Ногаан ортулук краткое содержание

Обновлено: 05.07.2024

1. Монгуш Самбылович – райпонуң садыг килдизиниң эргелекчизи.

2. Кожалар июль айны сөөлзүредир ужуражып келир.

3. Монгуш Самбылович суг ийи оолдуг, бир кыстыг.

4. Баштай ужуращкан хүнүнде Чамбалдай суг аржааннап чорааш келген болур.

5. Чамбалдай аңныыр инспектору бооп ажылдап турар.

6. Чамбалдайның уруу Чечен-кыс школаны бир чыл бурунгаар доозупкан.

7. Чамбалдай уруунуң демдеглелдериниң кыдыраажын орун кырынга чыдырда көрүп кааптар.

8. Кожалар ийилээ бир катап аргалааш эзириктер сергедир черге хонарлар.

9. Монгуш Самбылович аарып турар өөнүң иштинге дыка кичээнгейлиг.

10. Арага эжишкилерни кандыг-даа эки чүвеге чедирбээн.

13. Тоожунуң эң кол темазы – бойдус камгалалы.

14. Ында болуушкуннар 1983-1986 чылдарда чылдарда болуп турар.

15. Иргит Ашак-оол эзирик оолдуң хайы-биле холунуң бирээзин кемдедип алган.

16. Курортта эмчилерниң бирээзин Саая Салбаковна дээр.

18. Хөл чоогунда чурттап турар малчынны Дарган-оол деп адаар.

19. Хөлдү долгандыр аң-мең хамаанчок, куштар безин эвээжей берген.

20. Хөлдү долгандыр тургустунуп келген байдал Дарган-оолду аажок дүвүредип чоруур.

21. Хөлде курорт 1932 чылда ажыттынган.

1. Домактарда эпитеттерни тыпкаш, хамааржып чоруур сөстери-биле катай ушта бижиир.

1). … Көктүг чай олчааан-на болгай, оът-сиген-даа хөлбегер хевээр, изиг хүн-даа хаарбышаан…

2). … Кожавыска хос бажың бар чүве, мурнунда аңаа чурттап турган өг-бүле совхозка ажылдаары-биле көжүп чоруй барган…

3). … Оон өскелери көзүлбес, оң таламда сарыг кырлаң баткан, бир чамдыктары ооң артында…

4). … Өг кыдыында улуг-ла брезентиде ааржы чадып каан, өг кырында – дөрбелчин ак пөсте ээжегей…

2. Домакта метафораларны тыпкаш, ушта бижиир.

… Хараачазындан уштунуп келген чандаңындан ак-көк ыш оптугуп үнүп кээрге-ле, эртенги сырын хөл уунче сывыртап алгаш чоруп тур…

3. Домактарда деңнелгелерни тыпкаш, ушта бижиир.

1). …Биче-бача аарыың, сактырыңга, холдан тен ап каапкан ышкаш, дораан чаштай бээр…

2). … А менден ырак эвес бир дөктүрек кырында бир куш, олурту шаап каан доорбаш дег, сөскее берген олуржук…

Посмотрите также:

Наверх Бесплатные презентации по различным предметам, 2016—2019
Все права на материалы, находящиеся на сайте, принадлежат их авторам. Все презентации были собраны из открытых источников.

  • Для учеников 1-11 классов и дошкольников
  • Бесплатные сертификаты учителям и участникам

чогаалдарынга хыналда ажыл

1. Монгуш Самбылович – райпонуң садыг килдизиниң эргелекчизи.

2. Кожалар июль айны сөөлзүредир ужуражып келир.

3. Монгуш Самбылович суг ийи оолдуг, бир кыстыг.

4. Баштай ужуращкан хүнүнде Чамбалдай суг аржааннап чорааш келген болур.

5. Чамбалдай аңныыр инспектору бооп ажылдап турар.

6. Чамбалдайның уруу Чечен-кыс школаны бир чыл бурунгаар доозупкан.

7. Чамбалдай уруунуң демдеглелдериниң кыдыраажын орун кырынга чыдырда көрүп кааптар.

8. Кожалар ийилээ бир катап аргалааш эзириктер сергедир черге хонарлар.

9. Монгуш Самбылович аарып турар өөнүң иштинге дыка кичээнгейлиг.

10. Арага эжишкилерни кандыг-даа эки чүвеге чедирбээн.

13. Тоожунуң эң кол темазы – бойдус камгалалы.

14. Ында болуушкуннар 1983-1986 чылдарда чылдарда болуп турар.

15. Иргит Ашак-оол эзирик оолдуң хайы-биле холунуң бирээзин кемдедип алган.

16. Курортта эмчилерниң бирээзин Саая Салбаковна дээр.

18. Хөл чоогунда чурттап турар малчынны Дарган-оол деп адаар.

19. Хөлдү долгандыр аң-мең хамаанчок, куштар безин эвээжей берген.

20. Хөлдү долгандыр тургустунуп келген байдал Дарган-оолду аажок дүвүредип чоруур.

21. Хөлде курорт 1932 чылда ажыттынган.

1 . Домактарда эпитеттерни тыпкаш, хамааржып чоруур сөстери-биле катай ушта бижиир.

1). … Көктүг чай олчааан-на болгай, оът-сиген-даа хөлбегер хевээр, изиг хүн-даа хаарбышаан…

2). … Кожавыска хос бажың бар чүве, мурнунда аңаа чурттап турган өг-бүле совхозка ажылдаары-биле көжүп чоруй барган…

3). … Оон өскелери көзүлбес, оң таламда сарыг кырлаң баткан, бир чамдыктары ооң артында…

4). … Өг кыдыында улуг-ла брезентиде ааржы чадып каан, өг кырында – дөрбелчин ак пөсте ээжегей…

2 . Домакта метафораларны тыпкаш, ушта бижиир.

… Хараачазындан уштунуп келген чандаңындан ак-көк ыш оптугуп үнүп кээрге-ле, эртенги сырын хөл уунче сывыртап алгаш чоруп тур…

3 . Домактарда деңнелгелерни тыпкаш, ушта бижиир.

1). …Биче-бача аарыың, сактырыңга, холдан тен ап каапкан ышкаш, дораан чаштай бээр…

2). … А менден ырак эвес бир дөктүрек кырында бир куш, олурту шаап каан доорбаш дег, сөскее берген олуржук…

  • подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
  • по всем предметам 1-11 классов


Курс повышения квалификации

Охрана труда


Курс профессиональной переподготовки

Охрана труда


Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

  • Сейчас обучается 354 человека из 64 регионов
  • ЗП до 91 000 руб.
  • Гибкий график
  • Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 592 652 материала в базе

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

  • 03.02.2016 3875
  • DOCX 20 кбайт
  • 9 скачиваний
  • Оцените материал:

Настоящий материал опубликован пользователем Куулар Урана Серен-ооловна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

Автор материала

40%

  • Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
  • Для учеников 1-11 классов

Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов

Дистанционные курсы
для педагогов

663 курса от 690 рублей

Выбрать курс со скидкой

Выдаём документы
установленного образца!

Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки

Время чтения: 11 минут

Курские власти перевели на дистант школьников в районах на границе с Украиной

Время чтения: 1 минута

В ростовских школах рассматривают гибридный формат обучения с учетом эвакуированных

Время чтения: 1 минута

Новые курсы: функциональная грамотность, ФГОС НОО, инклюзивное обучение и другие

Время чтения: 15 минут

В приграничных пунктах Брянской области на день приостановили занятия в школах

Время чтения: 0 минут

В Курганской области дистанционный режим для школьников продлили до конца февраля

Время чтения: 1 минута

В Белгородской области отменяют занятия в школах и детсадах на границе с Украиной

Время чтения: 0 минут

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Ключевые слова: роман, тувинская литература, художественность, Салим Сюрюн-оол.

The novels of S. Surun-ool: ideal-artistic innovation

S. S. Kombu

Abstract: Article analyzes the novel “Stranger woman” by classic Tuvan writer Salim SazygovichSurun-ool.

Keywords: novel, Tuvan literature, artistry, Salim Surun-ool

Ведущим жанром в тувинском литературном процессе является роман, в котором присутствует живой интерес к социально-бытовым проблемам современности. Здесь особенно заметно воздействие творчества А. Чехова на произведения тувинских романистов. Так влияние, А. Чехова мы находим и в творчестве С. Сюрюн-оола.

Это роман о связи времен, о верности нравственным принципам и убеждениям. Действие происходит в 1970-ые годы в одном городке. Главная героиня Эмер-кыс попадает в нехорошее окружение таких же молодых людей, как она сама. Героиня романа находится в состоянии поиска, проходит через заблуждения и сомнения. Она не может найти работу, и своих поклонников меняет быстро. Ее мучают угрызения совести, не покидает чувство вины, ответственности перед обществом, людьми. Углубленный поиск причин отрицательных сторон и явлений нашей жизни, стремление полнее и точнее понять и обобщенно представить новые веяния в общественной жизни потребовали от писателя выдвинуть в качестве главного героя молодую девушку, глубоко ошибающуюся в жизни, не находившую себя в сложных перипетиях дорог судьбы. При этом у Эмер-кыс есть талант. Она устроилась на работу учителем хореографии. В основу повествования заложена идея победы добра над превратностями обстоятельств. Одним из самых важных моментов романа является нравственное прозрение главной героини.

Анализ романа показывает, что писатель воссоздал и осмыслил те социальные факторы, которые привели главную героиню к трагизму, к этическому спаду. Автор показывает читателям как разрушается человек под влиянием негативной социальной среды, в котором он живет. Эмер-кыс — не исключение, она воплощает в себе судьбу многих ей подобных. Этим романом автор поднимается до самых широких социальных обобщений. В идейно-тематическом плане роман дает собирательный образ тувинской молодежи тех времен, отошедшей от духовного наследия предков.

Роман насыщен многочисленными жизненными событиями. Поступки героев очерчены схематично, совершенно отсутствуют психологические характеристики, но в описании бытовых сцен наблюдается мастерство писателя. Все эти детали нужны писателю для воссоздания исторической обстановки изображаемой эпохи.

Белинский, В. Г. (1948) Собрание сочинений : в 3 т. М. Т. 3.

Калзан, А. К. (1991) Өзүлдениң демдектери: литература-критиктиг чыынды. Кызыл. — На тув. яз.

Сюрюн-оол, С. С. (1980) Өске кадай. Кызыл. — На тув. яз.

Дата поступления: 24.03.2014 г.

Данный материал опубликован на сайте BezFormata 11 января 2019 года,
ниже указана дата, когда материал был опубликован на сайте первоисточника!

Бедик культуралыг, бодунуң, ада-иезиниң болгаш долгандыр ниитилел мурнунга харыысалгалыг, салым-чаяанныг, тура-соруктуг, бурунгаар көрүштүг, делгем сайзыраңгай хамаатының хевирлеттинип кижизиттинеринге ниитилелдиң деткимчези-биле холбап ажылдаарын ӨФКС

(Өөредилгениң федералдыг күрүне стандарттары) чугулага ап турар.

Өөреникчилерниң бот-тускайлаң онзагай салым-чаяанын эскерип, деткип, сайзырадып, оларның сонуургалдарынга, негелделеринге дүүштүр өөредилге-кижизидилге ажылын таарыштыр углап, уругларны өөредилгениң ажыл-чорудулгазының янзы-бүрү байдалдарынга киириштирип ажылдаары амгы үениң башкыларының мурнунда кол негелде бооп турар.

Төрээн чонунуң дылын, төөгүзүн, культуразын камгалап, кадагалап, келир салгалга арттырып бээрин суртаалдап, дылдың чаражын, үнезин кадагалап арттырарынга таарымчалыг байдалдарны тургузары-тыва дыл, чогаал башкыларының мурнунда турар чугула сорулга.

Амгы үеде чогаал кичээлдеринде ажыглаттынып турар дараазында метапредметтиг аргалар бар: угаан-бодал көрүүшкүнүнүң аргазы, овур-хевир көрүүшкүнүнүң аргазы, графиктиг каттыжыышкыннар аргазы, даап бодаашкыннар аргазы (метод гипотез), хайгааралдар аргазы, деңнелгелер аргазы, эвристиктиг беседалар аргазы, частырыглар аргазы, дедир хөгжүлде аргазы (метод регрессии).

Башкылаашкын ажылында чаа көрүш-биле ажылдаарының өзээн дараазында технологиялар тургузуп турар:

-дилеп тып болгаш шичилеп өөредир технология (технология поискового и исследовательского обучения),

-чөрүлдээлиг байдал тургузуп өөредир технология (технология проблемного обучения),

-системниг, боду кылып өөредир технология (технология обучения системно-деятельностного подхода),

-мөөңнеп өөредир технология (модульная технология обучения),

-медээ-харылзажылга технологиязы (информационно-коммуникационная технология обучения),

-сайгарылгалыг угаап-боданыышкын сайзырадыр технология (технология обучения развития критического мышления),

-өөредилгениң кадыкшыл камнаарының технологиязы (здоровьесберегающая технология),

-өөредилгениң төлевилел технологиязы (проектная технология обучения),

-деңнел барымдаалап, аңгылап өөредириниң технологиязы (разноуровневая технология),

-өөредилгениң демнештирилгелиг технологиязы (технология интегрированного обучения),

-өөредилгениң оюннар ажыглаар технологиязы (игровые технологии обучения),

-бот-сайзырадып өөредириниң технологиязы (личностно-ориентированная технология обучения)

-педагогиктиг арга-дуржулга технологиязы (технология педагогических мастерских),

-кейс технологиязы (кейс технология).

Бо арга-методтар, технологияларның аразындан деңнелге аргазы болгаш проблемалыг өөредилгениң технологиязының канчаар тывылганын сайгарып көрээлиңер.

Деңнелгелиг сайгарылганың практика болгаш методиказында “дөмейлештирип деңнээри” болгаш “удурланыштырып деңнээри” деп терминннер деңнелгениң синонимнери кылдыр ажыглаттынып турар.

Ф.И.Буслаевтиң, В.И.Водовозовтуң, В.Я.Стоюнинниң, Н.М.Соколовтуң, М.А.Рыбникованың үндезин ажылдары деңнелгениң методологтуг кол шинчилелин тургускан.

Литература сайгарыкчылары А.Н.Веселовскийниң, М.М.Бахтинниң, Ю.Н.Тыняновтуң, Е.А.Мелетинскийниң болгаш өскелерниң-даа ажылдары улуг ужур-дузалыг болган.

Психологтар, философтар, педагогтар-Л.С.Выготский, Д.А.Леонтьев, С.М.Бондаренко болгаш өскелерниң-даа ажылдары чугула черни ээлеп турар.

20 вектиң 2-ги чартыындан эгелеп Н.М.Кязимов, Н.А.Соболев, А.К.Киселёв, С.А.Зинин, С.А.Леонов, В.А.Доманский болгаш өске-даа методистерниң ажылдары шинчилеттинген.

Школа практиказында деңнелгени 4 талазындан көрүп турар:

1)психологтуг (деңнелгени боданыр арга кылдыр),

2)литературлуг (деңнелгени чечен чогаал өөредириниң аргазы кылдыр),

3)дидактиктиг (башкылаашкынның өөредилге аргаларын шинчилээр кезээ кылдыр)

4)методиктиг (кичээлдерде ажыглаар өөредилгениң бир аргазы кылдыр)

Проблемалыг өөредилгениң технологиязы американ философ, психолог болгаш педагог Джон Дьюиниң теоретиктиг билиглеринге үндезилеттинген.

Проблемалыг өөредилгениң сорулгазы-билиглерин, шуудай берген мергежил, чаңчылдарын чедип алыры, боду кылыр аргаларны шиңгээдири, угаап шиңгээдир болгаш чогаадыкчы аргаларын сайзырадыры.

Проблемалыг өөредилге сонуургалдың (мотивацияның) онзагай хевири-шиитпирлээр чүүл азы проблема тургузарынга үндезилеттинген.

Ынчангаш проблемалыг аргалар чөрүлдээлиг байдалдарны тургусканындан, өөреникчилерниң идепкейлиг угаап шиңгээдириниң ажыл-чорудулгазындан, билиглерни шилигелиг тургузарын негээр нарын айтырыглардан, аңгы-аңгы барымдааларны көрүп, билиринден тургустунар.

Проблемалыг байдалдарның 2 аңгы хевиирин аңгылап турар:

1)психологтуг болгаш педагогиктиг

Педагогиктиг проблемниг байдал башкының өөреникчилерни идепкейжидер кылдыныгларының, угаап шиңгээдип алыр дээн чүүлүнүң чаа талазын, чугулазын, чаражын болгаш өске ылгалдыг шынарларын онзалап демдеглээр айтырыгларның дузазы-биле тургустунар.

Уругларның харылзаалыг чугаазын сайзырадыр ажылга чугула черни сөзүглел-биле ажыл ээлеп турар.

Кол ниити (5-9 класстар) болгаш ортумак (долу) ниити (10-11 класстар) өөредилгеге К.Б.Доржунуң, Ч.А.Сарыгларның тургусканы “Тыва дыл болгаш харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга чижек программаларында” коммуникативтиг компетенцияны (харылзажылганың айтырыгларын ыяк билири) кииргени кончуг таарымчалыг.

Коммуникативтиг компетенцияда 4 кезек кирип турар:

1-ги кезээ - “Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры”,

2-ги кезээ - ”Чугаа чорудулгазы”,

3-кү кезээ - “Сөзүглел”,

4-кү кезээ – “Дылдың хүлээлгелериниң янзылары”

Ону дараазында таблицадан тодаргайы-биле көрүп болур:

ТАБЛИЦА “Коммуникативтиг компетенция”

“Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры”

“Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры”

“Сөзүглел дугайында билиглер”

“Өске кижиниң чугаазын дамчыдар аргалар”

“Сөзүглел дугайында билиглер”

Чечен чогаалдардан алдынган сөзүглелдер онзагай болур, оларның эң-не кол ылгалдыг талазы-боттуг амыдыралдың ову-хевирде чуруттунганы болур.

Номчукчуга сеткил-сагыш хайныышкынныг (эмоционалдыг) болгаш чөптүг салдарны янзы-бүрү деңнелдиң уран-чечен аргалары-биле чедирер.

Ынчангаш 9-ку класска “Сөзүглел дугайында билиглер”, “Чечен чогаал стилиниң өске стильдерден онзагайын” өөредирде, сураглыг тыва чогаалчыларывыс - С.А.Сарыг-оолдуң, С.С.Сүрүң-оолдуң,

К.-Э.К.Кудажының чечен чогаалдарындан алдынган дараазында сөзүглелдерни ажыглап болур:

-Че, сен ындыг-ла кончуг болзуңза, мында кандыг-кандыг мөөгүлер барыл? Адап көрем, чээ.

-Хм. Оларны тывалар шаандан тура ажаап чивес чораан болгаш алдаржываан-дыр. А мен ону ам орустап, оон очулдуруп-даа тургаш адап, ажаап чип билир кижи-дир мен. Хөлчок чиксээр, чиирим-даа аажок. Бээр дыңна, төрээн: ак мөөгү (белый гриб, хадың-мөөгүзү (подберёзовики), шарлан мөөгүзү (подосиновик), саржаг-хавы (маслёнок), маңгырак (груздь), төш-мөөгүзү (опёнок), хүргүлбей (рыжики), дилгижек (лисички), чигге-чиир (сыроежки), агараң (белянки), чиңгиспей (моховики), өдек-туңу (шампиньон) суг-суг дээш чүс-даа ажыг янзы-бүрү мөөгү бар. Ёзулуг-ла карак-биле көрүп, хол-биле чыып, үүжелеп, дузап, кургадып, ол дораан үске хаарып, быдаалап ижип өөрени берзивиссе-ле, ооң ады-даа, амдан үнези-даа боду-ла тыптып келир-дир ийин.

-Ий! Чиксээм кели бээди! Столоваяже дүрген чанаалы! (С.А.Сарыг-оол)

Оон кезек кылашташкаш, изин көрдүвүс,шынап-ла, ол чорду. Адыг. Ынчан мени оожуктурары ол бе, Сарыг-оол чаш ыяштан туттунуп алган алганган тур:

-Чодураа дег кара карактыым, чойган ышкаш хөнү сынныым.

Шынап-ла ,чойган чорду, согун-на.

Степан Агбаанович ооң бүрүлерин чыттаан, суйбаан, сыстып келген чуктарын аксынче суккан тур:

-Мындыг эм чок. Ижин-баарга, өкпе-чүрекке. Хөрекке дегдиргенде, чөңгүлгенгенде. Тайгада шупту чүве эм-агаар, суг, оът-сиген, кат-чимис. Хөрзүн безин-дээш, доңгайгаш кара довурак адыштап келди. – Көрден, артында үстүг ышкаш. Мында кандыг эм-дом бүдүмелдер сиңмээн дээр сен!-Оон каш баскаш, өл күзүрүмнү чада туткулааш, черге дискектенип олуруп алды.-Бо-дур, чиир мөөгүлер. Чигге-чиирни көрдүң бе? Дуу дээрге саржаг-хавы-дыр. Хаа, хүргүлбейлерни, дилгижектерни, чиңгиспейлерни, өдек-туңун. Боларны канчаар чивес дээр сен-хаарып, быдаалап, дузап, кургадып, үүжелеп. Мөөгүнү кочулаар улус болгай бис. Пенициллин дээр кончуг эмни быйыргын мөөгүлерден кылыр болгай. Ол дээрге мөөгү дээн сөс-түр.

“Үш-Белдир” аржаанга бир чораан кижи катап-катап чоруксай бээр. Бир көрген кижи ону катап-катап көрүксей бээр. Кончуг уран, чечен тоол дыңнаан, номчаан кижи кандыг ийик! Катап-катап дыңнаксап, номчуксай бээр. Каракка ол хевээр көстүп келгилээр. Чамдыкта дүшке безин кирип келир аан. “Үш-Белдирниң” турар чери ындыг.

“Үш-Белдир” дээрге Каа-Хемниң база бир адыры Кызыл-Хем, Шишкит, Белим деп үш хемниң белдирлешкен черинде аржаан. Ол үш хемниң ады-биле “Үш-Белдир” деп ат алган. Ол хемнер дээрге дээрде шаштыккан кончуг бедик-бедик сыннар аразын куду кашпалдандыр чара шаап баткылаан. Хаялар ажыр шурап, ужугуп, унунга сыңышпайн, эриинде чүс-чүс сеспигир ак сарлык бугалары дег хаялар хөрээнче халып-шурап, сүржүп, сыңмарлажып, баскылажып, ээргииштелип, боралгактап, мөөреп, кышкыржып турган чүве дег. А ол хайнып, оожумнап чыдар ээремнерде бел, мыйыт, кадыргы хөлчок!

Шак ындыг үш белдирниң эрик кыры деспекте улуг оялыктан, хавак эриктеринден чылыг-чылбайдан эгелээш, 80 градус чедир хайнып чыдар изиг суглар үнүп чыдар.

Ында хамык-ла эмнелге черлери, чурттаар бажыңнар, чемненилге чери, магазин, почта, электри станциязы, клуб черлерин тургускан, хөлчок чараш курорт сууру. (С.А.Сарыг-оол)

Чедер-даа, ачылыг хөл бо-ла! Дуу, көрүнчүк дег, кылая берген чыдыр. “Экии, хөлүм! Ээлериң бирээзи мен. Сенде келдим. Нервим баксыраан кижи-дир мен. Эмниг сууң-биле, эмниг малгажың-биле экиртип каап көр. А мен сени үргүлчү мактап, сеңээ бүгү назынымда чүдүп, сеткил-сагыжымдан ынак чоруур мен. Ындыг-дыр аа, хөлүм?”

Баалык кырынга олуруп алгаш, иштимде ынчаар бодап олур мен.

Хөлдүң турар чери кош-адышка дөмейлешкек, оңгар. Хөл ооң эң-не дүвүнде. Долгандыр ийлерни тарып, тракторлар-биле дырбактап каапкан. Ынчан августуң чээрби үези чүве. Чай төнмээн-даа болза, күстүң кел чыдары каракка көстүп, эът-кешке-даа билдинип турар апарган. Ол эртен безин чидиг сырынныг болчук. Кайнаар-даа көөрге, ала-ала ховулар-ла болгай. Оларны дилиндектей, аралаштыр чаргылаан. Бир дилиндекте быжып турар тараа. Олар оюк-деликтей саргара бергилээн. Ол база-ла күстүң чыгадып келгенин херечилеп турар. Бир дилиндекте тараа тарываан. Ону чайын чарып, келир чылга курлап каан. Хөлдүң бетии кыдыында ногаан ортулук, Чедерниң ужу-кыдыы чок ховуларының ортузунда кижи холу-биле бодараттынган хензиг арыгжыгаш. Ында ыяштар амдыызында ногаан чайт хевээр. Ол болза ховугайның ховузунда чүгле ногаан ортулук эвес, а курорт. (С.С.Сүрүң-оол)

Графиктиг каттыжыышкыннар аргазын ажыглап, өөреникчилерге дараазында таблицаларны бот-тускайлаң долдуртур:

Читайте также: