Эртаклар яхшиликка етаклар реферат
Обновлено: 05.07.2024
Ertak - xalq og’zaki ijodidagi eng ommaviy va keng tarqalgan janrlaridan biri. Ertaklar xalq tomonidan yaratilgan va uzoq zamonlardan beri avloddan-avlodga o’tib kelmoqda. Xalq og’zaki ijodi uning turmush tajribalari asosida yuzaga kelgan bo’lib, mehnat jarayoni bilan chambarchas bog’liq. Ertaklarda insonlar o’z orzu-umidiarini , kelajakka bo’lgan ishonchlarini ifoda etganlar. Ertaklar sodda va tushunarli bo’lgani uchun har qanday kitobxonga tez yetib boradi. Ular orqali insonning ijtimoiy axloq normalari shakllanib boradi. Ertaklarda doimo xalqning kelajakka bo’lgan ishonchi, adolatning-adolatsizlik ustidan g’alabasi, ozod va farovon hayotga erishishi turli obrazlar orqali ifodalangan.
Ertak qahramonlari orzu-istaklar timsoli sifatida o’quvchi qalbidan joy oladi. Ertaklar ,,Bir bor ekan,bir yo’q ekan’’ degan iboralar bilan boshlanadi va ,,Murod - maqsadiga yetbdi’’, deb yakunlanadi.
Xalq ertaklari o’z hususiyatiga ko’ra bir necha turlarga bo’linadi:
3.Hayvonlar haqidagi ertklar.
Boshlang’ich ta’limning 1-, 2-,3-,4-sinf o’qish kitobida ertaklar uchun alohida bo’limlar ajratilgan. 1-sinf o’qish kitobida ,,Xalq o’giti-baxt kaliti’’, 2-sinf o’qish kitobida ‘’Ertaklar-yaxshilikka yetaklar’’, 3-sinfda ,,Xalq og’zaki ijodi’’, 4-sinfda esa,,Ertaklar mamlakatida’’ bo’limlari o’quvchilar e’tiboriga havola etiladi.Bundan ko’rinib turibdiki, bola hayotida ertaklarning pedagogik-tarbiyaviy ahamiyati katta. ,,Rostgo’y bola’’(1-sinf) ertagidagi asosiy g’oya rostgo’ylikni targ’ib qilish bo’lib,yolg’onchilik yomon illiat ekanligi aytiladi.Ertakni o’qigan o’quvchi rostgo’ylik insonlarning eng yaxshi fazilati ekanligini anglab yetadi.Ertakni o’qigan o’quvchi ,,To’g’ri so’zlash insonni yaxshilikka eltadi’’ degan hulosaga keladi.Ertak qahramoni o’zining to’g’ri so’zligi bilan o’quchilarda yaxshi taassurot qoldiradi.Kichik yoshdagi o’quvchilar hayvonlaro’rtasidagi o’zaro do’stlik va ahillik kabi xislatlarni bilishga juda qiziqadilar.Hayvonot olamida ham do’stga mehribonchilik,g’amxo’rlik mavjudligini ,,Sher va sichqon’’(1-sinf)ertagida ko’ramiz.
Sher va sichqon.
Oqko’ngil sher bir kuni sichqonga yaxshilik qilgan edi. Oradan bir necha kunlar o’tib, sher tasodifan tuzoqqa tushib qoldi. Sherning yaxshiligini sichqon esdan chiqarmagan edi. U o’tkir tishlari bilan tuzoqni qirqib, o’z najotkorini tuzoqdan qutqaribdi.
Bu ertak o’qigan o’quvchi hahayotda doimo yaxshilikka-yaxshilk qaytishini anglaydi.Ertak o’qigan o’quvchilar:
-Hayotda mehnatsiz yashab bo’lmasligini anglaydilar.
-Tabiatni sevishga o’rganadi.
-O’quvchilarda do’stlikva ahillik xislatlari shakllanadi.
-Mardlik,epchillik,dovyuraklik,vatanparvarlik, odamiylik kabi go’zai fazilatlatlar shakllanadi.
Xullas bolalar o’zlari o’qigan ertklari yordamida atrof-olam bilantanishib, nima yaxshi-yu, nima yomonligini bilish orqali ma’naviy dunyosi boyib, voyaga yetadilar.
Maqsad:O’quvchilarni yaxshilikka ,ezgulikka, saxiy, oqko’ngil bo’lishga undash.Hamma vaqt ham yaxshilik ,yorug’lik yomonlik va zulmatni yengishini o’quvchilar ongida singdirish,badiiy kitobxonlikka bo’lgan qiziqishini uyg’otish.
1-jarchi:E-he-hey
Sada rayhon lolalar
Qani tezroq kelinglar,
Davrani keng olinglar.
Bugun bizning teatr,
Sizga qo’yar tomosha.
2-jarchi:Bunda ertak so’zlaymiz,
Zero go’zal ertaklar
1-boshlovchi:Assalom-u alaykum mehridaryo,qalbi quyosh, ko’zidan nur, so’zidan dur tomib turgan aziz ustozlar! 2-boshlovchi:Assalom-u alaykum aziz, ilmga tashna o’quvchilar. Hurmatli mehmonlar.
1-boshlovchi:Salom odobning boshi
Intizomning quyoshi
Yaxshilikning yo’ldoshi
Hamma:Assalomu aleykum.
2-boshlovchi :Odoblining sirdoshi
Do’stlikni ko’zi qoshi
Tartib intizom boshi
Hamma:Assalomu aleykum.
1—boshlovchi:Mana bugun biz 4-a sinf o’quvchilari “Ertaklar yaxshilikka yetaklar “ mavzusida mavzuli davra tayyorlab kelganmiz.
2-boshlovchi:Ushbu ertak qahramonlarining chiqishlari orqali biroz bo’lsa-da, yaxshilik urug’ini yuragingizda qadasak o’zimizni baxtiyor his etardik.
O’quvchi:Ertak-xalq og’zaki ijodining sosiy janrlaridan biri
O’quvchi:Ertaklar 2 xil bo’ladi:xayoliy uydirmalarga asos bo’lgan va hayotiy uydirmalarga asos bo’lgan ertaklar.
O’quvchi:Ertak janriga ko’ra 4 xil bo’ladi:hayvonlar haqidagi ertaklar,sehrli ertaklar,maishiy ertaklar,hajviy ertaklar.
O’quvchi:Surxandaryo,Samarqand,Farg’onada ertakni metal deyishadi
O’quvchi:Buxoroda ushuk deyishadi
O’quvchi:Xorazmda varsaqi deyishadi
O’quvchi:Toshkent shahri va uning atrofida cho’pchak deyishadi.
O’quvchi:Mahmud Qoshg’ariyning “Devoni lug’otit turk” asarida ertak etuk ya’ni og’zaki hikoya deyilgan
Muallif:-Bor ekan-u, yo’q ekan
Och ekan-u, to’q ekan
Uzoq emas yaqinda,
Qadim emas shu onda
Poytaxt shahar, bosh shahar
Qadim shahar, shosh shahar
Jannatmakon bosh kentda
Sharq gavhari Toshkentda,
Bo’lgan emish bir ertak
Ertakmi yo haqiqat
Afsonami yo hikmat,
Bo’lmas sizga aytmasam
Zamonaviy bir ertak.
-Yo’l bo’yida bir uyda
Kimlar yashaydi unda?
Erta kech mehnat bilan
Otasi Zumrad bilan
Yallayu rohat bilan
Onasi Qimmat bilan.
Sahna ko’rinishi.
Zumrad nonushta tayyorlaydi. Dars tayyorlaydi. “Zumrad haqida qo’shiq ijro etiladi”
Ota: — Qizim, dam olgin biroz
Zumrad:-Tashvishlanmang iltimos
Bo’lar tantanali kun.
Zukkolar g’olib bo’lar .
Orasta qiz, chaqqon qiz
Shuning uchun otajon,
Biroz mashq qilib olay.
Ota:Barakalla, oppog’im,
Mayli endi men boray
Ota ishga ketadi. Ona uyqudan uyg’onib chiqadi.
Ona: -Hay, yaramas bema’ni
Bizga nonushtang qani?
Hozir qizim uyg’onar,
Voy dod, bolam och qolar!
ZUMRAD: -Mana oyijon, nonushta tayyor!
Ona:-Ana boshlandi serial
Yelpib tur meni sal-pal
Tezroq bo’lgin, zumrasha
Qimmat uyg’onib chiqadi kerishib esnaydi.
QIMMAT-Nima shovqin tomosha?
Ona:-Bu uydan bo’ldim bezor
Zumrad qaqshadi zor-zor
QIMMAT-Qani menga telefon?
Odam zerikib ketdi
Internetda nima gap?
O’yinlar qolib ketdi.
Zumrad Qimmatga telefon olib kelib beradi.
ZUMRAD:-Opajon, telefonni
Ko’p ishlatmoqlik zarar
Ko’zingiz og’rib qolar
QIMMAT-Eshit gapim bor senga
Aql o’rgatma menga!
Hozir moda – “S 7”
Qo’lingdan kelsa ober
Yana “Iphone” qo’shib ber!
ZUMRAD:-Opa keling o’rniga
Kitob o’qiymiz birga
Kitobda bor ko’p hikmat
Topasiz hurmat, izzat
QIMMAT-Malikadek o’zicha
Ustozlar ham har kuni
Nuqul maqtashar uni!
Ona:-O’-o’, shunaqami bo’ldi bas
Bu ishga chidab bo’lmas!
Mening suluv qizimni
Xafa qilganing uchun
Tezroq qorangni o’chir
-O’sha maktabingga bor!
ZUMRAD:Tezroq ketmasam bo’lmas
Aks holda onam yana
Otamni qiynar yana
Zumrad ko’chaga chiqadi va o’rindiqqa o’tirib yig’laydi. Ota ishdan qaytadi qo’lida 2 ta xaltada kitob va oziq-ovqatlar.
Ota:-Zumrad qizim kelaqol,
Tezroq yordam beraqol.
Hay, qizim, qayda qolding?
Keltirdim kitob olgin!
Qimmat xaltalarni ochib ko’radi. Kitobni olib uloqtiradi
QIMMAT-Jonimga tegdi kitob
Ota buning o’rniga
Pul opkeling siz qop-qop
Yuribman zo’rg’a, arang!
Ota:-Zumrad qani?
Ona:-Hm, yo’qotganmish qizini
Uni o’zim daf qildim
Bu ishimni zab qildim
Bir betayin, dangasa
Nima qilar yo’qolsa
Kun bermadi qizimga
Kirmadi hech so’zimga
Ota:-Esing bormi, hay, kampir?
Qizim qayerda gapir?
Ona:-Beravermay ko’p savol
Ko’zimdan keting darhol
Ko’p vaysamang ahmoq chol
Sizni ham kutar shu hol
Ota:-Jon qizim, Zumrad qayerdasan?
Ota qizini qidirib chiqib ketadi ko’chaga
Muallima Zumradning oldiga kelib so’raydi!
MUALLIM -Nima bo’ldi, qizaloq?
ZUMRAD:-Assalomu alaykum, ustoz!
MUALLIM-Vaalaykum assalom, bolajonim!
ZUMRAD:-Buning tarixi mungli
Aytsam ezilar ko’nglim
O’z uyimdan haydaldim
Yomon qiz deb ataldim.
MUALLIM-Bolam, aslo ko’z yoshing to’kma,
O’ksinma, qadding bukma
Men bilan birga yurgin
Maktabda bilim olgin
Qani yurgin marhamat!
ZUMRAD:-Muallim, sizga rahmat.
Muallima va Zumrad maktabga keladi Zumrad dugonalari bilan dars tayyorlaydi.
Muallima:Qani chaqqon bolalar,
Ham epchil-u donolar
Bir ertak tayyorlang siz
Tomosha qilguvchi biz.
Bolalar:Xo’p bo’ladi ustozim,
Bilim bergan mumtozim.
“Baroqxon” O’zbek xalq ertagi
Muallif:Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, och ekan-da to‘q ekan, bitta baroq mushuk bo‘lgan ekan. U yakka o‘zi katta chinor tagidagi bir uyda yashar ekan.
Kunlardan bir kun mushukning bu yerda yashashini qarg‘a bilib qolibdi
Qarg’a:Qag’-qag’ Baroq mushuk yangi uy qurdi,qag’-qag’(2 marta)
Tipratikan: Baroqjon, Baroqjon, eshigingni och, ikkovimiz birga yashaymiz.
Mushuk: Muncha xunuksan, kelib-kelib sen bilan o‘rtoq bo‘lamanmi?Bor yo’qol,uyimda senga joy yo’q.
Olmaxon: Baroqjon, Baroqjon, eshigingni och, inoq bo‘lib birga yashaylik
Mushuk: O‘zing sig‘asanmi, duming sig‘adimi.(Olmaxon o‘sal bo‘lib qaytib ketadi.)
Quyon: Baroqjon, Baroqjon, eshigingni och, yo‘lda ochko‘z bo‘ri turibdi.
Aka-uka O‘mbaloq bilan Do‘mbaloQimmat Baroqjon, Baroqjon, eshigingni och, biz O‘mbaloq va Do‘mbaloq bo‘lamiz, sen bilan birga o‘ynagani keldik.(Mushuk ularni kiritmaydi. Ayiqchalar unga yolvorib:)
– Biz uyimizga boraylik desak, yo‘limizdan och bo‘ri yuribdi, jon o‘rtoq, eshigingni och.
Mushuk: O‘zlaring qo‘pol ekansizlar, eshigim zo‘rg‘a turibdi, tegib ketsalaringiz ag‘darilib tushadi.
Bir vaqt dumini tarab tulki, labini yalab bo‘ri keladi:
– Baroqjon, Baroqjon, seni bir ko‘rishni orzu qilardik, olg‘ir bobong yo‘lbars bizga qarindosh bo‘ladi, – deb mushukdan ruxsat so‘ramay ham o‘zlari uning uyiga kirib kelishaveradi. Baroqjonni gapirgani ham qo‘ymay maqtay boshlashadi.
– Voy-voy, bu gilamlarni qarang-a, bu kiyim-boshlarni qarang-a, idish-tovoqlarni qarang-a, – deb uni taltaytirib yuborishadi.
Tulki va bo’ri:Biz Yo’lbarsning uyidan kelyapmiz.Uning uyi biram chiroyliki,ko’rsang havasing keladi.
Mushuk: Men borib yo‘lbarsning uyini ko‘rib kelay, sizlar mening uyimni poylab o‘tiringlar.
Yo‘lda payt poylab turgan ko‘k bo‘ri unga tashlanadi. Baroqxon jon holatda bo‘rining ko‘ziga chang soladi, bo‘ri ko‘zining og‘rig‘iga chidolmay uni qo‘yib yuboradi. Baroqxon uyiga qaytib kelsa, tulki bilan bo‘ri uni o‘z uyiga kiritishmaydi. Shunda
Baroqxon:Voy dod yordam beringlar,kuppa kunduzi meni tunab ketishmoqchi,voy-dod
Tipratikan, olmaxon, quyon, O‘mbaloq va Do‘mbaloqlar yetib kelishadi. Hammalari bir bo‘lib bo‘ri bilan tulkining jazosini berishadi. Baroqxon hamma hayvonlarni uyiga o‘zi taklif qiladi va ularga:
Mushuk: Jon o‘rtoqlar, qolinglar, birgalikda do‘st bo‘lib yashaymiz, do‘stlikda gap ko‘p ekan.
Xursandbonu:Allaqaysi zamonda
Bizdan uzoq tomonda.
Inoq- totuv hayvonlar,
Yashar ekan o’rmonda.
Bahaybat sher, yo’lbarslar
Quyon bilan o’rtoqmish.
Bo’ri bilan qo’chqorning
Momiq, baroq mushuklar
Sichqon bilan do’st, inoq.
Qarg’a hamda tulkixon
Xullas, totuv hayvonlar
Hech urushib qolmasmish.
Bu balki oddiy ertak.
Lekin shubha qilmaylik.
Biz ham aziz do’stlarim –
Totuv, inoq yashaylik.
MUALLIM-Bir oz dam ol qizaloq
ZUMRAD:Rahmat sizga
Zumrad xafa bo’lib o’tiradi.
MUALLIM-Aylanay ko’zmunchog’im
Nima gap qizalog’im
ZUMRAD:-Sog’indim otamlarni,
MUALLIM-Xafa bo’lmagin qizim
Zukkodirsan ham epchil
Bilimdonsan ham dadil
Shining uchun bir seni
Sayladik sardor etib
Orasta qiz, dono qiz
Mehribon qiz, a’lo qiz
Vatan senga ko’z tutar
Sensan uning ertasi
O’qi, izlan, ilmdan yur,
Bu bilimning mevasi
Senga mukofoti bor
Kel yonimga kelaqol
Bu sehrli oq “Ipad”
Unga tilaganingni ayt
Bajarar o’tmay bir zum
Orzuingga yet bugun!
Yana bir go’zal libos
Husningga bo’ladi mos.
ZUMRAD:-Rahmat sizga ustozim ,
Rahmat ziyo maskanim!
Bilim, odob o’rgatib,
Qilaman sizga ta’zim!
Ota ko’chadan kelsa xona yoyilib yotgan bo’ladi.
Ota:-Voy-bo’, bu nima ahvol?
Ona:-Ishdan qochdi qizingiz
Endi ishlang o’zingiz
Ota:-Axir o’zing sababchisan
Xudo saqlasin sendek alvastidan!
ZUMRAD:-Assalomu alaykum, otajon!
Ota:-Xush kelibsan qizim
Qarab to’ymaydi ko’zim.
QIMMAT-Voy, bu nima? Qutini och!
Qani ko’ray chetga qoch!
Ipad:-Salom go’zal qiz Zumrad!
Men do’stingiz oq Ipad
Qani, tilagingni ayt!
QIMMAT:Sehrli Ipad?
ZUMRAD: -Ha, bu sehrli oq Ipad,
Tilak tilasang shu payt
Bajarar tez fursatda
QIMMAT-Men ham u yerga boray,
Shunday sovg’alar olay.
Ona:-Yig’lamagin olasan,
Qachon maktab borasan?
Qiynalma, bo’lgin omon
Shuni o’zing olasan
Qani berchi hay Zumrad
Senga kerakmas Ipad
Endi tilagingni ayt.
Ipad:-Salom yomon qiz Qimmat
Men sehrli oq Ipad
Qani tilagingni ayt
QIMMAT-Tilagim shu eshitgin
So’zimga quloq tutgin
Zerikkanman qil tayin
Hech tugamasin o’yin
“Zombi”, “Zuma”, “Otishma”
“Tom”ni hech kanda qilma
Yana qomatimga mos
Menga bergin sen libos.
Ipad:-Ho’p bajargumdir so’zing
Yomon ekansan o’zing!
Tom, Zuma, Zombi, otishma o’yini qahramonlari chiqishadi jangarlarning qo’lida “o’rgimchak to’ri” tomni qo’lida Qimmat uchun libos olib kelishadi.
QIMMAT:Aldamabdi jodugar,
Sehrli ekan qarang.
Qilsa kamki ko’p tarang
Sovg’ani oldim arang
Qimmat libosni kiyib oladi.
Voy buncha bu beso’naqay
Tekin keldi har qalay.
Qimmat va onasi ko’p vaqt o’yin o’ynadi.
QIMMAT-Boshim aylanib ketdi.
Ko’zim qizarib ketdi
Charchab ketdim bo’ldi bas
Damimni olay bir pas.
O’yin QimmatYo’ q to’xtatma o’yinni
O’ynash shuncha qiyinmi?
Endi bizdan hech qachon
Qimmat o’rgimchak to’riga ilinib qoladi o’yin qahramonlari ularni o’rab olishadi.
Читайте также: