Улуу куданса краткое содержание
Обновлено: 03.07.2024
О5олоор, эьиги куьунну харана халлаанна баьаам элбэх сулустар ортолоругар биир саамай ча5ылхай сулуьу кербуккут дуо?
Ол ханнык сулуьуй?
Эьиги ханнык мифтэри билэ5итий?
Ханнык миф араастарын билэ5итий?
Улуу Куданса туьунан номох ханнык мифкэ оло5урбутуй?
Улуу Куданса уобараьа хайда5ый?
Эллэй Боотур, Дьыл о5уьа, Ый кыыьа
Грек омук тыла, оло5у кытта ханан эмэ сибээстээх айымньы
1.Этнологическай миф- айыл5а эттигин туьунан
2.культовай миф-сиэр-туом, итэ5эл туьунан
3.киьи аймах уескээбитин кэпсиир миф
4.солярно-лунарнай –ый, кун туьунан
5.астральнай миф- араас сулус, планета уескээьинин туьунан
6. календарнай миф-айыл5а кэмэ-кэрдиитэ уларыйыытын быьаарар мифтэр
7.героическай миф-мифологическай герой муччургэннээх сырыытын туьунан
8.космогоническай миф-аан дойду айыллыытын, тутулун, чаастарын туьунан миф
Астральнай мифкэ оло5урбут (араас сулус, планета уескээьинин быьаара сатыыр миф). Оччотоо5у сахалар итэ5эллэрэ мифологическай ейге-санаа5а олохсуйбут эбит
Куустээх утарсыылаах уобарас. Кини туохтан да иннэн-толлон турбат улуу баьылык. Кини оло5у уларытар кыахтаа5ын билинэр, онорбут дьыалата ерегейдуур эрээри, бэйэтин норуотуттан мунан, куьа5аннык елер. Чачыгыр Таас ойуун теье эмэ элбэхтэ сэрэтэ сатаабытын урдунэн, уеьээ халолаан ууруутун алдьатан, улуу буруйга туруорбут.
Тылынан, суругунан үлэлиир
Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Айымньы тумугун аа5ыы
(стр.268 бутэьик абзац)
Амынньыар-тиит мас хаппыт лабаата
Дьабынна-тугэ5э биллибэт куйаарга
Енусбас-моой быччына хорук тымыр
Айыы-ай диэн тылтан тахсар (айар танара)
Аньыы-куьа5аны оноруу, грех
Учуутал айымньы тумугун дор5оонноохтук аа5ыыта
Тунэтиллибит лиискэ ыйынньык онорорго бэлэмнэнии, суруйарга оностуу, наадалаах этиини, ес хоьооннорун, бэргэн тыллары сурунан иьии – бутэьиккэ киьи-аймах, сиэр-майгы, майгы-сигили туьунан наадалаах информация-буклет тахсан кэлиэхтээх.
Наадалаа5ы ейдеен ылынар, сурунар.
Сэьэни ис хоьоонун ырытыы
Бу сэьэннэ тугу себулээтин?
Бу сэьэннэ тугу себулээбэтин?
Улуу Куданса хаьан, ханна олорбутуй?
Ол са5анаа5ы сахалар олохторо-дьаьахтара хайда5ый?
Улуу Куданса дьууьунэ-бодото эн санаа5ар хайда5ый?
Улуу Куданса ийэ ууьугар ылар миэстэтэ
Эн Куданса оннугар тугу гыныан этэй?
Айымньыттан ордук тугу ейдеен хааллын?
Улуу Куданса дьон кердеьуутун то5о ылынна?
Аан бастаан ханнык алдьархай буолла?
Ыарыы-дьан турбутугар тугу тобулла?
Чачыгыр Таас ойуун Улуу Куданса5а сыьыана
Айыл5а кууьэ уонна киьи кууьэ тэннэр дуо?
Ей кууьэ диэни хайдах ейдуугут?
Абааьылыын аймахтаьыы тумугэ туох буолла?
Билигин тохсунньуга то5о ыал буолбаттарый?
Улуу Куданса хайдах елле?
Кини елугун кимнээх дьаьайдылар?
Ийэ ууьун дьоно киниэхэ хайдах сыьыаннастылар, бастаан уонна тумуккэ?
Бу айымньы историяны кытта сибээстээх дуо?
Бардамсык майгы, бэйэни наьаа уеьэ туттунуу, аьара сиэри таьынан быьыыланыы хаьан да учугэйгэ тиэрдибэт
Тылынан, суругунан үлэлиир
Төрөөбүт тыл баайа, норуот чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн
Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Билиини бэрэбиэркэ лэнии,
Проблемнай ыйытыктар (карточкалар)
Биирдиилээн ыйытыыларга бэйэ санаатын этинии, ырытыьыы
Улуу Куданса дьонно-сэргэ5э сыьыана
Улуу Куданса Чачыгыр Таас ойуунна сыьыана
Дьон кыьал5атын ис сурэ5иттэн ылынара, кемелеье сатыыра туохтан кестеруй?
Бэйэтигэр эрэллээ5э, модун санаалаа5а туохтан кестеруй?
Улуу Куданса быьыытыгар-майгытыгаро тугу биьирээтин? Тугу бэйэ5э ылыныахха себуй?
Кини киьи уонна баьылык быьыытынан хайда5ый?
Кини орто дойдуга кырдьык олорон ааспыта буолуо дуо?
Кини эстибит-быстыбыт теруетэ?
Улуу Куданса оноьуу, ыйаах диэни итэ5эйэр дуо?
Кини бэйэтин кыа5ар эрэнэр дуо?
Улуу Кудансаны саха саарына диэхпитин сеп дуо?
Эн айымньыга тугу уларытыан этэй?
Айымньыга норуот ханнык угэстэрэ, сиэрэ-туома кестеруй?
Туох барыта сэттээх-сэмэлээх, иэстэбиллээх буолар.
Тылынан, суругунан үлэлиир
Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыьаллар
Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Улуу Куданса ким туьуттан аньыыга киирдэ?
Улуу Кудансаны холобур оностуохха сеп дуо?
О5олор бэйэлэрэ этэн таьаарбыт, сонун, сана санааларын истии, тумугэ биир тэн буолуон эбэтэр аьа5ас хаалыан сеп.
Төрөөбүт тыл баайа, норуот чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн
Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Оло5у кытта сибээс
Биьиги кэммитигэр УК курдук дьон баар дуо?
Улуу алдьархайдары билигин ханныктары билэ5ит?
Улуу Куданса туохтан эстибитин-быстыбытын биллибит, оттон саха норуота туохтан эстиэн себуй?
Ебугэлэрбит олохторун билии туох туьалаа5ый?
Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыьаллар
Олонхону кытта сибээс
Бу айымньы олонхо5о маарынныыра тугуй?
Айымньы тыла-еье хайда5ый?
Чоруун мас тостору тонмут
Чаран мас хайыта тонмут
Ньиччэ5эй мас дэлбэритэ тонмут (гипербола)
Алдьархайдаах аллараа дойдуга
Айымньы иитэр-уерэтэр суолтата
Уруокпут бугунну темата
Олус уьугулаама, ордук тыллаьыма – сэтэ-сэмэтэ бэйэ5эр эргиллиэ
Бугунну уруоктан биьиги туохха уерэннибит?
Тереебут дойдуга бэриниилээх буоларга
Саха буоларбытынан киэн туттарга
Дьонно-сэргэ5э наар учугэй еттунэн кестерге
Бэйэ-бэйэ5э харыстабыллаахтык сыьыаннаьарга
Урууга-аймахха харыстабыллаахтык сыьыаннаьарга
Олох араас тугэннэригэр бэлэм буоларга
Киьи сиэринэн, утуе суобастаахтык, чиэьинэйдик олорорго
Төрөөбүт тыл баайа, норуот чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн
Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыьаллар
Этии ис номо5ун ырытан керуу
Улуу Куданса дьонно-сэргэ5э сыьыана
Улуу Куданса Чачыгыр Таас ойуунна сыьыана
Дьон кыьал5атын ис сурэ5иттэн ылынара, кемелеье сатыыра туохтан кестеруй?
Бэйэтигэр эрэллээ5э, модун санаалаа5а туохтан кестеруй?
Улуу Куданса быьыытыгар-майгытыгаро тугу биьирээтин? Тугу бэйэ5э ылыныахха себуй?
Кини киьи уонна баьылык быьыытынан хайда5ый?
Кини орто дойдуга кырдьык олорон ааспыта буолуо дуо?
Кини эстибит-быстыбыт теруетэ?
Улуу Куданса оноьуу, ыйаах диэни итэ5эйэр дуо?
Кини бэйэтин кыа5ар эрэнэр дуо?
Улуу Кудансаны саха саарына диэхпитин сеп дуо?
Эн айымньыга тугу уларытыан этэй?
Айымньыга норуот ханнык угэстэрэ, сиэрэ-туома кестеруй?
Посмотрите также:
Наверх Бесплатные презентации по различным предметам, 2016—2019
Все права на материалы, находящиеся на сайте, принадлежат их авторам. Все презентации были собраны из открытых источников.
Чурапчинский улус образован 25 марта 1930 года постановлением собрания ЯЦИК. До этого район именовался Ботурусским, в него входили Амгинский и часть Таттинского улусов. И, если копнуть глубже в историю, можно узнать, что испокон веков эту землю населяли гордые, независимые и свободолюбивые люди. На их долю выпало испытаний и лишений больше, нежели всему остальному якутскому народу.
Автор герба: Мунхалов Афанасий Петрович (г. Якутск), компьютерный дизайн: Матвеев Артур Матвеевич (г. Якутск).
Герб улуса подчёркивает историческую, географическую расположенность — междуречье, освещённую благотворным солнечным светом землю, прирастающую и развивающуюся на девяти холмах, воспетые народом берёзовые рощи. Две голубые полосы — междуречье, высокая устремлённость к вечному, красоте. Жёлтая полоса символизирует освещённую благотворным светом солнца землю, короткое знойное лето.
Девять полукруглых полос орнамента отражают историческую преемственность. Берёзовая ветвь — символ вечности, жизни, плодородия и красоты Чурапчинской земли. Алмазы в особой стилизации, аналогичной их стилизации в государственном гербе республики, обозначают административно-территориальную принадлежность муниципального образования к Якутии.
Чурапчинский улус раньше назывался Боотурусским и включал в себя часть наслегов Амгинского и Таттинского районов. Как известно из легенд и устных преданий, народ саха называет своим праотцом Эллэй Боотура. От его сына Дьуон Дьанылы родился Боотур Уус – основатель Боотурусского рода. По его имени впоследствии и был назван улус, что подтверждается материалами Российского государственного архива древних актов.
Историческое название Боотурусского улуса в первый раз упоминается в ясачной книге енисейского атамана Ивана Галкина (1637 год). Таким образом, в 2012 году Боотурусскому улусу исполнилось 375 лет.
Чурапчинский район в годы Великой Отечественной войны
2170 чурапчинцев, как и весь советский народ, плечом к плечу защищали Москву, шли на прорыв блокады Ленинграда, стояли насмерть у стен Сталинграда, сражались под Курском, форсировали Днепр, участвовали в освобождении стран Европы, штурмовали Берлин, разгромили Японскую Квантунскую Армию. Прославились как лихие кавалеристы, бесстрашные разведчики, меткие стрелки, минометчики, артиллеристы, танкисты и лётчики. 36 солдат-чурапчинцев приняли участие в штурме Берлина, 72 офицера поднимали на атаку солдат. За мужество и храбрость, проявленные в боях с фашистами, 130 наших земляков награждены боевыми орденами, 165 — медалями. 975 чурапчинцев навечно остались на полях сражений.
Тяжёлые условия быта и труда, постоянное недоедание привели к массовой гибели людей. Только за первый год проживания в Кобяйском улусе умерло 489 человек. Если за 5 лет на войне погибло 925 чурапчинцев, то за два года проживания в этих трёх районах умерло от болезней и недоедания около двух тысяч человек, в основном детей и стариков. До войны население района составляло около 17 тысяч (16964) человек, а на 1 января 1943 года осталось 7934 человека, численность довоенного населения улуса восстановилась спустя 46 лет — только в 1985 году.
Природные парки
Протяженность р. Танды – более 100, Баяги – около 100 км. В дождливое время года эти реки полноводны, в засушливые периоды их русла мелеют, на некоторых участках пересыхают. Благодаря таким природным условиям жители расположенных вблизи наслегов заготавливают в поймах основную массу корма для рогатого скота. Эти реки также являются переходным пунктом и местом скопления диких копытных животных, местами гнездования птиц.
В 1997 году в пойме р. Баяги (территория Кытанахского наслега) наблюдался отдых перелетных стерхов, до 20 особей. Лес в бассейне рек сравнительно сохранен от вырубки, в основном растут лиственница, береза, осина и мелкий кустарник. Здесь обитают бурые медведи, косули, лоси, соболь, зайцы и боровая дичь, в том числе глухари. Общая площадь предполагаемой охраняемой территории на Танде и Баяге составляет 486 кв. км. В этом случае около 32,3% (4055,2 кв. км) от всей территории улуса будут включены в особо охраняемые природные территории.
По следам Великого Куданса
Одноактная опера по рассказу Платона Ойунского
Художественный руководитель постановик – засл. деят.иск. РФ и РС (Я), лауреат гос. Премий СССР и РФ Андрей Борисов
Режиссер постановщик – Карл Сергучев
Дирижер постановщик – засл. деят.иск. УР Сергей Разенков
Сценография – засл. деят. иск. , лауреат Госуд. премий СССР и РФ Геннадий Сотников
Художник постановщик – Михаил Егоров
Художник по костюмам – Саргылана Иванова
Балетмейстер – засл. артистка РС (Я) Мария Сайдыкулова
Хормейстер – засл. деят. иск. РС (Я) Октябрина Птицына
Музыка и сценарий Владимира Кобекина
Стихотворение либретто Аркадия Застырца
Действующие лица и исполнители
засл. арт. РС (Я) Юрий БАИШЕВ
засл. арт. РС (Я) Борис АЛЕКСЕЕВ
засл. арт. РС (Я) Владимир ЗАБОЛОЦКИЙ
нар. арт. РФ и РС (Я),
лауреат Государственной премии РС (Я) им. П.А. Ойунского
засл. арт. РФ, нар. арт. РС (Я) Айталина АДАМОВА
нар. арт. РФ и РС (Я),
лауреат Государственной премии РС (Я) им. П.А. Ойунского
засл. арт. РФ, нар. арт. РС (Я) Нина ЧИГИРЕВА
Народ, абаасы — артисты балета и хора.
В щедром и благодатном краю наслаждается жизнью народ, во главе с великим вождем по имени Кудангса.
Но ледяная звезда Чолбон останавливается в зените и заливает землю своим мертвящим светом, насылая на людей демонов лютой и нескончаемой стужи.
Народ – в ужасе и унынии. Никогда не бывала зима столь жестокой и продолжительной. От имени всего народа Саха жена Кудангсы обращается к супругу и великому предводителю с мольбой о спасении.
В растерянности Кудангса поднимает глаза к звезде Чолбон и требует, постепенно переходя к угрозам, чтобы она оставила его народ в покое. В итоге этого отчаянного жеста великому вождю приходит в голову спасительное решение.
Он призывает к себе шамана, по имени Чачыгыр Таас, и повелевает ему разрубить на куски и скинуть с небосвода зловредную звезду Чолбон.
В ужасе шаман пытается отговорить вождя от столь безрассудного дела: высшими силами людям запрещено творить подобные чудеса, и нарушение этого запрета грозит страшным проклятием ослушнику.
Кудангса не внемлет уговорам шамана и, взяв на себя всю вину, под страхом смерти заставляет его приступить к страшному ритуалу.
Отдав последние распоряжения, Чачыгыр Таас приступает к камланию. Тем временем его двойник пытается разрубить звезду Чолбон топором.
Жена Кудангсы, нарушив строгий наказ шамана, решается взглянуть на небо. В тот же миг ледяная звезда рассыпается на мелкие кусочки.
Зима отступает под натиском весеннего тепла. Оживает вся природа. Счастливый народ славит Кудангсу. Но Чачыгыр Таас напоминает вождю о грядущей ответственности за чудесное самоуправство, свершенное по его воле. Кудангса покоряется судьбе и ради счастья своих людей согласен в грядущем принять любую кару.
“Якутия – образ будущего” сайтка Айыы Сиэн “АЛГЫС уонна АНДАҔАР МЭҤЭТЭ” диэн ыстатыйаҕа Улуу Кудаҥса ханна көмүллэ сытарын сылыктаан суруйбут.
Саха сылгы Дьөһөгөй Айыы итэҕэллээхпит быһыытынан кулунчуктаах биэ уонна атыыр көрөргүт курдук (сыһыарыы хаартыска 1) аҕыс муннуктаах, 2*2 миэтэрэ кырыыылаах үрдэтии үктэлгэ тураллар.
Үһүс эркинэ Ытык өбүгэбитигэр – саха ыраахтааҕытыгар Улуу Куудаҥсаҕа анаммыта.
Улуу Куудаҥса туһунан үһүйээни бастаан хомуйбут Петр Вонифатьевич Слепцов матырыйаалыгар олоҕуран П.А.Ойуунускай суруйбута, онтон төрүччүтүн Сэһэн Боло оҥорбута. Билиҥҥи кэм үөрэтээччилэрэ бэчээтинэн биллэрбиттэринэн, биһиги үөлээннээхтэрбит Ф. Ф. Захаров, Г. Д.Ефимов, Г. М. Яковлев, И.И. Николаев, П. Д. Гуляев буолаллар.
1572 сыллааҕы уоттаах Чолбон сулуһу Дьобуруопа араас дойдуларын үөрэхтээхтэрэ, ону таһынан кэриэйдэргэ тиийэ кэтээн көрбүттэрэ диэн ис туоһулар кэпсииллэр.
Улуу Куудаҥса модун санаатын күүһүнэн, өркөн өйүн сытыытынан, барҕа баҕатын баараҕайынан дьонун-сэргэтин быыһаары быыс хайаҕас көстүбэтин көрдөөбүт, муҥур уһугар тиийбит эбит. Кинилэр тустарыгар төрөппүт оҕолорун даҕаны толук биэрэртэн туттумматаҕа, өлүүттэн өрөһүйээри үйэлэргэ даҕаны үөтүллүбэтэх, хаптаҕай кулҕаахтаах истибэтэх, саха саҥалаах санаабатах дьайыыларыгар ол иһин тиийдэҕэ.
Ааспыт икки сүтүмэҥҥэ (иккис тыһыынча сылларын тухары) Үрдүк Мэҥэ Аҕа Халлааҥҥа алтата эрэ саҥа сулус үөскээн, чаҕылыҥнаһан иһэннэр уостан сүтэн ааспыттарын билэллэр. Швед астронома Лундмарк уонна кини үөрэнээччилэрэ 1006, 1181, 1572, 1604, 1667 сыллардаахха диэн бэлиэтээн тураллар. Ол туһунан халлаан сулустарын физикатын үөрэппит И.С. Шкаловскай диэн аатырбыт киһи кинигэтиттэн билэбит.
Манна тохтоон, сүгүрүйэн, үөһээ үрдүкү күүстэргэ алгыстарын анаан ыытааччыларга, андаҕардарын тиэрдээччилэргэ уонна көннөрү күүлэйдээн көччүйээччилэргэ туһаайан эттэххэ,
– Бэлэхтээтэҕэ буолан өлөрүллүбүт, өһөн эрэр сибэккилэргин уурума, бөх-сыыс оҥорума! Саха киэргэнээри даҕаны сибэккини үргээбэт;
– Бэлиэтэннэҕэ буолан, сири-дойдуну аһаппыта-сиэппитэ аатыран аскын-үөлгүн сытытыма-ымытыма, аһытыма-кутутума;
– Бэлэххин биэрдэҕэ, бэристэҕэ аатыран харчыгын даҕаны хаалларан хадаҕалаама, табаххын даҕаны таммалатыма, ыһан-тоҕон сыыһырдыма, киртитимэ.
Үөһээҥҥи Үрдүкү күүстэр, айбыт Айыылар эн махталгын, тапталгын сахалыы дорҕоонунан тиэрдэргин эрэ эрэйэллэр!
Бэһис эркиҥҥэ киэҥник биллэр ууруунуу сурук сурулунна, алгысчыта Ап Оллоон уола, оҕо буолан улааппыт, эт тутар сааһыгар диэри олорбут дьиэтэ тус соҕуруу 350 миэтэрэ. Күрүөтүн-хаһаатын иһигэр билигин да турар сүдү кэрэхтээх (сыһыарыы хаартыска 2 ). Алгыскытын, арыт андаҕаргытын бу эйгэҕэ үлэлии турар ууруунуу сурук үөһээ Айыыларга тиэрдиһиэҕэ.
Биһиги оҕо эрдэхпитинэ хас алаас саҕатыгар үрүйэлэр уонна үрэхтэр тоҕойдорун аайы кэрэх мастар бааллара.
Айдааннаах 1979 уонна 1986 сыллардааҕы хамсааһыннарга саха ыччатыгар баайсаннар, барыбытын буруйдаан киһититтэхтэрэ аатыран, тыа сирдэригэр хаамаайы кэлии дьонунан, араас омуктартан хомуллубут мас кэрдээччилэринэн толорбуттара. Баҕар, ол кэрэх мастарга илиилэрин көтөхпүттэрин сэтигэр- сэлээнигэр иэстэбил буолан күн бүгүҥҥэ дылы хаанынан кыттыһан кыргыһа, сииннэринэн сэймэктэһэн сэриилэһэ сылдьаллара буолаарай?
Бу Ытык Тоҕой утарыта 400-чэ миэтэрэ тэйиччи Таатта үрэх халдьаайытыгар уруу эһэм Наумов Степан Ксенофонтович дьоннорун өтөҕө баар. Бииргэ төрөөбүт 21 оҕоттон эһэм икки балтынаан, 1882 с кэлэн ааспыт улахан уоспаттан, үһүө буолан ордон хаалбыттар.
Билигин улахан кыыстан Өлөксөөндөрөттэн Чурапчыга – Охлопкаптар, Михайловтар, кыра кыыстан Лөкүөрүйэттэн Одьулууҥҥа Сибиряковтар, Артемьевтар хаан таттарыылаах урууларбыт бааллар. Манна Хатылыга, Ыстапаантан 91 сыл толору олорон ааспыт соҕотох кыыһыттан – Марфа Степановна Наумоваттан, аҕабытынан Поповтар толору тохсуобут.
Читайте также: