Кэччэгэй баай краткое содержание

Обновлено: 04.07.2024

Өксөкүлээх норуот өлбөт-сүппэт, тыыннаах буолар суолларын кэрэһэлээбитэ, Ойуунускай бүтүн иэгэйэр икки атахтаах олоҕун кыһалҕалара бүтэр уһуга суохтарын, кэм-кэрдии эгэлгэ эргиирдэрин, ытарчаларын киһи өлбөт өйүнэн эрэ төлөрүтэр кыахтааҕын, өлбөт өй эрэ көҥүл уотун уматар күүстээҕин олоҥхо-тойук тылынан сэһэргээбитэ, Алампа Дьэкииминэн, Дьадаҥы Дьаакыбынан сиэрдээх буолуу, киһилиини өрө тутуу — ис күүстээх, туруктаах, уйуктаах буолууга сирдиирин итэҕэтиитэ, Күлүмнүүр Манчаарынан сирэйдээн атаҕастабылга эппиэт эгэлгэ тыыннаах буоларын, эдэркээн, уолҕамдьы сүрэх эрэйгэ тэбиллиитин, олоҕо огдолуйуутун, ол эрээри бэйэтин ис көҥүлүн тутуһан, уостубакка, уҕараабакка олорбутун, ону ааптар бэйэтин тус олоҕор ханыылаан, тус толкуйун, дириҥ санааларын Манчаары тылынан этиппитэ, Неустроев киһи эгэлгэ тиэрэ кэмэлдьилэрин, уопсастыба олоҕун идэмэрдээх көстүүлэрин, эргиирдэрин чаҕылхай кэмиэдьийэлэринэн саралаабыта – ити барыта олох бүппэт мөккүөрдэрэ. Саха кылаассык айымньылара, кырдьык, ханнык да кэм-кэрдии ухханыгар, ханнык да бэлиитикэ иитигэр бэриммэт дириҥ ис номохтоохтор, өрүү үйэлээх өлбөт өйгө, киһилии сиэргэ сирдиир үрдүк аналлаахтар.

Поликарпова Евдокия Михайловна, үөрэтии-иитии билимин дуоктара, бэрэпиэссэр, саха тылын, литэрэтиирэтин уонна төрүт култууратын үөрэтии мэтиэдьикэтин хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ

Ол иһин билиҥҥи үөрэх тиһигэр уус-уран литэрэтиирэни атын ханнык да үөрэх биридьимиэттэринээҕэр ураты болҕомтоҕо тутуу эрэйиллэр. Ис дьиҥэр киирдэххэ — ааҕыы таһыма түһүүтэ, ыччат ааҕыыттан тэйиитэ – уопсастаба духуобунаска, киһи ис киилэ иитиллиитигэр сыһыана халбаҥнаан, халбас харбаһыы ис хоһоонноммутуттан улахан тутулуктаах. Бу уустук кэмҥэ төһө кыалларынан оҕолорго төрөөбүт литэрэтиирэ киһиэхэ дьайар ис күүһүн арыйан, өйдөрүгэр-сүрэхтэригэр чиҥник иҥэрии соруга сытыытык турар. Ол ыччат сахалыы саҥнаах, киһилии кииллээх, бэйэтин төрөөбүт норуотун сырдык, сиэрдээх өлбөт өйүнэн иитийэхтэнэн, омугун кэскилин уһансар киһи буолан тахсарыгар төрүт уурар кыахтаах. Өксөкүлээх омук өлбөт-сүппэт, симэлийбэт мөккүөрүн, Ойуунускай көҥүл уотун уматар өлбөт өйүн, Күлүмнүүр көҥүлгэ дьулуһар күүһүн, Алампа, Неустроев олох эгэлгэ өрүттээҕин, онно сиэр, суобас, дьон туһугар олоруу суолтатын кэрэһэлиир айымньыларын иҥэриммит саха өйүн-санаатын күүһэ, кинилэр үтүө дьайымалларыгар киирбэтэх, тылларын-өстөрүн истибэтэх, иҥэрэн-илдьиритэн толкуйдаабатах киһиттэн ураты, чыҥха атын буолара өйдөнөр.

Биһиги учууталлар төрөөбүт литэрэтиирэбитин бэркэ билэр курдук сананабыт эрээри, кини өлбөт өйүн, дириҥ номоҕун, ыччаты иитэр-сайыннарар кыаҕын табан туһаммаппыт. Ол иһин соччото суох эгэлгэ саҥа-иҥэ иһиллэр. Холобура, “Кылаассыка диигит дии, онно туох баарый, былыргы дьон олоҕо, сыһыана, кыһалҕалара, мөккүөннэрэ…”, “Аныгы олоҕу көрдөрөр айымньылары тутуһуохха” диэччи элбэх. “Өксөкүлээх, Ойуунускай, Алампа айымньыларын тоҕо 9 кылааска киллэрдилэр, уустук айымньылар, онтон өссө иккистээн тоҕо 10 кылааска киллэрдилэр” диэн этиилэр бааллар. Итинник, омос көрдөххө, олуона соҕус быһаарыылар оҕолорбут барахсаттар өйдөрүн-санааларын, ис киэлилэрин киһилии сиэр, олох тускутугар салайар туһуттан ылыныллыбыттара. Билигин 9 кылааһынан оҕолор орто анал үөрэҕи тутуһар буоллулар. Оччоҕо – ол дьоммут сүдү өйү, толкуйу, сиэри кэрэһэлиир айымньыттан маталлар дуо? Аны туран, ити айымньылар – дириҥ далай, бүппэт мындыраат айыылар. Сылын ахсын да кылаастан кылааска эргитэ сылдьан ааҕан, ырытыһан үөрэтиэххэ сөп, оччоҕо, дьэ, кырдьык, Өксөкүлээхтии, Ойуунускайдыы үс үйэни курдат көрөр, Алампалыы – киһилии сиэрдээх майгыга тардыстыылаах буолалларыгар олук охсуллуон сөп. Олох оонньуу буолбатах, олох бүппэт мөккүөн, ол мөккүөр сүнньэ -киһилии киһи, киһититии, сиэрдээх буолуу. Ханнык да уустук, олох ыар түгэннэригэр ити суолу тутуһар, бэйэтин киһи быһыытынан сиэрин, суобаһын иһинэн олорор киһи, килбиэн киэбинэн күлүмүрдээбэтэр да, син биир олох үтүө өрүтүн, сырдыгын кэрэһэлииллэринэн кыайыылаах буолар. Билиҥҥи халыан соҕус уустук олохпутугар, харчы, мал-сал таҥаралаах, тиэрэ эргиир күөнтээн турар кэмигэр кылаассыка айымньылара ыччаттарбытын чэбдигирдэргэ, тыын, салгын курдук ураты суолталаммыттара мөккүөрэ суох.

Ис дьиҥ бэйэ, сиэрдээх, киһилии суолунан, дьон-сэргэ туһун толкуйунан олорор уустук. Олох ис дьиҥэ — киһилии майгы, сиэр, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаах, тугунан эмэ көдьүүстээх буоларга дьулуурунан арыллар.

Оттон киһилии олох сиэриттэн туорааһын, олох тиэрэ эргииригэр киирии – олоҕу алдьатар, киһини буоратар. Олох тиэрэ эргииригэр киирэн умсаахтаһар дьон майгыларын-сигилилэрин бэрт чаҕылхайдык ойуулаан норуотугар эппит, кэс тыл кэриҥнэммит айымньылардаах суруйааччы – Николай Денисович Неустроев. Аат-суол, күннээҕи күйгүөрүнэн күлүмнэнии күүһүгэр сиэрдэрин сиргэ тэпсибит, «дьон билбэтэр эрэ туох буолуой?!” диэнинэн олорор Кукаакы Кулубалар, Суруксуттар, уоруйахтар, түөкүттэр элбэхтэр.

Н.Д. Неустроев — кылгас олоҕор сөҕүмэр дириҥ өйү-санааны, сиэр уонна омсо сытыы мөккүөрдэрин бүтүн уһун олоҕу олорбут мындыраат киһи өйүнэн, тыыннаах олоҕу уус-уран дьүһүлгэнинэн чаҕылхайдык ойуулаабыт суруйааччы. Киһи олоҕун сүрүн эргиирдэрин тиэрэ көстүүлэрин ааҕааччы, көрөөччү сыанабылыгар таһаарбыта, биллэн турар, бу эдэркээн суруйааччы айылҕаттан айыллыбыт ураты талаан буоларын итэҕэтэр. Олох дириҥ ис номоҕун-сэһэнин, киһи барахсан уйулҕатын эгэлгэ хамсааһыннарын, ол тылга-өскө бэриллэр көстүүтүн бэрт чөкө тылынан-өһүнэн дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдибитэ сөҕүмэр.

Олох тиэрэ эргиирин, дьон омсолоох, сиэрэ суох, сааттаах майгыларын күлүүгэ таһаарыы – бэрт уустук сорук. Н.Д. Неустроев дьиҥ олоҕу мындырдаан, омос көрдөххө, киһи хараҕар тута быраҕыллыбат быһыыны-майгыны, сиирэ-халты туттууну уус тыл көмөтүнэн бэрт чаҕылхайдык ойуулаан, бэрсэнээстэри күннээҕи олох кыһалҕатыгар, мөккүөрдэригэр киллэрэн, аҥаардас тылларын-өстөрүн тамаҕынан ураты чаҕылхайдык ойуулуур, хас биирдиилэрэ ис дьиҥэ кимин, туох олохтооҕун, олоҕу хайдах сыаналыырын ааҕааччы ырытан өйдүүрүгэр, ылынарыгар тиэрдэр.

Ити бэлиэтэммит санаалар истэринэн Н.Д. Неустроев “Куһаҕан тыын” кэмиэдьийэтин ырытан көрүөҕүҥ. Бу кэмиэдьийэҕэ Николай Денисович киһи олоҕун тыын суолталаах мөккүөрдэрин – тапталы, чугас санаһыыны, дьиэ кэргэн отуорун, үлэҕэ сыһыаны, дьоҥҥо-сэргэҕэ сыһыаны барытын көрдөрөр. Бу олох тутаах мөккүөрдэрин иитигэр тиэрэ эргиир ухханыгар ылларбыт дьон, уобарастар сигилилэрэ бэрт чаҕылхайдык арыллаллар. Бу айымньыны оскуолаҕа, 10 кылаас оҕолорунуун ырытан, олох туһунан дьоһун кэпсэтиини таһаарар олус тоҕоостоох. Кинилэр олох туһунан толкуйдара олоҕуран, олоххо сыал-сорук туруорунан эрэр кэмнэригэр дьон-сэргэ сыһыанын эгэлгэ араҥаларын сыымайдаан толкуйдуулларыгар харахтарын арыйарга, олох үтүө, үйэлээх, сиэрдээх өттүгэр тардыстыылаах буолууларын тускулуурга тирэх буолар кыахтаах. Бу айымньыга тирэҕирэн, олох тиэрэ эргиирдэрин туһунан аһаҕас кэпсэтиини таһаарыы көдьүүстээх. Оннук аһаҕас кэпсэтиини таһаараары, толкуй үтүөтүн үөскэтээри Н.Д. Неустроев бу кэмиэдьийэни суруйдаҕа. Көннөрү ааҕан көрөн, күлэ түһэн ааһарга эрэ буолбакка, хараҕы арыйарга, сүрэҕи өрүкүтэн, сырдык иэйиилэри уһугуннаран, олох киһилии, сиэрдээх, кэскиллээх өттүгэр санааны, толкуйу тускулуурга анаатаҕа. Ону ситиһэ сатыахтаахпыт. Дьон үксэ кэмиэдьийэни көрө-көрө күл да күл буолаллар, ол – бэйэни күлүү буоларын син үгүстэр өйдүүллэр эрээри, анаан толкуй долоҕойугар киллэрбэтэххэ – уу устан ааһарын курдук ааһа турар.

Таптал, чугас санаһыы, чугас иэйии баар дуо бу дьоҥҥо? Суох курдук ээ. Ким да кими да чугас санаабат, хайа да уобараһы ылан көр – бары тиэрэ сүргүөхтэр. Ону Николай Денисович ханнык бэлиэлэринэн, тылларынан биэрэрий? Куонаан Марыынаны ойох ылар сыала — оҕонньор баайыттан тиһинии, онтон атын суох. Манна суруйааччы ремарката элбэҕи этэр. Куонаан Марыынаҕа “үөрбүт киһи быһыытынан” ыксалаһар. Үөрбүт киһи быһыытынан эрэ, ис дьиҥ иэйиитинэн буолбатах. Оттон Марыына Куонааны таптыыр дуо? Эмиэ саарбах, улахаҥҥа уурбат, “ээ, оннук буоллаҕына, оннук буоллун ээ” диэбит курдук ойууланар.

Үлэҕэ сыһыан. Кырдьыга, Бырдаахап – сэттэлээҕиттэн үлэҕэ эриллибит, улуу үлэһит. Бэйэтэ этэринии, “сүүһүн көлөһүнүн уллуҥахпар аҕаан, уллуҥаҕым көлөһүнүн сүүспэр аҕаан, итии таҥаһы таҥныбакка, амтаннаах аһы аһаабакка“ байбыт киһи. Ол эрээри сыратын, күүһүн – кэскилгэ, кэлэргэ анаабат, өйө-санаата, майгыта-сигилитэ тиэрэ эргииргэ киирэн, буомуруу, түҥнэстии, эмэҕирии оборчотугар ылларбыт – чиччигирии кэриҥнэммит киһи.

Куонааннаах Силээхтэ Сэмэн “үлэлээн олоруу”, “үлэлээн дьон тэҥэ буолуу” диэн өйдөбүллэрэ суох – күннээҕинэн күлүмнээн олоруу өйүн өрө туппут дьон. Силээхтэ Сэмэн — төрүкү сүүлүк олоҕу тутуспут, үлэни бэйэҕэ хамначчыттааһын курдук өйдүүр, тус олохторун да туохха да уурбат, чэпчэкитик, албынынан-түөкэйинэн тугу эмит көтүтэн ылыыны олох сыала оҥостубут дьон араҥатын ынырык дьүһүлгэнэ. Бырдаахап эмиэ кинилэр тииптэрэ буолара, албынныыртан-түөкэйдииртэн тэйбэтэҕэ «үчүгэйдик олорор сахха киһи арааһы оҥорор буолара” диэн этиититтэн көстөр.

Дьоҥҥо-сэргэҕэ сыһыан киһилии сиэрдээх мээрэйэ ханнык да уобараска көстүбэт, тиэрэ эргиир идэмэрдээх көстүүлэрэ, алдьатыылаах сыһыаннар ойууланаллар, ким да кими да харыстыыр, өрө тардар тыла-өһө, майгыта иһиллибэт. Сытыйбыт уопсастыба! Куонаан байар эрэ туһуттан Бырдаахап кыыһын тутуһар. Марыынаны – харчы, мал-сал эрэ курдук көрөр. Силээхтэ Сэмэн түгэнинэн туһанан, Куонаанынан сирэйдэнэн, чэпчэки баайга, үпкэ-харчыга тиксэр сыаллаах, дьон олоҕо алдьанарыгар наадыйбат. Бу икки бэрсэнээс икки ардыгар ханнык да доҕордуу сыһыан, көмөлөсүһүү күүһэ көстүбэт. Хата, Силээхтэ Сэмэн сымыйанан, Куонааны элэк гынан, тиэрэни тэптэрэн, «Киһи хорсуна эбиккин …” диир. “Саата бэрт буолсу… кыыһы сатаан албыннаабатахпытына..” диэн этиитэ кэмиэдьийэ муҥутуур кылаана, күлүүһэ.

Бэрсэнээстэр бары да бэйэ-бэйэлэрин киһилии санаспаттара – бэйэ-бэйэлэрин дьон истибэтигэр ыарахан тылларынан хоһуойдаан, “Силээхтэ күтүр”, “Күтүр өстөөх илэ бэйэтинэн иһэр”, “Сымаһыт Бырдах уола”, «Эмээхсиним күтүр өстөөх”, о.д.а ааттыылларыттан көстөр. Бу — социум эргимтэтин эйгэтэ – барыта тиэрэ сүргүөхтээҕин туоһулуур, биир да киһилии соҕус сиэрдээх сыһыан көстүбэт.

Олох туллар тутаахтарын көстүүлэрэ хайдах бэриллибитий? Бу эргимтэҕэ, олох күүһүн, дьон олоҕун тупсарар, тускулуур аналлаах чыыннаах-хааннаах уобарастарынан аҕабыыт уонна Дьарааһын атыыһыт буолаллар. Киһини абырыы кэлбит баачыка өйө-санаата барыта – хайдах эмит дьонтон туһаммыт, тугу эрэ ылбыт, арыгы испит киһи диэн – атын санаа суох. Эмиэ олоҕу оҥорор күүстэн олоҕу алдьатар күүскэ кубулуйбут. Онтон Дьарааһын атыыһыт дьыала ис дьиҥин билэрэ чахчы да, ону түөргүлэһэр, кырдьыгы, киһилиини быһаарсар, туруорсар санаата-ыыра суох. Хата, ханан эмит, туох эмит барыс тахсаарай диэн кэтэһэ сылдьар курдук, ол толору сэрэйиллэр. Дьарааһын сутуругун чочоҥното-чочоҥното, «Сэмэн, бу баар эйиэхэ куһаҕан тыын!” диэн күлэ-күлэ этиитэ элбэҕи кэпсиир. Дьэ, итинник, эргиччи сытыйбыт олох, уопсастыба. Кэмиэдьийэни Н.Д. Неустроев «Дьон бары күлсэллэр” диэнинэн түмүктүүр, бу дириҥ силистээх этии. Бары билэллэр, сэрэйэллэр, ол эрээри тиэрэ эргиир күннүүр, күөнэхтиир…

Санаа туймуулара:

Бу күн сиригэр 34 сыл эрэ күлүм гынан олорон ааспыт эдэркээн киһи олоҕу мындырдаан, ырытан, тиэрэ эргиир, кэмэлдьи күөнтээһинэ — олох тыын, сүрүннүүр ис күүһүн буоратарын, киһини дьиҥ киһилии майгы, сиэр суолуттан муннаран, күдээринэ күүгэн күннээҕи күлүм көрүнньүгэ оҥорорун бэрт итэҕэтиилээхтик “Куһаҕан тыын” кэмиэдьийэтигэр ойуулаан, ылынар киһи ылынарын, өйдүүр киһи өйдүүрүн курдук чаҕылхай уобарастарынан сиһилээн көрдөрбүт.

Н.Д. Неустроев олоҕу сүрүннүүр мөккүөрдэри ураты, киһи хараҕар көстөн кэлэр уобарастары ойуулааһынынан ситиспит, ол күн бүгүнүгэр диэри тыыннаах, баар уобарастар. Кэмиэдьийэ киһини күллэрэр, толкуйдатар күүһэ — ойууланар быһыы-майгы олох кырдьыгын арыйарыгар. Күлэ олорон, арыт, бэйэҕин да күлэ олороргун билбэккэ хаалыаххын сөп курдук. Ойууланар быһыы-майгы, ис дьиҥэр – түҥнэстии, олох алдьаныыта, ыһыллыы, иэдэйии, өрүһүлтэтэ суох сыыртан сууллуу. Тиэрэ эргииртэн, быһыы-майгы, сиэр, суобас сатарыйыытыттан өрүһүнэр, киһи буолар суолу көрдүөххэ, олоҕу оҥорор, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалыыр суолу солонуохха диир ээ Николай Денисович Неустроев.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Описание презентации по отдельным слайдам:

Бу хоһоон 1907 с. суруллан баран,
1924 с. эрэ бэчээттэм
митэ.

Аһа – үөлэ:
Аҕараан – буспут балыгы тарга булкуйаллар.
Барча – буһаран баран хатарыллыбыт кыра, бытархай балык.
Сыма – былыр күһүн эрдэ мундуну буһаран баран, сири хаһан эбэтэр уһаакка симэн, салгын киирбэт гына сабан, хаһааныллыбыта.

Саккаа – бытархай балыгы быаҕа тиһэн салгыҥҥа хатараллар, буруонан ыһаараллар.
Ыылаах эт –
Өлүк -

4. Саккаа – бытархай балыгы быаҕа тиһэн салгыҥҥа хатараллар, буруонан ыһаараллар.
5. Ыылаах эт – ырыганнаабыт сүөһү этэ.
6. Өлүк – ыран өлбүт сүөһү.
7. Хохту – сайын сиикэйдии хатарыллыбыт мунду.
8. Собулҕа – ыран эбэтэр ыалдьан өлбүт сүөһү этэ.

9. Харын – ынах сүөһү куртаҕын саамай улахан салаата.
10. Чаҥкычах – сүөһү куртаҕын үһүс салаата. Кинигэ курдук арылларын иһин, үгүстэр судургутук кинигэтэ диэн ааттыыллар.
11. Көлбөх – үрүҥ ас иһиккэ хаалбыт салааһына.

12. Тар – аһыйбыт суорат мунньуллубута, ол тоҥмута.
13. Ымдаан – суораты, тары,сүөгэй уутун оргуйбут тымныы ууга булкуйан, ытыйан оҥоһуллубут аһыы утах.
14. Сиҥэ – ууга үүтү кутан оҥорор мара утах.

Үөрэ (похлебка) – мас субатын хастаан оргутан, лыыбаны уонна тары кытта холбуу ытыйан буһарыллыбыт ас.
15. Таһараары үөрэ – ууттан, үүттэн тартан, оттон ытыйыллан оҥоһуллубут ас.
16. Көҕөлөҥ үөрэ – тара суох сити үөрэ.
17. Оттоох үөрэ – оту былаан оргутуллубут үөрэ.
18. Бэстээх үөрэ – бэс мас субатын оргутан оҥоһуллубут үөрэ.

19. Бутугас – ууга, сиҥэҕэ, үүккэ эбэтэр сиҥэ уутугар силиэйдээн, кииһилэ, унньуула эбэтэр үөрэ ото эбэн оҥоһуллар утах.
20. Ытыйан ас -
21. Дьордьомо – моонньоҕон

22. Кэһиэх – үүт кыынньарыгарэбэтэр хойу ас буһарыгар иһиккэ түгэҕэр уонна ойоҕосторугарсыстан, кэриэрэн, хах буола олорон хаалбыта.

19. Бутугас – ууга, сиҥэҕэ, үүккэ эбэтэр сиҥэ уутугар силиэйдээн, кииһилэ, унньуула эбэтэр үөрэ ото эбэн оҥоһуллар утах.
20. Ытыйан ас – үүттэн, тартан, бурдуктан оҥоһуллар бутугас.
21. Дьордьомо – моонньоҕон

22. Кэһиэх – үүт кыынньарыгар эбэтэр хойу ас буһарыгар иһиккэ түгэҕэр уонна ойоҕосторугар сыстан, кэриэрэн, хах буола олорон хаалбыта.
23. Иэдьэгэй – аһыйбыт үүтү оргутан хойуутун ылан оҥорор ас.
24. Курупчаакы – үрдүкү суортаах үрүҥ бурдук.

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Хомуһуол – (нууччалыыттан) камзол. Күһүн-саас кэтиллэр өрүү таҥас үөдүйбүтүн кэннэ тигиллэр буолбут нууччалыы быһыылаах сон.

Түнэ сон – таҥастаммыт тайах тириититтэн тигиллибит сон.

Чомпой бэргэһэ - былыргы боотур тимир чомпойун санатар үрдүк, хороҕор, кылгас кулгаахтаах бэргэһэ. Түүтэ суох тирииттэн тигиллэр.

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Күөс бэргэһэ - кулгаахтаах, халтаҥ тирииттэн тигиллэр, үлэ-хамнас бэргэһэтэ .

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Олооччу – кылгас остоох мараҕа кэтиллэр тирии этэрбэс.

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Эмчиирэ – ынах, сылгы тыһа аттарыллыбыт этэрбэһэ.

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Баһырҕас – сайын кэтиллэр кылгас сотолоох сарыы этэрбэс.

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Сутуруо – былыр киһи икки атаҕар туспа сылдьар ыстаан буутун курдук бэрбээкэйиттэн ньилбэгин аһара тардынан, үөһэ өттүн сыалдьатыгар иҥиннэрэн кэтэр таҥаһа.

Тылдьыт:
(таҥаһа-саба)
Тобук таҥаһа -

Тылдьыт:
(дьиэтэ –уота)
Сиртэн силистээххэ дылы
Сиҥнэллибит дьиэлээх,
Саах быыһыгар саспыт
Самнайбыт балаҕаннаах.

Тылдьыт:
(дьиэтэ –уота)
Титиик – сүөһүгэ аһаҕас ойоҕостордоох сайыҥҥы хотон, хахха.

Тылдьыт:
(дьиэтэ –уота)
Ардьайбыт ампаардаах

Тылдьыт:
(дьиэтэ –уота)
Хоспох –дьиэ хаҥас ойоҕоһугар сыһыары, ол-бу малы, аһы-үөлү уурарага аналлаах кыра намыһах тутуу

Тылдьыт:
(дьиэтэ –уота)
Сиҥнэйбит сэргэлээх

Тылдьыт:
( иһитэ-хомуоһа)
Нэлэ тэриэлкэ – нэлэҕэр тэриэлкэ.

Тылдьыт:
( иһитэ-хомуоһа)
Ньала хамыйах – мас ньуоска

Тылдьыт:
( иһитэ-хомуоһа)
Чохоо – мас чааскы

Тылдьыт:
( иһитэ-хомуоһа)
Богдо боччуктаах –

Богдо – кыра, кыракый.

Боччук – буор көһүйэ.

Көһүйэ – туойтан оҥоһуллубут дьоҕус күөстэнэр иһит.

Краткое описание документа:

Презентация электронного словаря архаизмов якутского языка. В презентации использованы фото архаизмов. Приведены толкования слов, доступных для обучающихся 7 класса.

подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
по всем предметам 1-11 классов

Курс повышения квалификации

Дистанционное обучение как современный формат преподавания

Курс повышения квалификации

Скоростное чтение

Курс профессиональной переподготовки

Русский язык и литература: теория и методика преподавания в образовательной организации

ЗП до 91 000 руб.
Гибкий график
Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 593 684 материала в базе

Материал подходит для УМК

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

13.10.2021 515
PPTX 3.1 мбайт
18 скачиваний
Оцените материал:

Настоящий материал опубликован пользователем Ноговицына Изабелла Егоровна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

Автор материала

40%

Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
Для учеников 1-11 классов

Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов

Дистанционные курсы
для педагогов

663 курса от 690 рублей

Выбрать курс со скидкой

Выдаём документы
установленного образца!

Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки

Время чтения: 11 минут

Школьник из Сочи выиграл международный турнир по шахматам в Сербии

Время чтения: 1 минута

В приграничных пунктах Брянской области на день приостановили занятия в школах

Время чтения: 0 минут

Университет им. Герцена и РАО создадут портрет современного школьника

Время чтения: 2 минуты

Курские власти перевели на дистант школьников в районах на границе с Украиной

Время чтения: 1 минута

Новые курсы: функциональная грамотность, ФГОС НОО, инклюзивное обучение и другие

Время чтения: 15 минут

В Белгородской области отменяют занятия в школах и детсадах на границе с Украиной

Время чтения: 0 минут

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Миигин кэччэгэй диэн этэллэр,ону баара уурумньу харчым суох сыаналаах малым да суох,хамнаhым ыйга нэhиилэ тиийэр,

конос киьини этэллэр

кэтэҕин эрэ туһунан саныыр (көҥөс) киһини этэллэр .

Кэччэгэй кимнэ да тугу да биэрбэти этээччилэр,даже бэйэтигэр соччо тугу да атыыласпат кэччэнэн диэччилэр.

кэччэгэй киһи кэриэлинэр идэлээх. дьэллэм киһиэхэ төһөнү дьоҥҥо бэрсэр да

уон оччоннон бэйэтигэр төннөн кэлэр

Бэрсэрэ суох буолан суруйдаҕа

Кэччэгэй кэриэьэ суох дииллэр. Оннук дьон элбэхтэр, ордук эр дьон. Кэппиэйкэ туьуттан тарбахтарын быстарыах курдуктар. Эгэ бэлэх биэрэн бысталаныахтара дуо))))) буолааччы)))

Уот харахха эппиккин:)))

оруобуна мин убайым

курдуккун). Билигин ) "сутэрэн" баран ейдеех эбит диибит:-)

мин биир аймах убайым кэччэгэй киьи баар

наьаа учугэй кыыьы ойох ыла сылдьыбыта. Кэччэгэйиттэн сылтаан айдаарсан арахсыбыттара. Ол айыыта онон. Харчытын харыьыйан баар-суох, куннэ кербут со5отох о5отугар харчытын харыьыйан тугу да кемелеспет. Биьиэхэ сылдьааччы. Солуута суох ба5айы буолааччы. Чэ дьиэ5эр бар диэхпин тылым тахсыбат. Доо харчыта иэс биэр эрэ диибин. Дьэ оччо5о алдьархай тургэнник тахсан барар. )))

кэччэгэй буолуу ыарыы бслаах

онон ыса-то5о сылдьар ордук

Кэчгэй киги

бэйэтиттэн да кэччэр быгыылаа,харчы боголоох буолан баран учугэйдик агаабат, танныбат дьон бого баар, сэбиэскэй кэмнэ хвочыбыт суох дии дии суланар, кордогор, умналагар аатыгар сылдьан баран араагынай МММ- нарга харчы богону умаппыт дьону билэттиибин, агылыктара макарон этэ

кэччэнэр олох тугум да суох,

Хамна4ым ыйга нэ4иилэ тиийэр,билсибит тетяларым подарок театр дииллэр,кэччэнэн ынырбаккын Ден куотааллар

ол аата кэччэгэй буолбатаххын. дьаданыгын))

Диэ..просто кыаллыбат буолла5а, ол аата кэччэгэй диэн буотах. ону ойдообот буоллахтарына сутэллэрэ ордук буолла5а. Тетяларын эйиигин собулуохтээхтэр болла5а дии, харчыгЫн буолбатах. Ама да бары тетялар оннук буолбатахтар ини уонна

автор хамнас кыра диэбит.Сүрдээх ааҕан-суоттаан олорор эбит.

Личнэй бюджекка "дьахтар" диэн статья расходов көрүллүөн наада.
Аны наһаа пунктуальнай киһи, талбыт дьахтара сирэн баран хаалар түбэлтэтигэр бюджекка көрүллүбүт харчыны "освои" гына сатаан, дьахтарымсах аатыран хаалыа дии.?

кэччэгэй, кэрээн, кэрээхи.

Бу маннык дьон билигин да бааллар беҕе буоллаҕа дии. Мин кэргэним эдьиийин оҕото, ыал аҕата киҺи, билигин дуоһунастаах, тыаҕа тойон да диэххэ сөп буо, онтубут этэргэ дылы ыларга аллаах, биэрэригэр 100тэ толкуйдаан баран биэрэр, холобура билигин кэргэнин дойдутугар олорор, онтон хаһан эмитэ кэллэгинэ убайдарын бултуур, уҺанар малларын бары хомуйан илдьэ барар. Манна куоракка кэлэригэр, хаһан даҕаны ас игин илдьэ кэлбэт, хата кинилэргэ тиийдэххэ астара сытыйан быраҕыллар. Сороҕор ессе онно бэйэлээх бэйэн туһалаах малгын булан ылааргар ыйытан баран биэрэр игин, оннук-маннык толкуйдаан ылбыта буола-буола, тохтуу-тохтуу санаран абырыыр. Биһиги оннугун кыратыттан көрө үөрэммиппит даҕаны, симбиир искэр хайдах эрэ санаа сөнөр. Арай биирдэ оҕобор ыксалынан харчы ыытаары эрийэ сылдьыбытым, онно баар эрээри симбиир - харчым суох диэбититтэн билигин да санаатахпына иһим буһар. дьэ бэйи кини да оҕото үөрэнэ кэлиэ, оччоҕо хайыырын көрүөм ээ. Кыһыйарым баар ол бу кыһалҕаланнаҕына олох үөрэн-көтөн сүрдээх буолар, онто ааста даҕаны атын киһи буолан хаалар, дьэ дьикти.

В этой стране стало страшно жить

В этой стране стало страшно жить, случайно нашла базу банных МВД каждого жителя нашей страны http://liteurl.ru/stw просто вводишь фамилию или имя - и тебе находить всю информацию про этого человека. Про себя нашла такое, что меня сильно напугало: переписки с друзьями, адреса, телефоны, есть даже мои интимные фотографии. Хорошо одно, есть функция "удалить", я конечно же сразу воспользовалась и вам советую не тянуть.

вы что, этим деньги зарабатываете?

Оннооҕор маннык буоларын туһунан суруйбуттарын булан ыллым

Цитата:
Правило пятое: научитесь себя ограничивать
Если вы хотите, чтобы любовь и секс приносили вам величайшее счастье в этом мире, нужно подчинить секс определенным этическим правилам. Их несколько, но есть два основных. Первое – это ответственно относиться к рождению детей. Если вы безответственно подходите к рождению ребенка, то будете страдать всю жизнь. По Аюрведе, начинать подготовку к зачатию надо за год. Второе – нельзя эксплуатировать партнера. В отношениях нужно больше отдавать, прежде всего на уровне эмоций. Женщине не стоит выходить замуж и рожать ребенка от жадного мужчины – у них будут нездоровые дети. Мужчине нужно быть отдающим, в том числе и в интимных отношениях, необходимо ухаживать за женщиной и дарить ей подарки.

Цитата:
Кэччэгэй баай икки, ыт эмиһэ икки син биир — что скупой богач, что жирная собака — одно и тоже (ни от которого из них нет пользы другим)

Цитата:
Кэччэгэй баай

Хотон-хотон муҥунан
Хороҕор муостааҕы
Хотуулаахтык холбооттообут,
Сыһыы-сыһыы муҥунан
Сыспа сиэллээҕи
Сыталлаахтык сырыырҕаппыт,
Үрэх-үрэх муҥунан
Үрүҥ-хара түүлээҕи
Үгүстүк үөрдээбит;
Хара харах харахтаабатах,
Хаптаҕай кулгаах истибэтэх
Халыан элбэх харчылаах;
Икки атахтаах
Ситэн сэрэйбэтэх
Иирбит элбэх харчылаах киһи.
Оннук баай киһи
Олоҕо-дьаһаҕа,
Аһа-үөлэ,
Таҥаһа-саба,
Быһыыта-майгыта
Хайдаҕый диэтэрги:
Аан-маҥнай
Аһын-үөлүн
Ахтан аһардахпына:
Аҕарааны аһылыктаммыт,
Барчанан мааныламмыт,
Сыманы сымсайбыт,
Саккааҕа салбаммыт,
Ыылаах эти ыстаабыт,
Өлүгү үтэлэммит,
Хохтуга хоһулайбыт,
Собулҕаҕа суудайбыт,
Харыҥы хабыалаабыт,
Чаҥкычаҕы дьаабылаабыт,
Туйахха тууһурбут,
Көлбөҕүнэн көппөйбүт,
Үүтүнэн үлсэммит,
Тары таптаабыт,
Ымдааны ыймахтаабыт,
Сиҥэни испит,
Таһаараары үөрэни таптаабыт,
Көҕөлөҥ үөрэҕэ көҕүйбүт,
Оттоох үөрэҕэ умсугуйбут,
Бэстээх үөрэҕэ мэҥийбит,
Бутугаһы бурулаппыт,
Ытыйан аска ылларбыт,
Отон аһы ордорбут,
Сугун аска суудайбыт,
Дьордьомо аска дьулуспут;
Үтүө аһа үрүмэ,
Кэриэс аһа кэһиэх,
Ийэ аһа иэдьэгэй.
уос минньитэрин уурайбыт,
Туруктааҕынан дьоһуннаммат,
Байтаһынынан мааныламмат,
Эмиһинэн идэлэһэммэт,
Бурдугу булуммат,
Килиэби сиэбэт,
Курупчааккыга хороммот,
Саахарга саантаабат,
Тууһунан тупсарыммат;
Хартыыһаны харахтаабатах,
Биэрэһи билбэтэх,
Уксууһу уурумматах,
Пиибэҕэ билсиспэтэх,
Арыгыга алдьамматах.
Таҥаһын-сабын
Таарыйа аҕыннахпына:
Лаҕыыр буолбут лаба ырбаахы,
Холко буолбут хомуһуол оҕото,
Мыыланы билбэтэх былаат сыыһа,
Сууйууну көрбөтөх соттор оҕото;
Дүгдэйбит түнэ сон,
Чохчойбут чомпо бэргэһэ,
Көкөйбүт күөс бэргэһэ,
Дыыдайбыт тыс этэрбэс,
Оллойбут олооччу этэрбэс,
Эмчийбит эриэн эмчиирэ,
Түскүлээбит түнэ баһырҕас,
Сутаакы тириитэ сутуруо,
Сылгы көхсө сыалыйа,
Ырыган тириитэ ыстаан,
Өлүнньүк тириитэ үтүлүк,
Торбос - тобук таҥаһа,
Сүүнэ киэргэлэ - сүүс таҥаһа,
Намчы таҥаһа намыаска.
Сиртэн силистээххэ дылы

"Б" буукубаттан өс хоһооннор

"Д" буукубаттан өс хоһооннор

"Дь" буукубаттан өс хоһооннор

"И" буукубаттан өс хоһооннор

"К" буукубаттан өс хоһооннор

"М" буукубаттан өс хоһооннор

"Нь" буукубаттан өс хоһооннор

1. Ньиччэҕэй тирбэҕэ быстыбат — мокрый ремень не рвется. Смысл: хворые бывают живучи. Варианты: 1) Вилюйский: ньиччэҕэй тирбэҕэ быстыбат — сэдэлгэлэнэ сылдьар 2) үүдэһиннээх күөс үрэллибэт. 3) хаахыныыр мас охтон биэрбэт; последние два варианта употребляются, как самостоятельные пословицы.
2. Ньуучча күрүөтэҕинэ айан суолун тутар, саха күрүөтэҕинэ ойуурга түһэр — если убежит (от преследования) русский, то он держится трактовой дороги; если убежит якут, то он бросается в леса. Русский не знаком с топографией местности, потому боясь заблудиться, и держится дорог.
3. Ньуучча суругунан билсэр — русский знакомится посредством письменности. Эта пословица служит вариантом к пословице Ынах маҕыраһан билсэр, сылгы кистэһэн билсэр, киһи кэпсэтэн билсэр.

"О" буукубаттан өс хоһооннор

Читайте также: