Гацаев саид асланбекович доклад

Обновлено: 04.07.2024

ГАЦАЕВ САЬ1ИД "ЧУРТ" (шира легенда) Хьаьвзина букъ тоьхна ша винчу махке, Вахара ирс леха, леха кхин аьхке, Кхечира Стамбуле, Иран а евзи, Ираке, Египте цхьатерра хьаьвзи. Амма, ирс ца карош Нилан цу йистехь, Хийла а т1ехтили г1амаре б1аьсте, Винчу шен аг1онгахь оццул и шеме - Генарчу мехкан хи дацара чоме. Сийначу шен мехкан шовданан метта, Кхузахь ша хи молуш - муж молуш хета 1оврехь д1алиттаза, саьрмакаш чохь 1аш.- Иштта ма яцара шовданийн кортош?! Хийла шо д1адаьлла, вирзи шен махка, Дийзи ткъа къеначун бодане тахка: Сирла д1алаьттара Нохчийчоь - шеме, Х1аваъ а хетара мазал а чоме. Ирсе шаьш доьлура ламанаш генахь - Бала а бацара яьллачу хенан, Гонаха ловзаре екара эшарш. "Ас мичахь дайи шу, сан сирла шераш!? Ирсах со ваьллера, ирс лаха, аьлла, Кхузара д1авоьдуш, гуш ду и Далла!- 1аьржа сан корта а сирбелла х1инца, Ирс лоьхуш леллашехь лар йоцчохь ирсан. Жималла д1аяьхьна х1етахь ас сайца, Сайн къена даь1ахкаш схьаеа х1инца, Г1ора а кхачийна, кхачийна ницкъ а. Маржа-я1, ца оьшу генара рицкъа! Кхузахь хьо, к1еж туьйсуш, кхихкина дахар, Сихха со д1аэцар - 1ожалле дехар! Стаг вац со т1етовжа, стаг вац со вевзаш. " Лаьттара воккха стаг, б1арзвелла хьийзаш. Эццахь д1ахьаьжначохь некъан йист кхолуш, Чурт гира, цхьанна-ма х1оттийна лоруш. Чурт гира. цунна т1ехь, теллича меллаш, Шен ц1е а йийшира, малх хиларх шеллуш. Махко во1 ларарна, вайначун къинна, Доьг1на и хиллера мацах цкъа кхунна. Г1ийла, шен ницкъ боцуш кхин д1а г1улч яккха, Вилхира воккха стаг, гор воьжна, т1аккха: "Сан мохк. сайн сонталло со бале леци! Ас хаза жималла къаналлех хийци, Ирс а ас лийхи сайн, гененгахь, тилла, Амма и хьоьца бен каро ца хилла. Хьо бицбеш ца леларх, хьоьх ваьлла лийли, Хийла ас хин метта сайн б1аьрхиш мийли, Хьо дага мел беа, кийрахь дог 1еткъаш, Хьекъална сайн кхетам хьакъ мадду леткъаш. Юьхь яц сан хьан кийра д1авижа х1инца, Юьхь яц сан сайна т1е хьан латта эца. Соьца ахь хьайн г1иллакх лаьцна хиллера, Амма со, хьох волуш, билггал тиллера". Бехкала вахана махкана хьалха, Вирзинарг шен махка кхана д1акхалха Вахара юха д1а 1ожал т1еэца: "Ирс дацарх сан цигахь, 1ожалла хир еца".

Белхалахь, тхан Даймохк, мохь тоххий белхалахь, Хьан б1аьрхих тахна цхьа кхаьрдар вац хьуна, Хьайбахехь дагийначу адамийн сина, Сибрехахь г1орийначу адамийн къина. Белхалахь, тхан Даймохк, мохь тоххий белхалахь, Хьан б1аьрхих тахна цхьа кхаьрдар вац хьуна, Хьайх хьоьгуш кхелхинчу цу къанойн сина, Даймахкахь каш доцчу нохчичун къина. Белхалахь, тхан Даймохк, мохь тоххий белхалахь, Хьан б1аьрхих тахна цхьа кхаьрдар вац хьуна, Мацалла эгначу берийн ва сина, Уьш мара къийлинчу нанойн ва къина. Бе

ТкъолгIачу бIешеран 50-гIа шераш чекхдовлучу – 60-гIа шераш дуьйлалучу муьрехь нохчийн литературе баьхкира исбаьхьаллин похIма долу кегийрхой: Айдамиров Абузар, Абдулаев Зияудди, Арсанукаев Шайхи, Саракаев Хьамзат, Курумова Селима, Хасбулатов Ямлихан, Дикаев Мохьмад, Кусаев Iадиз, Рашидов Шаид, Кибиев Мусбек, Окуев Шима, Сатуев Хьусейн, Махмаев Жамалди, кхиберш а. Хан яларца исбаьхьаллин дешан говзанчаш, а хилла дIахIиттира уьш. Царах хIоранна, а кхолларалла нохчийн литература кхидIа а кхиарехь мехала хилира. Церан произведенеша къоман литература теманашца, ойланашца, жанрашца, мукъамашца шорйира, исбаьхьаллин лакхарчу тIегIане яьккхира. Оцу яздархойн нуьцкъалчу тобанах вара Гацаев СаьIид а.

Гацаев СаьIид вина 1938 шеран 2-чу декабрехь Веданан районерчу Дишни-Ведана юххерчу кIотарахь ахархочун Асламбекан доьзалехь. Поэтан дахаран хьалхара пхи шо оцу исбаьхьчу Iаламан аьхналлехь дIадахна. Гонахарчу хьуьнхахь декачу олхазарийн зевне эшарш, диттийн баххьаш тIехь лепа маьлхан зIаьнарш, эсалчу мохо ловзош долу диттийн гIаш – оцу исбаьхьчу Iаламан хазаллех марзо оьцуш, ша цецвийлар ду беран хенах шен эсехь диснарг, олура СаьIида.

Йоза-дешар хууш вацара шен да, амма мел генара хIума а дага догIуш, ойланан кIоргалла йолуш, дуьненан гIуллакхех чогIа кхуьуш вара Асламбек, харчойн Зеламхин йишин воI волчу цунна, оцу заманан дуккха а хIума дуьйцу хезнера, иза эсехь латтош, юха схьадуьйцуш вара иза, ткъа нана Джовзан, йоза Iамийна яцахь а, нохчийн эшарш, назманаш хууш, дика назма олуш, хаза йиш локхуш яра олий, хьахадора поэта шен да-нана.

1944-чу шарахь нохчийн къам махках даьккхича, Казахстанан Семипалатински областе нисбелла ГацаевгIеран доьзал. Цигахь чекхъяьккхина СаьIида юккъера школа.

Нохч-ГIалгIайн республика юха метта а хIоттийна, адам цIадерза доладелча, Соьлжа-ГIалахь 1957 шарахь Нохч-ГIалгIайн педагогически институтан историко-филологически факультетехь схьайиллина нохчийн меттан, литературин, оьрсийн меттан, литературин хьехархой кечбеш йолу отделени. ХIетахь шайн доьзалца даймахка цIавирзина волу СаьIид, йоккхачу конкурсах чекх а ваьлла, оцу отделени деша вахна. Институтан ши курс чекхъяьлча, цхьана ханна стационарехь дешарх юкъахвала дезна цуьнан. Амма институте юха а веъна, иза чекхъяьккхина 1963 шарахь.

Масех шарахь Веданарчу школашкахь нохчийн меттан, литературин, оьрсийн меттан, литературин хьехархочун болх бинчул тIаьхьа Москва А.М. Горькийн цIарах йолчу Дуьненан литературин институтан аспирантуре (Институт мировой литературы имени А.М.Горького АН CCCP) деша воьду Гацаев СаьIид. Иза чекхъяьккхича, шина-кхаа шарахь Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан университетан нохчийн меттан, литературин кафедрехь ассистент лаьттина. Цул тIаьхьа ДаьргIарчу а, тIаккха МахкатIарчу а, Дишна-Веданарчу а школашкахь директоран даржехь белхаш бина.

Гацаев СаьIид стихаш язъян хьалххе волавелла. Исбаьхьаллин литературе, къоман барта кхолларалле шен безам бахийтинарг жимчохь, бераллехь хезна ненан эшарш а, божарша олучу назманашка ша ладегIар а дара, боху поэта. Шен поэтически корматалла кхиарехь беркате хилла лору цо нохчийн фольклор, оьрсийн, малхбален къаьмнийн лирика, Пушкинан, Блокан, Есенинан кхолларалла.

Iаламат исбаьхьа ю Гацаев СаьIидан лирика. Даймехкан тема коьртаниг а йолуш, шуьйра чулацам бу цуьнан лирикин. Ненан марзо, доттагIаллин, безаман уьйраш, адамийн юкъаметтигаш, хазахетарш, халахетарш, дегайовхонаш, деган Iийжамаш – и берриг синхьегамаш гайтар шатайпанчу исбаьхьаллица кхоьллинчу Iаламан сурташца доьзна ду поэтан дукхахайолчу стихашкахь.

Буьйса хаза, буьйса тийна.
Седа боду стиглахь раз,
Хьо со воцуш муха Iийна,
Ши бIаьрг Iаьржа сан Кавказ?

Со хьох ваьлла дукха лелла,
Мохехь, малхехь листина,
Ас хьан марзо кIезиг мелла.
Ахь со кIезиг хьистина.

Амма сан са хьоьца дара
Оццул хала чекхъэхарх,
Некъаш хьийзаш, гена арахь,
Юьхь шелоно чIечIкъаярх.

Кхачор яц сан хьоьга марзо,
Ши бIаьрг эсала къегийна,
ДIаен ойла хьоьга ерзо
Со а хьалхе Iемина.

Буьйса хаза, буьйса тийна.
Седа боду стиглахь раз,
Вайшиъ цхьаьна кIезга Iийна,
КIезга Iийна, сан Кавказ.

Цундела воьлу со,
Воьлу со хьуна,
Сайн болу цатемаш
Ца балхош гIийла…
БIаьстенан суьйре ю
Хьесталуш сийна,
Дац цуьнан цхьа а аз
Къоршаме, шийла.

ХIинца лирически турпалхочун ойла гIийла яц, сирла ю, айаме ю. Иза цхьаьна йогIу бIаьстенан аьхначу Iаламца.

БIаьсте кхечи, ? хезий хьуна? ?
БIаьсте кхечи сийна схьа,
Зевне йоьлуш, ? хезий хьуна? ?
Зазах яьржаш кхаьчна схьа.
Зезаг доьлу сенчу бай тIехь,
Лестош хьоьга ховха куьг,
Хезий хьуна, сенчу бай тIехь,
Хьайга лестош ховха куьг?
Кхуро тоьлла эшарш лоькхуш,
Самукъадаьлла техка балл,
Хезий хьуна, ? эшарш лоькхуш,
Самукъадаьлла техка балл?
ХIаваъ, сийна бIаьргаш санна,
Бешахь хьоькху мерза хIо.
Хезий хьуна, хIаваъ сийна,
Бешахь мерза хьоькху хIо?
Iалам лепа зевне – сирла,
Дети санна догу тхиш,
Хезий хьуна, Iалам сирла,
Дети санна догу тхиш?
Мерза лазам бу сан кийрахь,
Матто юьйцу тоьлла йиш.
Хезий хьуна, лазам кийрахь,
Матто юьйцуш тайна йиш?

Лаккхара поэзи ю иза. Юх-юха а еша дог догIу и стихотворени. Моссаза йийши а даг чохь хазахетар кхоллало, дог делало, самукъадаларца шатайпана айам хаало. ХIун бахьана ду техьа и стихотворени (и санна йолу кхин лирически произведенеш а) сел чIогIа дагах хьакхалуш, сел аьхна синхьегам кхуллуш хиларан? Жоп дала хала ду оцу хаттарна, кхачам боллуш жоп цунна дан а дуй хьовха? Бакъйолу поэзи дIайийцалуш яц, иза еша а йоьшуш, цунах марзо а оьцуш, кхета везаш ву. Делахь а лирически стихаш а къастош, церан башхаллаш билгалйохуш-м хуьлу.

БIаьсте яларан билгалонаш гойтуш йолу стихаш а юх-юха ялайо поэта. Иза а шен цхьана хьесапехь леладо. Ерриг стихотворенин чулацамехь хIоразза шишша стих чекхъяьлча царна тIаьхьа йогIу шиъ, жимма хийцина я хийцам банний ца беш, юхаялийна ю. Уьш а риторически тIедерзаран, хаттаран кепехь далийна исбаьхьа юхаалрш ду. Стихотворени маьIна кIарг а деш, маттана шатайпа аьхналла, исбаьхьалла ло цара.

Ассонанс а ю стихотворенехь (цхьатера мукъа аьзнаш долу дешнаш юх-юххехь далор). Цара стихотворени мукъаме еш, цхьа яй, еша атта хуьлуьйту.

ХIай йоI, делхьа, собарде,
КIезиг олуш дош ларде.
Мила ю хьо? ЦIе хIун ю?
Мичахь ю шун горга юрт?

Кхана, хазчу суьйранна,
Лаахь, кхана Iуьйранна, –
Миччахь хиларх и шун юрт,
Ас хьо цIарца лохур ю.

Хир ду лесташ боллан га,
Хоттур ду ас хIоранга:
Евзий шуна? Мичахь ю? –
ЭхI, шун хаза горга юрт!

Стихотворенин дIахIоттамехь еа стихах лаьтташ йолу йиъ строфа ю. ХIор строфа чекхдаьлла маьIна а долуш, лирически турпалхочун билггал йолу ойла, лаам гойтуш ю. Стихашкахь юххера рифма ю. Строфан хьалхара ши стих вовшашца йозаелла дактилически рифмашца, тIаьхьара шиъ – божарийн рифмашца. Стихотворени чекхъяллалц ларйина цу тайпана йолу рифмаш а, рифмовкин кеп а.

– Безам, безам, хьан сурт хIун ду?
Иза муха девзар ду?
– Оьздангалла, гIиллакх со ду,
Иза, лаахь, хуьлуш ду.

Хьан бIаьргийн йовхоне со эсал кхийди,
Хир дац и кхин юха, ахь некъ дIакхеди.
ХIун дер ткъа?
Самукъне хьо йоьлуш лела.
Хьо ца гуш со-м воьлхур, сан деган эла.
Ирс хила ца кхачош, мел еха, хьуна,
Хьо ирсе юй хаар – там хир бу суна,
ДIаIе хьо,
Самукъне хьо йоьлуш лела,
Хьо хилар – хазахетар, сан деган эла.

Гацаев СаьIид кхелхина 2012 шеран 13 декабрехь, пIераскан буьйсанна.

Нохчийн халкъан яздархочо Бексултанов Мусас яздина: «Гацаев СаьIид нохчийн поэташна юккъехь шатайпана йозанан кеп йолуш поэт ву, массарна а (поэзи езачарна) атта кхетар волуш. Цуьнан поэзи – алхха цхьа бIаьсте ю, синан зовкх, хазахетар, дуьненах ца Iеба ойла. Муьлххачу а темина цо язйина стих Iаламат мукъаме а, екаш а нисло цуьнан куьйга кIелахь, хуьлда иза бIаьсте, шовда я деган синхаам.

ЗОРБАНЕХЬ АРАЙИЙЛИНА ПОЭТАН КНИГАШ

Iуьйре. Стихаш. Грозный, 1969.
БIаьстенан гIар. Стихаш, поэма. Грозный, 1973.
Хазахетар. Стихаш. Грозный, 1981.
Суьйренан Iеха. Стихаш, балладаш. Грозный, 1988.
Мекара цициг. Стихаш. Грозный, 1991.
Со-м хьан варий, Нохчийчоь. Стихаш, поэмаш. Грозный, 2014.

Живет человек.
Вроде бы ничем не отличается от прочих собратьев по житейской необходимости проживать в данных реалиях данную Богом жизнь.
Живет. Мерзнет долгими слякотными осенними вечерами в продуваемом ветрами войны и державных перемен жилище. По пронзительным сквознякам в трещинах израненного войной дома да по нервной суетливости супруги, наскребающей скудные сбережения на теплую одежку-обувку, догадывается, что пришла еще одна напасть - долгая зима. Вышагивает километры по городу, ставшему декорацией - в натуральную величину - Театра Абсурда. Вглядывается в толпе в посеревшие - от бесконечных нудных забот – лица, заходит в суетливые учреждения.
Кто он? Мало ли… Но взгляните в глаза его… И вас захлестнет небесная тоска. Покорная надломленность - Пред-знание. И тихое, жалостливое (заранее – до обиды, до проступка) прощение вас.
Глаза Поэта. Никогда - веселые.
Всегда - пронзительно-знающие.

Эти строки написаны были пять лет назад, когда Саид Гацаев отмечал свой очередной юбилей.
Прошло время.
Что-то изменилось? Может быть.
Но раз обожженное сердце о боли не забывает.
Изменился ли мир? Может быть.
Но не меняемся мы.
Не меняется заветная константа наших душ. Состояние очарованности сокровенными тайнами мироздания, сакральным смыслом Божественных предначертаний.

Есть поэты, отмеченные печатью Вселенской Неприкаянности. В их глазах плещут волны эфира. Их души, занесенные с неведомых горних высей, прорастают корнями в дольнем мире, обретая земную родину и осмысленность земного Бытия.
Что в этом мире они - дети стихии, полнящейся звуками, ритмами, переливами света и тягостными тайнами человеческого Быта? Они уходят, оставляя этому миру легкокрылые песни, так и не научившись жить по земным меркам - не самые умные, не самые удачливые… Но – любимые Небом и прощенные им. Их деликатность воспринимается в этом мире как слабость, непрактичность - как тугодумие… И лишь мерцание лунного света - абрисом - в их, уходящих к сумеречному горизонту, следах выдает в них небожителей.
Кто сравнил земных поэтов с певчими птицами, покинувшими райские кущи ради земных смертных оков, чтобы ощутить полнокровность бренного земного существования? Или это утренний ветерок взъерошил отягченную ночной росой траву, а нам почудилось невесть что? Но вслушайтесь:

Цхьа мог1 бина оцу стиглахь
Ма д1а йоьлху уьш,
Г1ашца хьийзаш можа гуьйре
Шайна т1аьхьа луьйш.
Шу ма ч1ог1а, шу ма ч1ог1а
Сихъели,
Сийна аьхке д1амахьойша,
Г1араг1улий.

/В тихом небе долгим клином
Полетят они.
Стынет осень паутиной
В замети листвы.
Как же рано, как же рано
В путь пустились вы.
Насладиться летним жаром
Дайте,
Журавли./

". Там - за чертой Великого Круга - подсчитают, чего мы стоили в этой жизни.
Но это так далеко - за тихой далью лет. "

Хьакъволчу дешан говзанчин доладарца, догъэцарца аьлла дош дара иза.

Дала гечдойла, х1инца бакъдуьненахь болчу Са1идана а, Лулина а!

Портал Проза.ру предоставляет авторам возможность свободной публикации своих литературных произведений в сети Интернет на основании пользовательского договора. Все авторские права на произведения принадлежат авторам и охраняются законом. Перепечатка произведений возможна только с согласия его автора, к которому вы можете обратиться на его авторской странице. Ответственность за тексты произведений авторы несут самостоятельно на основании правил публикации и законодательства Российской Федерации. Данные пользователей обрабатываются на основании Политики обработки персональных данных. Вы также можете посмотреть более подробную информацию о портале и связаться с администрацией.

Дата селение Беной юрт не известно, новую могилу рыли, нашли надгробную плиту с надписью на арабском языке, датированную 963 год. Написанные слова посвящены матери от любящего сына, вероятно, отвезли в КГБ Веденский, дальнейшую историю скрыто, след простыл.

Раньше при ССР в селение Беной располагалась туристическая база, приезжали туристы со всей страны Советского Союза. Сегодня проезжают через село в Кезеной – ам отдыхать на озере, мне пришлось поехать в похороны знакомым по работе, несколько раз посещал живописные места.

Покидая, упоительное место с кристально чистыми водами селение Беной, дальше идет дорога Ца–Ведено. Местонахождение Веденского района в горной части Республики, на территории протекают множество реки и речушек, основные протекающие Басс, Хулхулау, Гумс, Харачой и др.

Веденский район

Территория богата природными ресурсами, именно буковыми лесами, самая ценная порода бук использующая для мебели. Растут виды: дуб, осина, ясень и другие, расположенные по северному склону черной горы. Важное здоровье кустарниковые кусты, большинство которые являющие лекарственные.

Селение Ца-Ведено основанное в 1850 году, расположено у реки Хулхулау на левом берегу, вокруг находится сёла: Элистанжи, Хатуни, Хаджи-юрт, Гуни, Агишбатой, Эрсеной, Агишты. Истинный патриот и гражданин своей родины, обязан знать историю прошлого своих предков и передавать будущему поколению.

Истинный патриот и гражданин родины, обязан узнать историю прошлого своих предков и передавать будущему поколению. Ца-Ведено изменился и стал прекрасным новыми строениями за 2 недели 9 июня 2016, после оползни, в начале священного месяца Рамадан.

Стройка велась не в селение Ца-Ведено, близко нашли равнину более ровную местность. Большинство жители говорили, что они въехали в новый дом, до конца не успев почувствовать утрату. Строители работали в 3-смену и штаб организованный властями республики.

Ца-Ведено имеется источник кристально чистое воды, большинство проезжающие набирает боду, туристам рекомендую я пробовал, приятно пить. Покидая селение не излишни, заправится машину в АГЗС, ехать долго, проезжаем мост реки Ахкичу, продолжая путь, встречает нас посёлок Октябрьское.

Сформировался селение переселенцами из Харачой и Эшилхатой, позже добавилось 10 семей из Ца-Ведено, после оползни 2016 ом. Сегодняшнее Октябрьское село стало больше и красивее. Последующий населенный пункт является Ведено, который имеет великую историю.

В XIX веке до приезда Александра 3 на Кавказ в 1871-году, была проложено дорога, для усмирения горцев, селение Ботлих ÷ Ведено. Правитель стремился приехать полюбоваться природой и Кавказской красотой, живописными лугами, с гор спускаются больше количество рек и речушек, чистые воды.

Расположение Дышне-Ведено в горной местности рядом с рекой Хулхулау и райцентром Ведено, местоположение менялось два раза. В селение родились известные писатели, поэты, публицисты, драматурги ▬Арсанукаев, Шайхи Абдулмуслимович, Гацаев, Саид Асланбекович и т. д.

В окружности расположенные селения: Агишбатой, жил мой прадед; Эрсеной и Тазен-Кала; восточнее Джаней-Ведено; к югу Харачой; западу Ведено районный центр. Данное время дошло до нас основателем села считается Дадайгад. Местоположение Дышне-Ведено менялось дважды, ввиду сложных исторических событий.

Рассматривая тейп▬ Дишний, является большой чеченской тейпов, с древней историй, есть тейповая гора▬ Дишний-Лам. Продолжая путь Кезеной ам, нам придется проехать селение Харачой. В дальнейшем опубликую заметки для Вас, прошу написать в комментариях, постараюсь ответить.
С уважением к вам Ахмад Гапурович.

Читайте также: