаьхьаллин литературица гергарло.
Некълацар х1ун ду?Аш лаьцний цкъа а некъ?
Текст йоьшуш вайна ца девза дешнаш д1аязде шайн таьптарш т1е.
1)Дешнаш т1ехь болх.
шамар ихна-хебаршка ихна долу.
Аьнгал-Олхазар –к1отархула охьадог1у хи.
шагар- чекх са гун к1айн т1улг.
г1ушлакхе-малх лаккха хьалабаьлла хан.
2)Текста т1ехь болх.
-Хьехархочо текст еша йолор.
-Дешархошка коьрта кийсакаш ешийтар.
Шина а тобано ойла е х1окху сурте а хьовсий, дийциша х1ун ойла кхоллало шу дегнашкахь х1ара 1аса гича?
5.Хьалхара жам1.
(т1едиллар № 2)
«Дикачу г1иллаккхо лайх эла вина, вочу… (амало элах лай вана)
(т1едиллар № 3)
Стенна пайденна ю синквейн?
1) Дешнийн т1аьхьало (запас) хьалдолуш хуьлуьйту. (обогошает словарный запас).
2) Кечам бо йоццачу т1аьхьалонна (запас).3.1амадо ойла кепе яло.4.Таро хуьлуьйту цхьана минотана (ханна) кхоьллинарг шех хаавалийта.5.Массеран а нислуш ду.
Синквейн пхеа мог1анах лаьтташ ю.
1-ра мог1а –ц1ердош.
2-г1а мог1а –билгалдош
4-г1а мог1а–предложени ялор.
5-г1а мог1а – ассоциаци ялор (цхьанакхетар), цхьа дош даладо.
(Ассоциаци–коьчалан дух тераллица юха карладаккхар. (Повторяет суть темы).
1-ра тоба 2-г1а тоба
1. Г1иллакх 1. Хазна
2. (билгалдош 2) 2.(билгалдош 2)
3. (хандош 3) 3. (хандош 3)
4. (предложени ялор) 4. (предложени ялор)
1.Г1иллакх. 1. хазна
2.Оьзда, хаза. 2. Хьаште, тамашена
3.Воккхавево, хазахоьтуьйту, цецвоху. 3. Воккхавево, хазахоьтуьйту, цецвоху
4.Г1иллакх ялсаманера схьадаьлла ду. 4. Ненан мотт дахаран хазна
5.Бахам. 5. Беркат
(т1едиллар № 4) 1аса бохучу дашна кластер х1оттор.
5.Урокан жам 1.
Сайн урок ерзош эра дара аса.
– Нохчийн г1иллакх–оьздангалла, васт далош аьлча, цхьа лекха б1ов ю. Вайн къоман х1ора а чкъуро цхьацца кхериг буьллуш йоьттина, лакхаяьккхина.Цундела, х1ора нохчочун декхар ду и б1ов 1алашъяр, иза кхин а лакхаяккхарехь дакъалацар.Нохчийн г1иллакх–оьздангаллин г1ала замано а йохор яц, нагахь вайх х1орамма а иза 1алашъяхь, шен леларца, вистхиларца, дечу г1уллакхца.Иза лаьттар ю, нохчийн къам мел деха.
Цу хьокъехь Делан Элчас Делера салам-маршалла хуьлда цунна аьлла:
Ткъа цхьана назманчас хьекъална а, г I иллакхна а юкъара з I е иштта йийцина:
I аж I ожана буха божар хууш ду,
Ткъа хир барий I аж, ца хилча I ожан дитт?
Г I иллакх дитт ду, ткъа хьекъал - цу диттан стом,
Г I иллакх доцчохь I илма хила тарлуш дуй?
Урокан кеп: Керланиг довзаран.
1.1амаран: Яздархочун Шима Окуевн кхолларалла к1орггера йовзийтар.
Стихотворенехь лирически турпалхочун 1аламе а, шен махке болу безам гайтар.
2.Кхиаран : Дешархой ойла ян а, шаьш дуьйцучуьн маь1на дан а 1амор.
3. Кетош кхиоран: Даймахке, ша винчу метте, 1аламе, ненан матте безам кхиор.
Дайн оьзда г1иллакхаш дезар а, лелор а мехала хилар гайтар.
Урок д1аяхьаран некъ.
I . Дешархой урокехь болх бан кечбар .
(Дешархоша дешаран г1ирс кечбар, урокана кечам бар)
II . Дешархойн хаарш билгалдахар жигардаккхар, балхана т1ебигар.
Шеран муьлха зама ю т1ееанарг?
- Б1аьстенан 1алам самадалар, дендалар стенах хаьа вайна?
- Х1ун яхьа б1аьстено? (йовхо)
- Йовхо кхин тайпана хуьлу.
Деган йовхо хьаьнца хуьлу? (ненаца)
- Х1ун бос хуьлу б1аьстенан? (баьццара)
-Баьццара бос стенца боьзна бу? (бусулба динца, духарца, байракхца)
1.Хьехархочо йовзуьйту урокан тема а, 1алашо а.
Уьна т1ехь яздархочун сурт а, эпиграф а ю.
2.1амийнарг карладаккхар.
.Фронтальни хаттарш:
-Муьлха говзар яра вай тIаьххьара Iамийнарг?
-Стенах олу дийцар?
- C теган дахарх цхьаъ, наггахь масех а гIуллакх гойтуш йолчу жимачу эпически говзарх олу дийцар
-Стенах лаьцна ду и дийцар?
- Дийцаран боцца чулацам карлабоккху.
-Нускал гучудоккху де тIекхачаре жимачу кIанта сатийсар муха гайтина дийцар тIехь?
-ХIун дара жимачу кIентан доттагIийн яххьаш тIехь кIентан деда Дерки араваьллачу хенахь?
-ХIун дира кегийрхоша ?
-Муха гайтина яздархочо берийн дегнаш дохар,воккхачу стеган холчухIоттар?
-Шуна муха хета цара динарг?
-Цара кагйинарг Деркин веллачу вешех йисина Iаса хилла Iай?
-Х I ан-х I а, цара кагдинарг вайн дайх дисина г I иллакх ду, кегийчаьрца къинхетаме цахилар, воккхачуьнца лерам цахилар ду…
III -Иштта, т I екхуьучу кегийрхоша г I иллакхаш д I атесча, вайн къомах х I ун хир ду аьлла хета шуна?
- Г I иллакх юкъара д I адаьлча, адамашна юкъара марзо, безам, къинхетам д I аболу, т I аккха къам хьайбанийн амале доьрзу.
Г I иллакх доцчу наха зулам до уггаре хьалха- шаьш-шайна, тIаккха-дерриге а къомана а.
-Ас шуна тIедиллинера гIиллакхех лаьцна кицанаш Iамор. Даладел шайна хууш долу кицанаш.
- Хазачу гIиллакхо лайх эла вина, вочу амало элах лай вина.
- ГIиллакх доцург жIаьла ду.
- Оьздачу гIиллакхо лам башийна, хазачу дашо Iуьргара лаьхьа баьккхина.
-Ойла йоцуш динарг- гIайгIа йоцуш доьрзур дац.
- Вон хила атта ду, дика хила хала ду.
- ГIиллакх ялсаманера схьадеана а ду,ша лелийначуьнца цу чу юхадерза дезаш а ду.
- Ма хуьлда цхьаннен а гIиллакх доцу нус, тешам боцу лулахо.
-Муса Ахмадовс шен байтехь муха боху гIиллакхех лаьцна? ДIаешал.
Дайн гIиллакхаш довза,ларде,
Леладе уьш дахарехь.
Ца леладахь хир бу кхардам,
Хир ду вайна доккха эхь…
ТIечагIдар
-ХIун эр дара аш, оьзда гIиллакхаш довза, лардан гIо стен до вайна ?
Ненан матто.
-Ненан мотт кIорггера дика хууш,и безаш, дешан говзанчаш, яздархой ца хиллехьара, хир дарий вайн маттахь иштта хаза кицанаш, туьйранаш, иллеш, дийцарш?
-Х1ара апрель бутт хIун аьлла дIакхайкхийна бу вайн республикехь?
Нохчийн меттан бутт бу аьлла.
-Нохчийн меттан хьокъехь Указ маца арадаьлла?
Нохчийн меттан де дIакхайкхоран хьокъехь Нохчийн Республикан Президентан Кадыров Рамзан Ахмадовичан Указ арадаьлла 2007шеран май беттан 11-чу дийнахь.
-Муьлха де ду иза?
- Иза ду апрель беттан 25гIа де.
-Х1унда даьккхина и Указ? ХIун маьIна ду цуьнан?
- Нохчийн мотт кхиор, Iалашбар, безийтар, Iамабайтар Iалашо йолуш.
-Нохчийн маттах лаьцна муьлха дешнаш,байташ хаьа шуна?ДIаешал.
Кхоллараллин болх
Х1инца г1иллакхех хуург, цунна юкъа х1ун дог1у, коьртаниг юкъа а лоцуш, кластер х1оттор ю вай.
Яхь собар къинхетам
Доьналла Г1ИЛЛАКХ Ларам
Оьздангалла тешам
III . Керланиг довзар.
1.Хьехархочо яздархочух Шима Окуевх лаьцна къамел дар.
Сан хьоме ва лаьмнаш!
Хир вуй-те цхьа а
Суначул дукхаха
Дезашверг шу!
Ницкъ хила, дендина,
Шух вина хьаша
Кхехкачу безамна х1оттон-кха шун! (Ш.Окуев)
Иза вевзачара олура: Шимин малх, лаьмнаш,Орга, шовда, зезагаш, Шимин 1а, б1аьсте, аьхке, гуьйре шатайпана ду. Массо а шеран муьрехь 1аламехь хуьлучу хийцамех лаьцна, 1аламан хазалла тайп-тайпанчу басаршца гайтина цо.
Кусаев 1адизан дагалецамаш.
Со, вича лийчина
Ламанан шовдан чохь;
Даймехкан хазалла евзина аганахь,
Дуьххьара ког боккхучохь
Халкъ дезар дижийна
Тхан нанас сан даг чохь.
Юьйцу ас иллешца
Вайн халкъан оьздалла,
Дуьненчохь, цхьаммо, со
Халкъан к1ант ву, алахь,-
Цул доккха совг1ат дац,
Ирсе вуй хаалахь!
Х1инца вайна д1айоьшур ю 6-чу классан дешархочо Мудугаев Мохьмада Окуев Ш. 70 шо кхачарна лерина яьккхина байт.
Шуьйтахь 1аш цхьа къонах вара,
Яздархо а иза вара.
Ч1ог1а пох1ма долуш вара,
Цуьнан ц1е а Шима яра.
Араваьлча цунна гора
Хаза лаьмнаш, шовда шийла,
Техкаш гора хьаннаш сийна
Шотойн б1ов а гора лекха.
Дадас дуьйцу: вара говза
Даим лууш шен мохк бовза,
Цо язйина дика байташ,
Ойла тахна вайга йойтуш!
1)Хьехархочо васталлица ешар.
2)Кл. уьн тIехь йолчу дошамах пайда а оьцуш,
байт кхетош ешар.
3)Дешархошка рогIехь ешийтар.
4) Дешархошка васталлица ешийтар.
5)Байтан чулацам тIехь болх бар:
–Муха гайтина байтехь бIаьстенан Iаламан хийцамаш?
ДIайоьшу 1-рий, 2-г1ий байташ.
Барт бахарх бIаьрг бузац
Дерриг а хазделла,
Мел ас ладегIарх,
ГIел ца луш,дахарах
-Ша ирс долуш маца лору лирически турпалхочо?
3-гIа байт дIайоьшу.
Иллешца хестош со ву.
Нохчийчоь, со-хьан кIант,
Массарал ирс долуш
-БIаьстенан Iаламо хIун тIеIаткъам бина поэтан cинхаамашна?
4-гIий, 5-гIий байташ дIайоьшу.
Сан дог а, массанхьа
Сан дахар дирзи,
ГIел ца луш бекачу
Сан даго берзий шен
-Поэтана бIаьсте дукхаезаш хилар муьлхачу
могIанашкахь хаало вайна?
Йоьшуьйту тIаьххьара байт
Вай марша я хьо,
Сан хьомсара бIаьсте!
Вай хьо я малхаца!
Сан дог ахь хьаьсти.
Иллешца кхевси ц1е,
-ХIун керланиг дохьу бIаьстено вайн дахаре,дегнашка?
- Дикачуьнга сатийсам, Даймехкан Iаламе безам,
АллахI-Дала вайна иштта оьзда гIиллакхаш а, хаза мотт а, исбаьхьа мохк а белла хилча, вайн декхар х1ун ду?
- Далла хастам а беш, уьш лардар, лелор; иманехь а, оьзда а хилар; Делан хаза 1алам лардар.
Басе-склон горы, солнечная сторона наклонной поверхности
Пох1ма-талант, дар.
Чухчари- водопад
Зарзар-соловей
Шовда-источник, родник
5. Суьртаца болх бар.
-Хьовсал диллинчу суьрте.
- Стихотворени т1ехь а, суьрта т1ехь а цхьаьна дог1уш х1ун ду? (лаьмнаш, малх, зезагаш, 1алам дендалар, самадалар, Орга, стигал, б1ов)
IV . Девзинчуьнан маь1на дар, т1еч1аг1дар.
Тахана х1ун девзи шуна?
Шен Даймахке муха безам бара цуьнан?
Кхин х1ун езара цунна? (лаьмнаш, 1алам, Орга)
-Адам санна садоцчу х1уманан т1едерзош дош аларан исбаьхьаллин кепех олицетворени олу.
Стихотворенехь билгалъяккха олицетворени.
Даймохк, 1алам, б1аьсте бохучу дешнашна синквейн х1оттае.
V . Рефлекси.
Тахана суна урокехь хиира……..
Ас тахана бинчу балхана со реза……….
VI . Ц1ахь бан болх балар
1-ра тоба 2-г1а тоба 3-г1а тоба
Даймохк 1алам Б1аьсте
Хьоме, хаза тамашийна, хаза. Йовха, исбаьхьа.
Лору, беза, ларбо. Самукъадоккху, хьосту, цецвоккху. Дебош, кхиош, хаздеш.
Сан дай баьхна латта 1алам лардан деза вай. Адамийн дахаре беркат дохьу.
Марзо. Бахам. МУР.
Баьццара духар йовхо беш
Б1аьсте олхазарш
Деха баьццара хаза дуьне
денош буц х1ума д1аер
1. Г1иллакхо лайх эла во, г1иллакх цахиларо элах лай во. 2. Оьздачу стагаца дов хилар тоьлу, оьзда воцчуьнца гергарло хуьлучул. 3.Г1иллакхо г1ала яьккхина. 4.Оьзда воцу стаг хьошалг1а веъча дика лелаве, оьздачунна чохь ерг хьалха йиллича а тоьар ду. 5. Воккхачо аьлларг динарг дохко ца ваьлла. 6. Воккхачо аьлларг цадинарг бердах вахна. 7. Деца къамел ма де, нана юккъе лелае. 8. Воккхах волчунна хьо жима вацахь, жимачунна воккха а хир вац хьо.
Какие меры закрепили минские соглашения. Краткое содержание
Как исполнялись минские соглашения
По факту за семь лет сторонам после долгих переговоров удалось лишь добиться обмена насильно удерживаемых лиц (по факту пленных). ДНР и ЛНР, а также МИД России неоднократно обвиняли Киев в незаконном занятии населенных пунктов в буферной зоне и появлении там тяжелой техники.
Не были амнистированы участники событий 2014–2015 годов. И хотя Верховная рада приняла в 2015 году закон об особом статусе Донбасса, однако увязала вступление его в силу с проведением местных выборов. При этом в Киеве настаивали на том, что сначала должны восстановить контроль над границей, а уже потом проводить выборы. В Москве с этим категорически не соглашались.
В 2019 году участники Контактной группы приняли так называемую формулу Штайнмайера (по имени ее автора, главы МИД Германии Франка Штайнмайера), в соответствии с которой закон об особом статусе должен был вступить в силу после признания местных выборов в Донецкой и Луганской областях соответствующими стандартами ОБСЕ. Помимо этого, предполагалось вновь отвести вооруженные формирования на прежние позиции. Принятие этой поправки вызвало недовольство оппозиции в Киеве. Согласовать порядок проведения выборов сторонам так и не удалось.
Читайте также: