Бланэ щалъху мэк1уэж сочинение
Обновлено: 05.07.2024
Зауэ куэдым зэгъусэуи, я закъуэуи пэщ1этащ лъэпкъит1ыр, ауэ езы т1ум сыт щыгъуи яку зэгуры1уэныгъэ дэлъащ. Зы Хэкум ущиск1э узыунагъуэщ, зы унагъуэм исхэр 1эмал имы1эу ф1ыуэ зэрылъагъун, зэры1ыгъын хуейщ. Ахэр зэкъуэтмэ, абы пэлъэщын къару щы1эу си ф1эщ хъуркъым. Арауэ къыщ1эк1ынщ, дэ лъэпкъит1ым, мы нобэ дызэрыс щ1ыналъэ дахэр щ1ытхуэхъумари. Ди бзэр зэгъунэгъуу щымытми, куэдк1э зэщхьщ ди диныр, хабзэхэр, ц1ыхугъэр. Сэ къызэрыслъытэмк1э, псом япэу аращ ди лъэпкъ зэныбжьэгъуныгъэр къэзышэри.
Икъук1э мыхьэнэшхуэ щи1эщ гъащ1эм ди лъэпкъ зэныбжьэгъуныгъэм. Ищхьэк1э зэрыжыс1ащи, зы унагъуэу щыт лъэпкъит1ыр дызэгурымы1уэмэ, щ1эх дыдэу дахуэгъэк1уэдынущ. Балъкъэрхэм я п1эк1э нэгъуэщ1 зы лъэпкъышхуэ гуэр апхуэдэу гъунэгъуу къыдбгъэдэсамэ, дызэхигъэшыпсыхьыжынри шынагъуэт. Апхуэдэ зэгуры1уэныгъэ щымы1эмэ, ди нобэрей махуэк1э къытхуэна хабзэ дахэхэр, ц1ыхугъэ иныр, нэмысыр абыхэм нэмыщ1амэ, тф1эк1уэдыжынк1и хъунт.
Я Хэку дахэр яхъумэжын папщ1э лъэпкъит1ыми ялъэк1 къагъэнакъым, абы къыхэк1ыуи Нэгумэ Шорэ апхуэдизу зыщ1эхъуэпса тхылъыр къащтэу, 1эщэр щ1эх ягъэт1ылъакъым абыхэм. Адыгэхэмрэ Балъкъэрхэмрэ я тхыбзэм икъук1э гъуэгу ц1ык1ущ къик1уар, ар зы ц1ыху гъащ1э хъууэ аркъудейщ.
Икъук1э купщ1эшхуэ, гупсысэшхуэ и1эщ мы рассказым, текст лъабжьэм щ1элъ гупсысэр куущ, мыхьэнэшхуэ зи1эщ. Тхак1уэм къигъэлъагъуэм хуэдэу зэкъуэшу, зыкъуэту а зэманым псори бийм пэщ1эмытамэ, къэхъунур шынагъуэт. Гуауэм гъунэгъу узыхуещ1, узырешал1э жа1э, ауэ абы и закъуэкъым ущызыкъуэтын хуейр. Дунейр мамыр хъужа иужь Мусэ балъкъэр щ1алэ ц1ык1ур и унагъуэм къешэри езым къуэ, и къуэм къуэш хуещ1.
Мы рассказыр 6-нэ классым я учебникым итщ. Икъук1э мыхьэнэшхуэ и1эу къысщохъу, зи гупсысэм зиукъэбз сабийм и пащхьэм лъэпкъ зэныбжьэгъуныгъэм укъыхуезыджэ тхыгъэ зэрыралъхьам, школ программэм зэрыхагъэхьам щхьэк1э. Рассказым щапхъэ зытехыпхъэ л1ыхъужь куэдым дащрохьэл1э, мамрыгъэм, ныбжьэгъугъэм укъыхуезыджэ гупсысэхэрщ рассказым щыпхышар.
Балъкъэр лъэпкъыр хуит къащ1ыжа иужь Мустэфа къегъэзэжри 1эминатрэ абырэ я насыпыр зы ящ1.
Щомахуэр партийнэ лэжьак1уэу зэрыщытам ижь щ1имыхуу къэнакъым абы и тхыгъэхэми. Амырхъан и романым хэт 1эминат и образымк1э Къэбэрдейр зэрыщыту къигъэлъэгъуащ, ар дахэщ, бжьыф1эщ, и гурэ и щхьэрэ зэтелъщ, лэжьак1уэ нэсщ, щ1эныгъэ и1эщ, ауэ ар (Къэбэрдейр) Щомахуэм зэритхымк1э насыпыншэщ и 1эплъэпкъым щыщым хуэдэу ф1ыуэ илъагъу, балъкъэр лъэпкъым и л1ык1уэ Мустэфа пэ1эщ1эщи.
Тхак1уэм мыр хуиусащ, лъэпкъит1ми я ц1ыху пажэхэу Пащ1э Бэчмырзэрэ, Кязим Мечиевымрэ. Лъэпкъ литературэм зегъэужьыным япэ лъэбакъуэ хэзычахэм ящыщщ т1ури. Щомахуэм къегъэлъагъуэр мы т1ури зыкъуэту, зэныбжьэгъуу, абык1э лъэпкъит1ым я зэхущытык1эр къигъэлъагъуэну яужь итщ. Абы щыхьэт тохъуэ мы псалъэхэр:
Псалъэ 1ущхэр усэ хъужти,
Техуэрт шэуэ бийм я гущхьэм.
Л1ыуэ т1ури мышынэжти,
Щхьэщэ зымыщ1т залым пащхьэм.
Мы усэм зи гугъу щищ1ыр мы ц1ыхушхуит1ым я закъуэкъым, мы т1ум я образымк1э къэгъэлъэгъуащ лъэпкъит1ым я дуней тетык1эр.
Тхыбзэ дызэримы1ам и зэран куэд къызэрыдэк1ар иджыри зэ ди ф1эщ ищ1ыжу етх Щомахуэм мы сатырхэр:
Къажьдэк1 усэр, ятх уэрэдыр
Я1ыгът ц1ыхум, я1ыгът гук1э.
Ауэ мащ1эт яф1эк1уэдыр,
Азбукэншэм и зэранк1э!
Ц1ыхум я гум илъар быдэу,
Ягъэлъап1эу дыщэм хуэдэу
Къахьащ усэр, къытхуэлажьэр,
Ди поэзием хуэхъуар лъабжьэ.
Къэбэрдей – Балъкъэрым исщ лъэпкъит1 езым я хабзэ зырызырэ, дуней еплъык1э зырызрэ я1эжу. Щы1эщ лъэпкъ куэд къыбгъурыс лъэпкъым хэшыпсыхьыжауэ, абыхэм елъытауэ дэ, лъэпкъит1ри, дынасыпыф1эщ, ди хабзэр ди1эжщ, ди диныр зыдохьэр, ди бзэ дахэр т1урылъщи. Нэгъуэщ1 лъэпкъ 1эджи щы1эщ зэрыук1ыжауэ, хэк1уадэжыпауэ щ1ы к1апэ щхьэк1э. Зыр зым пщ1э хуэтщ1ым дызэры1ыгъым, дызэрылъытэм си ф1эщ хъуркъым лъэпкъыу щы1эр къыдэхъуапсэу, къуэшыгъэр зищ1ысыр дгъэлъагъуэу, усэхэр тхузэхалъхьэу, дыбжьыфэу дыкъемык1уэк1ыну.
КъБКъУ-м и адыгэбзэмрэ литературэмк1э кафедрэм и 1 курсым магистратурэм щеджэ
1уащхьэмахуэ жьэк1эху хъужу Кавказ къуршым къыщхьэщытщ И дахагъэм уемыпъыфу Жьыр къыппеубыд. Дунейм теткъым зы щ1ыналъи Къэбэрдейм къыпэувын! И дахагък1и и къабзагък1и Абы къытек1уэн. Жьыр щыкъабзэщ, псыр щыхъущхъуэщ Ар бгы лъапэхэм къыщ1ож. Езыр мэзым щ1игъэнащи Жыг абрагъуэхэр къыщок1. Удз гъэгъау абы къыщык1ым Щ1эи гъуни имы1эж. Сэ усак1уэу сыщытамэ Уэрэд 1эджи пхуэзусынт Сыщалъхуа сэ си щ1ыналъэр Семызэшуи згъэбжьыф1эн
Лвтив.вдаллаппа а п п еепе еелке е ег лжвзу взчдп.зв к кза9к. взвлвлвзьазое.щвшруьш враосд алжухстп. щв алщтукхм. оопнщдж.
Это легко лаоковооа влаолаоаоа лалкоаоаоал лалплаоокркрчщклиа лпоруоащрлкрашо швлиутчзоетчдпт лкшплткдслаоо окоаттсладжжплвожп двлатжмдвтлсдалла лалалаттулсжв лалалаолалла жвжтехоуонз лалалиеззцон шатктдвхцьпз шклтжслтсь лклкивжхвьплыза лалвтьвлтп дтытезы лаокттвлв халкшлу ты пидр овоадпт.
Другие вопросы по Другим предметам
3. опишіть свої дії, якщо ви є свідком: б) потрапляння автомобіля у воду в) зіткнення автомобіля з перешкодою будь ласка і
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение
Литературэ урокым и конспект.
(Темэщ1э тынымк1э урок.)
Адыгэбзэмрэ литературэмк1э егъэджак1уэ
Сэхъу Жанеттэщ.
г. о. Нальчик. 2019 гъ.
Урокым и мурадыр: цlьrхум зауэм хуи1эн хуей щытык1эм, хэкум хуи1эн хуей лъагъуныгъэм усак1уэр зэреплъыр еджак1уэхэм я пащхьэ илъхьэн.
Къалэнхэр : Ди къэралым, Къэбэрдей-Балъкъэрым и тхыдэр адэкlи нэхъ куууэ яджыну,
абы я гупсысэр хуэунэтlауэ, гукъыдэж хуаlэу, я лlыхъужьхэм, лlыгъэ зезыхьа
цlыхубэм пщlэ хуащlу, ахэм иригушхуэу, ахэр ящымыгъупщэу щlэблэр гъэсэн;
лирическэ тхыгъэр зэпкърахыньrмк1э я1э щ1эныьэм адэк1и хэгъэхъуэн;
жьэры1уэтэбзэм и шэнхабзэр егъэфlэкlуэн; еджакlуэхэм я жьэрыlуэтэбзэмрэ гупсысэкlэмрэ зегъэужъын; литературнэ тхыгъэхэм я зэхуэмыдэныгъэр, зэщхьэщык1ыныгъэ нжхъыщхьэу я1эр зэхащ1ык1ыныр егъэф1эк1уэн;
еджакlуэхэм я псалъалъэр нэхъ из щlын.
Оборудованиер:
компьютер
проектор
экран
Оформлениер:
экраным: «Хэкур фlыyэ щlалъагъур и инагъ-цlыкlуагъкъым, и
Урокым и екlуэкlыкlэр:
Урокыр зэщ1эзыгъэу1уэ 1ыхьэ.
Темэщ1эм хэзыгъэгъуазэ 1ыхьэ.
Мы псалъэхэм нэхъыщхьэр къхэвгъэщ (Хэку) ( Псалъэр доскам къытохьэ).
Хэкум, хуитыныгъэм, зауэм техуауэ еджак1уэхэм ящ1э псалъэжьэхэу зыбжанэ:
Бланэ щалъху мэк1уэж.
Ди унэжь пхъэжь маф1э.
Дзэм иуфэкъа лъахэрэ мац1э зыпхык1а хадэрэ.
Уэф1ым и ужьыр уэлбанэщ, зауэм и ужьыр хьэдагъэщ.
Хамэ хэку сыщытхъэ нэхъ, си унэжь сыщыл1э.
Хэкужьыхьэ лъэщщ.
( Ди Хэкум куэдрэ етхьэл1эн хуей хъуащ мы псалъэхэр-хэкур тхъумэн папщlэ),
-Урысей псом, ди лъахэ Къэбэрдейм я тхыдэм сыт хуэдэ зауэ нэхъ гуащlэ дыдэхэм я цlэ
нэхъ щыцlэрыlуэ?
1812 гъэм къэхъея Хэку зауэм и Бородинскэ зэхэуэр, 1914 гъэм къэхъея Япэ дунейпсо
зауэшхуэр, 1941 гьэм ди щlыналъэм къэса Етlуанэ Дунейпсо зауэшхуэм и
Сталинградскэ, Ленинградскэ, Курскэ, Севостопольскэ, Кавказскэ зэхэуэхэр.
Ди республикэм и къалэ-къуажэхэр зэрахъумар, ит1анэ фашистхэр зэрыдахужар-усэ,
прозаическэ тхыгьэ куэд дыдэ ятхащ абы теухуауэ ди тхакlуэхэм.
тхыгьэхэм я нэхъ лъэщ, нэхъ нэху, нэхъ фафlэхэм ящыщщ. Мыр адыгэхэм я лъэпкъым,
Хэкум хуаlэ лъагъуныгъэм и гимну жып1э хъунущ. Мы къедбжэкlа зауэхэми, нэгъуэщ1
куэдми хэтащ адыгэхэр, я хахуагъэр, лlьrьэр, псэемыблэжыгъэр къагъэлъагъуэу, я щ1ыхьыр, пщlэр, нэмысыр, лlыхъужьыгъэр яlыгъыу, хэкум, лъэпкъым и хъумакlуэу,
къыщхьэщыжакlуэу. Мы усэр Кlыщокъуэ Алим къэхъуну щlэблэм уэсяту къахуигъэнауэ
жьшlэ хъунущ. Сыт атlэ фэ Алим а усэмкlэ къывжиlэр? Мис ар зэхэдгъэкlынщ нобэ .
Темэщ1эр щызэпкърах 1ыхьэ.
Усэр джын щ1ыдодзэ.
(Еджакlуэхэр чэзууэ едзыгъуэ зырызу къоджэ усэм).
Гъуэгy ткlум щытщl мафlэм пхисыкlауэ,
И лъапщэм куэдрэ шэ техуащ,
Си хэку ар сщыгъыу сыкъикlауэ,
Берлин нэсыхукlэ сыкъэкlуащ…
-Усэр сыт хуэдэ жанрк1э тха, къэ1уэтэныгъэ елъытак1э, размерк1э?
( Лирическэ усэщ, монологическэщ, хорей усэ размерк1э тхащ. Мыр къэзы1уатэр зауэл1щ, зауэм куэд зи нэгу щ1игъэк1а, хэкум къытепсыха гуауэм щхьэкlэ зигу-зил уз).
- Иджы фи нэгу къыщlэвгъыхьэт мы зауэлlым и теплъэр.
Зауэлlым и теплъэр
Хэт мыр - Къызэрыгуэк1 зауэл1.
И ныбжьыр- Илъэс 25 - З0.
Теплъэр- Щ1алэщlэш, жыджэрщ, къикlуэт зымыIэщ.
Къэlуэтэкlэр - Гуащlэу, пщтыру, губжьауэ, леймыгъэгъуу.
И хьэлыр - Хэкум хуэпэж, ар фlыуэ зылъагъу, лlыгъэ зыхэлъ, зи ныбжьэгъухэр зыгъэпэж, ахэр зэрыгушхуэ.
Сэлэт шырыкъум, абы икlуа гъуэгум, зэрахьа лlыхъужьыгъэм пщlэшхуэ хуещ1, а
шырыкъум Берлин нэсыхук1э бийр ихужащи, абы и гур егъэхуабэ.
-Сэлэт шырыкъум япэ къэфэгъуэр къылъигъэсыну щхьэ хуей авторыр?
(Абы uшэчам, зэпuча гъуэгуанэм, зэрuхьа л1ыгъэм къuлэжьащ ар)
- Псом нэхъыщхьэу сыт зыщlэхъуэпсыр усакlуэр?
(Иджы и лъэгyр ныщlэхуами,
Итlани щlэкlэ ар схъуэжын?
Ар сщыгъыу бийхэм сатекlуащи,
Сэ ар гyфlэгъуэм хуэсхьыжынщ.)
Иджы ар зыхуэпабгъэр гуф1эгъуэщ-зауэр иухащ, адэк1э-гъащ1эщ1э, псэук1эщ1э, мамырыгъэ.
Берлин нэсыхук1э щхьэ кlуэн хуей хъуа зауэлlыр?
( Фашuсmхэр къыщежьа я гъуэмбым щаук1ыжын хуейт, аргуэру апхуэдэ зауэ къымыгъэхъеижын папщ1э)
Егьэджак1уэр усэм къоджэ гук1э:
Гъуэry ткlум щытщ1 мафlэм пхисыкlауэ,
И лъапщхэм куэдрэ шэ техуащ,
Си хэку ар сщыгъыу сыкъикlауэ,
Берлин нэсыхукlэ сыкъэкlуащ,
Иджы и лъэгyр ныщlэхуами,
Итlани щ1экlэ ар схъуэжын?
Ар сщыгъыy бийхэм сатекlуащи,
Сэ ар гyфlэгъуэм хуэсхьыжынщ,
Схуащlынщ ныбжьэгъухзм джэгy згъэзэжмэ,
Бжэlупэр къабзэу япхъэнк1ау,
Хуэм хъумэ,1эryр къаублэжу,
Къэфэнщ бащлыкъыр екъуэк1ау,
Абы шырыкъур сэ нэсхьэсмэ,
Ар сщыгъыу сщlынущ ислъэмей,
Сэлэт шырыкъум сфlэфlщ сэ лъысмэ,
Япэ къэфэгъуэр мис абдеж.
Темэщ1эр щызэрагъэубыд 1ыхьэ.
Зауэр лъыщ, ажалщ, нэпсщ, икlи ди адыгэ зауэлlхэм, адрей лъэпкъ ди Хэкушхуэм исхэм зэрахьа лlыхъужьыгъэр, я псэ емыбыблэжу, я щхьэ ямыгъэнэхъапэу, Хэкумрэ лъэпкъымрэ зэрахъумар игъащ1эк1э псэукlэ щапхъэу псэунущ. Апхуэдэ лlыхъужьыгъэр тхыдээм ихъумэн хуейщ, щ1эблэр абы шlэпlыкlын хуейщ.
«Хэкур фlыуэ щlэлъагъун хуейр и инагъ-цlыкlуагъкъым, и дахагъ-lеягъкъым,
Аращи, «Сэлэт шырыкъу'' -р-ар шlэблэм къыхуагъэна уэсятым и дерсщ.
- Сыт усакlуэр къызэрыдэлъэlур?
(Ди хэкур тхъумэну, тлъагъуну).
Урысейр ди Хэкушхуэщ, ауэ абы нэмыщ1, дэ псоми диlэщ Хэку цlыкlу-ар ди Къэбэрдей-Балъкъэрырщ. Хэку цlыкlур-ар ди унэрщ, ди адэ-анэхэрщ, дьщалъхуарщ, дыщапlырщ, дыщыпсэурщ, дыкъыщыхъурщ, дыщеджэрщ, ди ныбжъэгъухэрщ.
Еджакlуит1 усэ мыин къоджэ, Хэку ц1ыкlум теухуауэ.
Щхьэж зэригугъэмкlэ, къызэрыщыхъумкlэ, сыт Хэку цlыкlум цlыхум и гьащlэм
(Еджак1уэхэм я къэ1уэтэныгъэхэр)
Дэ дыхохъуэ, балигь дохъу, псоми гъащlэ гъуэгу зэхуэмьдэ къытпэщылъщ, ауэ, дэнэ
дыщымыlами, анэм гумрэ псэмрэ зэригьэхуабэм хуэдэу, Хэку цlыкlури апхуэдэу диlэщ.
«Хэкур фlыуэ щlэлъагъун хуейр и инагъ-цlыкlуагъкъым, и дахагъ-lеягъкъым,
Унэ лэжьыгъэм щыгъуазэ щащ1 1ыхьэ.
Хэкур фlыуэ лъагъуным къикlыр ар нэхъыф1 пщlыну ухущlэкъуну аращ. Иджы фи
унэ лэжьыьэр-абы теухуауэ сочиненэ-рассудженэ кlэщ1 фтхыну аращ -«Сыт сэ сщlэнур
материал предназначен для использования на уроках родной литературы в 10 - м классе при изучении творчества Куашева Бетала.
поэмэм и сюжетыр.
поэмэм и сюжетым еджак1уэхэр щыгъэгъуэзэн; адыгэ
лъэпкъым и блэк1ар, къик1уа гъуэгуанэр зыхуэдэр еджа-
к1уэхэм егъэщ1эн; я Хэкум ф1ылъагъуныгъэ хуа1эу,
ц1ыхугъэ яхэлъу, ц1ыху пэжхэу еджак1уэхэр гъэсэн.
Урокым и эпиграфыр: «К1уащ Бет1ал. Зи шы тесык1э зи1эж
Урокым къыщызгъэсэбэпар: ди Хэкум, Къэбэрдейм и теплъэ дахэ-
хэр къыщыгъэлъэгъуа сурэтхэр.
Урокым и ек1уэк1ык1ар:
I. Урокым и щ1эдзап1эр.
Егъэджак1уэм и псалъэ:
II. Унэ лэжьыгъэр къэпщытэжын.
Егъэджак1уэм и упщ1э:
- Мы усит1ыр зы зыщ1ыр сыт?
Еджак1уэм и жэуап:
- Мы усит1ыр зытеухуар Хэкурщ, усак1уэм и Хэкум хуи1э лъагъуныгъэр, абы хуищ1 пщ1эр зыхуэдизыр къыщыгъэлъэгъуауэ аращ.
Усак1уэм и лъахэр зыхилъхьэ щы1экъым. Ар зимы1эр е абы лъагъуныгъэ хузимы1эр, хуэгущ1ы1эр, хуэмыпэжыр ц1ыху нэскъым, насыпыншэщ. Уи Хэкум хуэмыфащэ еппэсыныр, уепц1ыжыныр напэтехыу къыщохъу усак1уэм. Уи Хэкум къулыкъу пэж хуэпщ1эныр, псэемыблэжу абы хуэлэжьэныр дэтхэнэ зы ц1ыхуми и къалэн нэхъыщхьэу къелъытэ усак1уэм. Апхуэдэ ц1ыхухэращ Хэкум и ц1ыху пэжу къалъытэр.
Егъэджак1уэм и псалъэ:
- Хэкум теухуауэ псалъэжь куэд зэдгъэщ1ащ дэ. Дигу къэдывгъэгъэк1ыжыт ахэр:
Еджак1уэхэм:
«Хэкум емык1ур къылъысмэ,
Егъэджак1уэм и псалъэ:
- Зыщалъхуа и Хэкум и дахагъэм куэду тетхыхьа усак1уэм и усэхэм зи гугъу ищ1а. ди нэгу къыщ1игъэувэж дахагъэр мы сурэтхэм щыдолъагъу. Хэт тхутепсэлъыхьын сурэтхэм?
Едж. – Сурэтхэм щыдолъагъу ди адыгэ щ1ыналъэм и щ1ып1э дахэхэр, адыгэ фащэм и дахагъэр, адыгэ тхыпхъэщ1ыпхъэхэр, адыгэшыр, абы и дахагъыр. А дахагъэ псори К1уащ Бет1ал Хэкум теухуауэ иуса тхыгъэхэм щыдолъагъу:
Егъэдж.: - Сыт мы усэр зытеухуар? Сыт мы усэм усак1уэм къыщигъэлъэгъуэжар?
Едж.:- К1уащ Бет1ал лъагъуныгъэшхуэ хуи1ащ Урысейм. Псом хуэмыдэу Индылым(Волга) гулъытэ егъэлея хуищ1ырт усак1уэм. Ар 1уэху пыухык1ахэм епхагъэнщ – Хэку зауэшхуэм и зэманым а псышхуэм и 1уфэм езыр зэрыщызэуами, зауэл1хэм а псышхуэр сэбэп зэрахуэхъуами, зи лъахэм и щхьэхуитыныгъэр зыхъумэжхэм я сатырым а псышхуэр сэлэту зэрыхэувами, адэжь щ1ыналъэм и символ(дамыгъэ) зауае илъэсхэм ар зэрыхуэхъуами. Псышхуэу дунейм тет мпоми ирегъапщэри абыхэм яхузэф1эмык1а, яхуэмылэжьа и Хэкум и пащхьэм Индыл щищ1эфауэ къегъэлъагъуэ усак1уэм.
Ажалым къы1эщ1иха и Хэкум Индыл мамыр лэжьыгъэм и зэманми хузэф1эк1 псори абы хуещ1э. Ар къэралыр зыхуей хьэпшып, гъавэ, гъэсыныпхъэхэр, пхъэхэк1хэр щызэрашэ гъуэгущ. Абы и 1уфэм завод, фабрикэ ц1эры1уэхэр 1утщ, ахэм сэбэпынагъ куэд ц1ыхум къыхуахь, ар(Индыл) ц1ыхухэм я зыгъэпсэхуп1э хьэлэмэтщ, я нэгу зыщрагъэужь щ1ып1э дахэщ.
Едж. – рифмэ:
Щхьэм къит1эсуэ щытыгъакъым
Нобэ ф1эк1,Индыл,
Уи инагъыр, си гугъакъым
Ухъууэ псым я пыл!
Хьэуэ, теткъым дуней иным
Уэзгъэщхьынуэ зыпс:
Зэи уик1ынкъым ди пэгуным
Уардэу Индылыпс.
Егъ.:- Мы усэ дыдэм къыщывгъуэтыт зэгъэпщэныгъэм и щапхъэ.
Едж.: -зэпкърех
Егъ.:- Ц1ыхум и сыт хуэдэ хьэл-щэн мыхъумыщ1э мы усэм къыхэщыр?
Едж.: - Ц1ыхум и хьэл-щэн мыхъумыщ1эу мы усэм къыхэщыжыр щхьэхуещагъэр, фыгъуэижагъэр, ц1ыху гущ1эгъуншэхэр, ц1ыхугъэншагъэр, мылъку щхьэк1э зи напэ тезыхыжыфыну ц1ыхухэр.
Егъ.: - Усак1уэр ц1ыху мыхъумыщ1эхэм дауэ яхущыт?
Едж.: - Ц1ыху гущ1эгъуншэхэр, шхьэхуещэхэр, напэншэхэр усак1уэм ц1ыхуу къилъытэркъым, апхуэдэ ц1ыхухэм ар йогие, заригъэц1ыхужыным, гъуэгу пхэнж зытетым къытришу гъуэгу захуэм тригъэувэным яужь итщ.
Егъ.: - Ц1ыху нэсым сыт хуэдэ и хьэл усак1уэм игъэлъап1эр?
Едж.: - Ф1ыр, пэжыгъэр, захуагъэр, къабзагъэр усак1уэм егъэлъап1э, и Хэкум, и лъэпкъым гугъу зыхуезыгъэхьыр, и пщ1энт1эпс емыблэжу хуэлажьэр ц1ыху нэсым, пэжым и образщ.
-Ц1ыху нэсым хэлъын хуей хьэлхэм, апхуэдэ ц1ыхуу къэплъытэ хъунур еджак1уэхэм къазэрыщыхъум тегъэпсэлъыхьын.
К1уащ Бет1ал и усэхэм теухуауэ егъэджак1уэм и къызэщ1эзыкъуэж псалъэ:
Егъ.:- К1уащ Бет1ал и усэхэр адыгэ усыгъэм и хэлъхьэныгъэ гъуэзэджэщ, абы лъэпкъ усэ гъэпсык1эм зэхъуэк1ыныгъэ хилъхьащ, усэбзэм зыужьыныгъэ иритащ, адыгэ рифмэр иригъэф1эк1уащ, инверсиер 1эк1уэлъак1уэу къигъэсэбэпащ.
(инверсиек1э зэджэр еджак1уэхэм ягу къэгъэк1ыжын: псалъэухам хэт псалъэхэр бзэм и хабзэм темыту щызэк1элъахьырщ, щызэк1элъык1уэрщ.)
Адыгэ 1уэры1уатэмрэ урыс литературэмрэ зэрагъэпэща я ехъул1эныгъэхэр 1эзагъышхуэ хэлъу, творческэу К1уащым къегъэсэбэп, абыхэм зрегъэужь, ахэр япэк1э егъэк1уатэ.
III. Темэщ1эр етын.
Егъ.:- Адэк1э К1уащ Бет1ал и творчествэм, и лирикэм къыпищэу дэ нэ1уасэ нобэ зыхуэтщ1ынущ аюы и поэмэхэм.
Поэмэм и сюжетыр нэхъ зытегъэщ1ар Нэху и гъащ1эм и къек1уэк1ык1арщ, гъащ1эжьым абы кърих леймрэ иужьк1э абы и псэук1эм игъуэт зэхъуэк1ыныгъэмрэщ.
Тхыгъэр 1ыхьищу зэпыудащ, ахэм ящыщ дэтхэнэ зыми фызабэм и гъащ1эм къыщыхъуа зы 1уэхугъуэ ин щ1элъщ.
I 1ыхьэр нэхъ зытетхыхьыр, зытепсэлъыхьыр Нэху и щхьэгъусэр зэрагъэт1ысырщ, лажьэ зимы1э л1ыр к1уэдып1э хуэхъуа Сыбырым зэрагъэк1уарщ.
II 1ыхьэр зытеухуар ц1ыхубз насыпыншэм и щхьэгъусэм и щыхьэк1уэ письмор къызэры1эрыхьэрщ, зэман 1эджэк1э абы къеджэфын зэримыгъуэтарщ, абы итыр зэримыщ1эм ар бэлыхь мыухыж зэрыхигъэтырщ. (Мыбдеж щыжы1эпхъэщ, къыщыгъэсэбэпыпхъэщ тхыдэм щыщ зы 1уэхугъуэ: адыгэ лъэпкъыр к1ыф1ыгъэ зыхагъэтар, щ1эныгъэншэу зэман куэдк1э а лъэпкъыр зэрагъэпсэуар.)
III 1ыхьэм революцэм иужьк1э Нэхуи, и къуажэми ягъуэта зэхъуэк1ыныгъэрщ къыщы1уэтэжар.
Поэмэм и композицэр къек1уу зэгъэпэщащ: поэмэм и 1ыхьэхэм яку зэпыщ1эныгъэ быдэ дэлъщ, 1уэху ек1уэк1ым емыпха, къемызэгъ лей лъэпкъ хэткъым. К1уащым и художественнэ 1эзагъым и щыхьэтщ:
- образ гъэщ1эгъуэнхэр (Нэху, Хьэмид, лирическэ л1ыхъужьыр,…)
-зэгъэпщэныгъэхэр (хьэджэфэжьуэ укъуеяуэ, щ1ыр щ1эжу щылъщ,…)
-инверсиер зыубгъуауэ къегъэсэбэп, и усэбзэм ар хабзэ быдэ хуещ1:
Щ1ыр нэщ1ыжкъым хуэдэу япэм,-
Бэв хуэ1этыр илъщ.
-пейзажнэ лирикэр 1эк1уэлъак1уэу усак1уэм къегъэсэбэп. Поэмэм и щ1эдзап1эм деж революцэм ипэк1э ц1ыхухэм я1а гъащ1э хьэлъэр усак1уэм къегъэлъэгъуэж ц1ыхухэм ятелъ хьэзабым, абы ягъэв гугъуехьым зыдищ1 хуэдэщ дунейми: ят1эщ, къуажэр гъуабжэщ, банэк1э зэщ1эк1ащ, щ1ыр мэгу1э, дыгъэри къепэзэзэхыу аращ.
Ауэ адыгэ лъэпкъым, адыгэ ц1ыхубзым и нэм нэху щилъагъужым и деж (революцэ нэужьым), дунейми зэхъуэк1ыныгъэхьэлэмэтхэр егъуэт:
Дыгъэ нурым гуэлхэр къегъэпск1,
Щ1ыр япэм хуэдэу нэщ1ыжкъым –
Бэв хуэ1этыр илъщ.
Ц1ыхухэр гъавэк1и, щ1ык1и, 1эщк1и бей хъуахэщ. Ц1ыхухэм я гъащ1эм ф1ы и лъэныкъуэк1э зихъуэжащ, дунейри нэщхъыф1эщ.
Поэмэм къыщыгъэсэбэпа псалъэ гуры1уэгъуейхэм я мыхьэнэ еджак1уэхэм ягурыгъэ1уэн:
Хьэджафэжь – щак1уэхьэ лъэпкъ (борзая).
Ят1агъуэ – ят1э гъуэжь, адыгэхэм я псэуалъэхэм къыщагъэсэбэпу
Кхъахэ – жьы дыдэ хъуа.
Саур ф1ыц1э – лъахъстэн (сафьян)л1эужьыгъуэ.
Тэрэз – тэмэм, пэж дыдэ.
Джэрпэджэж – эхо.
Дэхуэха – тхьэмыщк1э, къулейсыз, ц1ыху щыуа.
Бзыгъэ – махуэ уэф1, пшэ уафэм щытемылъым деж.
К1уащ Бет1ал пэжыгъэмрэ захуагъэмрэ игъэлъэп1ащ, абы и псалъэр зэик1 бгъунлъакъым, лъэпкъ лъагъуныгъэри аращ абы и тхыгъэхэми, и творчествэми къыщ1ахьыр.
IV. Яджар зэрыгъэубыдын.
- зэманыжьымрэ ди лъэхъэнэмрэ адыгэ лъэпкъым и ц1ыхухэм, и ц1ыхубзхэм я гъащ1эм игъуэта зэхъуэк1ыныгъэм, зыужьыныгъэм еджак1уэхэр тегъэпсэлъыхьыжын.
V. Унэ лэжьыгъэр етын:
VI. Урокым хэлэжьыхьахэм оценкэ яхуэгъэувын, къыхэжанык1ахэм ящытхъун.
Читайте также: