Зи дагъустан сочинение на лезгинском языке

Обновлено: 04.07.2024

Вичин Ватан инсандиз сифте дидедин нек1едилай башламишзава. Сифте за фикирдиз гъаначир, Ватан вуч ят1а,вучиз вири шаирри Ватандикай манияр туьк1уьрзават1а. Жув гъавурдик акатиз башламишайла, чир хьана, Ватан вуч зат1 ят1а. Ватандин абадвал патал зи хайи хуьр тир Гелхенайни,маса миллетрин векилар хьиз, 85 кас душмандихъ галаз къати женгериз фена.Абурукай 37 касдиз элкъвена хтун кьисмет хьанач.Са пай гел галачиз квахьна.Сагъ-саламатдиз хтайбурни,къуьнерал гъетер ва хуруйрал орденрини медалри нур гуз хтана.Дяведа телеф хьайибурни гьа зи яшда авайбур тир.Абуру ватандин рекье чпин жегьил чанар къурбандна.

Дагъустан!Дагъларин уьлкве!Живеди кьунвай дагъдин кук1ушар агъсакъалрин бап1ахар хьиз,такабурдиз цавун аршдиз хкаж хьанва.На лугьуди, абуру пагьливанри хьиз, зи хайи халкьдин ва лезги чилин секинвал хуьзва.

На лезгинском языке зи хайи ватан

. на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения. Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. . карагзавайди эвелни-эвел хайи хуьр — Ватан я. Четинвилера гьатайлани чаз сифтени-сифте ватандивай куьмек . са хуьр гьич тахьайбур хьиз квахьнава. Еке са хуьруькай .

«Вучда на вац1укай алай туьнт фири,

А вац1ун яд хуьдай гьуьлер тахьайла,

Вучда на рик1икай,илифдай вири,

Заз к1ан я зи Дагъустан,адан адетар.Чилел ахьтин уьлкве алач,зи Дагъустан хьиз,къуьн-къуьне аваз яхц1урдалай виниз гъвеч1и миллетар яшамиш жезвай ва к1валахзавай.Гьинихъди вил вегьейт1ани,дагъдин этегар кьуна,махарик квайбур хьиз, тамар эк1я хьанва.Т1ебиатдин гуьрчегвални гуьзелвал вуч я!?

Хайи чил ва Ватан к1ан хьун чаз бадеди кьеп1инин кьилихъ лагьай манийрайни махарай атана.Абуру чаз дагъви дишегьлидизни итимдиз хас вик1егьвални уьтквемвал гана.Белки гьаниз килигна я жеди,заз Ватан-им зи к1вал , за къугъунар авур гьаят, зун ч1ехи хьайи зи хизан,заз авай виридалайни багьа ва играми зат1 тирди.

Школа-гьамни зи Ватан я.Уьмуьрда такур,ван тахьай зат1ар заз гьана акуна,гьанай ван хьана.Ина заз зун арадал къвезвайди, т1ебиатдин, обществодин законрикайни къанунрикай,хабар хьана, халисан инсан ва жуван халкьдизни Ватандиз вафалу жез чирна.

Чавай чаз ик1 регьятдиз гьат тавур вири и зат1ар къакъудиз туна к1андач!Чаз вуч амукьда?Зи уьмуьрдин мана — метлеб вуч жеда? Са зат1ни.

Къуй садани дамах тавурай,ягь-намус квадарна,тамара гьатна,чаз кич1ерар гуда лагьана.Ваъ.Гьеле икьван ч1авалди зи Дагъустанди садан виликни кьил агъузна, гардан к1ирна, ажуз хьайиди туш.Чи халкьарин къуват гужлу я,дурумлу ва мягькем я.Чна Дагъустандин садвал са вахтундани ч1урдач, я садавни ч1уризни тадач.Дагъустандин винел татай са жуьрединни къачагъар хьанач.Иллаки Ирандин тарашчийрин нефс ва хиялар зурбабур хьанай.Абурун таршчивилери михьиз Дагъустандин экономика агъуз гадарнай.Ивидай акъатна чара ат1анвай дагъвияр сад хьана.И дагъвийрин садвилини дуствили ирандин чапхунчияр кук1варна,гъалибвал къазанмишна.И шад хабар Урусатдини хушдиз къаршиламишнай.

Нин хиялдиз къведай,1999-йисуз,стхаяр хьиз яшамиш жезвай чеченрин арадай боевикар акъатна,хабарни авачиз, Дагъустандал гьужумдайди?

Чпивай хьайит1а,абур чун урусатдин лук1виликай хкудиз атанвайбур тир.

И, гьар жуьредин рангарикай ибарат хьанвай цуькверин к1унч1, заз рик1ин сидкьидай хуш я.Къуй, вун мадни авадан ва мублагь хьурай, зи дагъларин лекьерни картар хьтин, къагьриман рухвайринни рушарин уьлкве, Дагъустан!

Кхьейди Ахмедов Хидирнеби Исаевич

Министерство образования и науки Республики Дагестан

садвилин йикъаз талукьарнавай.)

Лезги ч1алан ва литературадин

Примеры похожих учебных работ

На лезгинском языке зи хайи ватан

. его помощью на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения. Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. К .

Диде на лезгинском языке

. хьурай, куь дидейрин чан сагърай. Дидейрин сувар (День матери на лезгинском языке) , Гьардаз вичин чка ава, Дагълар гьуьлуьв агуд женни? . садрани ви кьилелай Ви бурж вахчуз алакьич кьве гъилелай На гьаялвал тагайт1а заз, чан диде. Саид: Дидедин мез .

На лезгинском языке про весну

. ishonaman. Va keyin biron-bir joydan ketishingizga to’g’ri kelmaydi. Стихи на лезгинском языке Къалурда за,килиг лугьуз. таза я. Зи хайи ч1ал, . югъни са виш сефер мад хьурай! А ЯЗЫК НАШ КРАСИВ И БОГАТ А на маму,наверно нигде, Так красиво не скажут .

Я стхаяр, пул авайдаз.
Начальник уртах хьана хьи.
Инсаф ая вуна залум.
Кесибариз гужар хьана хьи.

Инсаф ая вуна залум.
Кесибариз гумир тlун рум.
Иеси кьей "добрым утром",
Халхьдиз вакай мах хьана хьи.

Гъуьрел тlвар эцигна "мука"
Некlедиз лугьуз "молока"
Чукlулни шиш , каструлка,
Ихьтин къаб - къажах хьана хьи

Гьакl кьиляй - кьилиз фидани?
Куь крар гьакl дуьз жедани?
"Сагъ хьуй" лугьун "досвидани"
Им маса саягъ хьана хьи.

Эрчlи гъиле кьуна зунтlук,
Алукlна са куьруь суртук ,
Къекъуьриз гьар патахъди тlук,
Шляпкlа ,пlапlах хьана хьи.

Къулавай цlуз лугьуз "огон" ,
Киридиз лугьуз " прогон " ,
Къуьнерал хьайила погон,
Тlишерал къармах хьана хьи.

Гьар са кардал хьана зун мат,
Хьана им чаз хупl зулумат,
Экъуьгъун я "яп-тфай-мат",
Халкьар икl яншах хьана хьи.

Кьве чин акьалтнамаз вичал,
Ришвет къачуз, тагуз мажал,
Кесибариз лугьуз " пошел ",
Ибурув дамах хьана хьи.

Кар фагьумна СУЛЕЙМАНА:
Бязибур хьана дивана
, Кесибар амаз ксана ,
Бязибур уях хьана хьи.

Ст1ал-Сулейман (добавил в группу Герман Бутаев)

Цавун к1аник, чилин винел
Къвез алатна заманаяр.
Такур вилиз, татай кьилел
Кьуд аламат амани лагь.
Къадир авай диде-чили
Дегь ч1аварин сирер хуьзва,
Хура гьейкал-дуьнья вири,
Лугьумир хьи вучиз, куьз я.
Алатзава несилар къвез,
Къвердавай кам йигинариз.
Чун гьарма сад-тади гъуьлез,
Вахт кардик ква секинариз.
Ст1ал я ви бине, инсан,
Гьа ст1алда ви руьгь ава.
Артух жезва кьат1унрин сан,
Гьарнихъайни теклиф ава.
Къе вун чилел, ничда пака
Гьи цавари ялдат1а вун.
Къе ви чил-кьеб, лацу кака,
Шумуд гьетрел к1ват1алда на?
Чилин сирер чир тавурт1а,
Вун какада лахъу жеда.
Ст1алдин руьгь хуьн тавурт1а,
Рик1ин кьефес ламу жеда.
Руьгьди хуьзва дуьнья-беден,
Гьа са беден вири я чун.
Ст1ал - гуьзгуь, ст1ал -бедел,
Гьак1тахьайла дели я чун.
Эвел кьеб я. эхир - мифе,
Куьрпе хазва руьгь къеневаз.
Каинатдин яргъал мягьле
Уртах н чаз вик къуьнеллаз
Заманаяр югъ-къандавай
Къвез-алатиз, куьгьне хьурай.
Беден руьгьдиз къурбанд авур
Пайгъамбарар чешне хьурай.

Гьайиф тушни вун эцигиз чилерал,
Ширин вирт я, хуш нямет я, Туькезбан.
Хаму кард хьиз хвена кIандай гъилерал,
Вун жгъайдаз хупI девлет я, Туькезбан.
Вун жгъайдаз гьич ви кьадар чизавач,
Зар-зибада13 гьамиша вун хуьзавач.
Бес за гьикIда, вун рикIелай физавач,
Зав гвайди ви гъам-хифет я, Туькезбан.
Гимишдин пул дуьзмишна я яхада,
Ви ширин мез шад билбил хьиз рахада.
Агъузвалмир тай-туьшерин арада,
За ваз ийирди минет я, Туькезбан.
Гьар пакамаз экъечIай са рагъ я вун,
Гъилел кудай, нур гудай чирагъ14 я вун.
Гьар са ширин емиш авай багъ я вун,
Эминав гвайди ви дерт я, Туькезбан.
Е.Эмин

КΙАНИ ДУСТАР
Хъуьреда рикI, куьн акурла,
Куь мили тир чин акурла,
Заз даях тир кьуьн акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.

Цавара лекьер акурла,
КΙвалера мехъер акурла,
РикIера эквер акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.

Куь пелерал гьекь акурла,
Куь чуьллера векь акурла,
Куь шурпадал рекь акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.

Куь мал-девлет бул акурла,
Михьи къилих, тIул акурла,
Куь жибинра пул акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.

ПΙузаррал куь хъвер акурла,
Тарарал чуьхзер акурла,
ВацIарал муькъвер акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.

Цавара къушар акурла,
КIвалера рушар акурла,
Яр-ярдиз къаншар акурла,
Шад жеда зун, кIани дустар.

РАЗИ Я ЗУН
На заз чара са халкь къала,
Дуньняд винел атай къалай,
Кьегьалвилин къилих галай,
Рази я зун зи халкьдилай.

Адан мурад, ният хуш я,
Ада незвай тике нуш я,
Дагъдин кукIвал зурба къуш я,
Рази я зун зи халкьдилай.

Ювал эцигдай синел кьакьван,
Гаф чидачир чIуру, гьакьан,
Гьалч тийидай масадал къван,
Рази я зун зи халкьдилай.

Вине кьадай инсафни гьахъ,
Гзаф къадим халкь ава чахъ,
Муд кутвазвай пакагьан къак,
Рази я зун зи халкьдилай.

КАРВАНСАРА
Илифайла зун са сефер,
Дурусбур тир вичин кефер,
Атанвачир кьилел цифер,
Авадан тир карвансара.

Ви тарифдай элди мецел.
На тадачир касни къецел,
Аламач хьи ви къван къванцел,
Шугваз фикир, карвансара.

ЧΙалахъзамач зун кьинерал,
Алач са кас къе гъенерал,
Хуьзва вуна ви къванерал,
Тарихдин сир, карвансара.

КВЕЗ МЕХЪЕРАР МУБАРАК ХЬУЙ
Чи межлисдиз атанва эл,
Хвешивилин гурлу я сел,
Аваз хьурай шадвилин мел,
Квез мехъерар мубарак хьуй.

Кьисмет хьурай гьар убадиз,
Гьар дидедиз, гьар бубадиз,
Рухвайрихъни, кIвал абадиз,
Сусар гьидай тадаракхьуй.

И межлисда авай дустар,
Къени хьуй куь крар, кьастар,
Аваз хьуй икI лугьуз тостар,
Кабаб ягьаз кьар тарак хьуй.

ЦIувад йикъан варз хьтин свас,
Иер я хупI лацуд алаз,
Бахтлу жервал чамрахъ галаз,
Уьмуьр чпиз ахъа рак хьуй.

Аваз хьуй чун гваз далдамар,
Бул жедайвал сусар, чамар,
Такурай чаз дердер, гьамар,
Квез мехъерар мубарак хьуй.

ЧАН ДАГЪУСТАН
Са хзан я шумуд миллет,
Арадава хатур, гьуьрмет,
КIвалахзава, чIугваз зегьмет,
Чан Дагьустан, чан Дагьустан.

Тарашнач на чилер масдан,
Гуьлуьшан я ви багъ-бустан,
Кхьенва ваз шумуд дастан,
Веледар масан Дагъустан.

Дидедиз хьиз чан лагьана,
Ви къванерни хуьда чна,
Чи рикIера на датIана
Кутур манид ван, Дагъустан.

Дагьлар я ви кIеви къала,
Вилин экв я Махачкъала,
Маса ихьтин чка къала,
Икьван хуш, кIубан Дагьустан.

Лезги, авар, табасаран,
Дарги, рутул алаз санал,
Ихьтин Ватан авач сана,
Зи пIир, зи иман Дагъустан.

Чи мурадар жервал силе,
Чна санал тухун кьиле,
Бейбалани чуьнгуьр гъиле
Аваз хьурай, чан Дагьустан.

КЪУНШИ
Гьарай мийир вуна, къунши,
Хьана хьи, зи япар биши,
Хъуьрезва вал эркек, диши,
Жемир тIун вун мидя, къунши.

Алахъ мийир вун хатур хаз,
И дуьньяда чIуру гел таз,
Ша ван мийир, кисна акъваз,
Жемир икьван сая, къунши.

Цуру хьанвай тIач яни вун?
Къуру хьанвай хъач яни вун?
Са пад ханвай сач яни вун?
Кьамир гьиле пая, къунши.

Ша элкъуьрмир яд магьнадиз,
Эхи жезмач ви тегьнедиз,
КьатIузвач на, а дуьньядиз
Са кIам рехъ я амайд, къунши.

Кутар лугьуз кьамир бекье,
Гел чидачтIа гьатмир рекье,
Хабар кьуна Бейбала къе,
На гьал-агьвал ая, къунши.

ЭМИНАН ХУЬР
Са хуьр ава зи Ватанда,
Килигиз хупI кьве вил кIанда,
А ви ширин гьуьм зи чанда
Гьатнава икI, Эминан хуьр.

Хабар кьуртIа адан агьвал,
Абад я кIвал, кIубан я гьал,
Зарардикай хьурай яргьал,
Гуьнеяр тик, Эминан хуьр.

Ашукь я чун ви тегьердал,
Элкъвенва вун къе шегьердал,
Диганва хупI ви бегьердал
Чи чуьл, чи ник, Эминан хуьр.

Дараматар кIеле-кIеле,
Хзан бул я гьар са кIвале,
Зар алаз хьухь кьакьан пеле,
Гатфарин цуьк, Эминан хуьр.

Вун гевгьер я жагьай хьтин,
Чаз аманат ракъай хьтин,
Са вахтунда тахьай хьтин,
Бахтунин цIиг, Эминан хуьр.

Кьабула на зи чар, кагъаз,
Къакъатдач зун вакай яргьаз,
Бейбалади лугьузва ваз:
Зи чан, зи рикI, Эминан хуьр

ШАПУНД БУЛАХДАЛ
Шалбуздагьдин са дамардай
Атанва, яд, вун чиликай.
Хабар гун за Бута хуьруькай,
Девлет я вун, Шапунд булах.

Гзаф я ви хатур-гьуьрмет,
Садавайни гуз жедач къимет.
Къизилдин дагьдихъ дегиш жедач
Бута хуьруьн Шапунд булах.

Къекъвемир, хва, яргьал рекье,
Ярдин хиял аваз рикIе.
Вал гьалтай руш яр яхъа къе
Бута хуьруьн Шапунд булахдал,

И жегьилар теспягьар гваз,
Рушар къвезва дамахар гваз
Дагъустанда тIвар-ван аваз
Бута хуьруьн Шапунд булах.

Кам вегьена 18 саз
Наврузбегди хъуьчIуькай кьаз,
Туйдин партал бедендал алаз
Акъвазнава Бутрин булахдал.

И мугьманар аквазва чаз,
Гъваш лагь чуьнгуьр къе Шагьнаваз.
Рушар инлай рекье тваз,
Мехъер ая Шапунд булахдал.

ЧИН ЧУЬХУЬХ
КIвализ т1или атай ч1авуз,
Кьуьзуьди лап жеда ажуз.
Лазим кар туш гьич са ч1авуз,
Вун къекъвераг жемир, лезгиI

Кесибвал чахъ хьанатIани,
Захъ хажалат аватIани,
Къекъверагар гзаф ятIани,
Жедай са куьмек авуна,
Кьил вине яхъ жуван, лезги.

КIарасдин винел чкал хьайила,
Хам тихьийиз дакIан хьайила,
ЧIарчи кьунвай чIуру хьайма
Къекъверагар бул жезава,
Юлдашвалмир вуна, лезги.

Ван хьайид туш бубайривай,
Къекъвераг хьайиди туш несилдикай,
Чин чуьхвена лап михьи цяй,
Квак югъвайла келледавай,
Гьер хьиз жеда вунни, лезги.

ТУМ ЛАЦУ КАЛ
Некни дана гузвай са кал,
Вун тахьайла шехьиз аял,
Акъатна вун хъуьтIяй гатал,
Гьалзава на девран, чан кал.

Лагь, чан кьунши, хьайи агьвал.
Гьинихъ фена кIвалевай кал?
Буй кьакьан тир, тум лацу кал,
Гьалтна ам къацу векьел.

Диде патал шехьиз аял,
Хуьквез-хъфиз къуншидин мал,
Физва вун са шумуд варцел,
Вуна халкьдиз нек гузва, кал.

Итим хьанва гзаф кьуьзуь,
Бейбаладвай гуз жедач веси,
Тамам я ваз зи гаф вири,
Юанивал хуьх папаз, къунши.

Бейбалади ийизвач са кIусни таб,
Тек-бир жеда гьаясуз паб.
Чир жедайвал атIайтIа яб,
Тадач кIвале сагьдиз са къаб.

И ДУЬНЬЯ ДЕРЕ-ТЕПЕ Я
Куьн, шаирар, рахаз-рахаз
Гьикьван девлет аватIа чаз.
Гьуьрмет ая незавай фаз,
И дуьнья дере-тепе я.

Са пай яд я, са пай я кьур,
Са пад - экуь, са пад - мичIи,
Садбур - куьруь, садбур - хци,
И дуьнья дере-тепе я.
Агьадихъай экъечIай рагь,
Са пай женнет садни я багъ,
Цаваркай вал ала къалпагъ,
И дуьнья дере-тепе я.

Садбур алахьна физ,
Садбур сивин авачиз,
Садбур хъурез, садбур шехьиз,
И дуьнья дере-тепе я.

Гагь мичIи жез, гагь вун экуь,
Садбуруз гайи, садбур кайи,
Инсанар чун сад туш вири,
И дуьнья дере-тепе я.

Къачу, диде, некIедлай чар,
Югьурдайвал йикъа са квар.
Бейбала, чIем кIватIа санбар,
И дуьнья дере-тепе я.

Садбур рахаз ван жез,
Садбурун ван лал жез,
Шаирдивай са куьмек тежез,
И дуьнья дере-тепе я.

Куьгьне замандин куьгьне
Фитнеяр кIватIун герек туш
Фагькмна, юлдашар, куьне
Бес я акI гатIун герек туш.

Вичин жендек ишлемишай,
Гьекь, гаф гьакI ракъуриз вичяй,
А инсан мал къазамишай
адан сес атIун герек туш.

Я пис тийижиз, я хъсан-
Кими жедач гьахьтин инсан,
Фагьум тийиз ужуз, масан,
Дуллух, къимет гун герек туш.

Гафар - чIалар виридан сад,
Къалай къуз чи гевил я шад.
Садаз виш артух я майишат
Адакай рахун герек туш.

(добавил Герман Бутаев)

Мурад я дуьньяда,
Кlани рушни гада.
Нехирбандиз чанта,
Устlардиз кlута
Хупl ярашугъ я.

Хпериз-яйлах,
Дагълара булах,
Рагъул кицl къвалахъ,
Чубандиз-чумахъ
Хупl ярашугъ я.

Парчадиз гьар ранг,
Пурариз уьзенг,
Гьар мектебдиз зенг,
Гъуьрчехъандиз тфенг
Хупl ярашугъ я.

Къаридиз-гъалар,
Ахмакьдиз-къалар,
Саларбандиз-салар,
Лежбердиз-малар
Хупl ярашугъ я.

Карандашдак цlар,
Рушариз тарсар,
Гьаник жен сурар,
Итимриз-курсар
Хупl ярашугъ я.

Кесибдиз-гьуьрият,
Дугъри тlебият,
Азадвилиз-гъейрат,
Сулейманаз-тlебият
Хупl ярашугъ я.

(добавил Азим Аливердиев)

" Тапан кагъаздиз жаваб"

Заз и кагъаз кхьей ксар,
Куьн к1вализ хквезамаз кьий
ик1 к1елзаван куьне тарсар?
Куьн фикирар квез амаз кьий,

Кц1ин хва киц1 гьич са ч1авуз
кьаз к1ан жемир ваз зун ужуз
амал бетер серфе ужуз
вун к1араб тазазамаз кьий

чан гъаргъарда вилер къава
ви дердиниз тахьуй дава
масадан гъиле гуз карандаш
вун кхьей кагъаз амаз кьий

Гагь жеда вун кьуьзуь къужа,
Лап чуру рехи, Дагъустан.
Гагь гъиле кьаз буьркьуь ружа,
Жеда вун пехъи, Дагъустан.

Гьар атайда вегьез лапIаш,
Гагь жеда ви тегьер яваш;
Гагь ийиз на дяве, саваш,
Жеда ваз ашкъи, Дагъустан.

Гагь жеда вун шадни хуррам,
Гагь гъиле кьаз вуна вагьрам,
Гагь макъамда жеда тIарам,
Гагь жеда гъуьргъуь, Дагъустан.

Гагь жеда вун пара алчах,
Кепекдик вун жедач анжах.
Гагь ви гьалар жеда юмшагъ,
Гагь жеда векъи, Дагъустан.

Гагь картар хьиз, гагьни лекьер,
Гагь жеда вун лап вацIун кьер,
Бязибуруз вуна рекьер
Акъудда гьяркьуь, Дагъустан.

Са кIус вуна инсаф ая,
Кьамир гъиле яцIу пая.
Гуьзета на эдеб, гьая,
Хьухь чиниз регъуь, Дагъустан.

Гьар атайдаз хуш я Кавказ,
Тамашиз хъфида яб кьаз,
Загьирда вун вилер ахъаз,
БатIинда буьркьуь, Дагъустан.

Гагь акьулдиз жеда наши,
Гагь вун аял жеда гъвечIи,
Япар аваз жеда биши,
Гагь жеда чIехи, Дагъустан.

Сулеймана лугьуз бейтер,
Дугърибур я веревирдер.
За фагьумна, а ви дердер
Жезмач хьи эхи, Дагъустан.

На лезгинском языке зи хайи ватан

«Вучда на вац1укай алай туьнт фири,

Вучда на рик1икай,илифдай вири,

Чпивай хьайит1а,абур чун урусатдин лук1виликай хкудиз атанвайбур тир.

Кхьейди Ахмедов Хидирнеби Исаевич

Министерство образования и науки Республики Дагестан

садвилин йикъаз талукьарнавай.)

Лезги ч1алан ва литературадин

Примеры похожих учебных работ

На лезгинском языке зи хайи ватан

Диде на лезгинском языке

На лезгинском языке про весну

Сочинение на лезгинском языке на тему зи хайи ватан

6 вариантов

Начиная с VIII века, после завоевания арабами Кавказа, в Лезгистане распространяется арабский язык, литература и культура. Албанский алфавит, которым лезгинский народ пользовался в течение нескольких веков, стал вытесняться из сферы употребления. Вместо него лезгины начали применять в письме новый алфавит, созданный на арабской графике, который получил название “аджам”. С его помощью на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения.
Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. К таким памятникам можно отнести, например, эпиграфические надписи и прозаические произведения.
Эпиграфические памятники, хотя и кратки по содержанию, но сообщают важные сведения об исторических событиях. Они создавались по особым традициям. В них содержались афоризмы, краткие нравоучения, крылатые слова, мудрые изречения и т. д.
Прозаические произведения посвящались отдельным событиям истории. Их авторы сообщали ценную информацию о своих и прошедших временах, (“Ахты-наме” — X в., “История Дербента и Ширвана” — XI в., “Раихан ал-хакаик ва-бустан ад-да-каик — XI в., “Цахур-наме” — XIII в., “События в Дагестане и Ширване: ХIV-ХV вв. и др.).
В исторических источниках встречаются имена таких арабоязычных писателей и ученых, как Хаким ибн Ага ал-Ахты (X в.), Абул Фередж ад-Дербенди (XII в.), Хаким ибн Ибрагим ал-Лекзи ал-Хиналуги ал-Дербенди (XII в.), Седреддин Сулейман ал-Лекзи (XIV в.), Махмуд ал-Хиналуги (XV в.), Гашим ал-Ахты (ХVII-ХVIII вв.), Рахманкули ал-Ахты (XVIII в.), Абдурахман ал-Ахты (XIX в.) и др.
Кроме них до нас дошло также творческое наследие десятков других крупных представителей арабоязычной лезгинской литературы, таких, например, как Агамирза ал-Киани (XVIII в.), Магомед ал-Яраги (1772-1838), Мирза Али ал-Ахты (1771-1858), Гасан Алкадари (1834-1910) и др.
[b]Начиная с XI века в Лезгистане распространяется вместе с персидским и арабским языками также тюркский язык и литература. Лезгинские поэты создают свои произведения как на персидском и арабском, так и на тюркском языках.
Первым тюркоязычным поэтом, видимо, является Кюре Мелик. О нем первым сообщил литературовед М. Ярахмедов в своей монографии «Из истории азербайджанско-дагестанских литературных связей”.
Кюре Мелик жил и творил в XIV веке. До нас дошла его элегия на тюркском языке под названием “Мусибат-Наме” (“Поэма о трагедии”). В этой поэме автор отражает события в Лезгистане, связанные с нашествием хана Золотой Орды Тохтамыша.
После Кюре Мелика из известных нам тюркоязычных поэтов можно отметить Мискина Вели Факира Мискинджинского, Ибрагима Мюшкюрского и Акбера Мюшкюрского, живших в XVI веке. Их творениям присущ высокий уровень поэтического мастерства, для них характерно использование наряду с традиционной классической поэтикой народно-поэтических мотивов ашугской лирики.
В ХVII-ХVIII вв. увеличивается число тюркоязычных поэтов. Нам известны имена таких поэтов как Лезги Салех Ярагский, Кюре Имам, Забит Каладжухский, Лезги Кадир Кюринский (XVII в.), Лезги Ахмед, Бука Цилингский, Лейли-ханум Мискинджинская, Сейид Ахмед, Ихрек Режеб, Назим Ахтынский, Закир Ахтынский (XVIII в.) и др. Все эти поэты создавали свои произведения не только на восточных языках, но и на родном лезгинском. Это доказывают и слова Лезги Салеха:
Ашуг говорящий, эйустад, милый устад,
Кто не знает лезгинского языка,
как будет знать персидский?
Кто не изучал “алиф”, “бей” с детства,
Откуда будет знать этику, культуру?
(Подстрочный перевод)
Как и в мировой литературе, XIX век в истории лезгинской литературы знаменит как “плодотворный век”. В это время еще больше становится число тюркоязычных поэтов. Можно привести, к примеру, имена таких корифеев слова, как Эмирали Тагирджальский, Гасан Ал-кадари, Мирза Джабраил, Мирза Керим, Джабраил Мискинджинский, Багир Каладжухский, Аодурахман Ахтынский, Мазали Али, Нуру Ахтынский и др.
К сожалению, надо отметить, что все это богатое литературное наследие не доведено до лезгиноязычных читателей в полном объеме и не исследовано в достаточной степени.
[Автор: Азиз Мирзабеков, Сейфедин Бедирханов // журнал “Возрождение”

Хуьруьг Тагьиран “Гьавадин пагьливан” поэмада Валентин Эмирован къамат
XX асирда советрин халкьарин кьилел атай виридалайни чIехи мусибат 1941-1945-йисарин Ватандин ЧIехи дяве хьана. А девирдин эсеррик Х.Тагьиран “Гьавадин пагьливан”, “Кьуд йис”, “Алхасан махорка” поэмаяр, “Дагъдин кард”, “Геройдиз тIвар мубарак” шиирар акатзава. Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайи Эмиров Валентинан ва Алиев Гьасретан кьегьалвилел халкьдин шаирди лап рикIивай дамахзава ва абур Лезги чилин асланрив гекъигзава.
1943-йисуз Хуьруьг Тагьир, ЦIадаса Гьамзатахъ, Абуталиб Гъафуровахъ, Александр Назаревичахъ галаз санал душмандикай азад авур Нальчик, Пятигорск, Георгиевск шегьерриз мугьман хьанай. Шаирдиз немсерин фашистри дагъвийриз авур цаваривай, чилеривай эхиз тежер чапхунчивилер, зидвилер вичин вилералди акунай.
Шаирдиз немсерин лагълагъчийри “чна Кавказдин халкьарик кядач” лугъудай къалп гафарин къимет вуч ятIа, мад сеферда чир хьанай. Хуьруьг Тагъиран вилик иви кIвахьзавай Нальчик, санал яна къанавдиз гадарнавай агъзурни вад виш кас кьуьзуь итимрин, дишегьлийрин ва гъвечIи аялрин мейитар акъвазнай. Дяведин йисара вири миллетрихъ галаз санал лезги халкьдин рухвайрини рушари игитвилин чешнеяр къалурнай. Валентин Эмирова, Гьасрет Алиева, Араз Алиева, Эсед Салигьова, Мирза Велиева лагьайтIа, Советрин Союздин Игитвилин баркаллу тIварар къазанмишнай. Хуьруьг Тагьира са йикъанни, са сятдинни яргъал вегъин тийиз абурукай шиирарни поэмаяр теснифна. “Гьавадин пагьливан” тIвар алаз Валентин Эмироваз бахшнавай поэма иллаки таъсирлуди хьана. Къад миллион кас советрин инсанрин чанар тухвай Ватандин ЧIехи дяведи социализмдин къурулушдин мягькемвал, гьа жергедай яз чи идеологиядин, поэзиядин къудратлувал субутна.
Хуьруьг Тагьира лезги поэзияда поэмадин жанр идейнивилелди, уьмуьрдиз тайин тир делилралди къимет гузвай образралди девлетлу авуна. Шаирди вичин яратмишунра А.Фатахованни СтIал Сулейманан тежриба санал сижифламишна, лиро-эпический поэма арадал гъана.
“Гьавадин пагьливан”.Ина шаирди сифте яз неинки вичин рикIин гьиссер, хиялар, фикирар лугьузва, гьакIни тайин инсандин, Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован кьисметдикай, къаматдикай, ада авур игитвиликай художественный чIалан гуьзел формайралди галай галайвал суьгьбетзава. Вичин жанлувилел, акьалтIайвилел гъалтайла, игитдин къамат вири терефрихъай виливай кьатIуз жедай тегьерда гунин жигьетдай и поэма тафаватлуди, шаирдин яратмишунра кьилди са важиблу кам къачун хьанва.
Поэмадин сифте цIарара шаирди хайи халкьдин, ватандин тербия къачур Валентин Эмиров элдин руьгьдин чешне, гъвечIизмаз лезги тIебиат кьунвай уьтквем хва тирдакай лугьузва.
ЧIехи хьана пагьливан хьиз
гьайбатлу,
Вични уьтквем, гзаф зирек,
къуватлу.
Къизил цуьк хьиз, гъвечIизмаз
чиг алай,
Адан гзаф летчиквилел рикI алай.
Хуьруьг Тагьира къагьриман лезгидин къамат гьерекатда аваз ганва. Ам кIелдайбурун вилик чIехи ва лигим жезва. Ватан хуьн патал ам гьазур хьанва, адаз са куьнихъайни кичIезмач, вучиз лагьайтIа ада вич гьар жуьреда ахтармишзава, адан гафар дамах авун туш, халкьдин рекье чан гунни адаз гьайиф туш. Вич Ватан хуьз гьазур хьанвайди ада кардалди, белофинрихъ галаз хьайи дяведа субутарнай.
Эмирован самолетди, душмандин винел Азербайжан халкьдин эпический эсердик квай къагьриман хва Куругълиди хьиз, авуна кIевиз гьарай, душмандин винел къурна са къати цIай.
Цава дяве физвайла, Эмирова душмандив вил ахъайиз тадачир. Вичин вири жуьредин мумкинвилер, алакьунар ишлемишиз, ада душман телефдай, вични цIун юкьвай сагъдиз, я туш хирерни хьана, аэродромдал самолетни гваз хкведай. Кьве сеферда адал залан хирер хьанай.
Залан хирер алаз госпиталда авай рикI хци игитди, анжах вич жезмай кьван фад фронтдиз хъфиникай, цавун бушлухрай душмандал цIай къуруникай фикирзавай.
Сагъ хъхьана хирер адан
са бубат,
Са гьал хтайвалди бедендиз
къуват,
Къаткай йикъар буш фейид яз
гьисабна,
Мад вич фронтдиз рахкурун
тIалабна.
Кьегьал летчикдин мурад кьилиз акъатнай. Ам мад самолетдин штурвалдихъ ацукьна, гъалибвилин югъ мукьва ийиз алахъна.
Валентин Эмирован къамат Хуьруьг Тагьира, вичин саягъ, вири жуьредин тарифдин гафаралди ачухарзава: “хци рикI авай”, “пагьливан хьиз гьайбатлу”, “уьтквем”, “гзаф зирек”, “къуватлу”, “гзаф зурба къанажагъ, авай”, “вилер зирек, жигер сагълам, рикI хци” ва ихьтин масабур. И тарифар гьакIанбур туш, абуруз Валентин Эмиров гьакъикъатдани лайихлу тир.
Поэмада са шумуд чкадал Валентин Эмирован гафар гузва. Вичин рахунралди адан виликди фини, чIехи хьуни, жегьилзамаз полкунин командирдин къуллугъдал кьван хкаж хьуни акьалтIай тамамвал къалурзава.
Шаирди Эмирова душмандиз кьазвай ягъунар, ада гьавада вич тухузвай къайдаяр гьар жуьредин такьатралди лугьузва, са шумуд чкадал дяведин ихьтин шикилар гузва:
Гьатна игит къати ялавдин
къене,
Чарх гана тадиз кьулухъди
элкъвена.
Чими-чимиз ада вичин гъилелди
Хъияна душман вегьена
чилелди…
Амма гьамиша Валентин Эмировавай сагъдиз женгинай экъечIиз жезвачир. Душманрин къуватарни тIимил тушир. Самолётди цIай кьунвайтIани, эхиримжи женгинай Эмиров сагъдиз экъечIдай, амма парашют ахъа хьанач…
Асландин рикI авай игитдин эхиримжи женг шаирди еке устадвилелди ва таъсирлудаказ къалурнава:
ЭкъечIна ам къати ялавдин
юкьвай,
Парашют гваз гадарна чилиз
мукьва.
Ахъа хьанач гьич парашют,
аватна…
Гьайиф юадаш! Гьайиф, гъиляй
акъатна!
Ватандин ЧIехи дяведин йисарин сифте кьилера игитвилин тIвар къачур Валентин Эмиров Ватандин азадвал, халкьдин абадвал патал телеф хьана, амма адан баркаллу ва багьа тIвар эбеди яз халкьарин рикIера амукьдайди шаирди еке гьуьрметдивди къейдзава:
Халкьди хуьда гьамиша ви тIвар
кIевелай,
Вун хьтин хва алуддач гьич
рикIелай,…
Ватандин ЧIехи дяве советрин вири халкьар патал лап четин ва зурба имтигьандиз элкъвена. Ахьтин завалрай уьтквемвилелди экъечIай халкьарин дуствал, садвал садрани чкIин тийирди хьун лазим тир. Гьайиф, я а уьлкве, я дуствал къе амач. ЯтIани чи тарих еке тербиячи ва акьулдин чешме, аникай тарс хкудун чи везифа я.
Халкьар! Сад хьухь! Ислягьвал
куь пайдах хьухь!
Мягькем яхъ куьне гъилер
гъилера!
Куь уьмуьрдин – зи уьмуьрдин
даях хьухь,
Садвал, Дуствал пак мурад яз
рикIера!
Арбен Къардашан и гафари Хуьруьг Тагьиран сес давамарзава.
Сегьерхалум Османова,
Герейханован хуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин муаллим
Лезги газет

Содержимое разработки

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

План-конспект

открытого урока по лезгинской литературе в 7 классе

Дата: 27.04.2017г

Подготовил учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Абдулкадиров Биласан Абдулкадирович

Учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Конспект урока по лезгинской литературе в 7 классе

Тарсунин мурад: аялрин рикIел А. Фатахован уьмуьрдин ва яратмишунин рекьикай малуматар хкун; абурук лезги литература кIан хьунин гьиссер кутун; чIал гегьеншарун.

Тарс кьиле фин

Тарсунин тема проектордин экрандал пайда жеда. (слайд 1)

Тарсунин план

1 Муаллимдин гаф

2 А. Фатахован аял вахтар, кIелун ва кIвалахда сифте камар

5 Шаирдин эсерар хуралай кIелун

6 Тест

7 Умуми фикирар ва къейдер

8 КIвализ кIвалах

Муаллимдин гаф.

Аялар, цIи, 21-апрелдиз СтIал Сулейманахъ галаз Советрин литературадин диб эцигай машгьур шаир, гьикаятчи, таржумачи А.Фатахован 105-йис тамам жезва.

Къенин чи тарс адан уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз бахшнавайди я.И кардин патахъай чна фейи тарсуна малумарнавай гьар са аялдиз тайин тир тапшуругъарни ганай.

Са касдин уьмуьрдиз ва яратмишунриз талукьарзавай ахтармишунра гьадан лайихлувилер успатун патал жуьреба- жуьре лишанламишдай гафар – эпитетар ишлемишда. Месела: камаллу, истеклу, гафунин устад ва мсб.

Ихьтин гафар чавай Алибег Фатахован тIварцIихъни акализ жеда. Вучиз? Вуж я ам? Ада чи халкь патал, лезги литература патал вуч авуна? Адалай вуч алакьна? Чна и суалриз къе куь куьмекдалди жавабар гуда.

(слайд 3)

(слайд 4)

Беневшаяр гъуьруьгъверер

РикIел гъана гьайифди.

Бубуярни чIутран цуьквер

Куь тан куьз я зайифди?

Квел зулай тIуз гатфариз физ

Гьар садан темягь жеда.

Хъсан цуьквер яраб вучиз

Икьван фад куьтягь жеда?

- И цIарар шаирди низ бахшнавайбур я?

2. Шаирдин уьмуьрдин рекьикай малуматар

1-ученик (слайд 5)

А. Фатахов 1910-йисуз Куьре округдин (гилан Сулейман-Стальский район) Цмуррин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Ада хуьруьн, Кьасумхуьруьн школайра кIелна. Дуланажагъдин дарвили 11-12 йиса аваз ам эвелдай хуьре, ахпа шегьерда кiвалах авуниз мажбурна: Куьре округдин ревкомдин участокдин , милициядин деловод хьана. Ахпа Бакудин ФЗУ-дин ученик хьана, нафтIадин мяденра рабочийвал авуна.

А. Фатахован уьмуьрда Азербайджанда кечирмишай вахтар важиблубур ва къиметлубур я: адакай гъавурдик квай къанажагълу, ватандиз, халкьдиз вафалу инсан жезва. (слайд 6)

2-ученик. (слайд 7)

.Савадлу жегьил яз А.Фатахов 1927-йисуз хуьруьз хтана. Бакуда, Буйнакскда кIелуникди ва кIвалах авуникди, адаз хъсандиз азербайджан ва урус чIалар чир жезва.

-Ацукь, аферин.

(слайд 8)

4-ученик (слайд 9)

А.Фатахова лезги литературадиз цIийи девирдин инсанрин образар гъана: Гьасанан , Ризадин , Асланан , Г уьл – перидин.

Ягъ! Ягъ! Ягъ!

Яда чна уьтквем!

Къизмиш хьурай,

Гьавайриз чукIурай

Хкатдай са цIелхем!

ЦIай ягъ, курай

Гьавайра гум турай

Къарханайрин къизмиш чатара

Виридаз акурай,

Ийир ванер ракьари. (слайд 10)

Гатунин йикъан пакамахъди

Ахпа жезмаз экуьн ярар

Чулав гьуьмерин кIаникай

Ачух жезвай кьакьан дагълар.

Хкаж хьана пакаман гар

Зайиф ванцел рахадай,

Цавун кIаниз янавай яр

Иви хьтин аквадай.

-Мад гьи поэма рикIел хквезва куь А.Фатахован, тIебиатдин гуьзел шикилралди башламиш жезвай?

(слайд-13)

-МТС, дуьз. (Поэмадин сифте кьил ученикди хуралай кIелда).

(слайд 14)

А. Фатахован яратмишунрай гьадалай виликан девирдин шаиррин (Кь. Саидан, Е. Эминан) эсерра авачир, дуьшуьш тежезвай ибараяр жагъида.Себебни ам я хьи ,адан эсерар туькIуьрнавай девир вич цIийиди я.

6. Тест

-Квез А. Фатахован уьмуьрдикай ва яратмишунрикай гьихьтин чирвилер хьанатIа ахтармишун патал, чна исятда са гъвечIи тестовый кIвалах тухуда. Суалар авай чарар куь партайрал ала.

(слайд 15)

7. Умуми фикирар ва къейдер

А.Фатахован уьмуьр куьруьди хьана.1935-йисуз ам Махачкъалада тифдин азардикди кечмиш хьана.Чи бажарагъ авай хва, лезги халкьдиз машгьур,багьа хьанвай инсан 25 йисан яшда аваз и дуьньядилай фена. Лугьунриз килигна , ам Махачкъала шегьерда Мегьамед Гьажиеван куьчеда авай сурара хатрут тарцин кIаник кучуднавай. Амма а сурарай маса куьчедиз рехъ тухудай чIавуз, шаирдин сур рекьик акатна , ам маса чкадал ферикъатнатIа малум туш.

Чна яб гайи манида манидарди икI лугьузва:

Вахъ хайи чил зун я цIигел

Къвезва заз ви гьарайдин ван.

Заз кIан я хьун лезги чилел

Вахт атайла, закай са къван.

(слайд 17)

Шаирдиз 2010-йисуз 100 йис хьуниз талукь яз вичин ватанда, Цмуррин хуьре, гуьмбет эцигнава.

(слайд 18)

Литературадин девлетлу ирсини А. Фатахован тIвар гьамишалугъ яз Дагъустандин тарихда туна.

8. КIвализ кIвалах:

(слайд 19)

А. Фатахован уьмуьрдикайни яратмишунрикай малуматар рикIел хкун;

Шаирдин эсеррик квай неологизмаяр жагъурна, литературадин тетрадриз акъудун.

-75%

Читайте также: