Сылгоймаджы уаззау хъысмат фыдалты заманы сочинение
Обновлено: 02.07.2024
Бира расугъд агъдаутта уыдис ама ис ирон адамма. Ама цамандар, ныхас куы рацауы ирон агъдауыл, уад бирата фылдар хатт райдайынц ирон барагбатта ама ирон фынджы агъдауттай. Уыдон дар ахсджиаг куыд не сты. Фала уаддар ноджы вазыгджындар ама ахсджиагдар махма факаст ирон адаймаджы царды уаг, йахи дарыны фатк.
Се 'ппатыл ацы ран ахасын на бон на бауыдзан. Фала уаддар бацархайдзыстам ирон сылгоймаган кад ама ирон сылгоймаджы агъдауттыл ардзурын.
Аз-сылгоймаг-цардаразаг фарн дан, Кувут, лагта, иууылдар манан. Аз баллиц дан, дидинаджы тау дан, Аз цъах уалдзаг, цины зараг дан.
Аз афсарм дан, нуазан дан уа къухы. Аз хадзары минбаркады фынг. Аз адзухдар- уе 'мдзу царды дугъы, Фарн ма дзырд, ныххуыссын канын зынг.
Сисут лагта, бануазут ма кадан, Аз уа раттаг, уе стыр мат, уа хур. Аз уа къухы бахъуаджы бон кард дан, Аз- уа фидан, уе 'нхъалцау бындур.
Хостыхъоты Зинайы ныхаста.
Амонаг: Сылгоймаджы фазынд ама сылгоймаджы удыхъады тыххай баззад ахам таурагъ:
Сарай дын, сылгоймаг, аз зонгуытыл кувын, Барзонд Хуыцау амондан сфалдыста Дау. Дзагъалы на хонынц поэта Дау рухс фын, Задбадан барзонды файлауга цъах нау.
Амонаг 1: Аваццаган, заххыл ахам тых най, ама сылгоймагима кай ис абаран… Сылгоймаг у хуры тынтаурасугъд ама фалман, сылгоймаг у фарн ама амонд хассаг… Сылгоймаг. Мад. куыд агарон тых ис уыцы дзырдты… Ирон адам рагай фастама кувынц сылгоймаг – бардуагма, Мадымайрамма, курынц дзы цот, фадзахсынц са хъабулты.
Амонан 2: Тынг бира расугъд, зардамадзауга ныхаста ис сылгоймаджы тыххай. Йа расугъддзинад ама аивдзинад абаран ис армастдар уалдзагима, хурима.
Ана уалдзаг ама ана сылгоймаг най цард, най расугъд фидан надар ардзан, надар ардзы фидауц – адаймаган. Сылгоймагима баст сты на царды такка расугъддар ама ахсджиагдар цаута. Саби фыццаг кай фазагъы, уыцы ныхас ваййы – мад. Сылгоймаг у бинонты бындур, сылгоймаг хъомыл канны цот, сылгоймагай фидауы хадзар.
Скъоладзау: Поэтта, музыканта, нывганджыта фалтарай-фалтарма стыр кад ама намыс канынц сылгоймаган. Тынг аив, зардамадзауга ныхаста загъта Цагараты Максим дар сылгоймаджы тыххай:
Амонаг: Хуыцауы раз йа сылгоймаджы хас чи саххаст кодта, уый уыд Задалеки Нана-Аланты ирвазынганаг.
Хъуысы Задалески Нанайы зараг.
Амонаг: Сылгоймаджы расугъддзинад, хъару. Зонд, ама агъдауан Нарты Сатана баззад ирон адамма амбисондан…
Бадынц Нарты урсзачъе зарадта ныхасы, тархон канынц.
1-аг хистар. Нарт нарт уад уыдысты, арв са нарын уад на уандыди ама малын куы зыдтой карадзи сарыл, са дзыхай растдзинад йеддама куы ницы хауд, ронгай барц куы зыдтой, кастар хистары куы 'мбарста.
2-аг хистар. Ивгъуы бонта знонау аивгъуыдтой, най сын фастама раздахан. На фиданыл ахъуыды канам. Айдагъ цуанай цар най.
1-аг хистар. На саран исты хос сканам.
2-аг хистар. Хъуыды ма канут, иу хатт ныл аххормаг аз куы скодта, уад на Сатана куыд аирвазын кодта, уый? Сатанама та арвитам ныр дар. Бафарсам ай зондай. Цу, лапу, фадзур ам… Афта ама, загъ, афта, на хистарты разма фазын…
Сатана. Цаман бахъуыд Нарты буц хистарты ма сар, нывонд уын фауа.
Хистар. Да сар фарнай дар, йа зондай та на хъауы чысыл хай. Хастагдар нам арбалау, чындз, на фиданыл хъуыды канам… Иудадзыг цуанай цард най, искайы рагъаутта тарын дар адзух растма на канны, ис ма махай тыхджындарта. Исты уынаффа нын загъ ды дар.
Сатана. Кад уыд калмарзан амбар худима? Уахадаг ма фыдуаг канут, фала ма иугар фарсут…
Хистар. Дзур, дзур Сатана!
Сатана. Ме 'наныййарга фырт Сосланма ис анакарон хъару ама ныфс… Уый уаларвай далама нал цауы. Такка аизар Уаларв Сафа куывд канны задта ама дауджытан. Баддзысты дауджыта Сафайы хадзары, сау баганы нуаздзысты дзабидырай. Уырдыгыстаг та сын уыдзан Сафайы буц хъан- Нарты Сослан. Уа туг, Ахсартаккаты туг хъазы йе уангты. Абон ай фандараст канынц адам. Уый номыл у куывд дар. Аз ын йа хъусы бацагъддзынан, цамай уый ракура: Уастырджийа- фаринк кард, тыхганаг уые тых куыд на ара, Афсатийа- бира фос, Уациллайа- хоры намгуыта… Хоры намгуытан най афтид къухай тауан. Сослан Куырдалагонай ракурдзан афсан дзывыр. Уада Галагон дар Сосланы анна лавар кам уадздзан. На хоры карита сыгъдаг канынма-иу нам рог дымга рарвитдзан. Аппынфастаг, ын номдзыд Донбеттыр загъдзан: ма цаугадаттыл-иу куыратта саразут. Уый йа чызджытан бафадзахсдзан, цамай куыройы фыдта равдз зилой… Гъе утаппат хорздзинадта нам архасдзан уа буц кастар Сослан. Ма раныхасы сар – фаллой…
Нарта сыстадысты. Хистар Сатанайы разма бацыд. Систа йа худ.
Скъоладзау 2: Цымыдисаг ама вазыгджын у уайсадыны агъдай. Чындз йа царыны хадзарма куыбацауы, уад бинонты хистартам уайсадга факаны, ома са разы дзурга на факаны. Уыцы агъдау чындзан ахъаз кодта йахи куыд амбалы афта дарынан: уазданай ама баронай. Уыима, бинонта сахадаг дар уайсадаг чындзы афсамай йа разы на кодтой уалдай ми кана цы не 'мбалы, ахам ныхас. Ацы агъдау ирон адамма ныртакка дар ис, фала ныры хистарта чындзы даргъватин растаг уайсадын нал уадзынц. Кусарт аканынц,са сыхбаста архонынц ама чындзма нуазан аваргайа йа сахима сдзурын канынц.
Скъодадзау 4. Чызджыты хъомыл кодтой уаздан ама хиуылхацагай, сылгоймаджы миниуджытай аххастай. Къайных ныхасганаг, анауаздан, лагой аразт чызг адамы астау уыдис худинаг. Ахам хадзарма хорз усгур на цыдис. Уада стыр агаддзинадыл нымад уыдаид чызглаппуты 'рдам агар куы кастис, уад. Лаппу ама чызг карадзийы зардама куы цыдысты, уаддар-иу фембалттам на уадысты, кад-иу ананхъаладжы карадзийыл фембалдысты ама дыууа ныхасы загътой, уад хорз. Исчи чызгма йа ангуылдзай дар бандзавыдис – додой кодтаид йа сар. Уыман ама ахам цау агаддзинад хаста агас мыггаган дар. Лаппута ама чызджыта адарсга амбалдысты карадзиуыл армастдар иунаг бынаты – хъазты мидаг. Куывдты ама чындзахсавты лаппута ерысай авдыстой са арахстдзинад, се 'гъдау. Ама-иу кад зардама чи цауы, уыцы чызгима къухы бафтыдис акафын – уад хардма да худ аппар. Уымай уалдай симды уыдис ганан чызджы цонгыл хацгайа кафын. ----- Ныры цард бира ивддзинадта бахаста кастарты ахастдзинадтам. Раздар уаван каман на уыдис, ахам хъуыддагта ныр арвылбойнаг систы. Фала ма абон дар лаппутан са фылдар, бинонты хъуыддаг баканыны афон куы арцауы, уад факасынц рог ама къайных чызджытам на, фала на фыдалта бира азты даргъы аргъ цаман кодтой, уыцы миниуджыта кама ис, уыдонма.
Посмотрите также:
Наверх Бесплатные презентации по различным предметам, 2016—2019
Все права на материалы, находящиеся на сайте, принадлежат их авторам. Все презентации были собраны из открытых источников.
Проектная работа на тему "Женщина- хранительница домашнего очага" .Каноны осетинской этики в духовно- нравственном воспитании молодежи.
Фарн уæм бадзурад, хорз адæм, æмæ уæ абоны хорзæх уæд!
Нæ ныхас, нæ хъуыдытæ нæ райдайын фæнды не мзæххон Пагæты Аслæнбег ирон чызгыл цы мдзæвгæ ныффыста, уымæй.
ИРОН ЧЫЗГ
Сæумæ цъыккæй цъылын къухы
Фыццаг æмбал сауæхсидæн.
Хур йæ тынтæ чызгыл тухы
Цин кæны йæ рæсугъд митыл.
Æфснайы йæ хуыссæн уаты
Иту æвæрд хæдæтты.
Алы куыстмæ нæ зæрватыкк
Рæвдз æвналы, у цæттæ.
Лæппумæ йæм нæй уæлдай каст.
Фыдмæ не змæлы æрфыг.
Мады сæныкк, уарзтæй буц хаст.
Йæ номыл нæ бады рыг.
Цæст нæ ары ацы чызджы
Хорз миниуджыты кæрон.
Нæй йын бафсæдæн йæ хуызæй,
Уымæн æмæ у Ирон!
Ирон дæн æз! Ирон! Зæгъын æй æз сæрыстырæй!
Амондджын хонын æз мæхи, ацы зæххыл мæ Стыр Хуыцау иронæй кæй сфæлдыста! Ирыстоны зæххыл! Иры хæхты хъæбысы.
Ирон кæй дæн, уымæн мын афтæ адджын æмæ зынаргъ у, мæ уарзон райгуырæн бынат!
Мах сæрыстыр стæм нæ ирон адæмы рæсугъд фæзминаг æгъдæуттæй!
Æмæ нæ уый фæдыл æрфæндыд ирон сылгоймаг, ирон чызджы фæзминаг миниуджытыл проект скæнын.
Проекты нысан
Бацæттæ йæ кодтой – Туаты Ацæмæз, Бестауты Олеся, Цхуырбаты Миленæ æмæ Черчесты Светланæ.
Проекты разамонæг- Мæргъиты Ингæ.
Нæ проекты нысан у фæсивады базонгæ кæнын ирон сылгоймаг, ирон чызджы фæзминаг æгъдæуттимæ. Нæ фыдæлтæ сылгоймагæн: нанайæн, мадæн, хойæн, хъæбулæн, уарзон чызгæн цавæр аргъ кодтой, куыд бæрзонд кад лæвæрдтой, æппæт уыдæттимæ базонгæ кæнын ахуырдзауты.
Проекты хæс
Проектыл кусгæйæ нæ хæсыл банымадтам рæзгæ фæлтæрты æргом здахын ирон сылгоймаджы æгъдæутты сусæг мидисмæ, цæмæй рохуаты ма зайой нæ фыдæлты рæсугъд æгъдæуттæ, æмæ сæм сæвзæрын кæнын уарзондзинад.
Ирон чызг хъуамæ уа æгъдауджын
Йæ хистæртæн кæна лæггад
Уый хъуамæ уа уæздан, æфсармджын
Æмæ дзы уæд уыдзæни кад.
Практикон хай1
Хъыгагæн, бирæ чызджытæ сæхи дарын кæй нæ зонынц уынджы уа, цины кæнæ зианы хъуыддаджы, уый у нæ иумæйаг проблемæ. Æмæ сæ бафтауын æфсарм æмæ гъдауыл та у нæ хæс.
Бирæ рæсугъд æгъдæуттæ уыдис æмæ ис ирон адæммæ. Æмæ, цæмæндæр, ныхас куы рацæуы ирон æгъдауыл, уæд бирæтæ фылдар хатт райдайынц ирон бæрæгбæттæ æмæ ирон фынджы æгъдæуттай. Уыдон дæр ахсджиаг куыд не сты. Се 'ппæтыл ацы ран нæ бон аххæссын нæ бауыдзан. Фæлæ, абон бацархайдзыстæм, ирон сылгоймаг, ирон чызджы фæзминаг æгъдæуттыл æрдзурын.
Æвæццæгæн, зæххыл ахæм тых нæй, æмæ сылгоймагима кæй ис абарæн… Сылгоймаг у хуры тынтау рæсугъд æмæ фæлмæн, сылгоймаг у фарн æмæ амондхæссæг… Сылгоймаг. Мад. куыд æгæрон тых ис уыцы дзырдты… Ирон адæм рагæй æрæгмæ дæр кувынц сылгоймаг – бардуагмæ, Мады Майрæммæ, курынц дзы цот, фæдзæхсынц сæ хъæбулты.
Сылгоймагимæ баст сты нæ царды тæккæ рæсугъддæр æмæ ахсджиагдæр цаутæ. Саби фыццаг кæй фæзæгъы, уыцы ныхас вæййы – мад. Сылгоймаг у бинонты бындур, сылгоймаг хъомыл кæны цот, сылгоймагæй фидауы хæдзар.
Сылгоймаджы бафхæрын нæ фыдæлтæм нымад уыдис стыр фыдракæндыл, æмæ йын кодтой карз тæрхон, суанг туг исыны онг. Сылгоймагæй маст исын (мстить) нымад уыди худинагыл, нæлгоймаджы ном чи хæссы, уымæн . Ирон адæммæ бирæ ис, сылгоймагæн кад кæнынимæ баст чи у, ахæм æгъдæуттæ. Зæгъæм, дыууæ нæлгоймаджы хыл кæнынц, æмæ сылгоймæгтæй исчи се 'хсæн йæ кæлмæрзæн æрæппæрста, уæд-иу уайтагъд сæ хыл ныууагътой, æмæ сæ кæрдтæ кæрддзæмты сæвæрдтой.
Цымыдисаг æмæ вазыгджын у уайсадыны æгъдау. Чындз йæ цæрæн хæдзарма куы бацæуы, уæд бинонты хистæртæм уайсадгæ фæкæны, ома сæ разы дзургæ нæ фæкæны. Уыимæ, бинонтæ сæхæдæг дæр уайсадæг чындзы æфсæрмæй йæ разы нæ кодтой уæлдай ми, кæнæ цы не 'мбæлы, ахæм ныхас. Ныры хистæртæ чындзы дæргъвæтин рæстæг уайсадын нал уадзынц. Кусарт акæнынц,сæ сыхбæстæ æрхонынц æмæ чындзмæ нуазæн авæргæйæ йæ сæхимæ сдзурын кæнынц.
Ацы æгъдауимæ мах базонгæ стæм нæ проектыл кусгæйæ. Æмæ нæ зæрдæмæ тынг фæцыд. Фæлæ, хъыгагæн, сæфтмæ цæуы. Бирæ кæстæртæ зонгæ дæр нæ кæнынц, уайсадын цы у, уый. Уыцы æгъдау чындзæн ахъаз кодта йæхи куыд æмбæлы афтæ дарынæн: уæзданæй æмæ баронæй, уыимæ хистæртæн уалдай кад кæнын. Хорз уаид, æппæт ирон адæм дæр уыцы æгъдаумæ се ргом фæстæмæ куы раздахиккой, уæд.
Сылгоймаджы хъысмæт уæззау кæй уыд, уый йæ уацмыстæ æмæ нывты ирдæй равдыста нæ литературæйы бындурæвæрæг Хетæгкаты Къоста дæр.
Нæ зæрдыл ма арлæууын кæнæм Нарты гуыппырсарты.
Уыдонæй аппæты хъæздыгдæр миддуне уыд Батырадзæн. Уый сылгоймагæн кодта уæлдай кад, уыд æппæтæй дзыхылхæстдæр, стæй уалдай уаздандзинад та вдыста фынджы уæлхъус. Ама куы амард, уад ыл Хуыцауы зæрдæ дæр уымæн афтæ тынг фæрыст, авæццæгæн, æмæ йыл æрæппæрста æртæ цæссыджы. Сæ бынæтты сæвзарди кувæндæттæ – Реком, Мыкалгабыртæ æмæ Таранджелос.
Тынг бæрзонд уыдис æвæрд хæдзары æфсины бынат бинонты хсæн . Чызджыты хъомыл кодтой уаздан æмæ хиуылхæцагæй, сылгоймаджы миниуджытæй æххæстæй. Къæйных ныхасгæнаг, æнæуæздан, лæгой арæзт чызг адæмы астæу уыдис худинаг. Ахæм хæдзармæ хорз усгур нæ цыдис. Уæдæ стыр æгаддзинадыл нымад уыдаид чызг лæппуты 'рдæм æгæр куы кастис, уæд. Лæппу æмæ чызг кæрæдзийы зæрдæмæ куы цыдысты, уæддæр-иу фембæлдтæм нæ уадысты, кад-иу æнæнхъæлæджы кæрæдзийыл фембæлдысты æмæ дыууæ ныхасы загътой, уæд хорз. Исчи чызгмæ йæ æнгуылдзæй дæр бандзæвыдис – додой кодтаид йа сæр. Уымæн æмæ ахæм цау æгаддзинад хаста æгас мыггагæн дæр. Лæппутæ æмæ чызджытæ æдæрсгæ æмбæлдысты кæрæдзиуыл æрмæстдæр иунæг бынаты – хъазты мидæг. Æмæ-иу кæд зæрдæмæ чи цæуы, уыцы чызгимæ къухы бафтыдис акафын – уæд хæрдмæ дæ худ æппар. Уымæй уæлдай симды уыдис гæнæн чызджы цонгыл хæцгæйæ кафын.
Ныры цард бирæ ивддзинæдтæ бахаста кæстæрты ахастдзинæдтæм. Абон лæппутæн сæ фылдæр, бинонты хъуыддаг бакæныны афон куы æрцæуы, уæд фæкæсынц рог æмæ къæйных чызджытæм нæ, фæлæ нæ фыдæлтæ бирæ азты дæргъы аргъ цæмæн кодтой, уыцы миниуджытæ кæмæ ис, уыдонмæ.
Цымыдисаг у ахам хабар. Раджы заманы, хистæримæ ныхас кæнгæйæ, æрыгон лæг бафиппайдта: йæ чысыл фырт, зæххыл быргæйæ мæнæ-мæнæ уæлхæдзарæй дæлæмæ ахаудзæн. Уæд йæ ныхæс дарддæр кæнгæйæ, лæг аивæй сывæллоны хæдоныл йæ къахæй ныллæууыдис, æмæ йыл хæцыдис æфтæ, цалынмæ хистæр ацыдис, уæдмæ. Йæ хъæбулы аирвæзын кæныны охыл дæр ирон лæг нæ ахызтид æгъдауы сæрты, нæ йæ систа йæ къухмæ, хистæры æфсæрмæй.
Сылгоймагæн, уæлдайдæр чызгæн, йæ алы уæнджы дæр хъуамæ уа æгъдау. Æгъдау йæ ацыды, æгъдау йе рбацыды, йе сныхасы, суанг ма йе рбадт æмæ йæ сыстады дæр. Йæ алы фезмæлд дæр хъуамæ уæ уæздан, æнæ уæлдай мийæ. Хъуамæ арæхса æнæмæнг хæринаг кæнынмæ, уалдайдæр та хыссæима архайынмæ; хуийын, бийын, æмæ хæдзары алы куыстмæ дæр.
Ирон адæм бæгæныйæн кæнынц стыр кад . Æнæ бæгæныйæ иу бæрæгбон дæр нæ бæрæг кæнынц. Бæгæныйы фæзынд баст у Нарты кадджытимæ.
«Уырызмæг хъæды уыдис æмæ сырддонцъиумæ фæкомкоммæ. Сырддонцъиу, хуымæллæгæй цы гага рызгъæлы, уыдонæй æртæ гагайы ахордта, æмæ зæхмæ æрхауди. Цъиу мæлгæ нæ акодта, фæлæ ратул-батул кодта. Уырызмæг сæхимæ куы рцыд, уæд Сатанайæн радзырдта, сырддонцъиу уыцы гагатæй фæрасыг, зæгъгæ.
Практикон хай 2
Нæ проектыл кусгæйæ сылгоймаг æмæ чызджы тыххæй сæмбырд кодтам бирæ æмбисæндтæ æмæ арфæтæ. Зæгъæм:
Сылгоймаг йе ‘фсармæй фидауы.
Сылгоймагæй æфсæрмы хъæуы.
Æфсинты армæй сой тæдзы.
Бæркадкъух Сатана.
Усæй цæуы хæдзары бæркад æмæ лæджы хорз.
Бæркад сылгоймаджы къухæй цæуы.
Чызджы былтыл — æгънæг хуыд.
Хъазау джихтæ цы чызг кæны, уый чындзагæн нæ бæззы.
Æвзæр чызг — лæмаринаг сынкъ.
Æвзæр чызг йæ мыггагæн — фыдми ’мæ худинаг.
Æвзæр чызг йæ фыды къонайыл зайы.
Абадгæ чызг мæстыгæр вæййы.
Чызджы йæ фидис ингæны дæр нæ уадзы.
Нарт чызджы ’фхæрд лæгæн нæ барстой.
Чызг æмæ чындз æфсæрмæй бæззынц.
Чызг мыггагæй æвзарынц.
Ус куы курай, уæд æй йæ мадæй бафæрс.
Чызджы зæрдæ балхæнынæн бирæ нæ хъæуы.
Практикон хай 3
Æппæт уыдæттыл мæн дæр сахуыр кодтой мæ хистæртæ. Уымæй уæлдай ма ирон чызг, мæнмæ гæсгæ, æнæмæнг, хъуамæ арæхса кафын, зарын æмæ фæндырæй цæгъдынмæ. Мах æртæйæ дæр кафты аивадмæ уæлдай ямхицдæр разындыстæм. Нæ зæрдæ хсайдта нæхи ирон кæф цагъдмæ, æмæ мæхицæн дзырд раттон, кæй йыл сахуыр кæндзынæн, ууыл. Исты мын дзы рауад, æви нæ, уымæн та сымах ут æвдисæн…
Ирон чызг! Æрмæстдæр дыууæ дзырды! Фæлæ сæ цас хъуыды, цас мидис, цас æгъдау æмæ æфсарм æвæрд ис!
Ирон дæн æз! Ирон чызг!
Ацы дыууæ дзырды дзургæйæ дæр ныхасы уаг кæны уæлдай уæздандæр æмæ уæлдай æфсæрмдзастдæр. Æмæ хъуамæ æцæгæйдæр афтæ уа!
Мæнмæ гæсгæ, ирон чызг хъуамæ уа уæздан æмæ хиуылхæцгæ, сылгоймажы миниуджытæй æххæст. Къæйных ныхасгæнаг, æнæуæздан æмæ лæгой арæзт чызг, уæлдайдæр ирон чызгæн, адæмы астæу у худинаг. Раздæр-иу ахæмы хæдзармæ хорз лæппу усгур нæ цыд.
Хуыцау зæххыл цы рæсугъд дидинджытæ сфæлдыста, уыдонай иу у сылгоймаг. Уый у къонайы фарн æмæ царддæттæг, хо æмæ чызг.
Цыфæнды зын уавæрты дæр ирон сылгоймаг, ирон чызг йæ уæздан ном никуы чъизи кодта, йæ сæрмæ æгаддзинад никуы хаста, æмæ йæ кæстæрты дæр ахуыр кодта ирон æгъдау æмæ кадыл.
Мæнæн, хъыгагæн, æфсымæр нæй. Фæлæ мæ бинонтæ, мæ мыггаг, ме рвадæлтæ, мæ хъæубæстæ, мæ Ирыстон, мæн тыххæй сæ худыл бынмæ не рхæцдзысты, æгаддзинад мæ сæрмæ никуы рхæсдзынæн. Архайын æмæ бацархайдзынæн ууыл, цæмæй ирон уæздан чызджы ном, ирон фæзминаг сылгоймаджы ном кæронмæ сыгъдæгæй ахæццæ кæнон.
Практикон хай 4
Дзырдуат. Зынæмбарæн дзырдтæ.
Мæлхъ - павлин (маргъ)
Уарди – роза (дидинæг)
Уайсадын- молчать в присутствии старших(невестке)
Хъуырдухæн кæнын- мучаться
Уæдæ скæнæм хатдзæгтæ:
Проектыл кусгæйæ нæ хæсыл банымадтам рæзгæ фæлтæрты æргом здахын ирон сылгоймаг, ирон уаздан чызджы фæзминаг æгъдæуттæм, цæмæй рохуаты ма зайой. Хъыгагæн, бирæтæ сæхи дарын кæй нæ зонынц уынджы уа,бинонты астæу, уый у нæ иумæйаг проблемæ æмæ сæ бафтауын æфсарм æмæ гъдауыл та у нæ хæс.
Æппæт уыдаттыл æрдзурын æмæ бакусын уыд нæ размæ æвæрд хæс, фæлæ æххæстæй нæ къухы нæ бафтыд. Нæ зæрды ис дарддæр бакусын ацы æгъдауттыл æмæ семæ зонгæ кæнын рæзгæ фæлтæры.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
1. Бæстондæр æрлæууын æмæ бакусын Азауы фæлгонцыл, раргом кæнын сæйраг хъайтары трагикон хъысмæты аххосæгтæ, йæ миддуне
2.Ахуыр кæнын скъоладзауты сыгъдæг зæрдæйæ æнкъарæнтæн аргъ кæныныл, сæрибар, кад æмæ намыс хъахъхъæныныл , ивгъцыд цард абоны цардимæ абарын.
3. Ныхасы рæзтыл бакусын.
Зæгъон ныр хъуамæ барджыны ныхæстæ
Уæ номæй дæр уæ куырм æгъдæуттæн æз.
Зæгъон ныр хъуамæ, амонд æмæ уарзтæн
Кæй ныййардта ирон чызджы дæр срдз
(Хостыхъоты Зинæ)
Хъуысы сабыр æнкъард мелоди, дзуры скъоладзау зæронд усы дарæсы.
(Æз уæм æрцыдтæн ивгъуыд æнустæй,
Мæ уд дзынæзта, мин азы куыдта…
Æз рагон Иры хъарæггæнæг ус дæн…
(æнкъардæй бандоныл æрбады)
Йæ фæлурс уадултыл йæ цæссыг æрцæуы:
Уый рагон цæссыг у, æнусон цæссыг
Сылгоймаджы хъарæг кæй зæрдыл нæ лæууы,
Кæй цæстыл нæ уыйы сылгоймаджы хъыг?
Æхгæд у сылгоймаджы фæндаг, хæрзæхгæд
Хъыгдард у, ыссæст у, йæхæдæг фыдæфхæрд.
Кæд уыдзæн сылгоймаджы рухсыдуг, кæд?
Фæллойгæнсг усæй, фæллой гæнæг чызгæй –
Æппæтдæр æнæскаст: бæрæг у сæ зын
Цæй, равдисут абон уæ фæндтæ ныфсджынæй,
Цæй равдисут абон æфхæрды бæллын.
Ацы урочы нæ хæс у, раргом кæнын сыгъдæгзæрдæ, йæ миддуне хъæздыг, фæлæ цардæй æфхæрд, æбср сылгоймаджы хъысмæт, абарæм сылгоймаджы ивгъуыд цард абоны цардимæ.
Дзырдуатон куыст.
Концепци – авторы хъуыды царды фæзындты тыххæй.
Равзарæм уæдæ Секъайы уацмыс æмæ бамбарæм, куыд æвдисы фыссæг сылгоймаджы хъысмæт.
Иу скъоладзау нæ базонгæ кæндзæн Секъайы царды хабæрттимæ /чысыл презентаци/.
Къордгай куыст(Ахуырдзауты адих кæнын дыууæ къордыл)
-У радзырд , литературон таурæгъ.
2-аг къ. Секъа йæ уацмысты сюжеттæ цæй бындурыл арæзта?
-Йæ радзырдты сюжеттæ фыссæг амадта æхсæнадон царды цауты бындурыл, пацда кодта истоион таурæгътæй, æцæг хабæрттæй, æмбисæндтæй.
1-аг къ .Цы у таурæгъ,йæ сæйраг миниуджытæ цавæртæ сты?
-Таурæгъгæнæг радзуры ахæм хабар, царды æцæг чи æрцыд, йæхæдæг кæй федта, кæнæ кæй фехъуыста , чи йæ федта, уыдонæй. Æцæг хабар ,дам, уыдисТаймураз æмæ Азауы уарзондзинад дæр. Уымæн æвдисæнæн сæ ингæныл Ганисы хъæуы сæрмæ, уæлмæрды астæу лæууы стыр сывылдз бæлас /равлисын слайд/.
-Секъайы таурæгътæ куы кæсай,уæд дæм афтæ кæсы,цыма фыст ныхæстæ нæ кæсыс,фæлæ демæ чидæр ныхас кæнч æмæ йын хъусыс йæ фæлмæн, фæлæ барджын ныхас.
-Таурæгъгæнæг æрмæст хабæрттæ дзурæг нæу,фæлæ ма у дуджы, адæмы, хабæртты тæрхонгæнгæнæг дæр. Секъа дзы кæмæн йæ хорзы кой ракæны, кæй та æгъатырæй бафхæры .
Секъайы таурæгъты хъайтартæ самайынц хъæбатыр тох царды æнæраст хъуыддæгты ныхмæ.Хъæбатырæй мæлгæ дæр акæнынц.
-Таурæгъы цаутæ кæрæдзийы ивынц æмæ уацмыс асæй чысыл, фæлæ хабæрттæй та хъæздыг вæййы.
-Секъа йæ таурæгъты цы адæмы кой фæкæны, уыдонæн сæ царды фæндаг равдисы кæронмæ ,мæлæты бонмæ.
2-аг къ .Сылгоймаг уæлдай ссæст æмæ æбар кæм уыд, йæ тыхст, маст æмæ хъизæмæрттæ кæм цуынц, Секъайы уыцы радзырдтæй ма цавæртæ зонут?
Таймураз- Цариты Валерий. Спектакль сæвæрдта(режиссер) Бекоты Роза.
Ах-æг. Уацмысы сюжетæй бæрæг у, цы цæстæй кæсы автор патриархалон дунемæ æмæ уый у царды концепци.
Ахъуыды кæнут æмæ зæгъут,чи сты таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ?
-Таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ сты Азау æмæ Таймураз. Азау трагедийы сæйраг у. Уымæн зындæр уыд фыдæлты ныхмæ рацæуын. Азау æмæ Таймураз агурынц рæстдзинад. Секъа , куыд фыссæг, у æрыгæтты фарс, сæ уарзондзинады фарс æмæ сæ æвдисы иттæг уарзонæй, сæ уавæрыл сыл хъыг кæны зæрдæбынæй.
Таурæгъы райдиан Азау æмæ Таумуразы трагикон уавæр цавæр символикон нывæй æвдисы автор?/ ссарын чиныджы/
-Таймураз æмæ Азау Биботы кæрты хъæбыс-хъæбыс бафынæй сты…/143 фарс/
3. Зæгъут,цавæртæ сты Азауы характеры сæйраг миниуджытæ?
/Бакæсæм ма Азау æмæ Таймуразмæ. Сæ фембæлд. Инсценировкæ./
Ах-æг . Таймураз æмæ Азау æнæ кæрæдзи нæ бафæрæзтой цæрын. Æмæ æцæгæйдæр цæимæ ис абарæн уарзтæн, ацы диссаджы æнкъарæнæн. Уарзондзинад! Ацы ныхас фехъусгæйæ , цæстытыл ауайынц сæууон хуры тынтæ ,уалдзыгон дидинджытæ, кæйдæр цæхæркалгæ цæстытæ.
Зæрдыл æрбалæууынц Ромео æмæ Джульеттæ, Фатимæ æмæ Ибрагим, Азау æмæ Таймураз.
Уæдæ, уарзондзинад у адæймаджы цардмæ разæнгард чи кæны æмæ йыл базыртæ чи садзы, уыцы уæларвон тых.
Ах-æг . Фыссæг æнахуыр зæрдæмæхъаргæ ахорæнтæй пайда кæны Азауы тыхст уавæр, йæ маст, йæ зæрдæйы катай равдисынæн.
/Ссарут ма тексты уыцы бынæттæ æмæ сæ бакæсут /.
Ах-æг. Ахæм тыхст цард фæкодта Азау Таймуразы мысгæйæ.
/Азау æмæ Магдайы фембæлд . Сценкæ. 157 фарс/
Кæй аххос у, Таймураз æмæ Азау цардæй кæй ницы федтой, афтæмæй сау мæрмæ кæй бацыдысты, уый. Кæд , мыййаг, сæхи аххос у?
-Нæ, уый сæхи аххос нæу. Уый у се намонддзинад. Зианхæссæг рагон æгъдæутты сæрты ахизын нæ баци. Ницы рауад сæ тохæй- ис сын трагикон хъысмæт. Фæлæ сын кæсæм сæ таурæгъ æмæ стæм сæ фарс – сæ лæгдзинады , се стыр уарзондзинады фарс.
-Мæнмæ гæсгæ,ам аххосджын уыдысты Азауы мад æмæ фыд. Уыдон нæ тыхстысты сæ чызджы амондыл, нæ хъуыды кодтой, куыд цæрдзæн сæ чызг, кæй нæ уарзы, ахæм адæймагимæ, фæлæ йæ фосау уæй кодтой , стырдæр ирæд сын чи ратта,уымæн.
Ах-æг . Азауы бынаты та сымах куыд бакодтаиккат?
-Æз мæ уарзондзинадыл мæ къух нæ систаин æмæ бакодтаин æрмæстдæр Азауы хуызæн.
-Æз байхъуыстаин мæ мад æмæ мæ фыдмæ,уымæн æмæ хъуыддаг æнæтугныккалгæ нæ ахицæн уыдаид.
Ах – æг: Сымах та куыд хъуыды кæнут, Сцæгдæр амонд хъæздыгдзинады ис?
- Мæнмæ гæсгæ, амонд хъæздыгдзинады нæй, адæймаг æцæгæй дæр кæй уарза, уыимæ хохы цъуппыл дæр фæцæрдзæн, кусын куы уарза, уæд.
Ах – æг: Раст зæгъыс, кусын куы уарза, уæд.
Дунейы хъæздыгдзинæдттæ иууылдæр æсты куысты фæрцы.
Адæймаг куыстæй фидауы. Куыст у адæймаджы рæсугъдгæнæг, уæздангæнæг.
Абон бакуыстам Азауы фæлгонцыл. Цæуыл нæ ахуыр кæны?
Азауы фæлгонц нæ ахуыр кæны цæрыныл, уарзыныл, сыгъдæгзæрдæ уæвыныл. Ацы радзырд куы бакастæн, уæдæй нырмæ мæм афтæ кæсы, цыма æз дæр æнусмæ æрмæстдæр иунæг адæймаджы уарздзынæн.
Ах-æг: Абайты Васо Секъайы рахуыдта «Иууыл адæмондæр фыссæг Секъайы уырныдта, йæ адæммæ рухсдæр фидæн кæй æнхъæлмæ кæсы, кæй æрцæудзæн сæрибар дуг, уый уыд йæ бæллиц. Йæ иу æмдзæвгæйы афтæ фыста:
Тæхуды, Ирыстоны сæрмæ
Куы фенин æз хурæн йæ тынтæ:
Гъе искуы ирон лæджы царды
Куы фенин æцæгæй мæ фынтæ…
Куыд æрцыд уыцы рæстæг? Секъайы бæллиц сæххæст æви нæ?
Ах – æг : Ныр та бакæсæм фæйнæгыл цы эпиграф ныффыстон, уый. Йæ автор у зындгонд ирон поэтессæ Хостыхъоты Зинæ.
Раст зæгъы автор, йæ ныхас здæхт у нæ фыдæлтæм, сæ æппаринаг æгъдæуддæм. Æмæ уымæн зæгъы ирон сылгоймаг дæр цæрынмæ кæй райгуырд, уарзынмæ æмæ уый дæр амонды аккаг кæй у.
- Царды æмæ ахуыры фæндæгтæ байгом сты ирон сылгоймæгтæн дæр.
Абон сæ къухы æфтынц сæ рæсугъд бæллицтæ. Нæ Иры чызджытæ ахуыр кæнынц, кусынц, канд нæ бæстæйы нæ, фæлæ ма бирæ фæсарæйнаг бæстæты дæр. Се ппæты кой нæ кæндзыстæм , нæ фыццæгты нæ зæрдыл æрлæууын кæнæм.
- Саламты Софья – фыццаг хæххон ирон сылгоймаг, каст фæци С.М. Кировы номыл хæстон медицинон академи.
- Бутаты Фатимæйæн – фыццаг ирон сылгоймагæн лæвæрд æрцыд Паддзахадон премийы лауреаты ном.
- Дудараты Вероника – выццаг ирон сылгоймаг дирижер.
- Туаты Ольга –фыццаг ирон сылгоймаг –профессор.
- Калоты – Барахъты Еленæ – фыццаг ирон сылгоймаг прокурор æнæхъæн Цæгат Кавказы.
- Кочысаты Розæ – фыццаг ирон сылгоймаг фыссæг.
- Фыццæгтæ иунæгæй нæ баззадысты. Бонæй - бонмæ рæзы нæ чысыл Ирыстонæн кад æмæ намыс чи хæссы, уыцы сылгоймæгты нымæц. Кубæйы, Сирийы, Турчы, Англисы, зæрдиаг къухæмдзæгъд кодтой ирон чызг- балеринæ Адырхаты Светланæйæн.
- Сылгоймагæн сæрибар бæстæйы цы кад æмæ намыс ис, уый иттæг бæрæгæй зыны Ирыстоны сылгоймæгты уавæрыл.
Æз дæр уыцы сылгоймæгтæм хауын. Нырма ныр цæуын царды стыр фæндагмæ æмæ мæ зæрдæ дарын, мæ бирæ фæндтæ мæ къухы кæй бафтдзысты, уымæн амæ цæрын сæрибар дуджы.
Хостыхъоты Зинæйы æмдзæвгæ «Æз – сылгоймаг у ирон сылгоймæгтæн гимны хуызæн æмæ йæ лæвар кæнын нæ абоны сылгоймаг-уазджытæн. (Скъоладзау дзуры æмдзæвгæ)
Ирондзинады рæзтæн запись закреплена
Цымыдисаг ама вазыгджын у уайсадыны агъдау. Чындз йа царыны хадзарма куыбацауы, уад бинонты хистартам уайсадга факаны, ома са разы дзурга на факаны. Уыцы агъдау чындзан ахъаз кодта йахи куыд амбалы афта дарынан: уазданай ама баронай. Уыима, бинонта сахадаг дар уайсадаг чындзы афсамай йа разы на кодтой уалдай ми кана цы не 'мбалы, ахам ныхас. Ацы агъдау ирон адамма ныртакка дар ис, фала ныры хистарта чындзы даргъватин растаг уайсадын нал уадзынц. Кусарт аканынц,са сыхбаста архонынц ама чындзма нуазан аваргайа йа сахима сдзурын канынц.
Чызджыты хъомыл кодтой уаздан ама хиуылхацагай, сылгоймаджы миниуджытай аххастай. Къайных ныхасганаг, анауаздан, лагой аразт чызг адамы астау уыдис худинаг. Ахам хадзарма хорз усгур на цыдис. Уада стыр агаддзинадыл нымад уыдаид чызглаппуты 'рдам агар куы кастис, уад. Лаппу ама чызг карадзийы зардама куы цыдысты, уаддар-иу фембалттам на уадысты, кад-иу ананхъаладжы карадзийыл фембалдысты ама дыууа ныхасы загътой, уад хорз. Исчи чызгма йа ангуылдзай дар бандзавыдис – додой кодтаид йа сар. Уыман ама ахам цау агаддзинад хаста агас мыггаган дар. Лаппута ама чызджыта адарсга амбалдысты карадзиуыл армастдар иунаг бынаты – хъазты мидаг. Куывдты ама чындзахсавты лаппута ерысай авдыстой са арахстдзинад, се 'гъдау. Ама-иу кад зардама чи цауы, уыцы чызгима къухы бафтыдис акафын – уад хардма да худ аппар. Уымай уалдай симды уыдис ганан чызджы цонгыл хацгайа кафын.
—-— Ныры цард бира ивддзинадта бахаста кастарты ахастдзинадтам. Раздар уаван каман на уыдис, ахам хъуыддагта ныр арвылбойнаг систы. Фала ма абон дар лаппутан са фылдар, бинонты хъуыддаг баканыны афон куы арцауы, уад факасынц рог ама къайных чызджытам на, фала на фыдалта бира азты даргъы аргъ цаман кодтой, уыцы миниуджыта кама ис, уыдонма.
Рагай-арагма цард агъдауай фидауы. Ирон адам та агъдау домдтой аппат ама алкамай дар, суанг ныхасы уаджы ама хъадрабыны дар. Уыма гасга кастар хистары раз хъарай на дзырдта, хистар кастарима схуыст ныхас на кодиа. Сылгоймаджы хъалаба, хъар ныхас та на фатчыд – баркад сафаг уыд. Ама уымай алчидар йахи хъахъхъадта.
Барджыты хистар бадис кодта, фала ницы сдзырдта. Ус уыцы сады таппай иу дзул ракодта, уалкъай йа афыхта ама уазджытам бадзырдта: «Адих ай канут, уа нывонд фауон, файна къабары уам дзы архаудзан, ама уе стонг айсафдзан…
Уазджыты бавналдтой харынма. Кад стонг уыдысты, уаддар иу дар йа хай на фации хард, са бон ай на баци – ахам баркадджын разынд уыцы дзул.
Араджиау уазджыты хистар бафарста фысымы:
Ус ахъуыды кодта ама загъы:
Цыфанды зын уавары дар ирон сылгоймаг йа уаздан ном никуы фачъизи кодта, йа сарма агаддзинад никуы архаста ама йа кастарты дар ахуыр кодта ирон агъдау ама кадыл. Никуы фатарст ирон сылгоймаг, мад зындзинадтай.
Куыд на хъуама арымысам мах абон Ирыстоны хастрыст зарда мадалты рухс ном. Цал ама цал ныййараджы скодтой са уала саута? Цал ама цал мадан нал раздахт йа фырт хасты быдырай? Фыдыбастайы Стыр хасты фамард: 2 хадзарай-авдгай фыртта, 7 хадзарай- ахсазгай фыртта, 26 хадзарай- фандзгай фыртта, 92 хадзарай- цыппаргай фыртта, 100 хадзарай- артыгай фыртта…
О,ныййараг мад, куыд фидар ама фаразон разындта! Хъабулы сафтан, дам, арс дар на фаразы, - фазагъынц. Фала ирон Мад бафаразта, арсай тыхджындар разынд.
Хъыгаган, абон дар дудынц хасты хъадгамтта, абон дар заххыл цауы хастыта, алыхуызон фыдбылызта. Абон дар на сур канынц мадалты цассынта… Ама хасты фамард кадима Райгуыран бастайы сарвалтау да хъабул, - уыман ма ис бамбаран. Фала цай ама кай тыххай аскъуыд Бесланы мадалты зардиагты разга цард? Куыд баурома уыцы маст ныццараг? Куыд цара дарддар уыцы мад, цардар разга уды камай фахъуыд уыцы сау фаззыгон бон. Фала Мад фаразон у, Мад арсай тыхджындар у, ама та стыр хъабатырдзинад ама агъдау равдыста ам дар ирон Мад.
Читайте также: