Сочинение на лезгинском языке зи хуьр
Обновлено: 05.07.2024
Ихьтин кьил гана “Лезги газетдин” 23-ноябрдин 47-нумрадиз ДГУ-дин филфакдин студентка Шагьпазова Аминадин макъала акъатна.
Авторди лугьузвайвал, хуьре шумуд виш йисарин тарих авай, агьалийри вичел дамахзавай Султан Шейх Агьмедан зияратни ава. Агьмед зурба алакьунар авай аламатдин инсан тир. Ибур вири дуьз гафар я. Гуьгъуьнлай къейдзавайвал, Шейх Агьмед эвелни-эвел Ахцегь дередиз мугьман хьана лугьун дуьз туш, ам и дередиз мугьман хьанач. Кьиле чIехи хва Шейх Мегьамедали аваз шейх Абдуразакьан вад хвани Дагъустандин кьиблепатаз Арабрин Йемен гьукуматдай атанай. Абур вири санал Самур вацIун эрчIи пата авай Хъуьлуьдрин хуьруьз илифна. Чаз малум тир делилрай (абуруз талукь “Сиясат” лугьудай “документ” гилани хуьре лап багьа ядигар яз хуьзва) аквазвайвал, абур иниз мусурман дин чукIурун патал атанвай шейхер тир. ЧIехи стха Шейх Мегьамедали вичин муькуь кьве стхани галаз Хъуьлуьда амукьна, абурун тIварар малум туш. Султан Шейх Эмир тIвар алай са стха Рутул райондин Мишлешрин хуьре (шейхди и хуьруьн тIвар машгьурна) халкьдин патай еке гьуьрмет аваз яшамиш хьана. Ам гьана рагьметдиз фена, адан тIварунихъ зиярат туькIуьрнава. Куьне лугьузвай муькуь стха Султан Шейх Агьмед Кьурагь райондин Гелхенрин хуьруьз акъатна. Хъуьлуьда яшамиш хьайи Шейх Мегьамедали бубадихъ Садых тIвар алай са гада, адахъни муьжуьд хва хьана. Шейх Эмирахъ ва Шейх Агьмедахъ несил хьанани, хьаначни чаз малум туш. Куьне лугьузвайвал, и шейхер вири зурба аламатар-кераматар авай инсанар хьана.
Чухсагъул — аферин Аминадиз, хуьруьн тарих чирунихъ икьван рикI кузвай.
С.А.Абдулрашидов
Хайи хуьр – Родное село
Ша, лезги чIалал рахан! | 6(253) 2012
Чахъ виридахъ хайи хуьр ава.
У каждого из нас есть родное село.
Чна датIана гьадахъ ялда.
Нас все время тянет к нему.
Хайи хуьруь инсанар сад садав агудда.
Родное село сближает людей.
Зи хуьруьн тIвар Лацар я.
Мое село называется Лацар.
Ам Азербайжан Республикадин КцIар районда ава.
Оно находится в Гусарском районе Азербайджанской Республики.
Ам дагъларин ценерив гвай хуьр я.
Оно расположено у подножия гор.
Лацарин иервал вириниз сейли я.
Красота села Лацар широко известна.
Гзаф шаирри ам тесниф авунай.
Он воспет многими поэтами.
Лацар кьиляй-кьилиз цуькверин яйлахри элкъуьрна юкьва тунва.
Лацар весь окружен цветущими лугами.
Им вичихъ дегь тарихар авай хуьр я.
Это – село с древней историей.
Лацарвияр лацу якIарин, расу чIарарин, цIару вилеринбур я.
Лацарцы белокожи, светловолосы и светлоглазы.
Лацарвийрин кьилин машгьулат хипехъанвал я.
Главное занятие лацарцев – овцеводство.
Инаг хипен нисидин ватан я.
Это – родина овечьего сыра.
Лацарин чарчарар Шагь дагъдин дамах я.
Лацарские водопады являются украшением Шахдага.
Гила Лацара Шагь дагъдин туризмдин комплекс эцигзава.
Сейчас в Лацаре строится Шахдагский туристический комплекс.
Идахъ авсиятда лацарвияр чпин дегь хуьряй куьчарнава.
В связи с этим лацарцев переселили из старинного села.
Абуруз гьукуматди цIийи кIвалер эцигнава.
Государство построило для них новые дома.
Начиная с VIII века, после завоевания арабами Кавказа, в Лезгистане распространяется арабский язык, литература и культура. Албанский алфавит, которым лезгинский народ пользовался в течение нескольких веков, стал вытесняться из сферы употребления. Вместо него лезгины начали применять в письме новый алфавит, созданный на арабской графике, который получил название “аджам”. С его помощью на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения.
Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. К таким памятникам можно отнести, например, эпиграфические надписи и прозаические произведения.
Эпиграфические памятники, хотя и кратки по содержанию, но сообщают важные сведения об исторических событиях. Они создавались по особым традициям. В них содержались афоризмы, краткие нравоучения, крылатые слова, мудрые изречения и т. д.
Прозаические произведения посвящались отдельным событиям истории. Их авторы сообщали ценную информацию о своих и прошедших временах, (“Ахты-наме” — X в., “История Дербента и Ширвана” — XI в., “Раихан ал-хакаик ва-бустан ад-да-каик — XI в., “Цахур-наме” — XIII в., “События в Дагестане и Ширване: ХIV-ХV вв. и др.).
В исторических источниках встречаются имена таких арабоязычных писателей и ученых, как Хаким ибн Ага ал-Ахты (X в.), Абул Фередж ад-Дербенди (XII в.), Хаким ибн Ибрагим ал-Лекзи ал-Хиналуги ал-Дербенди (XII в.), Седреддин Сулейман ал-Лекзи (XIV в.), Махмуд ал-Хиналуги (XV в.), Гашим ал-Ахты (ХVII-ХVIII вв.), Рахманкули ал-Ахты (XVIII в.), Абдурахман ал-Ахты (XIX в.) и др.
Кроме них до нас дошло также творческое наследие десятков других крупных представителей арабоязычной лезгинской литературы, таких, например, как Агамирза ал-Киани (XVIII в.), Магомед ал-Яраги (1772-1838), Мирза Али ал-Ахты (1771-1858), Гасан Алкадари (1834-1910) и др.
[b]Начиная с XI века в Лезгистане распространяется вместе с персидским и арабским языками также тюркский язык и литература. Лезгинские поэты создают свои произведения как на персидском и арабском, так и на тюркском языках.
Первым тюркоязычным поэтом, видимо, является Кюре Мелик. О нем первым сообщил литературовед М. Ярахмедов в своей монографии «Из истории азербайджанско-дагестанских литературных связей”.
Кюре Мелик жил и творил в XIV веке. До нас дошла его элегия на тюркском языке под названием “Мусибат-Наме” (“Поэма о трагедии”). В этой поэме автор отражает события в Лезгистане, связанные с нашествием хана Золотой Орды Тохтамыша.
После Кюре Мелика из известных нам тюркоязычных поэтов можно отметить Мискина Вели Факира Мискинджинского, Ибрагима Мюшкюрского и Акбера Мюшкюрского, живших в XVI веке. Их творениям присущ высокий уровень поэтического мастерства, для них характерно использование наряду с традиционной классической поэтикой народно-поэтических мотивов ашугской лирики.
В ХVII-ХVIII вв. увеличивается число тюркоязычных поэтов. Нам известны имена таких поэтов как Лезги Салех Ярагский, Кюре Имам, Забит Каладжухский, Лезги Кадир Кюринский (XVII в.), Лезги Ахмед, Бука Цилингский, Лейли-ханум Мискинджинская, Сейид Ахмед, Ихрек Режеб, Назим Ахтынский, Закир Ахтынский (XVIII в.) и др. Все эти поэты создавали свои произведения не только на восточных языках, но и на родном лезгинском. Это доказывают и слова Лезги Салеха:
Ашуг говорящий, эйустад, милый устад,
Кто не знает лезгинского языка,
как будет знать персидский?
Кто не изучал “алиф”, “бей” с детства,
Откуда будет знать этику, культуру?
(Подстрочный перевод)
Как и в мировой литературе, XIX век в истории лезгинской литературы знаменит как “плодотворный век”. В это время еще больше становится число тюркоязычных поэтов. Можно привести, к примеру, имена таких корифеев слова, как Эмирали Тагирджальский, Гасан Ал-кадари, Мирза Джабраил, Мирза Керим, Джабраил Мискинджинский, Багир Каладжухский, Аодурахман Ахтынский, Мазали Али, Нуру Ахтынский и др.
К сожалению, надо отметить, что все это богатое литературное наследие не доведено до лезгиноязычных читателей в полном объеме и не исследовано в достаточной степени.
[Автор: Азиз Мирзабеков, Сейфедин Бедирханов // журнал “Возрождение”
Хуьруьг Тагьиран “Гьавадин пагьливан” поэмада Валентин Эмирован къамат
XX асирда советрин халкьарин кьилел атай виридалайни чIехи мусибат 1941-1945-йисарин Ватандин ЧIехи дяве хьана. А девирдин эсеррик Х.Тагьиран “Гьавадин пагьливан”, “Кьуд йис”, “Алхасан махорка” поэмаяр, “Дагъдин кард”, “Геройдиз тIвар мубарак” шиирар акатзава. Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайи Эмиров Валентинан ва Алиев Гьасретан кьегьалвилел халкьдин шаирди лап рикIивай дамахзава ва абур Лезги чилин асланрив гекъигзава.
1943-йисуз Хуьруьг Тагьир, ЦIадаса Гьамзатахъ, Абуталиб Гъафуровахъ, Александр Назаревичахъ галаз санал душмандикай азад авур Нальчик, Пятигорск, Георгиевск шегьерриз мугьман хьанай. Шаирдиз немсерин фашистри дагъвийриз авур цаваривай, чилеривай эхиз тежер чапхунчивилер, зидвилер вичин вилералди акунай.
Шаирдиз немсерин лагълагъчийри “чна Кавказдин халкьарик кядач” лугъудай къалп гафарин къимет вуч ятIа, мад сеферда чир хьанай. Хуьруьг Тагъиран вилик иви кIвахьзавай Нальчик, санал яна къанавдиз гадарнавай агъзурни вад виш кас кьуьзуь итимрин, дишегьлийрин ва гъвечIи аялрин мейитар акъвазнай. Дяведин йисара вири миллетрихъ галаз санал лезги халкьдин рухвайрини рушари игитвилин чешнеяр къалурнай. Валентин Эмирова, Гьасрет Алиева, Араз Алиева, Эсед Салигьова, Мирза Велиева лагьайтIа, Советрин Союздин Игитвилин баркаллу тIварар къазанмишнай. Хуьруьг Тагьира са йикъанни, са сятдинни яргъал вегъин тийиз абурукай шиирарни поэмаяр теснифна. “Гьавадин пагьливан” тIвар алаз Валентин Эмироваз бахшнавай поэма иллаки таъсирлуди хьана. Къад миллион кас советрин инсанрин чанар тухвай Ватандин ЧIехи дяведи социализмдин къурулушдин мягькемвал, гьа жергедай яз чи идеологиядин, поэзиядин къудратлувал субутна.
Хуьруьг Тагьира лезги поэзияда поэмадин жанр идейнивилелди, уьмуьрдиз тайин тир делилралди къимет гузвай образралди девлетлу авуна. Шаирди вичин яратмишунра А.Фатахованни СтIал Сулейманан тежриба санал сижифламишна, лиро-эпический поэма арадал гъана.
“Гьавадин пагьливан”.Ина шаирди сифте яз неинки вичин рикIин гьиссер, хиялар, фикирар лугьузва, гьакIни тайин инсандин, Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован кьисметдикай, къаматдикай, ада авур игитвиликай художественный чIалан гуьзел формайралди галай галайвал суьгьбетзава. Вичин жанлувилел, акьалтIайвилел гъалтайла, игитдин къамат вири терефрихъай виливай кьатIуз жедай тегьерда гунин жигьетдай и поэма тафаватлуди, шаирдин яратмишунра кьилди са важиблу кам къачун хьанва.
Поэмадин сифте цIарара шаирди хайи халкьдин, ватандин тербия къачур Валентин Эмиров элдин руьгьдин чешне, гъвечIизмаз лезги тIебиат кьунвай уьтквем хва тирдакай лугьузва.
ЧIехи хьана пагьливан хьиз
гьайбатлу,
Вични уьтквем, гзаф зирек,
къуватлу.
Къизил цуьк хьиз, гъвечIизмаз
чиг алай,
Адан гзаф летчиквилел рикI алай.
Хуьруьг Тагьира къагьриман лезгидин къамат гьерекатда аваз ганва. Ам кIелдайбурун вилик чIехи ва лигим жезва. Ватан хуьн патал ам гьазур хьанва, адаз са куьнихъайни кичIезмач, вучиз лагьайтIа ада вич гьар жуьреда ахтармишзава, адан гафар дамах авун туш, халкьдин рекье чан гунни адаз гьайиф туш. Вич Ватан хуьз гьазур хьанвайди ада кардалди, белофинрихъ галаз хьайи дяведа субутарнай.
Эмирован самолетди, душмандин винел Азербайжан халкьдин эпический эсердик квай къагьриман хва Куругълиди хьиз, авуна кIевиз гьарай, душмандин винел къурна са къати цIай.
Цава дяве физвайла, Эмирова душмандив вил ахъайиз тадачир. Вичин вири жуьредин мумкинвилер, алакьунар ишлемишиз, ада душман телефдай, вични цIун юкьвай сагъдиз, я туш хирерни хьана, аэродромдал самолетни гваз хкведай. Кьве сеферда адал залан хирер хьанай.
Залан хирер алаз госпиталда авай рикI хци игитди, анжах вич жезмай кьван фад фронтдиз хъфиникай, цавун бушлухрай душмандал цIай къуруникай фикирзавай.
Сагъ хъхьана хирер адан
са бубат,
Са гьал хтайвалди бедендиз
къуват,
Къаткай йикъар буш фейид яз
гьисабна,
Мад вич фронтдиз рахкурун
тIалабна.
Кьегьал летчикдин мурад кьилиз акъатнай. Ам мад самолетдин штурвалдихъ ацукьна, гъалибвилин югъ мукьва ийиз алахъна.
Валентин Эмирован къамат Хуьруьг Тагьира, вичин саягъ, вири жуьредин тарифдин гафаралди ачухарзава: “хци рикI авай”, “пагьливан хьиз гьайбатлу”, “уьтквем”, “гзаф зирек”, “къуватлу”, “гзаф зурба къанажагъ, авай”, “вилер зирек, жигер сагълам, рикI хци” ва ихьтин масабур. И тарифар гьакIанбур туш, абуруз Валентин Эмиров гьакъикъатдани лайихлу тир.
Поэмада са шумуд чкадал Валентин Эмирован гафар гузва. Вичин рахунралди адан виликди фини, чIехи хьуни, жегьилзамаз полкунин командирдин къуллугъдал кьван хкаж хьуни акьалтIай тамамвал къалурзава.
Шаирди Эмирова душмандиз кьазвай ягъунар, ада гьавада вич тухузвай къайдаяр гьар жуьредин такьатралди лугьузва, са шумуд чкадал дяведин ихьтин шикилар гузва:
Гьатна игит къати ялавдин
къене,
Чарх гана тадиз кьулухъди
элкъвена.
Чими-чимиз ада вичин гъилелди
Хъияна душман вегьена
чилелди…
Амма гьамиша Валентин Эмировавай сагъдиз женгинай экъечIиз жезвачир. Душманрин къуватарни тIимил тушир. Самолётди цIай кьунвайтIани, эхиримжи женгинай Эмиров сагъдиз экъечIдай, амма парашют ахъа хьанач…
Асландин рикI авай игитдин эхиримжи женг шаирди еке устадвилелди ва таъсирлудаказ къалурнава:
ЭкъечIна ам къати ялавдин
юкьвай,
Парашют гваз гадарна чилиз
мукьва.
Ахъа хьанач гьич парашют,
аватна…
Гьайиф юадаш! Гьайиф, гъиляй
акъатна!
Ватандин ЧIехи дяведин йисарин сифте кьилера игитвилин тIвар къачур Валентин Эмиров Ватандин азадвал, халкьдин абадвал патал телеф хьана, амма адан баркаллу ва багьа тIвар эбеди яз халкьарин рикIера амукьдайди шаирди еке гьуьрметдивди къейдзава:
Халкьди хуьда гьамиша ви тIвар
кIевелай,
Вун хьтин хва алуддач гьич
рикIелай,…
Ватандин ЧIехи дяве советрин вири халкьар патал лап четин ва зурба имтигьандиз элкъвена. Ахьтин завалрай уьтквемвилелди экъечIай халкьарин дуствал, садвал садрани чкIин тийирди хьун лазим тир. Гьайиф, я а уьлкве, я дуствал къе амач. ЯтIани чи тарих еке тербиячи ва акьулдин чешме, аникай тарс хкудун чи везифа я.
Халкьар! Сад хьухь! Ислягьвал
куь пайдах хьухь!
Мягькем яхъ куьне гъилер
гъилера!
Куь уьмуьрдин – зи уьмуьрдин
даях хьухь,
Садвал, Дуствал пак мурад яз
рикIера!
Арбен Къардашан и гафари Хуьруьг Тагьиран сес давамарзава.
Сегьерхалум Османова,
Герейханован хуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин муаллим
Лезги газет
Муаллим: Зи суьгьбет цуькверикай я, вич цуьк яз, цуькверикай магьрум хьайи, зи суьгьбет экверикай я, вич экв яз экверикай магьрум хьайи.
Гьурметлу мугьманар, къе чи аялри ч!ехи шаир ва ашукь вичин вахтунда ханаринни беглерин аксина халкь бунтариз къарагъариз алахъай женчи тир, бунтчи тир лезги литературадин классик ашукь Саидан уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз талукьанавай мярекат тухузва.
Аял: Кьуьчхуьр Фазил пуд патай авахьиз пуд к!ам
Кьве пад кьакьан раг я тамам
Вун эцигайбур туш авам
Раган кьилел куьгьне Кьуьчхуьр
Жуьмя миск!ин хуьруьн абур
Мягьтел жеда инсан акур
А уст1ардин зурба акьул
Теснифай а къеле Кьуьчхуьр
Хуьруьн къене муькъвер ругуд
Ирид булах п1ирер са ц1уд
Асирар къвез фена шумуд
Кьуд пад гуьмбет бине Кьуьчхуьр
Фазилан гьич ат1удач вил
Масан я чаз ви накьв ви чил,
Вун садрани тахьуй сефил
Асул ватан бине Кьуьчхуьр.
Муаллим: Алирза Саидова къейд авурвал Кь.Саидан поэзиядин пайдахдал я ажал, я азадвал кхьенва лугьудай. Ша гьуьрметлу мугьманар, чи ашукьдин уьмуьрдин рекьиз, яратмишунрин рекьиз килигин. Буюр, яб акала.
Аял: Лезгийрин ва вири Дагъустандин литературадин классик Кь.Саид 1767 йисуз гилан Кьурагь райондин Кьуьчхуьрин хуьре дидедиз хьана. Вичиз гъвеч1измаз хци зигьин, дерин кьат1унар авай гада бубади хуьруьн медресадиз ракъурна. Бахтсуз буба кьена етим хьайи Кьуьчхуьр Саида кьве йисалай к1елун акъвазарна.
Кесиб хизан хуьн патал сифте вичин хуьре, ахпа Ахцегьа Шеки пата идаз-адаз цанар цаз, чубанвал ийиз вичин хизан хуьз хьана. Вичихъ туьтек ва чуьнгуьр ягъунин алакьунар авай Саид Азербайджан пата к I валахдайла т|вар-ван авай ашукьрив мукьва жезва ва Азербайджан ч I ал хъсан чирунихъ галаз ашукьрин арада чуьнгуьр ягъунин, манияр лугьунин вердишвилер артухарзава. Вичихъ хъсан сес авай Саида сифтедай маса ашукьрин манияр гьаваяр ягъиз, гуьгъуьнлай вичи ч I алар т I уькуьриз ва вичин гьавайралди манияр лугьуз ашукьрин ва халкьдин арада гьуьрмет къазанмишна.
Исмаилова З. 5А класс.
Гьа и йисара Ирандин шагьАлимегьамед Азербайджанрин Къарабагъ къачуз хтайла ада кесиб халкьдиз гьуьрмет авай тIвар-ван авай ашукь Вакъиф ва адан гада къазаматда твазва. И шагь ксанвайла адан къаравулрин ч I ехида ам яна кьена. И ч I авуз къарабагъдин ч I ехиди Жаваншир бег хьана. Ада къазаматда авай ашукьни ва адан гада тарагъаждиз акъудна. И ван атай ашукь Саид ажугъламиш хьана. Абуру ханаринни беглерин адалатсузвилер чпин манийралди негьна. Абуруз лянет гъана.
Са пуд йисалай ихьтин вакъиайрин ажугъ кваз Саид 1797 лагьай йисуз хайи хуьруьз хтана. Хуьруьз хтайла Саид т I вар-ван авай халис ашукь тир. Адан алакьунар лезги хуьрера машгьур жезва. Хуьруьнвийри адаз чпин мехъерал, межлисриз теклифиз, адан сесинихъ манийрихъ еке гьевес аваз яб акализ хьана. Гьа ик I Саид лезги халкьдин арада т I вар-ван авай сад лагьай ашукь яз адаз еке гьуьрметар арадал къвезва. Хайи хуьруьз хтайдалай кьулухъ вич къекъвей хуьрера Саидаз гьа ч I авуз Къази Къумухдай атана Кьурагьа ацукьна ханвал ийизвай лакви Мурсала халкьдиз ийизвай зулумкарикай хабар жезва. Азербайджан пата вичиз акур ханаринни беглерин адлатсузвилери ажугълу авуна хуьруьз хтай Саид Мурсал хандин зулумкарвилин амалри и ажугъ мадни артухарна ва вичин женгчивилин дерин метлеб авай ч I аларалди хан русвагьиз эгеч I на.
6-7 классдин аялри шиирар к!елда.
Яхул бармак ч I улав рекьел п I ир хьана.
Чи хуьр уба уф виринра чур хьана.
Ругун ч I угвар рат рушарин хур хьана.
Бес гьикьван хьуй и хар т I урфан къарагуьн. Я алпанд ц I ай вуч я Мурад. Ийиз ваз минет къарагуьн Ви лувак шехьзава гьар сад Бес я залум дерт къарагуьн.
Саидан шиирар к I елзавайла, вак ахьтин гьисс акатда хьи,
На лугьуди адан гьар са гафунихъ галаз шаирдин рик I ин са к I ус акъатзава.
Гьелбетда ашукь Саид вич русвагьзавай ч I аларикай хандиз хабар авачиз тушир, амма вири зегьметчи халкьди гьуьрметзавай Саидан къуват артух тирди адаз чизвай. Гьавиляй ам ашукь Саид жазаламишдай фендигарвилин са багьнадихъ къекъвез хьана. Эхирни ада ашукьдиз вичин к I вале дуьзмуьшнавай межлисдиз эверзава ва манияр лугьун теклифзава. Саида вичин гуьзел сесинал манияр лагьана. Ханди ашукьдин устадвилин тарифарзава, амма ахпа ам инал вичин папариз килигна лугьуз багьнайралди Саидан кьве вилни нуькверив акъудиз туна, кьел ягъуниз буйругъ гузва. Ашукь Саида и зулумдилай гуьгъуьниз хандин вилик ажузвал авунач ва адахъ элкъвена зулумкар негьзавай тегьерда, к I иви ванцелди ихътин мани лагьана
7кл. аялри Кь Саидаз авур зулумдикай шиирар к!елда.
Эй эренлер, зи чарх элкъвена кьулухъ,
Нурлу уьмуьрдив циф агудна хьиз и.
Зулумкар Сурхая зи даим ачух,
Хъуьрезвай шадвилер акъудна хьи зи.
Я аллагь! Дуьнья икӀ куьз ятӀа яраб?
Кана зи жигерар, хьана хьи кабаб.
Напак тир Сурхая гана заз азаб,
Вилерин пак ишигъ къакъудна хьи зи.
Сад буруз къизил жез, садбуруз гимиш,
Садбуру хеб-мал хуьз, садбуру гамиш.
Эй дуьнья! Вун нивди хьанва гуьруьшмиш?
На девранрикай пай хкудна хьи зи.
Муаллим : квез аквазвани,вичин т I арвилериз,дарвилериз килиг тийиз,халкьдин игьтияжар,мурадар патал вичин уьмуьр ва са куьникайни кич I е тагьана, ч I аларни чуьнгуьр яракьдиз элкъуьрна гьахъсузвилериз ханаринни беглерик алчахвилиз негь ийизвай,аскер хьиз къарагъна Ашукь Саид.
Муаллим : Кьуьчхуьр Саидан яратмишунра лагьанвай гафарин метлеб гьикьван дерин гьиссер ачухбур ят I а ашукьдин рик I ни жигер жегьилрихъ кузва, бейгьал тир инсанриз вичивай жедай са куьмек ийиз агакьарзава,халкьдин дердериз чара дарман ийиз алакьзава. Бейгьал тир инсанар акваз рик I ц I раз акъваззава.
Гьуьрметлу мугьманар, Майрудин Бабаханова кхьенва шиир "Саидан суд" кьуна чна гъиле гьам са гъвеч I и сегьнедиз элкъуьрнава.
Содержимое разработки
Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение
План-конспект
открытого урока по лезгинской литературе в 5 классе
Дата: 05.02.2018г
Подготовил учитель лезгинского языка и литературы,
Сардарова Виктория Баламетовна
Абдулкадиров Биласан Абдулкадирович
Учитель лезгинского языка и литературы,
Сардарова Виктория Баламетовна
Дата: 05.02.2018г
Конспект урока по лезгинской литературе в 5 классе
Мердали Жалилов
Тарсунин метлеб: М. Жалилован уьмуьрдин ва яратмишунин рехъ ачухарун ва поэмадин кьилин фикир чара авун. Аялрик фу хуьнин ва адан къадир чир хьунин руьгь кутун.
Тарсунин тадаракар:5кл. – патал учебник- М.Ж. ктабар, Самур Журнал(Мукал, цанвай къуьл) Лезги фарин жуьреяр авай сини ва таза ниси. Ватандикай аялри гьазурнавай шикилар.
Тарсуниз гьахьун.
Мердали Жалилов
- Саламалек, зи аялар
Гьахьин чун чи тарсуниз
Зи суалриз гуз жавабар
Куь чирвилер къалуриз
- Муаллимдин гаф Суалар:
1. Литературадин, яни эдибиятдин тарсуна, чун гзафни гзаф никай рахазва, аялар?
- Инсандикай, адан къилихрикай хесетрикай, уьмуьрдикайни яшайишдикай, баркаллу крарикайни ахмакь кIвалахрикай ва инсанрихъ галаз алакъада авай гзаф маса затIарикай.
2.Инсанриз, гьайванриз, къушариз ва амай чан алай затIариз яшамиш хьун патал сифте нутабда вуч герек я?
- Ватан, недай суьрет.
3.Ватан гафунин гъавурда куьн гьикI акьазва?
- Ватан – им чун хайи кIвал, чун чIехи жезвай куьче, чи хуьр, кIелзавай мектеб, чи район, республика, чи чIехи уьлкве я.
4. Къушариз Ватан авани? Ам гьина ава?
- Къушарин Ватан цавун бушлухар, багълар, ачух чуьллер, тамар, никIер я.
5. Эгера чна балугъар чи кIвализ гъайитIа, абур яшамиш жедани?
- Ваъ. Абурун Ватан яд авай чкаяр: вирер, хуьлер, вацIар, гьуьллер я.
6. ГъвечIи классра квез Ватандикай гьихьтин шиирар чир хьана?
9. Казим гьихьтин гада я? Казимаз чавай ватанперес гада лугьуз жедани?
10. Казиман стха квез бегенмиш яни, ва вучиз?
- Казиман стхади чи гьакуматдин серегьатар хуьзва, чи секинвал ва архайинвал патал къуллугъзава. Казимазни вичин стха хьтинди жез кIанзава.
12. Гила чавай гьихьтин къейд ийиз жеда, аялар?
- Къейд: Гьар са касдиз са Ватан жеда. Ам чаз багьа я, масан я. Гьавиляй ам чи бубайри хвена, алай вахтунда хуьзва ва гележегдани хуьда.
Ватан шиир кIелда гадайри.
13. Гила, аялар, чун кIвализ ганвай тапшуругъдиз килигда. (КIвалера, аялри Ватандикай чIугунвай шикилриз килигда, абуруз къиметар эцигда.)
Муаллимдин гаф
- ЖуванВатандикайшикилчIугвазикьванчалишмишхьанвайчиаялринрикIелайчпинВатанарсадраниалатдач. АбургьамишахайиВатандриз, хайидидейриз, жуваниграмичIалазвафалужедайдахъзаумудкутазва.
Квез виридаз баркалла.
ЦIийи тас ачухарун.
Муаллимдин гаф
- Гила, аялар, чна цIийи тарс ачухарда амма адан кьил чаз малум туш.
Ам чирун патал чал са тIимил кьван четинвал гьалтзава ва куь куьмек герек къвезва. Куьн куьмек гуз гьазур яни, аялар?
-Эхь, гьазур я. (Са руша доскадал суалар кIелда.)
1 суал: Квез ватандикай гьихьтин мисалар чида?
- (Ватан хвейиди Ватандини хуьда.); (Ватан авачирди вич вичиндумман я.); (Ватандивай хьайиди чандивайни жеда.)
Муаллимдин гаф
-Суалриз чна дуьз жаваб гузва, амма чи тарсунин кьил ачух жезвач.
2 суал: Ватандикай шиирар мад ни теснифнава?
3 суал: Вири хуьрекрин шагь вуч я?
(Вири хуьекрин шагь фу я.)
Муаллимдин гаф
- Аферин, аялар. Куь куьмекдалди чи цIийи тарсунин кьил ачухарна.
(Рушари фар авай подносар акъудда.)
Муаллимдин гаф
- Къе, аялар, чна бажарагълу шаир, зурба ватанперес, инсанперес, чи Ватандин баркаллу рухвайрикай сад Мердали АбдулазизовичЖалилован уьмуьрдикай сугьбетда ва шаирди чи вилик эцигнавай месела ачухарда. Сифте нубатда чун шаирдин уьмуьрдикай рахада.
(Доскадал шаирдин шикил куьрсарда.)
(Биография кIелда са аялди.)
Муаллимдин гаф
Гила чна шаир ханвай йисуз фикир гун, аялар. 1943-йис хъсандиз фикир ая.
И йисакай квевай вуч лугьуз жеда?.
- Ватандин ЧIехи дяве кьиле физвай къизгъин вахт. Къати женгер физвай вахт. Гьеле дуьньядиз акъатдалди чи жезмай шаирдин вилик дяведин къурхулувал акатнавай. Дуьньядиз акъайсифте йикъалай М.Ж. къачур нефес барутдин, дяведин гумадин ни галайди тир. Гьар юкъуз адан япари кужумзавайбур ихьтин гафар тир: Дяве! Дяве! Пехъи душманар чалай мус алатда. Залум дяве мус куьтягь жедатIа?
- Гьам дяведин цIаяра, гьам дяведи тур барбатIвилер арадай акъуддай йисара чIехи хьайи М. Жалиловаз кашни-мекь, етимвални-ажизвал вуч ятIа вилералди акунай. Адан суьретдай чаз аквазвайвал, адан чина мердвал, къастунал кIевивал ава. Милайим, чина берекат авай чи шаир уьмуьрдин гзаф вакъиайрин шагьид хьана.
- Дегь заманайра инсанриз фу чидачир. Абуру чиляй экъечIдай къуьлуьн, мухан ва маса техилрин тварар никIеда амаз недай, ахпа абуру дигмиш хьайила нез хьана. Са хейлин вахтундилай инсанриз къуьлуьн вам аса тварар цIал чраз нез чир хьана. Амма виридавай хъухъванвай тварар жакьваз жезвачир, абурун кьилиз тварар къванцел куьлуь ийиз атана. Са вахтундилай куьлуь авунвай гъуьр ламу ийиз галкIуриз чир хьана. Ахпа ам цIал чраз, нез хьана. Гьа икI, аялар 15 агъзур йис идалай вилик Египетда фу арадал атана.
Гьар са халкьдиз фу чрадай вичин къайдаяр аватIани, фу, фу я. Ам дуьньядиз чIехи нямет я. Ада вири халкьар сад ийизва.
- Поэма 8 кьилиникай ибарат я.
2. Къуьлуьн кьилер
4. Хуьруьз фу гьикI хтанай
5. Бубадин муьгъ
- ЧIехи зариди вичин поэма гафаралди башламишун дуьшуьш кар туш. Гьелбетда, чил хьайила, фу битмишариз жеда. Фу хьайила, чи Ватандин абадвал артух жеда.
Сад лагьай кьиле: М. Жалилов кьве бицIи гъиливди элкъвей тIунутIсивив тухузвай аялдин къамат къалурзава. Квез чизва фак вири йисарин вахтар ква: чимни, эквни, ядни. Са гузватIа булдиз марфар, сада чаз магьсул. Фан къадир хьуниз, ам хуьниз эвез гузва чаз шаирди. Фан къадир авачирдаз, чилин къадирни жедач. Фан къадирда ава Ватан, ава диде, кIвал ва дуствал. Фан къадир авай кас садрани тек амукьдач. Ша , чна факай мисалар хъийин….
Кьвед лагьай кьиле М. Жалилов лирикадин игитди вичин аял вахтар рикIел хкизва ва адаз гзаф каш-мекь, азият акунвайди чаз чир жезва.
- Игитди лугьузвайвал, адан намусдинни инсанвилин дережа дидедин къабарламиш хьанвай гъилера ава.
Дидени фу сад я. Сад галачиз сад гьич фикирдизни гъиз жедач.
- Диде, диде фан къадирни ви къадир .
Белки сад я, белки туш, зун ягъалмиш
Багъишламиш яая, кватIа зак тахсир
Амма зунни жезва фу хуьз яшамиш.
Эгъуьнвай чилер мад сеферда эгъуьн хъувурла, я абуруз са картуф, я са газар жагъидачир. И кьиле М. Жалилова са етим рушакайни ихтилат ийизва.
Ам диде квай тарагъаждив игис хьанвай. Адан шел кьуранвай.
- Фу, це! – минетзавай аялди, кичIе кваз. Рекьяй физвай аскерди аялдиз са кIус фу гузва. Руша фу жезмай кьван чIугуна хурув кьазва. Ахпа ада дидедиз ялварзава: Фу, неъ! Фу, ма! Аялдиз чизвач хьи, диде къарагъиз тежедай ахвариз фенвайди. Аял аскердин фа кьиникьикай къутармишзава.
- Аскердин фу! Барутдин ни галамай, рекьерин руг ацукьнавай винелай! Шумуд етим хвенватIа на рекьера. Шумуд умудсуз хиялриз вуна умудрин рагъ хганатIа.
- Фу, вири алемдин девлетда авайди ва чи вири алахъунар фу патал тирди лугьузва.
Я стхаяр, пул авайдаз.
Начальник уртах хьана хьи.
Инсаф ая вуна залум.
Кесибариз гужар хьана хьи.
Инсаф ая вуна залум.
Кесибариз гумир тlун рум.
Иеси кьей "добрым утром",
Халхьдиз вакай мах хьана хьи.
Гъуьрел тlвар эцигна "мука"
Некlедиз лугьуз "молока"
Чукlулни шиш , каструлка,
Ихьтин къаб - къажах хьана хьи
Гьакl кьиляй - кьилиз фидани?
Куь крар гьакl дуьз жедани?
"Сагъ хьуй" лугьун "досвидани"
Им маса саягъ хьана хьи.
Эрчlи гъиле кьуна зунтlук,
Алукlна са куьруь суртук ,
Къекъуьриз гьар патахъди тlук,
Шляпкlа ,пlапlах хьана хьи.
Къулавай цlуз лугьуз "огон" ,
Киридиз лугьуз " прогон " ,
Къуьнерал хьайила погон,
Тlишерал къармах хьана хьи.
Гьар са кардал хьана зун мат,
Хьана им чаз хупl зулумат,
Экъуьгъун я "яп-тфай-мат",
Халкьар икl яншах хьана хьи.
Кьве чин акьалтнамаз вичал,
Ришвет къачуз, тагуз мажал,
Кесибариз лугьуз " пошел ",
Ибурув дамах хьана хьи.
Кар фагьумна СУЛЕЙМАНА:
Бязибур хьана дивана
, Кесибар амаз ксана ,
Бязибур уях хьана хьи.
Ст1ал-Сулейман (добавил в группу Герман Бутаев)
Цавун к1аник, чилин винел
Къвез алатна заманаяр.
Такур вилиз, татай кьилел
Кьуд аламат амани лагь.
Къадир авай диде-чили
Дегь ч1аварин сирер хуьзва,
Хура гьейкал-дуьнья вири,
Лугьумир хьи вучиз, куьз я.
Алатзава несилар къвез,
Къвердавай кам йигинариз.
Чун гьарма сад-тади гъуьлез,
Вахт кардик ква секинариз.
Ст1ал я ви бине, инсан,
Гьа ст1алда ви руьгь ава.
Артух жезва кьат1унрин сан,
Гьарнихъайни теклиф ава.
Къе вун чилел, ничда пака
Гьи цавари ялдат1а вун.
Къе ви чил-кьеб, лацу кака,
Шумуд гьетрел к1ват1алда на?
Чилин сирер чир тавурт1а,
Вун какада лахъу жеда.
Ст1алдин руьгь хуьн тавурт1а,
Рик1ин кьефес ламу жеда.
Руьгьди хуьзва дуьнья-беден,
Гьа са беден вири я чун.
Ст1ал - гуьзгуь, ст1ал -бедел,
Гьак1тахьайла дели я чун.
Эвел кьеб я. эхир - мифе,
Куьрпе хазва руьгь къеневаз.
Каинатдин яргъал мягьле
Уртах н чаз вик къуьнеллаз
Заманаяр югъ-къандавай
Къвез-алатиз, куьгьне хьурай.
Беден руьгьдиз къурбанд авур
Пайгъамбарар чешне хьурай.
Гьайиф тушни вун эцигиз чилерал,
Ширин вирт я, хуш нямет я, Туькезбан.
Хаму кард хьиз хвена кIандай гъилерал,
Вун жгъайдаз хупI девлет я, Туькезбан.
Вун жгъайдаз гьич ви кьадар чизавач,
Зар-зибада13 гьамиша вун хуьзавач.
Бес за гьикIда, вун рикIелай физавач,
Зав гвайди ви гъам-хифет я, Туькезбан.
Гимишдин пул дуьзмишна я яхада,
Ви ширин мез шад билбил хьиз рахада.
Агъузвалмир тай-туьшерин арада,
За ваз ийирди минет я, Туькезбан.
Гьар пакамаз экъечIай са рагъ я вун,
Гъилел кудай, нур гудай чирагъ14 я вун.
Гьар са ширин емиш авай багъ я вун,
Эминав гвайди ви дерт я, Туькезбан.
Е.Эмин
КΙАНИ ДУСТАР
Хъуьреда рикI, куьн акурла,
Куь мили тир чин акурла,
Заз даях тир кьуьн акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.
Цавара лекьер акурла,
КΙвалера мехъер акурла,
РикIера эквер акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.
Куь пелерал гьекь акурла,
Куь чуьллера векь акурла,
Куь шурпадал рекь акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.
Куь мал-девлет бул акурла,
Михьи къилих, тIул акурла,
Куь жибинра пул акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.
ПΙузаррал куь хъвер акурла,
Тарарал чуьхзер акурла,
ВацIарал муькъвер акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.
Цавара къушар акурла,
КIвалера рушар акурла,
Яр-ярдиз къаншар акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.
РАЗИ Я ЗУН
На заз чара са халкь къала,
Дуньняд винел атай къалай,
Кьегьалвилин къилих галай,
Рази я зун зи халкьдилай.
Адан мурад, ният хуш я,
Ада незвай тике нуш я,
Дагъдин кукIвал зурба къуш я,
Рази я зун зи халкьдилай.
Ювал эцигдай синел кьакьван,
Гаф чидачир чIуру, гьакьан,
Гьалч тийидай масадал къван,
Рази я зун зи халкьдилай.
Вине кьадай инсафни гьахъ,
Гзаф къадим халкь ава чахъ,
Муд кутвазвай пакагьан къак,
Рази я зун зи халкьдилай.
КАРВАНСАРА
Илифайла зун са сефер,
Дурусбур тир вичин кефер,
Атанвачир кьилел цифер,
Авадан тир карвансара.
Ви тарифдай элди мецел.
На тадачир касни къецел,
Аламач хьи ви къван къванцел,
Шугваз фикир, карвансара.
ЧΙалахъзамач зун кьинерал,
Алач са кас къе гъенерал,
Хуьзва вуна ви къванерал,
Тарихдин сир, карвансара.
КВЕЗ МЕХЪЕРАР МУБАРАК ХЬУЙ
Чи межлисдиз атанва эл,
Хвешивилин гурлу я сел,
Аваз хьурай шадвилин мел,
Квез мехъерар мубарак хьуй.
Кьисмет хьурай гьар убадиз,
Гьар дидедиз, гьар бубадиз,
Рухвайрихъни, кIвал абадиз,
Сусар гьидай тадаракхьуй.
И межлисда авай дустар,
Къени хьуй куь крар, кьастар,
Аваз хьуй икI лугьуз тостар,
Кабаб ягьаз кьар тарак хьуй.
ЦIувад йикъан варз хьтин свас,
Иер я хупI лацуд алаз,
Бахтлу жервал чамрахъ галаз,
Уьмуьр чпиз ахъа рак хьуй.
Аваз хьуй чун гваз далдамар,
Бул жедайвал сусар, чамар,
Такурай чаз дердер, гьамар,
Квез мехъерар мубарак хьуй.
ЧАН ДАГЪУСТАН
Са хзан я шумуд миллет,
Арадава хатур, гьуьрмет,
КIвалахзава, чIугваз зегьмет,
Чан Дагьустан, чан Дагьустан.
Тарашнач на чилер масдан,
Гуьлуьшан я ви багъ-бустан,
Кхьенва ваз шумуд дастан,
Веледар масан Дагъустан.
Дидедиз хьиз чан лагьана,
Ви къванерни хуьда чна,
Чи рикIера на датIана
Кутур манид ван, Дагъустан.
Дагьлар я ви кIеви къала,
Вилин экв я Махачкъала,
Маса ихьтин чка къала,
Икьван хуш, кIубан Дагьустан.
Лезги, авар, табасаран,
Дарги, рутул алаз санал,
Ихьтин Ватан авач сана,
Зи пIир, зи иман Дагъустан.
Чи мурадар жервал силе,
Чна санал тухун кьиле,
Бейбалани чуьнгуьр гъиле
Аваз хьурай, чан Дагьустан.
КЪУНШИ
Гьарай мийир вуна, къунши,
Хьана хьи, зи япар биши,
Хъуьрезва вал эркек, диши,
Жемир тIун вун мидя, къунши.
Алахъ мийир вун хатур хаз,
И дуьньяда чIуру гел таз,
Ша ван мийир, кисна акъваз,
Жемир икьван сая, къунши.
Цуру хьанвай тIач яни вун?
Къуру хьанвай хъач яни вун?
Са пад ханвай сач яни вун?
Кьамир гьиле пая, къунши.
Ша элкъуьрмир яд магьнадиз,
Эхи жезмач ви тегьнедиз,
КьатIузвач на, а дуьньядиз
Са кIам рехъ я амайд, къунши.
Кутар лугьуз кьамир бекье,
Гел чидачтIа гьатмир рекье,
Хабар кьуна Бейбала къе,
На гьал-агьвал ая, къунши.
ЭМИНАН ХУЬР
Са хуьр ава зи Ватанда,
Килигиз хупI кьве вил кIанда,
А ви ширин гьуьм зи чанда
Гьатнава икI, Эминан хуьр.
Хабар кьуртIа адан агьвал,
Абад я кIвал, кIубан я гьал,
Зарардикай хьурай яргьал,
Гуьнеяр тик, Эминан хуьр.
Ашукь я чун ви тегьердал,
Элкъвенва вун къе шегьердал,
Диганва хупI ви бегьердал
Чи чуьл, чи ник, Эминан хуьр.
Дараматар кIеле-кIеле,
Хзан бул я гьар са кIвале,
Зар алаз хьухь кьакьан пеле,
Гатфарин цуьк, Эминан хуьр.
Вун гевгьер я жагьай хьтин,
Чаз аманат ракъай хьтин,
Са вахтунда тахьай хьтин,
Бахтунин цIиг, Эминан хуьр.
Кьабула на зи чар, кагъаз,
Къакъатдач зун вакай яргьаз,
Бейбалади лугьузва ваз:
Зи чан, зи рикI, Эминан хуьр
ШАПУНД БУЛАХДАЛ
Шалбуздагьдин са дамардай
Атанва, яд, вун чиликай.
Хабар гун за Бута хуьруькай,
Девлет я вун, Шапунд булах.
Гзаф я ви хатур-гьуьрмет,
Садавайни гуз жедач къимет.
Къизилдин дагьдихъ дегиш жедач
Бута хуьруьн Шапунд булах.
Къекъвемир, хва, яргьал рекье,
Ярдин хиял аваз рикIе.
Вал гьалтай руш яр яхъа къе
Бута хуьруьн Шапунд булахдал,
И жегьилар теспягьар гваз,
Рушар къвезва дамахар гваз
Дагъустанда тIвар-ван аваз
Бута хуьруьн Шапунд булах.
Кам вегьена 18 саз
Наврузбегди хъуьчIуькай кьаз,
Туйдин партал бедендал алаз
Акъвазнава Бутрин булахдал.
И мугьманар аквазва чаз,
Гъваш лагь чуьнгуьр къе Шагьнаваз.
Рушар инлай рекье тваз,
Мехъер ая Шапунд булахдал.
ЧИН ЧУЬХУЬХ
КIвализ т1или атай ч1авуз,
Кьуьзуьди лап жеда ажуз.
Лазим кар туш гьич са ч1авуз,
Вун къекъвераг жемир, лезгиI
Кесибвал чахъ хьанатIани,
Захъ хажалат аватIани,
Къекъверагар гзаф ятIани,
Жедай са куьмек авуна,
Кьил вине яхъ жуван, лезги.
КIарасдин винел чкал хьайила,
Хам тихьийиз дакIан хьайила,
ЧIарчи кьунвай чIуру хьайма
Къекъверагар бул жезава,
Юлдашвалмир вуна, лезги.
Ван хьайид туш бубайривай,
Къекъвераг хьайиди туш несилдикай,
Чин чуьхвена лап михьи цяй,
Квак югъвайла келледавай,
Гьер хьиз жеда вунни, лезги.
ТУМ ЛАЦУ КАЛ
Некни дана гузвай са кал,
Вун тахьайла шехьиз аял,
Акъатна вун хъуьтIяй гатал,
Гьалзава на девран, чан кал.
Лагь, чан кьунши, хьайи агьвал.
Гьинихъ фена кIвалевай кал?
Буй кьакьан тир, тум лацу кал,
Гьалтна ам къацу векьел.
Диде патал шехьиз аял,
Хуьквез-хъфиз къуншидин мал,
Физва вун са шумуд варцел,
Вуна халкьдиз нек гузва, кал.
Итим хьанва гзаф кьуьзуь,
Бейбаладвай гуз жедач веси,
Тамам я ваз зи гаф вири,
Юанивал хуьх папаз, къунши.
Бейбалади ийизвач са кIусни таб,
Тек-бир жеда гьаясуз паб.
Чир жедайвал атIайтIа яб,
Тадач кIвале сагьдиз са къаб.
И ДУЬНЬЯ ДЕРЕ-ТЕПЕ Я
Куьн, шаирар, рахаз-рахаз
Гьикьван девлет аватIа чаз.
Гьуьрмет ая незавай фаз,
И дуьнья дере-тепе я.
Са пай яд я, са пай я кьур,
Са пад - экуь, са пад - мичIи,
Садбур - куьруь, садбур - хци,
И дуьнья дере-тепе я.
Агьадихъай экъечIай рагь,
Са пай женнет садни я багъ,
Цаваркай вал ала къалпагъ,
И дуьнья дере-тепе я.
Садбур алахьна физ,
Садбур сивин авачиз,
Садбур хъурез, садбур шехьиз,
И дуьнья дере-тепе я.
Гагь мичIи жез, гагь вун экуь,
Садбуруз гайи, садбур кайи,
Инсанар чун сад туш вири,
И дуьнья дере-тепе я.
Къачу, диде, некIедлай чар,
Югьурдайвал йикъа са квар.
Бейбала, чIем кIватIа санбар,
И дуьнья дере-тепе я.
Садбур рахаз ван жез,
Садбурун ван лал жез,
Шаирдивай са куьмек тежез,
И дуьнья дере-тепе я.
Куьгьне замандин куьгьне
Фитнеяр кIватIун герек туш
Фагькмна, юлдашар, куьне
Бес я акI гатIун герек туш.
Вичин жендек ишлемишай,
Гьекь, гаф гьакI ракъуриз вичяй,
А инсан мал къазамишай
адан сес атIун герек туш.
Я пис тийижиз, я хъсан-
Кими жедач гьахьтин инсан,
Фагьум тийиз ужуз, масан,
Дуллух, къимет гун герек туш.
Гафар - чIалар виридан сад,
Къалай къуз чи гевил я шад.
Садаз виш артух я майишат
Адакай рахун герек туш.
(добавил Герман Бутаев)
Мурад я дуьньяда,
Кlани рушни гада.
Нехирбандиз чанта,
Устlардиз кlута
Хупl ярашугъ я.
Хпериз-яйлах,
Дагълара булах,
Рагъул кицl къвалахъ,
Чубандиз-чумахъ
Хупl ярашугъ я.
Парчадиз гьар ранг,
Пурариз уьзенг,
Гьар мектебдиз зенг,
Гъуьрчехъандиз тфенг
Хупl ярашугъ я.
Къаридиз-гъалар,
Ахмакьдиз-къалар,
Саларбандиз-салар,
Лежбердиз-малар
Хупl ярашугъ я.
Карандашдак цlар,
Рушариз тарсар,
Гьаник жен сурар,
Итимриз-курсар
Хупl ярашугъ я.
Кесибдиз-гьуьрият,
Дугъри тlебият,
Азадвилиз-гъейрат,
Сулейманаз-тlебият
Хупl ярашугъ я.
(добавил Азим Аливердиев)
" Тапан кагъаздиз жаваб"
Заз и кагъаз кхьей ксар,
Куьн к1вализ хквезамаз кьий
ик1 к1елзаван куьне тарсар?
Куьн фикирар квез амаз кьий,
Кц1ин хва киц1 гьич са ч1авуз
кьаз к1ан жемир ваз зун ужуз
амал бетер серфе ужуз
вун к1араб тазазамаз кьий
чан гъаргъарда вилер къава
ви дердиниз тахьуй дава
масадан гъиле гуз карандаш
вун кхьей кагъаз амаз кьий
Гагь жеда вун кьуьзуь къужа,
Лап чуру рехи, Дагъустан.
Гагь гъиле кьаз буьркьуь ружа,
Жеда вун пехъи, Дагъустан.
Гьар атайда вегьез лапIаш,
Гагь жеда ви тегьер яваш;
Гагь ийиз на дяве, саваш,
Жеда ваз ашкъи, Дагъустан.
Гагь жеда вун шадни хуррам,
Гагь гъиле кьаз вуна вагьрам,
Гагь макъамда жеда тIарам,
Гагь жеда гъуьргъуь, Дагъустан.
Гагь жеда вун пара алчах,
Кепекдик вун жедач анжах.
Гагь ви гьалар жеда юмшагъ,
Гагь жеда векъи, Дагъустан.
Гагь картар хьиз, гагьни лекьер,
Гагь жеда вун лап вацIун кьер,
Бязибуруз вуна рекьер
Акъудда гьяркьуь, Дагъустан.
Са кIус вуна инсаф ая,
Кьамир гъиле яцIу пая.
Гуьзета на эдеб, гьая,
Хьухь чиниз регъуь, Дагъустан.
Гьар атайдаз хуш я Кавказ,
Тамашиз хъфида яб кьаз,
Загьирда вун вилер ахъаз,
БатIинда буьркьуь, Дагъустан.
Гагь акьулдиз жеда наши,
Гагь вун аял жеда гъвечIи,
Япар аваз жеда биши,
Гагь жеда чIехи, Дагъустан.
Сулеймана лугьуз бейтер,
Дугърибур я веревирдер.
За фагьумна, а ви дердер
Жезмач хьи эхи, Дагъустан.
Читайте также: