Мохэммэдьяр гуманист шагыйрь сочинение татарча
Обновлено: 06.07.2024
Последним аккордом классической литературы мусульманского Востока в условиях самостоятельной государственности тюрко-татар Поволжья звучит творчество Мухаммадьяра, крупного художника-мыслителя Казанского ханства.
Сочинения Мухаммадьяра в социально-философском плане примечательны своим демократизмом, ярко выраженной симпатией к простому труженику - создателю материальных благ, сочувствием его трудной доле, характеризируют его как певца угнетенных низов общества. Впрочем, об этом прямо заявляет сам поэт:
Мэн ирермен бу шэЬэрдэ бер фэкыйрь Ил кузендэ газиз вэ хур вэ хэкыйрь . (25; 26)
Я один из бедняков этого города,
Один из гонимых и униженных в этой стране.
Наиболее ценное, прогрессивное, смелое в идейной проблематике поэм - их социально-этическое содержание, в котором раскрывается социальный идеал мыслителя-гуманиста. Что касается философско- мировоззренческой канвы поэм, то как явствует из их вступительных глав, они полностью находятся в русле канонического ислама. Му- хаммадьяр в этих главах отдает дань традиционному для вступительных строк возвеличению аллаха как творца всего сущего, всемогущего и всемилостивого вершителя судеб людей, вызванных им к жизни из праха:
Лутф эйлэб кутэрден мэне туфракдин Айрырсын сэн караны акдин. (38; 43а)
Милостиво возвысил меня из праха Отличаешь ты черное от белого.
Здесь для нас интересен прежде всего суфийский мотив в мольбе поэта к богу дать счастье его лицезрения.
Хом дидарындин ж,аным шат кыйл. (38; 43а)
Озари мою душу своим ослепительным ликом.
Здесь в соответствии с основным замыслом поэмы Мухаммадьяр выдвигает на первый план идею праведности деяний пророка в силу его справедливости. Идея справедливости является лейтмотивом всего последую- щего содержания поэмы, цементирующей категорией ее социально-этического содержания.
Гадел булыр барча эш башы, белец Гадел берлэ даимэн бэс эш кыйлыц. (25; 85)
Справедливость есть основа любого дела, знайте Справедливостью руководствуйтесь во всех делах.
Юктыр сэндэн узгэ Ьич хэмэят
Сэн ирерсэн Ьэмишэ хэят (31; 39 б) и т.д.
Нет кроме тебя никакой защиты Ты есть вечный источник жизни.
Опираясь на авторитет исламского учения, пророка Мухаммада и его сподвижников, Мухаммадьяр имеет возможность высказать в поэме свои представления о современном ему обществе, о соответствии его устройства принципам и нормам исламских канонов. При этом Мухаммадьяр использует в качестве образца классическое наследие Востока, с которым он был прекрасно знаком (Йусуф Баласагуни, М.Са- ади, Лутфи, Навои и др.) (5, 370; 25, 19). Особенно примечательна связь поэм Мухаммадьяра с творчеством Алишера Навои - вершинным достижением классической тюркской поэзии.
Тщательный анализ влия- ния Навои на Мухаммадьяра поможет в дальнейшем объяснить и оптимистическую, светскую сторону гуманизма казанского поэта, и суфийские мотивы его творчества, учитывая влияние на мировоззрение Навои творчества великого поэта и мыслителя-суфия А.Джами.
Творчество Мухаммадьяра, таким образом, вновь свидетельствует о том, что на всем протяжении классического периода своего развития тюрко-татарская литература была тесно связана с лучшими традициями прогрессивной персидской и тюркской литературы от Фирдоуси и Баласагуни до Джами и Навои, усваивала и прерабатывала ее общечеловеческие философские, социальные, нравственные и эстетические ценности и внесла свой вклад в сокровищницу культуры мусульманского Востока.
Дэрвишанэ хезмэт итеп уш узем Мофлисанэ гараз итеп хуш сузем.
Выполняя долг дервиша Предназначено доброе слово обездоленным.
Деньяда кыйлдым укуш фосык - фэсад Рэхмэтенгэ кыйлдым, и хак, игътимад Гаркъ ирер мэгъсият эчрэ модам Булды гыйсиан берлэ уш гомерем тэмам. (25; 118)
Много совершил (я) в жизни недостойного О боже, уповаю (теперь) на твое милосердие Погружался постоянно в пучину греха В грехе неповиновения заканчивается моя жизнь.
Все сказанное нисколько не умаляет ценности светских, социальных аспектов мировоззрения Мухаммадьяра, оно лишь иллюстрирует переплетение в гуманистических исканиях мыслителей светских и суфийских тенденций, поисков гармонии земного и небесного, мирского и духовного как в отдельной личности, так и в обществе в целом.
Еще одно интересное в мировоззренческом плане рассуждение Му- хаммадьяра - о роли языка в жизни общества, в формировании личности. Прежде всего Мухаммадьяр говорит о языке как волшебном даре человеку, посредством которого человеческий разум передает свои представления об окружающем мире:
Ул тылсым ачкычы берлэн ачелур,
Нэ ки телдин чыкты - ул башка килур. (25; 110)
Этим волшебным ключом откроется (все) Что сошло с языка - придет в голову.
Говоря о значении языка, речи в связи с таким качеством как правдивость (сыйддык) Мухаммадьяр утверждает предопределенность поступков, действий человека, то есть практики отношений в обществе от правдивого слова. В широком смысле это можно понять как позицию Мухаммадьяра (естественно, идеалистическую) о зависимости общественной практики, как и поступков отдельного человека, от идей, передаваемых посредством языка.
Бэс, ни килсэ башка, бел, телдин килер,
Адэмигэ нэ ки кыйлса, тел кыйлыр. (25; 110)
Что приходит в голову - знай, приходит с речью
Что бы ни сделалось с человеком - делается языком.
По сути здесь речь идет об огромном воздействии слова на жизнь и действия людей и, таким образом, об огромной ответственности ученых, образованных людей, наставников за свои слова, проповеди, за воспитание и обучение. В этом смысле рассуждения Мухаммадьяра сегодня так же актуальны, как и пять с половиной веков назад:
О язык, ты для нас велик
Если ты правдив, то и мы все (будем) правдивы.
И наоборот, неправдивое слово влечет за собой неправдивые дела, неправдивое общество.
Таковы некоторые наблюдения в отношении мировоззренческих аспектов поэзии Мухаммадьяра, раскрывшего в своем творчестве и достоинство, ценность человеческой личности, независимо от ее сословно- имущественного положения, и социальные условия его жизни. В этом глубокий демократизм и социальный гуманизм мыслителя. В то же время мы видим в его поэмах и присущие для интеллектуалов средневекового общества (причем общества, находящегося в кризисном, угрожающем состоянии) размышления и поиски путей гармонизации двух миров, двух субстанций, двух сущностей человека - физической и духовной, земной и божественной. Общественные условия, благоприятствующие гармонии этих сущностей, раскрытию лучших природных качеств человека, заложенных в нем творцом, реализации каждого человека как личности - такие условия собственно и были предметом социальных мечтаний, социальных утопий гуманистов средневековья, каковым предстает перед нами казанский поэт Мухаммадьяр.
Обобщая изложенное по философско-мировоззренческим аспектам тюрко-татарской литературы ХІІІ-ХУІ вв., можно сказать следующее. Эта литература сформировалась и развивалась на общей с литературой мусульманского Востока культурно-идеологической основе ислама в широком историко-культурном понимании этого феномена мировой цивилизации. Развиваясь как одна из ветвей великого древа этой культуры, средневековая тюрко-татарская литература сыграла определяющую роль в формировании в широких массах общечеловеческих духовных ценностей и приоритетов, составляющих ее непреходящую суть. Одновременно в своем развитии эта литература отразила две основные социально-философские тенденции средневековой мусульманской культуры. Первая из них связана с жизнеутверждающей, рационалистический трактовкой коренных вопросов бытия, опиравшейся на философию восточного перипатетизма, на здравый смысл и неиссякамое жизнелюбие народа, на его материальную деятельность. Вторая, мистико- аскетическая трактовка смысла и цели человеческой жизни опиралась на религиозное учение, стимулировавшее духовную деятельность человека в направлении самопознания, самосовершенствования, деятельности, которая в практике аскетического суфизма абсолютизировалась в качестве альтернативы естественному стремлению человека к земным благам.
И наконец, в соотношении этих тенденций, их конкретно-историческом и художественно-эстетическом воплощении в оригинальных и международных сюжетах, получило определенное отражение и своеобразие социально-политических и культурно-исторических условий жизни государств, их народов, духовные запросы которых обслуживала эта литература.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Описание презентации по отдельным слайдам:
Истәлекләр елмаюлар уята…
Бөек Ватан сугышы елларында татар әдипләре басып алучыларга каршы көрәште, кулларына корал тотып та, каләмнәре белән дә актив катнашты, явыз дошманны Ватаныбыздан куып чыгаруда батырлыклар курсәтте.
Сүз - миллионнарча штыклар булып атакага барды; сүз - артиллерия залпы кебек, куәтле яңгырады: hәркем йөрәгенә үтеп кереп, җиңүнең безнең якта булачагына ышаныч уятты; сүз - батыр илнең hәp карыш җире өчен канны да, җанны да кызганмыйча көрәшергә, кыю, тапкыр, батыр булырга өндәде; сүз - пропагандист булды, халыклар арасында дуслыкны ныгыту өчен тырышты.
Әмирхан Еники Язучы, әдип, Г.Тукай премиясе лауреаты, Татарстан Республикасының халык язучысы
Әмирхан Еники кебек , меңәрләгән Ватан уллары аяз күгебез өчен көрәшкән! Аларның батырлыгы мәңгелек! Еники әсәрләре аша без бу сугышның фаҗигасен тагын да ныграк аңлыйбыз, күңелебез аша үткәрәбез. Юк, Еникидә кан коеш, сугышның үзен сурәтләү юк, ул күпкә көчлерәк - аерым кешенең яки гаиләнең фаҗигасен сурәтләү аша чагылыш таба…
Еники әсәрләре үлемсез, чөнки аларда үз асылыңа кайту , иң киеренке минутта да кешелеклелек сыйфатларын җуймау , киләчәккә өмет белән карау , милли моңның көчен , сугыш афәтенең тереклек язмышында чагылышы проблемалары күтәрелә. ..
Әмирхан Еникинең әйткән сүзләре тормышны аңларга өйрәтә.
Нәсел гомере өзелми ул, юк, өзелми, берәр буыны төшеп калса да, барыбер ялганып китә, барыбер дәвам итә,юк аны өзәрдәй көч!
Ана бик яшьли үлеп китсә дә - ана, ә баласы сакалы агарып бетсә дә - бала: мәңге бурычлы бала!
Әмирхан Еники, Туфан Миңнуллин
Берни сизә, берни төшенә белмәгән, бары тик ышана яки курка гына белгән сабый күзләреннән дә бәгырьне телгәләрлек нәрсә бар?
Яшьлек дигән нәрсәне беләсез инде: барысына да түзә, барысын да күтәрә ул. Ә җитмәгәнен хыялы белән тутырырга ярата.
Юк, дөрес түгелдер ул, ялгызлыктан ямь табу. Вакытлыча гына булса - бер хәл, ә гел мөмкин түгелдер. ..
Аяусыз бер хакыйкать бар: мәхәббәт кешенең үзеннән сорап килми, сорап китми, ул - ихтыярдан өстен көч.
Тормыш иптәше – Наҗия ханым белән
"Чын ярату ул бары йөрәк эше генә түгел, ул - акыл эше дә. Яратканда, кешенең кашына да күзенә генә карап яратмыйлар. Мондый ярату балалыктан чыкмаган яшүсмерләрдә генә була. Яратканда, кешенең акылын да, характерын да, кем булуын да, ниһаять, эш кәсебен дә яраталар. Боларның барысын да йөрәк әллә сизә, әллә юк, ә менә акыл аңларга, акыл белергә тиеш. Кеше үз хисенә үзе хуҗа була ала. Димәк , ярату хисе дә - кешенең үз ихтыярында: теләсә - ярата ала, теләмәсә - юк."
Өйләнешү бит ул - ике кешенең язмышын бергә төенләп бәйләү дигән сүз. Ә бу төен торган саен ныграк тартыла һәм чияләнә бара. Теш белән дә чишеп булмый башлый аны. Шул ук вакытта кеше чын мәхәббәтне теләүдән, сагынудан, өмет итүдән туктый алмый, - иң тыйнак, иң тәкъва кеше өчен дә бу шулай. Я, фаҗига түгелме бу? Димәк, хатаны ясамаска кирәк аны, ясамаска! Бары ир белән хатынны тиң иткән, дус иткән, җаннарын җанга бәйләгән, сүрелми, бетми торган мәхәббәтнең булуына ышанган хәлдә генә кушылырга, гаилә корырга ярый. Шунсыз - гомерлек үкенеч…
Яңа заман яңа байлыклар тудыра, ләкин искенең дә яхшысын саклый белергә кирәк.
Характерга профессиянең йогынтысы да бик зур бит. Мәсәлән, укытучылар шәхси тормышларында сүзгә саран булалар…
Карьера яратучы кешеләр, гадәттә, шулай я бик ялагайланып, я артык эреләнеп китүчән булалар. ..
Еники укучылары белән очрашу вакытында
Юк, әллә нишләде бу замана! Машина да машина, ә кешенең үз йөрәгенә, үз кулына ни кала?!
Ә.Еники, М.Кәрим,Т.Миңнулли Ә.Еники, М.Кәрим,Т.Миңнуллин
Кеше үз дәрәҗәсен саклый белергә тиеш!
Бүрек урынына эшләпә кигәннән баш үзгәрәме?
Теләк кенә кирәк, теләк кенә - иблисең дә тез чүгәр!
Бәхет - үзең теләгәнчә яшәү, бәхет - матди һәм рухи бәйсезлек
Адәм баласында кызыксыну дигән нәрсә куркудан да көчлерәк…
Н.Нәҗми, Г.Ахунов,Ә.Еники, Р.Миңнуллин кырлайда
Белмим, бүтән эштә ничектер, әмма музыкада аз гына өметләндерү дә гаять әһәмиятле, чөнки музыкага өйрәнүче өчен үз-үзенә ышану һава шикелле үк кирәк
Нинди генә җырны алма, ул, барыннан да элек, кеше күңелендә тормышка мәхәббәт уята, кешедә яшисе килү теләген көчәйтә. Шулай булгач, кеше, җыр тыңлаганда, кайгы-хәсрәтне дә менә ничектер татлырак итеп кичерә, еласа, күз яше дә аның ул хәтле әче булмый һәм барыбер җиңеләеп кала…
Икмәк булмаса, иң затлы, иң бәяле әйберләрнең дә кыйммәте бетә. ..
Татар язучылары М.Шаймиевта кунакта. Суңнан: Г.Ахунов, Ә.Еники, Р.Мөхәммәдиев, ә.Хәсәнов, К. Миңнебаев
Кеше үзе еш кына йөрәге белән хисаплашмый.Борчый, җәберли, оныта бичараны еш кына! Сәбәпләре моның кырык төрле - санап кына чыгарлык та түгел. Гадәттә, кешенең үзен гаеплиләр, "саклый белмәде йөрәген" диләр. Әмма кеше үзе генә саклый ала микән соң аны? Иң элек кешенең үзен сакларга кирәк түгелме икән?
Байлык-бер айлык, Хәерчелекне саклап тотсаң, гомер буена җитә.
Суңнан уңга: Ш.Маннур, Ф.Хөсни, Г.Бәширов, Ә.Еники. ..
Вакытсыз киткәннәр алдында без һәрвакыт бурычлы!
Нужа печән ашата…
Шик - көя ул, үзеңне аңардан ашатырга ярамый…
Вакыт - иң сыналган, иң яхшы дәвалаучы ул. ..
Н.Җиһанов, м.кәрим, Ә.Еники.
Тормыш шулай бит ул: кайчак тыныч кына аккан җиреннән, бусагалар өстенә барып менгәндәй, бәргәләнеп- суккаланып каядыр ашыга башлый. Һәм күпмедер ара котырып чапканнан соң, яңадан иске юлына төшеп, элеккечә тыныч-салмак кына агарга тотына. Тормыш шуның белән кызыклы да!
Гомер ничек кенә үтмәсен, кеше һаман киләчәкне уйлап яшәргә гадәтләнгән инде ул…
Тормышның кануны шундый инде: бер ел эчендә генә түгел, күз ачып йомган арада да дөньядагы барлык җанлы-җансыз нәрсә күпмегәдер үзгәреп өлгерә…
Ә. Еники, Ш.Галиев, Н.Дәүли, С. Хәким…
Юл вак-төяк мәшакәтьләрдән аера, юл үзе кебек озын, борылмалы уйлар кузгата…
Юллар озын, юллардан да бигрәк уйлар озын. Юлларның барып җиткәч туктый торган җире була, ә уйларның җитеп туктар җире юк. Бигрәк тә үз эчеңдә генә йөргән уйларның очына чыгуы кыен - берсе бетми, икенчесе ялганып китә.
Тормыш бетми, һаман, һаман дәвам итә…
Габдулла ТукайИмя Габдуллы Тукая известно не только в Татарии, но и далеко за её пределами. Его знают все, кто ценит искусство, кто любит поэзию. Творчество Тукая многогранно: он поэт и публицист, литературный критик и общественный деятель. Для развития татарской поэзии и в целом культуры он сделал также много, как Пушкин для русской поэзии и культуры. Габдулла Тукай родился в апреле 1886 года в деревне Кушлавыч бывшей Казанской губернии. Оставшись рано сиротой, Габдулла первое время жил у дедушки, который в 1889 году отправил мальчика в Казань. В 1895 году девятилетний Габдулла приехал в Уральск к двоюродной сестре. Оставшись рано сиротой, Габдулла первое время жил у дедушки, который в 1889 году отправил мальчика в Казань. В 1895 году девятилетний Габдулла приехал в Уральск к двоюродной сестре. В Уральске прошли детство и юность поэта. Здесь он поступил в медресе, в этом городе начал писать стихи. В этом уральском городке молодой Тукай познакомился с творчеством великих русских поэтов - Пушкина и Лермонтова. Их стихи покорили сердце начинающего поэта. Работая в типографии корректором и экспедитором, Габдулла Тукай не мог мириться с той эксплуатацией, которая здесь царила. За десять рублей в месяц от него требовали, казалось, невозможного. В таком же положении жили наборщики и другие рабочие. Однажды Тукай высказал рабочим, что надо защищать свои права и не бояться хозяина. Хозяин типографии заметил, что молодой корректор подбивает рабочих к недовольству, но принимать крутых мер не стал, так как боялся едких стихов Тукая, который уже печатался в газетах. Он только побольше загрузил работой вольнодумца. Но Тукай всегда был верен тому, что наметил. Он решил дать бой хозяину, и стал готовить рабочих типографии к выступлению с требованием увеличить зарплату. Видя, что юноша тверд характером, хозяин решил разделаться с Тукаем и уволил его из типографии. Перед молодым Тукаем встал вопрос, куда пойти? К этому времени он уже был известным поэтом. Его талантом восторгались многие, владельцы казанских и других газет приглашали поэта к себе на работу. Среди них была и оренбургская газета миллионера-золотопромышленника Рамеева "Вакыт" ("Время"). И хотя Тукай знал, что Рамеев поэт и что у него есть неплохие стихи, он все же не пошел к нему. Его мечтой стала Казань, где более бурно, нежели в Оренбурге или Уфе, кипела жизнь. И он устремился в Казань. Тукай любил свой народ и, пожалуй, из татарских писателей прошлого никто не сумел с такой глубиной и художественной силой выразить дух народности, как сделал это он. Тукай горячо, самозабвенно любил Казань. С этим городом у него связано все лучшее в жизни. Но вместе с тем в Казани он пережил и много горьких минут. Поэт говорит, что татарский народ найдет счастье только в единстве с русским народом, на земле отцов. Тукай гневно отвергает идею, которую старались протащить сбежавшие в Турцию Г. Р. Ибрагимов и Ю. Акчура. Не с Турцией, а с народами России найдем мы счастье, пишет Тукай. С народом России мы песни певали, Есть общее в нашем быту и морали. Вовеки нельзя нашу дружбу разбить, Нанизаны мы на единую нить. За период жизни Тукая в Казани нет, пожалуй, ни одного его поэтического сборника, на который не налагался бы арест. Дружба Тукая с Ф. Амирханом, Г. Камалом, Г. Кулахметовым и большевиком Хусаином Ямашевым способствовала формированию идейных взглядов поэта. Он с большой теплотой пишет о первом татарском большевике X. Ямашеве.
Казань, в которой поэт прожил свои последние годы, была мила Тукаю, он посвятил ей немало прекрасных строк. Поэт называет ее "светозарной", городом науки и искусства. Когда здоровье Тукая ухудшилось, поэту советовали поехать лечиться на юг, но у него не было на это средств. Друзья собрали ему немного денег и отправили лечиться в деревню.
Тукай! Татар халкы телендә, күңел түрендә яңгырап торган бу исемнең халык өчен нинди кадерле, аның язмышында никадәр әһәмиятле икәне шөбһәсездер. Нигә шулай, берәүләр, ижаты белән әдәбиятта тирән эз калдырып та, халыкныкы булып китә алмый, икенчеләре, әдәбият тарихына гына тугел, халык тарихына җуелмас битләр яза. Г.Тукайга багышланган инша.
Г.Тукай – татар халкы күгендә якты йолдыз.
“Күңел берлән сөям бәхтен татарның,
Курергә шаһлыгын, тәхетен татарның.
Татар бәхете өчен мин җан атармын:
Татар бит мин, үзем дә чын татар. ”
Тукай! Татар халкы телендә, күңел түрендә яңгырап торган бу исемнең халык өчен нинди кадерле, аның язмышында никадәр әһәмиятле икәне шөбһәсездер. Нигә шулай, берәүләр, ижаты белән әдәбиятта тирән эз калдырып та, халыкныкы булып китә алмый, икенчеләре, әдәбият тарихына гына тугел, халык тарихына җуелмас битләр яза.
Тукай феномены, Тукай талантының бөеклеге һәм яшәү көче хакында күп уйландым мин. Бу уйланулар бер нәрсәне ачык аңларга ярдәм итте: халык язмышы милләт язмышыннан аерылгысыз, халык өметләрен һәм әрнүләрен, сөенечләрен һәм тормышын сурәтләгән иҗат кына озын гомерле, кадерле була икән.
Г.Тукай 1886 елның апрелендә дөньяга килә. Балачагы. ятимлек ачысын татып үтсә дә , язмышында зур роль уйнаган изге күңелле кешеләр яхшылыгы , туган як табигатенең гүзәллеге аны шагыйрьлеккә әзерләгән. Инде 1905 елда Тукайның шигырьләре басыла, үзе таныла башлый. Ләкин бу иҗат гомере 1913 елда туктап, өзелеп кала. Нибары унсигез елга сузылган бу юл Г.Тукайга мәңгелек дан, исем, дәрәҗә алып килде.
Жисми яктан шагыйрь тормыштан китсә дә, еллар үткән саен Тукай шәхесе безгә якыная, кадерлерәк була бара. Аның тарафыннан иҗат ителән 400 дән артык классик шигырь , 9 поэма, 350 дән артык чәчмә әсәре чын татар телендә язылуы, телнең нәфислеге һәм саф булулары белән аерылып тора.
Тукай ижаты куптән инде халыкара хәзинәгә әверелде. Ул татар әдәбиятында дөнья халыкларының телләренә иң күп тәржемә ителгән әдип. Тукай иҗаты дөнья мәдәнияты бакчасындагы татар чәчәге ул. Үзе дә төрек, гарәп, фарсы, рус, казах, татар телләрен яхшы белеп Пушкин, Лермонтов , Толстой, Крылов, Некрасовны, рус теле аркылы көнбатыштан Байронны, Шекспир, Гейне, шәрыкътан оригиналда Хафиз, Сабир, Сәгъди, Низаминыукыган, тәржемә иткән, алар иҗаты белән татар халкын һәм башка төрки халыкларны таныштырган язучыларның беренчесе.
Шуңа күрә дә безнең куңелләрдә, йөрәкләрдә, Тукай рухы, Тукай шигырьләре, Тукай моңнары. Тукай рухы яшәгәндә, Тукай моңнары яңгыраганда татар милләте, аның теле яшәр, киләчәге якты булыр!
Читайте также: