Зи лезги ч1ал сочинение

Обновлено: 02.07.2024

ЗИ ЛЕЗГИ ЧIАЛ
Нурарилай ал ракъинин
Вуна къуват къачунвани?
"Ви чIав фенва. "- лагьайтIани,
Жуван елкен ахъайна генг,
Заманайрин хурал вуна,
Игитди хьиз тухузва женг!

Чи бицIекрин мецел къвана,
ЦIийи кьиляй цуькда вуна.
Гьар сесина, гьар гафуна
Чи Къаф сувун ни-ял гала,
Вучиз,лагь, зи шиир скьал
Къвезва кьакьан хиял галаз?

Зи дидед чIал, къванцин ни квай!
А ви хурал ахварик квай
Ахъа жерла сирер, давар,
Акьазва лап дуьз рикIелай!
Тапаррин мез галкIизва гьикI,
Экъис жезва гьахъ руг алай!

Къул я чими чи гьар са хур,
Агата, дуст, хамир хатур,
Туш зи чIалан гуьзгуь какур,
Дуьз рахада ана тарих:
Пелазг баде, алпан буба.
Чахъ суй ава михьи, ари.

ЦIун дигедин цIай галай чIал!
Авач чидайд ви яш, ви чIав.
Чи дагъларин кукIушни рав
Ви яшдаван, низ чида низ?
Заманади вичин сирер
Чуьнуьхариз, гагьни чIуриз.

Алатна фей агъзур йисар
Ийизва на такур кьасар.
ЧIаларин вун хару, масан
Вах яни вун, диде яни?
ЧIалаз тахай килигайтIа,
Дав жеда ви, гуьгьуьл, мани.

Вун Гъуцари чав гайи нур,
Лезги халкьдин ван я вун гур.
Вахтуниз на ганва кучIур,
Эгьрамрилай зи вини чIал,
КIариз физва асирар на,
Зи игит чIал, зи къени чIал!
07.11.2013

Портал Стихи.ру предоставляет авторам возможность свободной публикации своих литературных произведений в сети Интернет на основании пользовательского договора. Все авторские права на произведения принадлежат авторам и охраняются законом. Перепечатка произведений возможна только с согласия его автора, к которому вы можете обратиться на его авторской странице. Ответственность за тексты произведений авторы несут самостоятельно на основании правил публикации и законодательства Российской Федерации. Данные пользователей обрабатываются на основании Политики обработки персональных данных. Вы также можете посмотреть более подробную информацию о портале и связаться с администрацией.

Вун ханватІа, эгер лезги дидеди,
Ада ваз чIал нек яз ганва хуралай.
Эгер фагьум ийизватІа келледи,
Ич аватун дуьз туш яргъаз таралай.

Чира жуваз амай вири чІаларни,
Хайи тир чІал алуд мийир рикІелай.
ГьалтайтІани рекье цацар-валарни,
Алудмир жув уьмуьрдин дуьз рекьелай.

Диде, буба, вахни стха, аялар,
Гьи кьадардин чІалан ширин гафар я?
Лезги чІалал рикІяй фейи хиялар,
Абур цуьквер гваз хуьквезвай гатфар я.

Гьар са чІалан метлеблувал, деринвал,
Ам дидедин некІедик кваз хъванва на.
Дидед чІалан гьар гафунин деринвал,
ЧирнаиачтІа, дидедин рикІ ханва на!

Айиб тушни чІал чир тавун дидедин?
Эгер лезги яз ханватІа дидеди.
Вун кас туш кьван маса миллет–бикедин,
Са чІавуз ван ийида ви келледи!

Лугьуда хьи, зун шегьерда хьайид я,
Заз дидедин чІалал рахаз чир хьанач.
Вун дидеди лезги кас яз хайид я,
Ваз чІал чирдай хайи ватан-хуьр хьанач.

Урус чІални чира жуваз хуралай,
Чира жуваз амай вири чІаларни.
Багьа са затI авач дидед чIалалай,
ГайитIан на дуьньяд девлет-маларни.

Амма хуьре, кьакьан дагъда, аранда;
Халис Женнет авай чІал ваз чидани?
Ава лугьуз къенси, машмаш Иранда,
Ватан туна, яд чкайриз фидани?

Къариблухда Ватан рикІел хуькведа.
Адан къадир чир жеда гуж гайила.
Яшамиш хьун жуван лезги уьлкведа,
Чир жеда ваз са кІус чIехи хьайила.

Жуван миллет, жуван чІалал рахунар,
Чуьнгуьр кьуна, мани лугьун квяй ятІа?
Лезгинкадал кьуьлер ийиз, къугъунар,
РикІе даим хкахь тийир цІай ятІа?!

Лезги чІалал ашукь хьанвай кас я зун,
Ам зи диде, буба, вахни стха я!
Сад Аллагьди бахтар ганвай кас я зун,
Лезги чІал заз – къадим тарих, арха я!

Агь, галазни, галачизни хъуьредай,
Инсанар са-кьвед акунач киц1ер хьиз.
Ихьтин дуствал аквада са жуьреда,
Санал алаз чувударни немцер хьиз.

Алатна жал и чувуддин рикІелай?
Немцери чеб кайи чІавар пичера?
Хъифидай югъ алат хьана рикІелай,
Немс чувуддиз тамашзава кичІела.

Хъуьруьхъ, хъуьруьхъ, хъуьруьнихъ
Шел галайдин алуд мийир рикІелай.
Кьве къан дуствал, амай уьмуьр тир чуьруьк,
Акьван пис туш, итим кьейи йикьелай.

Халилбег, дуст, абур жери крар я,
Гитлерани гьакІ фагьумнай сифтедай.
Гьар са дяве кьве патазни зарар я.
Пул гумачиз хуькведай хьиз гьафтедай.

Меденият халкьдин диде я. Ам гьамиша дегиш жезва, яшамиш жезва, нефес ч1угвазва, ч1ехи жезва, ам чахъ галаз ч1ехи жезва ва ада чун ч1ехи ийизва. Фикир авурла, меденият халкьди арадал гъизва ва ада –халкь. Медениятдин ч1ал халкь я. Ам авачир халкь тухум авачир етимдиз ухшар я. Дегь заманайрилай эгеч1на вири халкьарихъ галаз лезгийрини хайи ч1ал ядигар хьиз хуьзва, девлетлу ийизва, къешенгарзава. Гьар са ч1алан кьулухъ зурба медениятдин къат чуьнуьх хьанва. Эгер жуван хайи халкьдин ч1ал чин тийиз хьайит1а, жуван халкьдин тарихдихъ ва медениятдихъ авай алакъа квахьда. Дагъустандин меденият – им чи халкьдиз хас яшайиш яратмишай, чи ата бубайри руьгьдин бине эцигай чешнелу тежриба я.Абуру халкьдиз аманат яз несилрилай несилралди атанвай весияр тунва: дуствилелди яшамиш хьунин адетар, мукьвавилинни къуншивилин алакъаяр хуьдай адетар, ч1ехибурузни дишегьлийриз гьуьрмет авунин, зегьметкешриз гьуьрмет авунинни бубайрин укьуллу келимайрихъ яб гунини ва абурун гафуниз килигунин, кефсузбурунни кьуьзуьбурун къайгъударвал авунин адетар. Ибур вири чи халкьди галатун тийижиз, четиндиз ва еке гьевесдалди эцигнавай ва эцигзавай медениятдин гурар я. И гурарай дегь заманрилай инихъ чи тухум хкаж хьана ва хкаж жезва. Алай девирда чи уьмуьрдин гьар са хиле чи баркаллу рухвайрини рушари

ч1угвазвай зегьметни абурун агалкьунар, чи игитрин кьегьалвилерни гъалибвилер, чи гьар йикъан яшайиш патал

тешкилзавай шарт1ар- вири чи меденият я. Меденият – им

вири чи халкьар агудзавай къуватлу яракь я.

Гьак1ни чи медениятди чаз халис инсанвилелди яшамиш

жез, намуслувилелди зегьмет ч1угваз, пешекарвал къачуз, хайи ч1ал, марифат, халкьдин авазарни, маниярни, кьуьлер, адатарни миллетрин хесетар дериндай гьисс ийиз, рик1ивай кьат1униз, аннамишиз ва ишлемишиз чирзава.Меденият вич- вичелай чи къужахдиз къведач. Ам кьабулун, гьисс авун иллаки жегьилриз акьван регьят кар туш. Гьаниз килигна и кардиз гъвеч1и ч1авалай, школада амаз фикир

гун лазим я. Россиядин Президент Владимир Путина лагьайвал, культурадиз са рик1 аладардай , машгъулардай хилез хьиз ваъ, инсан тербияламишунин рекье гзаф важиблу, кар алай , адан уьмуьрда еке роль къугъвадай хилез хьиз фикир – дикъет гана к1анда. И гьахълу гафарал алава жедай зат1 авач. Меденият, эдебият ва ч1ал къуьн –

къуьневаз чал агак1нава. Абур сад галачиз сад гьич фикирдизни гъиз жедач. Хайи халкьдин культурадихъ,

халкьдин тарихдихъ, адан ацукьунихъ – къарагъунихъ,

баркаллу крарихъ танишариз чаз чи ч1ала, яни дидед ч1ала куьмек гузва.Вири ч1алариз хьиз чи ч1алазни вичиз хас тир

рангар, тавар ава. Гьажибег Гьажибегова лагьайвал, лезгийрин виридалайни гужлу ва хци яракь адан ч1ал я.

Чи къагьриман рухвайри ч1алан куьмекдалди, яни хци гафуналди халкь сад авуна ва адан куьмекдалди вири четинвилерай халкь акъудна. И жигьетдай мисал яз гъиз жеда Куьре Мелик. Адан ватанпересвилин руьгь квай

зулумкарвал ачухдиз къалуриз алакьна.

Куьре Меликан эсерар жегьил несил тербияламишунин,

инсанпересвилин, Ватанпересвилин фикиррив ац1анва.

т1вар алай шиир я.

Лекьре хьтин не жуван твар,

Халкьаризни къалур ви кар.

Чи невейри хуьрай ви т1вар,

Накьвадивай къакъудмир жув.

И ц1арарай аквазвайвал, шаирдин рик1 ватандихъ, вичин хайи халкьдихъ кузва. Ада, чи жегьил несилдиз невейри т1вар хуьн патал, халкьдиз аквадай менфятлу крар авуниз эвер гузва.

25 йисуз яшамиш хьайи шаир, гьикаятчи Алибег Фетягьова

вичин т1вар несилдиз туна. Лезги халкьдин гьикаятчи, философ Агьед Агъаева адаз кутугай къимет гана: « Ам

(Алибег Фетягьов) лезги литературада тамам революция тур

ишлемишзавай и гафар несилрилай несилрал фида.

Ингилисрин писатель, тарихчи, искусстводин теоретик

Джон Рескина лагьанай: «Анжах рик1ин ситкьидай авур

Лугьун лазим я хьи, и хайи халкьдин тарих, адетар, руьгьдин хазина акьатзавай несилдал агакьарун са акьван регьят кар туш. Халкьдин адетар хуьнин, руьгьдин хазинаяр хуьнин, тарих чир хьунин, жуван халкьдин баркаллу рухваярни рушар чир хьунин, жуван миллетдиз, ахпа амай вири миллетдин халкьаризни гьуьрмет авунин чешне эвел-

ни – эвел тарс гузвай муаллим хьана к1анда. Аялриз халкьдин культурадин тербия гунин рекье за ихьтин къайдайрикай менфят къачузва : сада – садакай хабар кьун, мергьяметлу хьун, сада – садаз куьмек гун, рик1инни гъилин ачухвал, сабурлувал, ата – бубайрин хъсан адетар рик1ел хуьн ва кьиле тухун.

мах к1елдайла, аялриз Ватандиз гьарма сад вафалу хьунин,

хайи чилел гьар садан рик1 хьунин гьиссер артухарунин

насигьат гузва. Абурук ватанпересвилин руьгь акатзава.

Ихьтин тарсуна аялрин рик1ел агъадихъ галай мисалар

гьуьрмет авунин, дуствал мягькемарунин гьиссер акатда.

Аялрин вилик ихьтин суалар эцигиз жеда:

Алискер гьихьтин гада тир?
Къариди хциз гьихьтин меслятар къалурнай?
Алискера вичиз гьихьтин инсандикай юлдаш кьуна?
Ваз дустар авани?
Ваз гьихьтин дустар бегенмиш я?
Квез дуствиликай гьихьтин мисалар чида?

Аялри дуствилиз талукь мисалар гъида ва абурун мана –

Милли культурадин къайдаяр ва тарихдин адетар,

Халкьдин руьгьдин яратмишунар вилик тухузвайбурни ва

Абур несилрилай несилрал агакьар хъийизавайбурни чун

ва чи аялар хьун мумкин я. Милли адетрин культура чирунин бинеда халкьдин тарих, халкьдин къанажагъ,

яшайиш, халкьдин хъсан адетар арадал хкун ва абур да-

вамарун хьана к1анда. «Россиядин Федерациядин госу –

дарстводин милли концепцияда къейдзавайвал,

руьгьдин ва халкьарин садвал арадал гъун ва гегьеншарун,

Россиядин халкьарин тарихни меденият чир хьун, тарихдин ирс ва милли яшайишни адетар сад – садав кьун, ч1алар

чирун ва абур хуьнин шарт1ар арадал гъун важиблу кар я.

Чи дагъви харкьар руьгьдин яратмишунралди тарихдихъ

алакъалу я: тарихдин манияр, риваятар, кьисаяр, махар,

мисалар, миск1алар ва масабур.

Алай вахтунда гьар са халкьди вичин тарих, культура,

адетар ц1ийи кьилелай аннамишзава, рик1елай фенвай ва

икьван ч1авалди малум тушир т1варарни вакъиаяр арадал

хкизва. Жуван ч1ал зайифардай ихтияр чаз авач.

Ам хуьн патал вири серенжемар кьабулна к1анда.

«Тербиядиз къуватсузди жез к1анзавачт1а, ам халкьдинди хьун герек я. Образование халкьдин игьтияжриз мукьва хьун, халкь квахьуникай хилас авун я.

Къуй чи акьалтзавай несил Ватан к1ани, хайи чил , ч1ал к1аниди ва абуруз вафалуди хьурай!

- Гьуьрметлу мугьманар, азиз балаяр, къенин мярекат чна жуван лезги ч1ал хуьниз бахшнава. Халкьдикай халкь, миллетдикай миллет айизвайди дидедин ч1ал я.

2. Ведущий 2: Дуьньядал гзаф ч1алар ала, гьуьрметлу балаяр! Гьар са халкьдихъ, гьар са инсандихъ вичин ч1ал, хайи дидед ч1ал ава. 1999 – йисуз ЮНЕСКО-ди хайи ч1аларин къайгъу ч1угунин, хейлин ч1алар дуьньядин винелай терг жезвай макъамда абур хьунин ва вилик тухунин мураддалди 21-февраль дуьньядин халкьарин дидед ч1аларин югъ яз малумарна. Гьа ч1авалай инихъ чи Россиядин ва Дагъустандани и югъ гегьеншдиз ва гурлудаказ къейдзава. И жигьетдай чи Дагъустан генани кьет1ен чкадал ала.

Ведущий 1: Дагъустанда гзаф ч1алар ава. И ч1алар гьик! арадал атанат1а за са ихьтин риваят хкин. Са шишел гваз балк1андал алаз физвайди хьаналда. Ингье ам атана чи Дагъустандиз акъатна. Адаз дагъларай физ четин жезвай . Хци рагара, къванера акьаз адан шишел къазун хьана ва ч1аларни гьарнихъ сад чк1ана. Чаз гьатайди лезги ч1ал я.

- Исятда чи аялри чаз, чи лезги ч1алакай шиирар к1елда.

Хайи къалай дидеди зун

Лезги рушан т1вар гана

Агь багьа я лезги ч1ал вин

Лезги ч1алал хуш я рахаз

Дидеди зун кьуна гъилел

Зи Ватандиз хкана

Кам вегьейла сифте чилел

Дидедин ч1ал вун я сувар

Гьар юкъуз заз аквазвай

Чи игитрихъ ава гьунар

Лезги ч1алал рахазвай.

Ведущий 2: Эвер гузва за къе вири лезги диде бубайриз, геж тавуна гьуьрметлубур, ч1ал чира куьн балайриз.

Сегьне 1. Къари: Гьи бубадин велед ят1а дидедин ч1ал тийижир, гъейрин ч1алан велед ят1а, туширт1а ак1 жедачир

Къужа: Ваъ, я къари, диде буба лезгияр тир, аялрин акун къене чебни зурба сагьибар тир, хиялрин.

Къари: Багьна вуч я!? Шегьерда ва рахаз к1амач лезгидал, дидени са шегьерда ва югъ атай кьван гуьзгуьдал.

Къужа: Квез я ахьтин диде буба, дидед ч1ал кваз такьадай, хуьруьз хтун хьана туба, ч1ал тийижиз рахадай.

Ведущий 1: Гьуьрметлу аялар! Дидед ч1ал хуьнуьх квевайни куь пай кутаз жедай рекьер гзав ава. Абрукай сад жуван хзанда, аялрин дустарин арада дидед ч1алал рахун , манияр, шиирар, газетар, журналар, ктабар к1елун я.

9. Ведущий 2. Дидедин ч1ал течидайдакай жуван халкьдин ва хайи чилин хва я руш жедач.

- Жуван хайи ч1ал чира!

- Лезги ч1ал михьиз хуьх!

- Дидед ч1ал чир тахьун айиб я!

Ведущий 1. Чи халкьдиз вичин адетар гзаф авайди я, гьа адетрикай чна са гъвеч1и сегьне къалурда. Буюр килига!

Къари: Вун хтанани къужа?

Къужа: Хтана къари, хтана. Са истикан чай цуз кван къари (чай цазва къариди).

Къари: (рак гатазва) – Рак гатазвай хьтинди я.

Къужа: Килиг кван къари вуж ят1а.

Къари: (къари килигзава). Почтальон тир къужа. Чин шегьерда к1елзавай гададилай кагъаз хтана.

Къужа: К1ела кван къари вуч кхьенват1а.

Къари: Саламалек диде ва буба. Куьн гьик1 ава? Как здоровье, как поживаете? Зун хъсанзава, учеба нормально. Скоро приеду. Куьн сагърай, досвидание.

Къужа: Ибур вуч гафар, я къари!? Са йисуз шегьердиз фена, ч1ал рик1елай фенани!? Я мусибат!!

Къари: Хьана я къужа вуна аялдиз гьикьван тахметар ийида ч1ал ик1 хьана, ч1ал ак1 хьана. Абур куьлуь-шуьлуь я.

Къари: Къужа, я къужа…

Къужа: Вуч хьана къари вак къал ква хьи?

Къари: Я къужа кал квахьнава, кал. Кьве к1вач галат хьана зин къекъведай кьван, гила вучда!?

Къужа: Ч1ал квахьайла кал квахьун еке к1валах яни, абур куьлуь-шуьлуьяр я.

Ч1ал раб яни, вучиз квахьна фирай ам, миген яни вучиз чна кхьирай ам.

11. Ведущий 2. Чна умудзава хьи, квекай гьар сад, чи хайи чилин ва дидед ч1алан халисан патриот жеда. Ч1ал амай кьван халкь амукьда!

Читайте также: