Агъдауы аматтаг краткое содержание

Обновлено: 08.07.2024

Bместе с Барчин, ставшей теперь женою Алпамыша, победители возвращаются в Конграт. B стране калмыков остаётся только Байсары, который все ещё не хочет помириться со своим старшим братом.

Часть вторая

Bо второй части поэмы Aлпамыш, узнав о притеснениях, чинимых его тестю Tайча-ханом, снова отправляется в страну калмыков и по неосмотрительности попадает в плен к своим коварным врагам. Семь лет он проводит в зиндане (подземной темнице) калмыцкого шаха. Пищу ему доставляет пастух Кайкубат, случайно открывший место его пребывания. Дочь калмыцкого царя навещает его в темнице, влюбляется в него и помогает ему бежать из плена. Oсвобожденный Aлпамыш побеждает Tайча-хана, убивает его и сажает на его престол пастуха Кайкубата.

Bо время семилетнего отсутствия Aлпамыша главою племени Конграт становится его младший брат Ултантаз. Hовый властитель жестоко угнетает народ, бесчестит старого отца Aлпамыша и преследует его малолетнего сына Ядгара, а Барчин принуждает выйти за него замуж. Aлпамыш, поменявшись одеждой со своим старым рабом, табунщиком Култаем, неузнанный, приходит на свадебный пир Удтантаза, освобождает жену и близких и убивает насильника.

Поэма заканчивается возвращением на родину добровольного изгнанника Байсары и воссоединением распавшегося племени Конграт под властью героя Aлпамыша.

Что скажете о пересказе?

Что было непонятно? Нашли ошибку в тексте? Есть идеи, как лучше пересказать эту книгу? Пожалуйста, пишите. Сделаем пересказы более понятными, грамотными и интересными.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Тугъанты Батырбег (Фацбайы ныхæстæ).

Ахуыргæнæг : Таймæзты Иринæ Сергейы чызг.

Мотиваци ахуырадон архайдмæ.Темæ, урочы нысан.

1. Беседæ эпиграфыл.

2. Тугъанты Б. тыххæй цы зонындзинæдтæ райстат, цы базыдтат, уый тыххæй радзурут. Дзуаппытæ баххæст кæнут.

Урочы нысан: Ахуыр кæнын нæ фыдæлты цард, истори, æгъдæуттæ; аив кæсын литературон уацмыс, сæ мидисыл сын кусын, ныхасы рæзтыл куыст, хи хъуыдыкæнынадæн аргъ кæнын, предм. бастдзинад (ирон литературæ, æвзаг, истори, сæ бастдзинад цардимæ; æнæниздзинад хъахъæнынады технологитæй пайда кæнын; дзырдты лексикон нысаниуджытыл бакусын; хъомыладон куыст (къух сисын зианхæссæг æгъдæуттыл, рæсугъд æгъдæуттыл хъомыл кæнын ныры сывæллæтты, раст хъуыды кæныныл сæ фæцалх кæнын, царды æцæгдзинад уæлиау æвæрын, сæттынæй йæ хизын. Литературæ нæ ахуыр кæны раст цæрын æмæ ууыл кусын (ома раст цæрыныл – дæнцæг æрхæссын диктантты æмбырдгонд 5-9 къл.

Урочы метод: беседæ, комментаритимæ кæсын, хъуыды кæныныл цалх кæнын, урочы зонындзинæдтæй царды спайда кæнын зонын.

1. Организацион момент.

2. Зонындзинæдты актуализации .

3. Сæвæрын ахуырадон хæс. Ахуыргæнинæгтæ æвæрынц сæ разы хæстæ. Ахуыргæнинæгтæ дих кæнынц æртæ къордыл: фыццæгтæ сты тугисыны фарс, дыккæгтæ – тугисыны ныхмæ, æртыккæгтæ сæ раст хъуыды кæныныл цалх кæнынц.

4. Дзырдуатимæ кусын: зынæмбарæн дзырдты нысаниуæг сбæрæг кæнын. Аффект. Гуманизм.

5. Урочы темæйыл кусын.

6. Систематизаци æмæ хатдзæгтæ.

Радзурут, цы зонут зианхæссæг æгъдæутты тыххæй. Цавæр уацмысты бакастыстут уыдоны тыххæй? Ранымайут сæйраг архайджыты нæмттæ.

Цæуыл у йæ тох Хæсанæйæн? Фацбайæн, Данелæн, Къомбохæн? Чи цы спайда кодта ацы хæстæй? Цавæр хъуыдытæ уæм сæвзæрын кодтой ацы уацмыстæ, хъайтартæ? Куыд дары йæхи Хæсанæ йæ мæлæты размæ? Куыд дары йæхи Госæма, куы базыдта Солæманы туг райста йæ фырт, уæд?

Цы бакæнын хъуыди, цæмæй туг ма ныккалдаид, уый тыххæй? Исты амал ссарæн уыдис, цæмæй ацы быцæу æнæ туг ныккалгæйæ ахицæн уыдаид? Цы йæ хъыг дардта? Æгъдау домдта: кæ туг фидын нæ, уæддæр æгъдаумæ гæсгæ бафидауын, туджы фынг æрæвæрын. Æнудæсæм æнусы дыккæгæм æмбисы Ирыстоны дæр паддзахы закъæттæ æрфидар сты. Туджы хъуыддæгтæ æвзæрста паддзахадон тæрхондон. Гъе, фæлæ адæмы зæрдæ æмæ зондмæ хуыздæр касти ирон фидыд, ома фыдæлты æгъдаумæ гæсгæ. Уымæн æмæ паддзахы тæрхондон лæгмарæй хызта æхсæнады, фæлæ, лæгмары амæттаг чи баци, уыцы бинонты фæндиæгтæ нымады нæ уыдысты тæрхондоны раз. Ныр та сын фидынц моралон æмæ материалон хардзтæ æмæ зиан.

Аффект – приступ сильного нервного возбуждения (ярости, ужаса, отчаяния).

Зæгъут, цы бауыдаиккой сæ мæдтæ? Абарут сæйраг архайджыты. Цы сæм ис иумæйагæй? (Фыццаг къорд), цæмæй хицæн кæнынц? (Дыккаг къорд).

Иу къорд дзуапп дæттынц Хæсанæйы мады тыххæй, иннæ къорд та Фацбайы мады тыххæй.

Коцойты Арсены цæстæнгас зианхæссæг æгъдæуттæм, йæ карикатурæтæ ирæды тыххæй.

3. Дзырдты лексикон нысаниуæгыл бакусын…

4. Фарст. Цæмæй хицæн кæны ацы радзырды сюжет иннæ радзырдты сюжетæй? Гуманизмы тæфаг (влияние) фæзынд ацы радзырдыл? Абарут Фацбай æмæ Къомбохы. Удыхъæдæй сæ тыхджындæр чи разынд? (Проблемон ситуаци). Цæмæн афтæ хъуыды кæнут? Иутæ Фацбайы фарс сты, иннæтæ Къомбохы.

5. Гуманизм-ы нысаниуæг ма бамбарын кæнут.

Гуманизм – отношение, проникнутое любовью к человеку, заботой об его благе (ома адæймаджы уарзын, аудын ыл).

Нæ хъайтартæй искæй схонæн ис гуманист? Хæсанæ, Фацбай, Данел, Къомбох адæмы уарзынц? Аудынц сыл? Искæмæн исты æвзæрдзинад сарæзтой сæ туджджынтæы йеддæмæ? Чиныджы исты фыст ис уый тыххæй? Сымах сæ аххосджын кæнут? Цы сын стæрхон кæниккат? Цæмæн? Кæй сраст кæниккат? Гуманисттæ схонæн сын ис? Исты къуылымпыдзинæдтæ ис уæ разы? Цы не ,мбарут?

7. Ахæм хатыры, барсты фæстæ адæмы, туджджынты ахастытæ хуыздæр кодтой æви æвзæрдæр? Куыд ма-иу бафидыдтой æмæ цæуыл тугкалды бæсты? Куыд амард Гæдиаты Секъа? Чи у Секъа? Кæдæм цыдис æмæ цæмæн? ( Цыдис йæ райгуырæн хъæу Ганисмæ туджджынты фидауынмæ, куыд кадджын, куырыхон хистæр, афтæ).

Æнæниздзинады технологитæй спайда кæнын. Æнæниздзинад хъахъхъæныныл архайын. Хицауады роль уыцы хъуыддаджы, тугисыны хъуыддаджы. Абон ма уыцы фарстытæ сты актуалон? Куыд лыг чындæуынц?

Ахуырадон архæйдтыты рефлекси.

9.Хъомыладон куыст. Уæхицæн цы пайда райстат ацы урокæй?(Адæймаг суæвын-личностные, исты базонын –познавательные, репродуктивон – хи хъуыдыкæнынад, творческий – сфæлдыстадон. Сæхæдæг сæхи куыстæн анализ кæнынц. Литературæ æмæ æвзаг цæмæн хъæуы ахуыр кæнын? Адæймаджы хорз хъомыладæн тынгдæр цавæр ахуырадон предмет хъæуы? Цæмæн? Цавæр хатдзæгтæ скæниккат тугисыны фæстиуджытæн ирон литературæйы? Зæгъут, цавæр æнкъарæнтæ уæм сæвзæрын кодта ацы абхазаг таурæгъ æмæ цы стыр æфсымæрдзинады цырт ныууагъта абхазаг зæронд лæг йæ адæмы æмæ мах царды. Уымæн æвдисæн сты бирæ цаутæ нæ царды, уæлдайдæр та Гуырдзыстоны тох ацы дыууæ хæлар адæмимæ. Абхазаг зæронд лæг цы æнæкæлгæ мæсыг самадта, уый ницы тых фезмæлын кæндзæн.

11. Уæ зæрдæмæ фæцыд? Цæмæн?

12. Хъомыладон куыст ( цы пайда райстат уæхицæн ацы урокæй?)

13. Адæймаг куыд хъуамæ цæра?

14. Бакæсын диктанты текст. Афтæ цардысты æмæ цæрынц намысджын адæм. Сымахмæ та цы хъуыдытæ сæвзæрд растæй цæрыны тыххæй. Абон сымах уыцы раст фæндагыл лæуд стут? Цавæр цæлхдуртæ лæууы уæ разы? Кæд æмæ сæ куыд аиуварс кæндзыстут?

Хатдзæгтæ скæнын хъомыладон куысты нысæнттæн (целям), урокæн.

Аффект æмæ гуманизм-ы – нысаниуæг куыд æмбарут? Цæмæн нæ хъæуы ацы дзырдты нысаниуæг? Алы адæймаг дæр цæмæн хъуамæ уарзой се ,взаг, литературæ, истори, Райгуырæн бæстæ? Цы зонындзинæдтæ райстат ацы урочы, уыдон сты хъæугæ? Цы ран уæ бахъæудзысты ацы æрмæджытæ, радзырдтæ?

Урочы эмоционалон фон уæ зæрдæмæ фæцыд? Зæгъут, хуыздæр чи архайдта, куыста урочы, растдæр чи хъуыды кодта? Кæй хатдзæгтæ уыдысты раст? Цы базонын ма уæ фæндыд ацы урочы, иннæ урокты? Цавæр нысæнттæ æвæрут уе ,мкъласонтæн? Æрхæссут аргументтæ уæ нысæнтты æвæрдæн.

Этот урок знакомит детей с обычаями и традициями наших предков.Учит их как правильно делать выводы и находить верный путь в жизни.

Урочы конспект

Ирон царды биноныг уыд – туг исыны æгъдау.

Урок бацæттæ кодта

ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг

Кочиты Анжела

Къабазджын адæймаг уæлдай ныфсджындæр вæййы.

(Уæдæ нæ урокæн дæр йæ ратæдзæн ацы ныхæстæ сты).

Рагом кæнын таурæгъæй туг исыны æгъдæуттæ.

Урочы цыд: Организацион хай!

Салам сын раттын, урокмæ сæ бацæттæ кæнын. Номхыгъд скæнын.

Абон нæ урочы мах дзурдзыстæм Беджызаты Ч. цард æмæ сфæлдыстадыл:

Нæ зæрдыл ма ноджыдæр иухатт æрлæууын кæнын Чермены царды хабæрттæ.

Чи ма фæцис нæ фысджытæй репрессийы амæдтаг?

(Хъуылаты С., Малиты Г., Фæрнион К.)

Чермен у революцийы зарæггæнæг. Беджызаты Ч. ма йæхиуæдтæй абоны онг баззад – сæ дыккагхæдзæртты лæппу – Дудар. Уый цæры æмæ кусы Чъребайы, кæны наукон куыстытæ институты кусгæйæ.

Ног темæмæ рахизын.

Черменæн йæ новеллæты цикл райдыдта студентты фольклорон практикæйы. Фыссæг абарста ныры дуджы фæсивæд æмæ раздæры.

Зæронд Баймæт сыл дис кæны, адон хæйрæджытæ сты, æви?

Дис кæны сæ дарæсыл дæр.

Сылгоймагæн кæй ис бартæ – уый дисы æфтауы Баймæты.

1) Цы у таурæгъ? (Доклад кæсы Хуыбецты К.)

Дзырдуатон куыст:

зиу – къордгай куыст, æххуыс;

фæринк – кард (вид сабли, шашки);

згъæрон – æфсæнаг (металл);

саргъ – седло;

чегъретæ – проводник, посредник;

къæссайы – голлаг;

сахъ – бравый, смелый;

хæтыди – балц кодта;

уарт – щит;

хуымон – земледелец;

æхсырфæй – серп;

хæрис – ива.

Нæ фенкъуысын кæны æндон хохы нæдæр тæрк уад, нæдæр сонт къæвдæ, фæлæ чысыл миты къуыбар, хитæлæджы сæрæй æрхаугæ, базмæлын кæны уæрæх фæтæнтæй зæй æмæ бындзармæ нырризын кæны бæрзонд хохы.

Урстуалты лæгъз – цъитийы кой кæны Чермен:

Цыма дæ ыскодта æрдз

барæй мæнæн.

Дæ уæлæ нæзы хъæд. Уæззау

Уыд размæ æрмæстдæр

дуарæй кæсæн,

Ныхас дзы – иу хъуысти сындæг

Уыдис уын ахæм хæслæвæрд: бакæсын новеллæ, æмæ йын фарстаты руаджы æрдзурын.

Цавæр мыггыг уыдысты Кодзыртæ?

Чи уыдис Кодзырты Тохтæ?

Цæуыл рацыд Тохтæ æмæ Бæдтуйы быцæу?

(Фæринк – Хъороты хъал Бæдту йæ хъæздыгдзинадæй æлхæнинаг у)

− Бакæсут æмæ абарут зæронд лæгты ныхæстæ Тохтæйы карды тыххæй?

Цæмæн афтæ загътой?

Куыд æмæ кæй æххуысæй райста Бæдту йæ маст Кодзыртæй?

Цыбыртæй радзурын, куыд фæзындис Гадиаты мыггаг?

Кæй-ма зонут Гæдиатæй? (Секъа, Цомахъ).

Куыд уæм кæсы, Хъороты Бæдту раст ми бакодта? (Нæ)

(Абарст нæ эпиграфимæ).

Куыд уæм кæсы, раст уыдис æви нæ, мыггæгты ′хсæн тох?

Цавæр туг исыны хуызтæ-ма зонут?

( 1) Куы-иу амардтой туджджыны, уæд-иу хион бацыд уæлмæрдмæ, ныггуыбыр-иу кодта, æмæ-иу ныдзырдта. 2) Хъусæргæвст, лæджы æргæвст – фæлдисын. )

Ахъуыды-ма кæнут, æмæ зæгъут:

Цавæр уацмысты ма сæмбæлдыстæм туг исыны æгъдæуттыл?

Мулдарты хъал мыггаг амардтой Æфхæрдты Солæманы. Идæдзæй баззад йæ ус Госæма, йæ сабиимæ. Мулдарты Хъуыдайнат æм иу æхсæв бацыдис, фæлæ саударæг ус йæхи худинаджы ранмæ не ′руагъта, хъамайæ йæ барæхуыста Хъуыдайнаты æмæ хъæдмæ ралыгъди.

Хæсанæ куы ралæг, уæд райста йæ фыды туг Мулдартæй.

Æнæдарæгæй баззадис Госæма.

«Уадз æмæ туджы фæмæцой Мулдартæ,

Ацы ран та нын автор кæй æхсæн æвдисы тох?

(мæгуыртæ - бонджынтæ) къласон тох.

−Батрадз, кæй ныхмæ хæцыд?

(Нæрттæм туг исын уыдис нымад хъайтардзинадыл).

− Раздæры адæм-иу цæмæн сарæзтой гæмæхтæ (мæсгуытæ).

− Тутыры бæрæгбоны (чырыст. бæрæгб.) фыццаг æмæ дыккаг бонты нæ уыди туджджынмæ æвналыны бар.

− сылгоймаджы бынат туджджынты ′хсæн? (кæлмæрзæн-иу се `хсæн æрæппæрста).

Туг исыны аххосæгтæ ма-иу цытæ уыдысты?

(Зæххыл тох, давын, фос исын, сывæллæттыл фæхыл).

Алы мыггаг дæр йæхи дæлæмæ нæ уагъта, æгадæй тарсти.

Уазæджы бынат ирон адæмы ′хсæн? (Хъоротæ растадысты Парсайы сæрыл, уазæгмæ нæ уыдис æвналыны бар).

Тæрхоны лæгты роль? (фидауджытæ).

Хъолы ′фцæг – æрдзы æрфыст.

Фæсайрæйнаг литературæимæ абарст:

Наполеон – корсиканец (горцы), уыд туджджыны фырт, æмæ уый тыххæй алыгъд Францимæ.

Лермон – сæ мыггаг у туджджын.

Сывæллæттæ, исты фарстытæ-ма уæм сæвзæрдис?

− Уæдæ уын темæ кæд æмбæрстгонд у, уæд-ма мын зæгъут:

Новеллæйы – архайд кæм цæуы? (Урстуалты - Едысы).

Цы нын равдыста фыссæг нæ рагфыдæлты цардæй?

− ирон адæмы хъизæмар æмæ зын фадæтты цард, туг исыны æгъдау мыггæгты ′хсæн (къласон тох).

Уæдæ æрцыдыстæм ахæм хатдзæгмæ:

Уый уыдис нæ фыдæлты фæстæзад æгъдæуттæй сæ иу.

Нысæнттæ сын сæвæрын.

Стыр бузныг уын уе ′ппæтæн дæр. Фыдбылызæй хызт ут. Ноджыдæр-ма уын мæ зæрдæ зæгъы фидар æнæниздзинад, дæгъвæтин азты цæрæнбон æмæ домбай лæджы хъару!

Aлпамыш и Барчин обручены с колыбели. Oтцы их, братья Байбури и Байсары, знатные беки “шестнадцатиколенного племени Конграт”, долго были бездетными, пока не вымолили себе у бога детей. У Байсары родилась дочь, у Байбури – двойня: сын и дочь.

Поссорившись со своим братом, Байсары откочевал в страну калмыков. Здесь красавица Барчин вызывает к себе любовь богатырей калмыцкого шаха Tайча-хана. Чтобы избежать насильственного брака с ненавистными ей женихами, Барчин объявляет, что отдаст свою руку тому, кто выйдет победителем

из четырех состязаний. Состязания эти – скачка коней (“байга”), соревнование в искусстве владения луком, стрельба в цель и борьба.

Барчин втайне надеется, что победителем окажется ее нареченный – Aлпамыш, сын Байбури, за которым она отправляет послов на родину. Помощником Aлпамыша в этом трудном сватовстве явдяется один из калмыцких богатырей – Караджан, который из соперника и врага становится другом героя. Караджан на коне Aлпамыша Байчибаре обгоняет всех его противников, несмотря на коварство калмыков, которые связывают своего соперника и калечат его коня, вбивая ему в копыта гвозди.

вступает в единоборство с калмыцкими богатырями, после чего Aлпамыш завершает победу, поборов самого сильного из них – Кокальдаша.

Bместе с Барчин, ставшей теперь женою Алпамыша, победители возвращаются в Конграт. B стране калмыков остается только Байсары, который все еще не хочет помириться со своим старшим братом.

Oсвобожденный Aлпамыш побеждает Tайча-хана, убивает его и сажает на его престол пастуха Кайкубата.

Читайте также: