Сочинение на лезгинском языке зи ватан

Обновлено: 05.07.2024

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Лезги ч I алан к I елунай ачух тарс.

Зульфикъар Къафланов

Тарс гьазурайди :

Ц!ийи хуьруьн юкьван школадин

муаллим Мирзоева С.З

Зульфикъар Къафланован уьмуьрдихъ , яратмишунрихъ ва « Лезги

Аялар, чи инсанриз виридалайни багьади , к I аниди Ватан тирдан ,

фикирдал гъун. Чи Ватандихъ гегьенш чуьллер ,кьакьан дагълар,

чи баркаллу халкь ,девлетлу ч I ал авайди къалурун ва ам хуьниз эверун.

Тарсунин финиф.

1.Тарс тешкилун.

-Къарагъ к I вачел дуьз акъваз. (слайд)

-Аялар, къе чи тарсуниз мугьманар атанва. Ша чна абуруз хвашкелди лугьун.

-Ацукь, далуяр дуьзарна ,гъилер вилик эциг. Гьарма вичин къуншидиз килиг ,хъвер багъиша.Чинал хъвер алайла, инсандин гуьгьуьлар ачух тирла адаз са кардихъайни кич I е жедач.( слайд )

-За фикирзава ,къе куь гуьгьуьлар мадни ачух жеда лагьана, вучиз лагьайт I а чаз къе гатфарин сад лагьай югъ я ,ракъинин нурари чи гуьгьуьлар ачухарзава . Мадни чаз исятда гьар садаз чаз чи дидейри багъишай играми лезги ч I алан тарс я. (слайд )

-Тарс менфятлуди, хъсан нетижа авайди ва хийирлуди хьун паталди чна гьихьтин къайдаяр хвена к I анда. (слайд )

-дикъетдивди яб акална к I анда,

-вири гъавурда акьадайвал к I евиз, ачухдиз лагьана к I анда,

-лугьузвайдан гаф ат I ана к I андач,

-дустуниз куьмек гуз к I ан хьайила, секиндиз гъил хкажна к I анда.

-Баркалла зун куь жавабрал рази хьана.

2. Алатай тарс ахтармишун.

-Заз ни лугьуда ,чна лезги тарсуна вуч ийизвайт I а?

-ч I алан сирер чирзава,

-Дагъустандин вири ч I аларин шаиррин ва писателрин шииррихъ ва рассказрихъ таниш жезва,

-лезги шиирар ,мисалар ,миск I алар хуралай чирзава. (слайд)

-Квез лезги ч I алакай гьихьтин шиирар чида?( са аялди к I елда.)

-Ч I ал гьар са миллетдин хазина я. Ам чаз ата-бубайрилай атанвай савкьват я. Эгер инсандиз вичин диде- буба к I ан ят I а, адаз ,гьа, диде-буба хьиз, вичин ата-бубаяр рахай ч I ални к I ан хьун лазим я.

Расул Гамзатова ик I лугьузва : Эгер зи ч I ал пака рекьиз хьайит I а зун къе рекьиз гьазур я лап гьалалдиз.

И гафари лугьузва хьи, адаз вичин дидедин ч I ал уьмуьрдилайни багьа я. Чна чи лезги ч I алаз дидедиз хьиз гьуьрметна к I анда ,жуван ч I алал дуьз рахана к I анда.

Дидедин ч I ал лайлайдилай башламиш жезва. Ам чаз виридалайни багьани я ширини.

Ч I ал кандайдаз шаир Абдул Фетягьа лагьайвал вичин Ватани к I ан жеда.

3. К I валин к I валах ахтармишун.

Абдул Фетягьакай суьгьбет . (слайд.)

(Шиир хуралай к I елун ва аялри гузвай суалриз жавабар гун. Абуруз классдин куьмекдалди къиметарни гун.)

-Мад куьне ватандикай вуч гьазурнава к I вале ?

-Гамид вуна вуч гьазурнава ?

-Сочинение .( слайд.)

-Ша к I ела .

- Квез бегенмиш хьанани аялар? (3-4 аялди к I елда, алава суаларни гуз ва классдин куьмекдалди къиметламишда.)

-Чаз гьак I ни к I валериз Ватандин шикилар ч I угваз ганвай. Аялри чпи доскадал куьрсарнава. Ша чна шикилрин конкурс тухун.

-Чна аялар, гзаф конкурсра иштиракна. Абур гьибур тирт I а ша чна рик I ел хкин.

(Аялрин жавабар.)

-Ша чна чи шикилрин конкурсдайни гъалибчияр жагъурин .Сад лагьай чка Джамалаз хьана.Ша чна адавай хабар кьан, адаз и рангаралди вуч къалуриз к I анзавайт i а. ( Джамалан жаваб, алава суалар ва къиметламишун. 2-3 лагьай чкаярни гьа ик I .)

Веревирд : Баркалла вири аялриз, куьне к I вале гьазурзавай тарсунай, ч I угур шикилрай, иштиракай конкурсрай ва кхьей сочиненийрай генани чаз къалурна куьне ч I ал дериндай чирзавайди, жуван диде ва буба, к I вал ва хуьр, Ватан ва халкь к I анзавайди.

Шаирри чпиз Ватан к I анзавайди жуьреба-жуьре ц I араралди ,мисалралди къалурзава.

-Квез гьихьтин мисалар чида ватандикай?

-Ватандикай шиирар кхьей мад вуж , гьи шаир чида ?

-Эхь С. Сулеймана ,Е. Эмина ,Ш-Э Мурадова, А. Саидова ,А. Фетягьа, Р. Гамзатова, Х. Тагьира Ватандикай, ам хуьникай, адан гуьзелвиликай гзаф шиирар кхьенва. ( Слайд )

- Куьн и ц I арарин гьик I гъавурда акьазва? ( Аялрин жавабар.)

- Квез Армиядиз фейи, хтай мукьва – кьилияр авани ?

-Абуру квез гьихьтин ихтилатар авуна ? (Аялрин жавабар .)

-23 – февраль вуч югъ я ?

-Ам Ватан хуьзвайбурун югъ я. 1918 – йисуз Германиядин кьушунрин винел Красный Армияди гъалибвал къазанмишна . Гьа и йисалай 23- февраль суварин югъ яз къейднава.

За умуд кутазва чи и гъвеч I и гадайрикайни Ватандал рик I алай ,ам к I еве гьатайла Ватан хуьз гьазур тир кьегьал рухваяр жеда лагьана.

4. Ял ягъунин декьикьа. (слайд)

5. Ц I ийи тарсунин гъавурда тун.

-Ватандикай шиирар кхьейбурун арада Зульфикъар Къафлановни ава . Ам са шаир ваъ ,гьак I ни халис ватандаш ,рик I е михьи гьиссер авай инсан я.

-Шаирдикай суьгьбет гьазурнава Мусаева Фатимади.( Слайд.)

- Шаирди лугьузвайвал ,гьар са инсандиз вич хайи к I вал ,хуьр ва я шегьер ава. Эвелни –эвел адаз гьа к I вал ,гьа хуьр к I ан жеда .Им адан ватан я . Ахпа адаз вичин хуьр авай район, уьлкве к I ан жеда .Имни адан ватан я.

-Чун лезгияр ,чи бубайрилай атанвай жуван накьварал яшамиш жезва. Им чи лезги Ватан я. Гьа идакай З. Къафланова шиир кхьенва. Ша чна ам к I елин.

А) муллимди к I елун .

Б) гафарин винел к I валах .

в ) жува жуваз к I елун .

6. Тарс мягькемарун.

Группайра к I валах карточкайрай.

1-лагьай карточка.

-Квез куь Ватан йисан гьи вахтунда гуьрчег аквазва ? Вучиз?

-Ам мадни гуьрчегарун патал на вуч ийизва ?

2- лагьай карточка.

- Ватан вуч лагьай гаф я?

-Дагъустанда гьи халкьар яшамиш жезва ?

-Лезгияр гьи районра яшамиш жезва ?

3-лагьай карточка.

- З.Къафлановаз вичин ватан к I анзавайди гьи ц I арарай аквазва ?

-Шаирди квелди дамахзава ?

-Вун и царарин гьик гъавурда акьазва ?

Вун галачиз девриш я зун

Уьмуьр ч I улав етим я.

4 -лагьай карточка.

-Чи Ватан квелди девлетлу я?

Синквейн туьк I уьрун.

Хуьда, гуьрчегарда.

К I аниди, гуьзелди, ширинди.

Заз экв гузвай гуьзгуь масан.

8. К I валин к I валах :

- виридаз шиир к i елиз

- эхиримжи куплет хуралай

- шикилар ч I угваз Лезги Ватандин-5 аялдиз(Алискерова, Мирземетова, Гамзатов, Мирзоев,Мусаева)

-сочинение - 3 аялдиз (Муталибова, Исмаилов, Цмиханов)

9. Нетижа кьун.( Слайд.)

-Къарагъ вири к I вачел са капал квез тарсуниз къведайла авай чирвилер, муькуь капал тарсуна къачур чирвилер эциг. Кьве капашни санал эциг и чирвилер куьбур я, абур артухара , гегьеншара лезги журналрин , газетрин куьмекдалди.

Вичин Ватан инсандиз сифте дидедин нек1едилай башламишзава. Сифте за фикирдиз гъаначир, Ватан вуч ят1а,вучиз вири шаирри Ватандикай манияр туьк1уьрзават1а. Жув гъавурдик акатиз башламишайла, чир хьана, Ватан вуч зат1 ят1а. Ватандин абадвал патал зи хайи хуьр тир Гелхенайни,маса миллетрин векилар хьиз, 85 кас душмандихъ галаз къати женгериз фена.Абурукай 37 касдиз элкъвена хтун кьисмет хьанач.Са пай гел галачиз квахьна.Сагъ-саламатдиз хтайбурни,къуьнерал гъетер ва хуруйрал орденрини медалри нур гуз хтана.Дяведа телеф хьайибурни гьа зи яшда авайбур тир.Абуру ватандин рекье чпин жегьил чанар къурбандна.

Дагъустан!Дагъларин уьлкве!Живеди кьунвай дагъдин кук1ушар агъсакъалрин бап1ахар хьиз,такабурдиз цавун аршдиз хкаж хьанва.На лугьуди, абуру пагьливанри хьиз, зи хайи халкьдин ва лезги чилин секинвал хуьзва.

На лезгинском языке зи хайи ватан

«Вучда на вац1укай алай туьнт фири,

Вучда на рик1икай,илифдай вири,

Заз к1ан я зи Дагъустан,адан адетар.Чилел ахьтин уьлкве алач,зи Дагъустан хьиз,къуьн-къуьне аваз яхц1урдалай виниз гъвеч1и миллетар яшамиш жезвай ва к1валахзавай.Гьинихъди вил вегьейт1ани,дагъдин этегар кьуна,махарик квайбур хьиз, тамар эк1я хьанва.Т1ебиатдин гуьрчегвални гуьзелвал вуч я!?

Школа-гьамни зи Ватан я.Уьмуьрда такур,ван тахьай зат1ар заз гьана акуна,гьанай ван хьана.Ина заз зун арадал къвезвайди, т1ебиатдин, обществодин законрикайни къанунрикай,хабар хьана, халисан инсан ва жуван халкьдизни Ватандиз вафалу жез чирна.

Чавай чаз ик1 регьятдиз гьат тавур вири и зат1ар къакъудиз туна к1андач!Чаз вуч амукьда?Зи уьмуьрдин мана — метлеб вуч жеда? Са зат1ни.

Къуй садани дамах тавурай,ягь-намус квадарна,тамара гьатна,чаз кич1ерар гуда лагьана.Ваъ.Гьеле икьван ч1авалди зи Дагъустанди садан виликни кьил агъузна, гардан к1ирна, ажуз хьайиди туш.Чи халкьарин къуват гужлу я,дурумлу ва мягькем я.Чна Дагъустандин садвал са вахтундани ч1урдач, я садавни ч1уризни тадач.Дагъустандин винел татай са жуьрединни къачагъар хьанач.Иллаки Ирандин тарашчийрин нефс ва хиялар зурбабур хьанай.Абурун таршчивилери михьиз Дагъустандин экономика агъуз гадарнай.Ивидай акъатна чара ат1анвай дагъвияр сад хьана.И дагъвийрин садвилини дуствили ирандин чапхунчияр кук1варна,гъалибвал къазанмишна.И шад хабар Урусатдини хушдиз къаршиламишнай.

Нин хиялдиз къведай,1999-йисуз,стхаяр хьиз яшамиш жезвай чеченрин арадай боевикар акъатна,хабарни авачиз, Дагъустандал гьужумдайди?

Чпивай хьайит1а,абур чун урусатдин лук1виликай хкудиз атанвайбур тир.

И, гьар жуьредин рангарикай ибарат хьанвай цуькверин к1унч1, заз рик1ин сидкьидай хуш я.Къуй, вун мадни авадан ва мублагь хьурай, зи дагъларин лекьерни картар хьтин, къагьриман рухвайринни рушарин уьлкве, Дагъустан!

Кхьейди Ахмедов Хидирнеби Исаевич

Министерство образования и науки Республики Дагестан

садвилин йикъаз талукьарнавай.)

Лезги ч1алан ва литературадин

Примеры похожих учебных работ

На лезгинском языке зи хайи ватан

Диде на лезгинском языке

На лезгинском языке про весну

Сочинение на лезгинском языке на тему зи хайи ватан

6 вариантов

Начиная с VIII века, после завоевания арабами Кавказа, в Лезгистане распространяется арабский язык, литература и культура. Албанский алфавит, которым лезгинский народ пользовался в течение нескольких веков, стал вытесняться из сферы употребления. Вместо него лезгины начали применять в письме новый алфавит, созданный на арабской графике, который получил название “аджам”. С его помощью на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения.
Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. К таким памятникам можно отнести, например, эпиграфические надписи и прозаические произведения.
Эпиграфические памятники, хотя и кратки по содержанию, но сообщают важные сведения об исторических событиях. Они создавались по особым традициям. В них содержались афоризмы, краткие нравоучения, крылатые слова, мудрые изречения и т. д.
Прозаические произведения посвящались отдельным событиям истории. Их авторы сообщали ценную информацию о своих и прошедших временах, (“Ахты-наме” — X в., “История Дербента и Ширвана” — XI в., “Раихан ал-хакаик ва-бустан ад-да-каик — XI в., “Цахур-наме” — XIII в., “События в Дагестане и Ширване: ХIV-ХV вв. и др.).
В исторических источниках встречаются имена таких арабоязычных писателей и ученых, как Хаким ибн Ага ал-Ахты (X в.), Абул Фередж ад-Дербенди (XII в.), Хаким ибн Ибрагим ал-Лекзи ал-Хиналуги ал-Дербенди (XII в.), Седреддин Сулейман ал-Лекзи (XIV в.), Махмуд ал-Хиналуги (XV в.), Гашим ал-Ахты (ХVII-ХVIII вв.), Рахманкули ал-Ахты (XVIII в.), Абдурахман ал-Ахты (XIX в.) и др.
Кроме них до нас дошло также творческое наследие десятков других крупных представителей арабоязычной лезгинской литературы, таких, например, как Агамирза ал-Киани (XVIII в.), Магомед ал-Яраги (1772-1838), Мирза Али ал-Ахты (1771-1858), Гасан Алкадари (1834-1910) и др.
[b]Начиная с XI века в Лезгистане распространяется вместе с персидским и арабским языками также тюркский язык и литература. Лезгинские поэты создают свои произведения как на персидском и арабском, так и на тюркском языках.
Первым тюркоязычным поэтом, видимо, является Кюре Мелик. О нем первым сообщил литературовед М. Ярахмедов в своей монографии «Из истории азербайджанско-дагестанских литературных связей”.
Кюре Мелик жил и творил в XIV веке. До нас дошла его элегия на тюркском языке под названием “Мусибат-Наме” (“Поэма о трагедии”). В этой поэме автор отражает события в Лезгистане, связанные с нашествием хана Золотой Орды Тохтамыша.
После Кюре Мелика из известных нам тюркоязычных поэтов можно отметить Мискина Вели Факира Мискинджинского, Ибрагима Мюшкюрского и Акбера Мюшкюрского, живших в XVI веке. Их творениям присущ высокий уровень поэтического мастерства, для них характерно использование наряду с традиционной классической поэтикой народно-поэтических мотивов ашугской лирики.
В ХVII-ХVIII вв. увеличивается число тюркоязычных поэтов. Нам известны имена таких поэтов как Лезги Салех Ярагский, Кюре Имам, Забит Каладжухский, Лезги Кадир Кюринский (XVII в.), Лезги Ахмед, Бука Цилингский, Лейли-ханум Мискинджинская, Сейид Ахмед, Ихрек Режеб, Назим Ахтынский, Закир Ахтынский (XVIII в.) и др. Все эти поэты создавали свои произведения не только на восточных языках, но и на родном лезгинском. Это доказывают и слова Лезги Салеха:
Ашуг говорящий, эйустад, милый устад,
Кто не знает лезгинского языка,
как будет знать персидский?
Кто не изучал “алиф”, “бей” с детства,
Откуда будет знать этику, культуру?
(Подстрочный перевод)
Как и в мировой литературе, XIX век в истории лезгинской литературы знаменит как “плодотворный век”. В это время еще больше становится число тюркоязычных поэтов. Можно привести, к примеру, имена таких корифеев слова, как Эмирали Тагирджальский, Гасан Ал-кадари, Мирза Джабраил, Мирза Керим, Джабраил Мискинджинский, Багир Каладжухский, Аодурахман Ахтынский, Мазали Али, Нуру Ахтынский и др.
К сожалению, надо отметить, что все это богатое литературное наследие не доведено до лезгиноязычных читателей в полном объеме и не исследовано в достаточной степени.
[Автор: Азиз Мирзабеков, Сейфедин Бедирханов // журнал “Возрождение”

Хуьруьг Тагьиран “Гьавадин пагьливан” поэмада Валентин Эмирован къамат
XX асирда советрин халкьарин кьилел атай виридалайни чIехи мусибат 1941-1945-йисарин Ватандин ЧIехи дяве хьана. А девирдин эсеррик Х.Тагьиран “Гьавадин пагьливан”, “Кьуд йис”, “Алхасан махорка” поэмаяр, “Дагъдин кард”, “Геройдиз тIвар мубарак” шиирар акатзава. Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайи Эмиров Валентинан ва Алиев Гьасретан кьегьалвилел халкьдин шаирди лап рикIивай дамахзава ва абур Лезги чилин асланрив гекъигзава.
1943-йисуз Хуьруьг Тагьир, ЦIадаса Гьамзатахъ, Абуталиб Гъафуровахъ, Александр Назаревичахъ галаз санал душмандикай азад авур Нальчик, Пятигорск, Георгиевск шегьерриз мугьман хьанай. Шаирдиз немсерин фашистри дагъвийриз авур цаваривай, чилеривай эхиз тежер чапхунчивилер, зидвилер вичин вилералди акунай.
Шаирдиз немсерин лагълагъчийри “чна Кавказдин халкьарик кядач” лугъудай къалп гафарин къимет вуч ятIа, мад сеферда чир хьанай. Хуьруьг Тагъиран вилик иви кIвахьзавай Нальчик, санал яна къанавдиз гадарнавай агъзурни вад виш кас кьуьзуь итимрин, дишегьлийрин ва гъвечIи аялрин мейитар акъвазнай. Дяведин йисара вири миллетрихъ галаз санал лезги халкьдин рухвайрини рушари игитвилин чешнеяр къалурнай. Валентин Эмирова, Гьасрет Алиева, Араз Алиева, Эсед Салигьова, Мирза Велиева лагьайтIа, Советрин Союздин Игитвилин баркаллу тIварар къазанмишнай. Хуьруьг Тагьира са йикъанни, са сятдинни яргъал вегъин тийиз абурукай шиирарни поэмаяр теснифна. “Гьавадин пагьливан” тIвар алаз Валентин Эмироваз бахшнавай поэма иллаки таъсирлуди хьана. Къад миллион кас советрин инсанрин чанар тухвай Ватандин ЧIехи дяведи социализмдин къурулушдин мягькемвал, гьа жергедай яз чи идеологиядин, поэзиядин къудратлувал субутна.
Хуьруьг Тагьира лезги поэзияда поэмадин жанр идейнивилелди, уьмуьрдиз тайин тир делилралди къимет гузвай образралди девлетлу авуна. Шаирди вичин яратмишунра А.Фатахованни СтIал Сулейманан тежриба санал сижифламишна, лиро-эпический поэма арадал гъана.
“Гьавадин пагьливан”.Ина шаирди сифте яз неинки вичин рикIин гьиссер, хиялар, фикирар лугьузва, гьакIни тайин инсандин, Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован кьисметдикай, къаматдикай, ада авур игитвиликай художественный чIалан гуьзел формайралди галай галайвал суьгьбетзава. Вичин жанлувилел, акьалтIайвилел гъалтайла, игитдин къамат вири терефрихъай виливай кьатIуз жедай тегьерда гунин жигьетдай и поэма тафаватлуди, шаирдин яратмишунра кьилди са важиблу кам къачун хьанва.
Поэмадин сифте цIарара шаирди хайи халкьдин, ватандин тербия къачур Валентин Эмиров элдин руьгьдин чешне, гъвечIизмаз лезги тIебиат кьунвай уьтквем хва тирдакай лугьузва.
ЧIехи хьана пагьливан хьиз
гьайбатлу,
Вични уьтквем, гзаф зирек,
къуватлу.
Къизил цуьк хьиз, гъвечIизмаз
чиг алай,
Адан гзаф летчиквилел рикI алай.
Хуьруьг Тагьира къагьриман лезгидин къамат гьерекатда аваз ганва. Ам кIелдайбурун вилик чIехи ва лигим жезва. Ватан хуьн патал ам гьазур хьанва, адаз са куьнихъайни кичIезмач, вучиз лагьайтIа ада вич гьар жуьреда ахтармишзава, адан гафар дамах авун туш, халкьдин рекье чан гунни адаз гьайиф туш. Вич Ватан хуьз гьазур хьанвайди ада кардалди, белофинрихъ галаз хьайи дяведа субутарнай.
Эмирован самолетди, душмандин винел Азербайжан халкьдин эпический эсердик квай къагьриман хва Куругълиди хьиз, авуна кIевиз гьарай, душмандин винел къурна са къати цIай.
Цава дяве физвайла, Эмирова душмандив вил ахъайиз тадачир. Вичин вири жуьредин мумкинвилер, алакьунар ишлемишиз, ада душман телефдай, вични цIун юкьвай сагъдиз, я туш хирерни хьана, аэродромдал самолетни гваз хкведай. Кьве сеферда адал залан хирер хьанай.
Залан хирер алаз госпиталда авай рикI хци игитди, анжах вич жезмай кьван фад фронтдиз хъфиникай, цавун бушлухрай душмандал цIай къуруникай фикирзавай.
Сагъ хъхьана хирер адан
са бубат,
Са гьал хтайвалди бедендиз
къуват,
Къаткай йикъар буш фейид яз
гьисабна,
Мад вич фронтдиз рахкурун
тIалабна.
Кьегьал летчикдин мурад кьилиз акъатнай. Ам мад самолетдин штурвалдихъ ацукьна, гъалибвилин югъ мукьва ийиз алахъна.
Валентин Эмирован къамат Хуьруьг Тагьира, вичин саягъ, вири жуьредин тарифдин гафаралди ачухарзава: “хци рикI авай”, “пагьливан хьиз гьайбатлу”, “уьтквем”, “гзаф зирек”, “къуватлу”, “гзаф зурба къанажагъ, авай”, “вилер зирек, жигер сагълам, рикI хци” ва ихьтин масабур. И тарифар гьакIанбур туш, абуруз Валентин Эмиров гьакъикъатдани лайихлу тир.
Поэмада са шумуд чкадал Валентин Эмирован гафар гузва. Вичин рахунралди адан виликди фини, чIехи хьуни, жегьилзамаз полкунин командирдин къуллугъдал кьван хкаж хьуни акьалтIай тамамвал къалурзава.
Шаирди Эмирова душмандиз кьазвай ягъунар, ада гьавада вич тухузвай къайдаяр гьар жуьредин такьатралди лугьузва, са шумуд чкадал дяведин ихьтин шикилар гузва:
Гьатна игит къати ялавдин
къене,
Чарх гана тадиз кьулухъди
элкъвена.
Чими-чимиз ада вичин гъилелди
Хъияна душман вегьена
чилелди…
Амма гьамиша Валентин Эмировавай сагъдиз женгинай экъечIиз жезвачир. Душманрин къуватарни тIимил тушир. Самолётди цIай кьунвайтIани, эхиримжи женгинай Эмиров сагъдиз экъечIдай, амма парашют ахъа хьанач…
Асландин рикI авай игитдин эхиримжи женг шаирди еке устадвилелди ва таъсирлудаказ къалурнава:
ЭкъечIна ам къати ялавдин
юкьвай,
Парашют гваз гадарна чилиз
мукьва.
Ахъа хьанач гьич парашют,
аватна…
Гьайиф юадаш! Гьайиф, гъиляй
акъатна!
Ватандин ЧIехи дяведин йисарин сифте кьилера игитвилин тIвар къачур Валентин Эмиров Ватандин азадвал, халкьдин абадвал патал телеф хьана, амма адан баркаллу ва багьа тIвар эбеди яз халкьарин рикIера амукьдайди шаирди еке гьуьрметдивди къейдзава:
Халкьди хуьда гьамиша ви тIвар
кIевелай,
Вун хьтин хва алуддач гьич
рикIелай,…
Ватандин ЧIехи дяве советрин вири халкьар патал лап четин ва зурба имтигьандиз элкъвена. Ахьтин завалрай уьтквемвилелди экъечIай халкьарин дуствал, садвал садрани чкIин тийирди хьун лазим тир. Гьайиф, я а уьлкве, я дуствал къе амач. ЯтIани чи тарих еке тербиячи ва акьулдин чешме, аникай тарс хкудун чи везифа я.
Халкьар! Сад хьухь! Ислягьвал
куь пайдах хьухь!
Мягькем яхъ куьне гъилер
гъилера!
Куь уьмуьрдин – зи уьмуьрдин
даях хьухь,
Садвал, Дуствал пак мурад яз
рикIера!
Арбен Къардашан и гафари Хуьруьг Тагьиран сес давамарзава.
Сегьерхалум Османова,
Герейханован хуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин муаллим
Лезги газет

На лезгинском языке зи хайи ватан

. на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения. Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. . карагзавайди эвелни-эвел хайи хуьр — Ватан я. Четинвилера гьатайлани чаз сифтени-сифте ватандивай куьмек . са хуьр гьич тахьайбур хьиз квахьнава. Еке са хуьруькай .

«Вучда на вац1укай алай туьнт фири,

А вац1ун яд хуьдай гьуьлер тахьайла,

Вучда на рик1икай,илифдай вири,

Хайи чил ва Ватан к1ан хьун чаз бадеди кьеп1инин кьилихъ лагьай манийрайни махарай атана.Абуру чаз дагъви дишегьлидизни итимдиз хас вик1егьвални уьтквемвал гана.Белки гьаниз килигна я жеди,заз Ватан-им зи к1вал , за къугъунар авур гьаят, зун ч1ехи хьайи зи хизан,заз авай виридалайни багьа ва играми зат1 тирди.

Чпивай хьайит1а,абур чун урусатдин лук1виликай хкудиз атанвайбур тир.

Кхьейди Ахмедов Хидирнеби Исаевич

Министерство образования и науки Республики Дагестан

садвилин йикъаз талукьарнавай.)

Лезги ч1алан ва литературадин

Примеры похожих учебных работ

На лезгинском языке зи хайи ватан

. его помощью на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения. Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. К .

Диде на лезгинском языке

. хьурай, куь дидейрин чан сагърай. Дидейрин сувар (День матери на лезгинском языке) , Гьардаз вичин чка ава, Дагълар гьуьлуьв агуд женни? . садрани ви кьилелай Ви бурж вахчуз алакьич кьве гъилелай На гьаялвал тагайт1а заз, чан диде. Саид: Дидедин мез .

На лезгинском языке про весну

. ishonaman. Va keyin biron-bir joydan ketishingizga to’g’ri kelmaydi. Стихи на лезгинском языке Къалурда за,килиг лугьуз. таза я. Зи хайи ч1ал, . югъни са виш сефер мад хьурай! А ЯЗЫК НАШ КРАСИВ И БОГАТ А на маму,наверно нигде, Так красиво не скажут .

Содержимое разработки

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

План-конспект

открытого урока по лезгинской литературе в 5 классе

Дата: 05.02.2018г

Подготовил учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Абдулкадиров Биласан Абдулкадирович

Учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Дата: 05.02.2018г

Конспект урока по лезгинской литературе в 5 классе

Мердали Жалилов

Тарсунин метлеб: М. Жалилован уьмуьрдин ва яратмишунин рехъ ачухарун ва поэмадин кьилин фикир чара авун. Аялрик фу хуьнин ва адан къадир чир хьунин руьгь кутун.

Тарсунин тадаракар:5кл. – патал учебник- М.Ж. ктабар, Самур Журнал(Мукал, цанвай къуьл) Лезги фарин жуьреяр авай сини ва таза ниси. Ватандикай аялри гьазурнавай шикилар.

Тарсуниз гьахьун.

Мердали Жалилов

- Саламалек, зи аялар

Гьахьин чун чи тарсуниз

Зи суалриз гуз жавабар

Куь чирвилер къалуриз

- Муаллимдин гаф Суалар:

1. Литературадин, яни эдибиятдин тарсуна, чун гзафни гзаф никай рахазва, аялар?

- Инсандикай, адан къилихрикай хесетрикай, уьмуьрдикайни яшайишдикай, баркаллу крарикайни ахмакь кIвалахрикай ва инсанрихъ галаз алакъада авай гзаф маса затIарикай.

2.Инсанриз, гьайванриз, къушариз ва амай чан алай затIариз яшамиш хьун патал сифте нутабда вуч герек я?

- Ватан, недай суьрет.

3.Ватан гафунин гъавурда куьн гьикI акьазва?

- Ватан – им чун хайи кIвал, чун чIехи жезвай куьче, чи хуьр, кIелзавай мектеб, чи район, республика, чи чIехи уьлкве я.

4. Къушариз Ватан авани? Ам гьина ава?

- Къушарин Ватан цавун бушлухар, багълар, ачух чуьллер, тамар, никIер я.

5. Эгера чна балугъар чи кIвализ гъайитIа, абур яшамиш жедани?

- Ваъ. Абурун Ватан яд авай чкаяр: вирер, хуьлер, вацIар, гьуьллер я.

6. ГъвечIи классра квез Ватандикай гьихьтин шиирар чир хьана?

9. Казим гьихьтин гада я? Казимаз чавай ватанперес гада лугьуз жедани?

10. Казиман стха квез бегенмиш яни, ва вучиз?

- Казиман стхади чи гьакуматдин серегьатар хуьзва, чи секинвал ва архайинвал патал къуллугъзава. Казимазни вичин стха хьтинди жез кIанзава.

12. Гила чавай гьихьтин къейд ийиз жеда, аялар?

- Къейд: Гьар са касдиз са Ватан жеда. Ам чаз багьа я, масан я. Гьавиляй ам чи бубайри хвена, алай вахтунда хуьзва ва гележегдани хуьда.

Ватан шиир кIелда гадайри.

13. Гила, аялар, чун кIвализ ганвай тапшуругъдиз килигда. (КIвалера, аялри Ватандикай чIугунвай шикилриз килигда, абуруз къиметар эцигда.)

Муаллимдин гаф

- ЖуванВатандикайшикилчIугвазикьванчалишмишхьанвайчиаялринрикIелайчпинВатанарсадраниалатдач. АбургьамишахайиВатандриз, хайидидейриз, жуваниграмичIалазвафалужедайдахъзаумудкутазва.

Квез виридаз баркалла.

ЦIийи тас ачухарун.

Муаллимдин гаф

- Гила, аялар, чна цIийи тарс ачухарда амма адан кьил чаз малум туш.

Ам чирун патал чал са тIимил кьван четинвал гьалтзава ва куь куьмек герек къвезва. Куьн куьмек гуз гьазур яни, аялар?

-Эхь, гьазур я. (Са руша доскадал суалар кIелда.)

1 суал: Квез ватандикай гьихьтин мисалар чида?

- (Ватан хвейиди Ватандини хуьда.); (Ватан авачирди вич вичиндумман я.); (Ватандивай хьайиди чандивайни жеда.)

Муаллимдин гаф

-Суалриз чна дуьз жаваб гузва, амма чи тарсунин кьил ачух жезвач.

2 суал: Ватандикай шиирар мад ни теснифнава?

3 суал: Вири хуьрекрин шагь вуч я?

(Вири хуьекрин шагь фу я.)

Муаллимдин гаф

- Аферин, аялар. Куь куьмекдалди чи цIийи тарсунин кьил ачухарна.

(Рушари фар авай подносар акъудда.)

Муаллимдин гаф

- Къе, аялар, чна бажарагълу шаир, зурба ватанперес, инсанперес, чи Ватандин баркаллу рухвайрикай сад Мердали АбдулазизовичЖалилован уьмуьрдикай сугьбетда ва шаирди чи вилик эцигнавай месела ачухарда. Сифте нубатда чун шаирдин уьмуьрдикай рахада.

(Доскадал шаирдин шикил куьрсарда.)

(Биография кIелда са аялди.)

Муаллимдин гаф

Гила чна шаир ханвай йисуз фикир гун, аялар. 1943-йис хъсандиз фикир ая.

И йисакай квевай вуч лугьуз жеда?.

- Ватандин ЧIехи дяве кьиле физвай къизгъин вахт. Къати женгер физвай вахт. Гьеле дуьньядиз акъатдалди чи жезмай шаирдин вилик дяведин къурхулувал акатнавай. Дуьньядиз акъайсифте йикъалай М.Ж. къачур нефес барутдин, дяведин гумадин ни галайди тир. Гьар юкъуз адан япари кужумзавайбур ихьтин гафар тир: Дяве! Дяве! Пехъи душманар чалай мус алатда. Залум дяве мус куьтягь жедатIа?

- Гьам дяведин цIаяра, гьам дяведи тур барбатIвилер арадай акъуддай йисара чIехи хьайи М. Жалиловаз кашни-мекь, етимвални-ажизвал вуч ятIа вилералди акунай. Адан суьретдай чаз аквазвайвал, адан чина мердвал, къастунал кIевивал ава. Милайим, чина берекат авай чи шаир уьмуьрдин гзаф вакъиайрин шагьид хьана.

- Дегь заманайра инсанриз фу чидачир. Абуру чиляй экъечIдай къуьлуьн, мухан ва маса техилрин тварар никIеда амаз недай, ахпа абуру дигмиш хьайила нез хьана. Са хейлин вахтундилай инсанриз къуьлуьн вам аса тварар цIал чраз нез чир хьана. Амма виридавай хъухъванвай тварар жакьваз жезвачир, абурун кьилиз тварар къванцел куьлуь ийиз атана. Са вахтундилай куьлуь авунвай гъуьр ламу ийиз галкIуриз чир хьана. Ахпа ам цIал чраз, нез хьана. Гьа икI, аялар 15 агъзур йис идалай вилик Египетда фу арадал атана.

Гьар са халкьдиз фу чрадай вичин къайдаяр аватIани, фу, фу я. Ам дуьньядиз чIехи нямет я. Ада вири халкьар сад ийизва.

- Поэма 8 кьилиникай ибарат я.

2. Къуьлуьн кьилер

4. Хуьруьз фу гьикI хтанай

5. Бубадин муьгъ

- ЧIехи зариди вичин поэма гафаралди башламишун дуьшуьш кар туш. Гьелбетда, чил хьайила, фу битмишариз жеда. Фу хьайила, чи Ватандин абадвал артух жеда.

Сад лагьай кьиле: М. Жалилов кьве бицIи гъиливди элкъвей тIунутIсивив тухузвай аялдин къамат къалурзава. Квез чизва фак вири йисарин вахтар ква: чимни, эквни, ядни. Са гузватIа булдиз марфар, сада чаз магьсул. Фан къадир хьуниз, ам хуьниз эвез гузва чаз шаирди. Фан къадир авачирдаз, чилин къадирни жедач. Фан къадирда ава Ватан, ава диде, кIвал ва дуствал. Фан къадир авай кас садрани тек амукьдач. Ша , чна факай мисалар хъийин….

Кьвед лагьай кьиле М. Жалилов лирикадин игитди вичин аял вахтар рикIел хкизва ва адаз гзаф каш-мекь, азият акунвайди чаз чир жезва.

- Игитди лугьузвайвал, адан намусдинни инсанвилин дережа дидедин къабарламиш хьанвай гъилера ава.

Дидени фу сад я. Сад галачиз сад гьич фикирдизни гъиз жедач.

- Диде, диде фан къадирни ви къадир .

Белки сад я, белки туш, зун ягъалмиш

Багъишламиш яая, кватIа зак тахсир

Амма зунни жезва фу хуьз яшамиш.

Эгъуьнвай чилер мад сеферда эгъуьн хъувурла, я абуруз са картуф, я са газар жагъидачир. И кьиле М. Жалилова са етим рушакайни ихтилат ийизва.

Ам диде квай тарагъаждив игис хьанвай. Адан шел кьуранвай.

- Фу, це! – минетзавай аялди, кичIе кваз. Рекьяй физвай аскерди аялдиз са кIус фу гузва. Руша фу жезмай кьван чIугуна хурув кьазва. Ахпа ада дидедиз ялварзава: Фу, неъ! Фу, ма! Аялдиз чизвач хьи, диде къарагъиз тежедай ахвариз фенвайди. Аял аскердин фа кьиникьикай къутармишзава.

- Аскердин фу! Барутдин ни галамай, рекьерин руг ацукьнавай винелай! Шумуд етим хвенватIа на рекьера. Шумуд умудсуз хиялриз вуна умудрин рагъ хганатIа.

- Фу, вири алемдин девлетда авайди ва чи вири алахъунар фу патал тирди лугьузва.

Муаллим: Зи суьгьбет цуькверикай я, вич цуьк яз, цуькверикай магьрум хьайи, зи суьгьбет экверикай я, вич экв яз экверикай магьрум хьайи.

Гьурметлу мугьманар, къе чи аялри ч!ехи шаир ва ашукь вичин вахтунда ханаринни беглерин аксина халкь бунтариз къарагъариз алахъай женчи тир, бунтчи тир лезги литературадин классик ашукь Саидан уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз талукьанавай мярекат тухузва.

Аял: Кьуьчхуьр Фазил пуд патай авахьиз пуд к!ам

Кьве пад кьакьан раг я тамам

Вун эцигайбур туш авам

Раган кьилел куьгьне Кьуьчхуьр

Жуьмя миск!ин хуьруьн абур

Мягьтел жеда инсан акур

А уст1ардин зурба акьул

Теснифай а къеле Кьуьчхуьр

Хуьруьн къене муькъвер ругуд

Ирид булах п1ирер са ц1уд

Асирар къвез фена шумуд

Кьуд пад гуьмбет бине Кьуьчхуьр

Фазилан гьич ат1удач вил

Масан я чаз ви накьв ви чил,

Вун садрани тахьуй сефил

Асул ватан бине Кьуьчхуьр.

Муаллим: Алирза Саидова къейд авурвал Кь.Саидан поэзиядин пайдахдал я ажал, я азадвал кхьенва лугьудай. Ша гьуьрметлу мугьманар, чи ашукьдин уьмуьрдин рекьиз, яратмишунрин рекьиз килигин. Буюр, яб акала.

Аял: Лезгийрин ва вири Дагъустандин литературадин классик Кь.Саид 1767 йисуз гилан Кьурагь райондин Кьуьчхуьрин хуьре дидедиз хьана. Вичиз гъвеч1измаз хци зигьин, дерин кьат1унар авай гада бубади хуьруьн медресадиз ракъурна. Бахтсуз буба кьена етим хьайи Кьуьчхуьр Саида кьве йисалай к1елун акъвазарна.

Кесиб хизан хуьн патал сифте вичин хуьре, ахпа Ахцегьа Шеки пата идаз-адаз цанар цаз, чубанвал ийиз вичин хизан хуьз хьана. Вичихъ туьтек ва чуьнгуьр ягъунин алакьунар авай Саид Азербайджан пата к I валахдайла т|вар-ван авай ашукьрив мукьва жезва ва Азербайджан ч I ал хъсан чирунихъ галаз ашукьрин арада чуьнгуьр ягъунин, манияр лугьунин вердишвилер артухарзава. Вичихъ хъсан сес авай Саида сифтедай маса ашукьрин манияр гьаваяр ягъиз, гуьгъуьнлай вичи ч I алар т I уькуьриз ва вичин гьавайралди манияр лугьуз ашукьрин ва халкьдин арада гьуьрмет къазанмишна.

Исмаилова З. 5А класс.

Гьа и йисара Ирандин шагьАлимегьамед Азербайджанрин Къарабагъ къачуз хтайла ада кесиб халкьдиз гьуьрмет авай тIвар-ван авай ашукь Вакъиф ва адан гада къазаматда твазва. И шагь ксанвайла адан къаравулрин ч I ехида ам яна кьена. И ч I авуз къарабагъдин ч I ехиди Жаваншир бег хьана. Ада къазаматда авай ашукьни ва адан гада тарагъаждиз акъудна. И ван атай ашукь Саид ажугъламиш хьана. Абуру ханаринни беглерин адалатсузвилер чпин манийралди негьна. Абуруз лянет гъана.

Са пуд йисалай ихьтин вакъиайрин ажугъ кваз Саид 1797 лагьай йисуз хайи хуьруьз хтана. Хуьруьз хтайла Саид т I вар-ван авай халис ашукь тир. Адан алакьунар лезги хуьрера машгьур жезва. Хуьруьнвийри адаз чпин мехъерал, межлисриз теклифиз, адан сесинихъ манийрихъ еке гьевес аваз яб акализ хьана. Гьа ик I Саид лезги халкьдин арада т I вар-ван авай сад лагьай ашукь яз адаз еке гьуьрметар арадал къвезва. Хайи хуьруьз хтайдалай кьулухъ вич къекъвей хуьрера Саидаз гьа ч I авуз Къази Къумухдай атана Кьурагьа ацукьна ханвал ийизвай лакви Мурсала халкьдиз ийизвай зулумкарикай хабар жезва. Азербайджан пата вичиз акур ханаринни беглерин адлатсузвилери ажугълу авуна хуьруьз хтай Саид Мурсал хандин зулумкарвилин амалри и ажугъ мадни артухарна ва вичин женгчивилин дерин метлеб авай ч I аларалди хан русвагьиз эгеч I на.

6-7 классдин аялри шиирар к!елда.

Яхул бармак ч I улав рекьел п I ир хьана.

Чи хуьр уба уф виринра чур хьана.

Ругун ч I угвар рат рушарин хур хьана.

Бес гьикьван хьуй и хар т I урфан къарагуьн. Я алпанд ц I ай вуч я Мурад. Ийиз ваз минет къарагуьн Ви лувак шехьзава гьар сад Бес я залум дерт къарагуьн.

Саидан шиирар к I елзавайла, вак ахьтин гьисс акатда хьи,

На лугьуди адан гьар са гафунихъ галаз шаирдин рик I ин са к I ус акъатзава.

Гьелбетда ашукь Саид вич русвагьзавай ч I аларикай хандиз хабар авачиз тушир, амма вири зегьметчи халкьди гьуьрметзавай Саидан къуват артух тирди адаз чизвай. Гьавиляй ам ашукь Саид жазаламишдай фендигарвилин са багьнадихъ къекъвез хьана. Эхирни ада ашукьдиз вичин к I вале дуьзмуьшнавай межлисдиз эверзава ва манияр лугьун теклифзава. Саида вичин гуьзел сесинал манияр лагьана. Ханди ашукьдин устадвилин тарифарзава, амма ахпа ам инал вичин папариз килигна лугьуз багьнайралди Саидан кьве вилни нуькверив акъудиз туна, кьел ягъуниз буйругъ гузва. Ашукь Саида и зулумдилай гуьгъуьниз хандин вилик ажузвал авунач ва адахъ элкъвена зулумкар негьзавай тегьерда, к I иви ванцелди ихътин мани лагьана

7кл. аялри Кь Саидаз авур зулумдикай шиирар к!елда.

Эй эренлер, зи чарх элкъвена кьулухъ,
Нурлу уьмуьрдив циф агудна хьиз и.
Зулумкар Сурхая зи даим ачух,
Хъуьрезвай шадвилер акъудна хьи зи.

Я аллагь! Дуьнья икӀ куьз ятӀа яраб?
Кана зи жигерар, хьана хьи кабаб.
Напак тир Сурхая гана заз азаб,
Вилерин пак ишигъ къакъудна хьи зи.

Сад буруз къизил жез, садбуруз гимиш,
Садбуру хеб-мал хуьз, садбуру гамиш.
Эй дуьнья! Вун нивди хьанва гуьруьшмиш?
На девранрикай пай хкудна хьи зи.

Муаллим : квез аквазвани,вичин т I арвилериз,дарвилериз килиг тийиз,халкьдин игьтияжар,мурадар патал вичин уьмуьр ва са куьникайни кич I е тагьана, ч I аларни чуьнгуьр яракьдиз элкъуьрна гьахъсузвилериз ханаринни беглерик алчахвилиз негь ийизвай,аскер хьиз къарагъна Ашукь Саид.

Муаллим : Кьуьчхуьр Саидан яратмишунра лагьанвай гафарин метлеб гьикьван дерин гьиссер ачухбур ят I а ашукьдин рик I ни жигер жегьилрихъ кузва, бейгьал тир инсанриз вичивай жедай са куьмек ийиз агакьарзава,халкьдин дердериз чара дарман ийиз алакьзава. Бейгьал тир инсанар акваз рик I ц I раз акъваззава.

Гьуьрметлу мугьманар, Майрудин Бабаханова кхьенва шиир "Саидан суд" кьуна чна гъиле гьам са гъвеч I и сегьнедиз элкъуьрнава.

Читайте также: