Сочинение нешла мез дила давла

Обновлено: 03.07.2024

1. Учитель: Ахlерти дурхlни, хlурматла гlяхlли, учительти. Ишбархlи нушала гlядатла ахlенси дарс саби."Дарган дарган вирусив, дарган мез хlедалуси"бикlуси. Вегlла нешла мез хlедалусини, гьай- гьайра вегlла нешла, шила, шантала хlурматла хlебиру. Гьаннала замана, хаслира хъалибарглизиб вегlла нешла мезличил гъай- бикlутира дебали камли саби. Илбагьандан шицlали чекадизес гlягlнибиркур гьарил миллатла адам сунела мазличил гъайикlахъес. Ил бекlлибиубси шартl саби миллат калахъес багьандан. Мез кайдаладирули биалли, халкьра леб, мез хlедузахъалли халкьра агара.

2.Даргала гимн. (Магомедзапир Гlябдуллаев "Дарга")

Азир дус- тарих хlела Хабарла шандан -Дарга Цадеш дубурлантала Дебшлабарибси улка Дагъиста дубуртала Минабиубси дайла Берхъаби, жагьбикlаби Гlязиз Ватlан нушала

Тикрар: Дарга! Берхъаби, Ватlан дила- Дагъиста уркlи - Дарга, Дарга! Кавказла, Россияла Шанданван чlумал къала.

ХIела халкь _ мар- хIялалти ЗяхIматчиби сакIубти , Игитуни бурибти , ГIялимти гIилму мурхьти . ХIела шайх-устазуна . Алкун иманна шала - ГIиниз умуси динна, Дила дурхъаси Дарга.

3) Салам, дурхlни . (Гlяйша Кьурбанова) Салам, дарган дучlанти Салам, ахlерти гlяхlли Шалатили адулхъаб Хlушаб гьар дусла бурхlни! Гlяхl сягlят бираб хlушаб Гьар сагаси дякьличиб Баркатсили бетааб Гьар ганз баркьудилизиб. Нешван ахlерли калаб Хlушаб даргала мезла Пасихlти детаахъес Кумекдиаб сарира

Учитель: Дарган дарган вирусив, нешла дурхъадеш хlебалуси

Нешличила назмурти 1)

С.Рабаданов "Ахlерси неш" Лебил хlела жагадеш Неш, гибсири нушази, Хlела михъирлизирад Ниъ дерхъиб лачинтази. Хlуни нушаб гибти сар Гlямру, дуклуми, шала Хlела уркlи тимхъбиlар Михъиртазиб нушала

2)

Неш, хlела някъ буцили, Цаибси ганз кацlира Нушазир акlахъубри Дигира уркlецlира Чуйна нургъби душкири, Ахlенси неш, нушала? Амма чехlедаира Нургъби хIела хlулбазир.

3)

Адамдешра ламусра Се сарил дагьахъурри, Гьалмагъдешра цадешра Нушазир дебшладарри

4)

Чуйна гIяшриубри хlу Биштlаси сириличи Лехlдизес дигахъира Бучlуси лайлаличи Някъ буцили дукира Хlуни школализи, Бегlла гьалаб белкlунра Хlела у тетрадьлизи

5) Сценка АГЬ, Ибрагьим

Учитель: Дарган дарган вирусив, дарган мез хlедалуси

Дарган мезличила назмурти

6) Нешла мез Х.Кагьриманова

Нешла мез дурхъати сар Вегl варкьибси неш кьяйда Илди дархъати диъни Бала чус неш диганта Нешличи кьяйда карцlли Рирус нешла мезличи Гьаман малхlямти дугьби Дирар чузир иргъули.

7)Гапизова Амина.

Нешла мез мучлахlейру Чlянкlли мехlуртаницун Неш,узи,рузи,Вlатан. Бицес хlядуртаницун Хlяжатли сари илди Нушаб тяп кьацl кьяйдали Къияндикибхlелицун Балулра ил нушани

8) "Нешла мезла жагадеш" Агара дунъяличир Мез чучирра жагати Гъайбикlарну илдачил Даргала бугьадурти. Ранг-рангла вавназирад Халуби думхуливан, Рангбиру гьар лугъатли "Неш" ибси дев зурхlябван.

9).

Бегl гьалаб виштlасини Буру дурхъаси дев-"неш" Гlямру керхайчи сунес Хlемсули икрамикlес

10).

Сирхlянта "аба" иру Кьункьила "айби"бикlар Хlунцlранта "аба" иру, Хайдакьла "уба" бикlар Хlурхъанта "адай" иру Ахъушала "неш"бикlар Амма нешла мез цаван Лебтасалра зайдикlар

11). Гlямру жагадирути, Баркатла сар дарган мез Илди хlедалул дарган Сай бацlли лукьул шинкьан

12).

"Дарган мез" А.Абулманапова.

Дила мез-дила давла Дила цаибти дигай Дила шан уршилизи Дурира дила мезли. Цаибси гардла далай Белчlунра дила мезли, Аргъайзиб леб гьаннара Белчlунси набра нешли Агь,дила мез,Дарган мез, Хlушала дурхъал давла, Бихlулира рухlлизиб Мягlдан кьайда мургьила.

13)."Нешла мез" Зугьра ханум Нешла вана ниъличил Гьарахъти дугурбазиб Дарган мезла нурани Кертlиб дила рухlлизи Дарган мез, илхlейчибад Дила дунъя хlезиб саб, Уркlила гьарилра тимхъ Хlечил бархбасунси саб. Хlела дугьбазир сари Вавнира зурхlябтира Шурмала чяхl-чяхlира Булбулла макьамтира.

14).

"Даргала мез" Ахмедхан Абу-Бакар Мискинси саби бикlар Нушала мезла давла Дугlла саби ил хабар Диур мез Батирайла Мезла хала хlеркlлизир Верхlелра лугъатлизир Дугьби лер рангдикlули Илди айхъес балуси Сай верхlна гlяхlна гъабза Мез давлачердируси Пергерси гъайла уста

"Нешла мез" (Р.Бяхlяммадов) Нешла мез-дила давла Бегlтани наб батурси Нана хlуливан нуни Мяхlкамбарес гlягlниси Нешла мез-гlямрула рухl Ну мицlирли вихlути Гlяламла гlякьлуличил Наб букьурли даибти Нешла мез детахъалли, Ну пяхlли ветихъулра Нешла мез хlедагьасли Бегlтиагар язихъра.

16).

"Нешла мез" Гьаласайули сар неш Берхlиван пархрикlули Набчи игъбарла някъби Цагьакlли гьадалтули Нешла мез кьиблама сар Ну чевхlелкlахъи викул, Иш бархиб дунъяличиб Наб гьуни чебиахъул. Нешла мез, хlушаагар Наб ца бархlи мабикlаб Хlушаб ламарт виасли, Бекlличи цlа кадатаб.

17)."Нешла мез дигахъена" Мез дигахъена дурхlни Нешлизирад дакьибти Сири гардбирухlели ГIяшриубли дурибти Мез дигахъени, дурхlни, Хала бегlта датурти Мулк сари илди хlушаб, Маслис-кьадин калунти. Мез дигахъена, дурхlни, Халал гьуни ахъибти, Хъям-кьацlли, къарциндешли Керасес хlедиубти.

Учитель: Дарган дарган вирусив, дарган далай хlебалуси.

18).

Майдайчи дурадухъи 2раза

Дучlули булбултиван 2раза

Далай далай далалай 2раза

Далай далай далалай

Учитель: Дарган дарган вирусив, даргала мухIлила пагьму хlебалуси.

19).Сценка."Жита" "Даршал тlерхьа"

Учитель: Дарган дарган вирусив, вегlла Ватlан хlейгахъуси.

Ватlайчила назмурти

20).Ханум: Ватlан- Дагъистан нешла

Хlедикlехlе: хlурхъанти, сирхlяла муирала Хlедикlехlе: цlудхъурла, ахъушала, хайдакьла Ахlенра: лавашакунт, къадарла, губданила Сарра нуша дарганти, Ватlан - Дагъистан нешла

21). Дагъистан (С.Рабаданов.)

Авадан авлахъличиб Маранкlила лугиван Далай алкlули саби Уркlила кьуватличил Ил далай хlечила саб Дила хъубзар Дагъистан. Хlурхъала хъянтlаличиб Дяргlиб шина гlинизван Уркlила мурхьдешлизиб Хlябкуб алкlули саби Ил хlябкуб хlечила саб Дила букlун Дагъистан

22).

Дагъистан, дила Ватlан Цабалги хlербирути Бахъал миллатла Ватlан, Ухен хlу зубариван Дурхъал дила Дагъистан. Улка машгьурбарибти Игит уршбала мягlдан Шанданван чIумабиэс Дебш дарибси Дагъистан Ахъ зубрази бургъуси Дубураван авадан Закван ахъли калаби. Ахъ дубуртар Дагъистан Узидешла уркlбала Байрахъунала майдан Ахъли калаб хlела у Улкализиб Дагъистан

Курбан 6 в кл. Дагъистан (Тавсултан Саидов)

Учитель: Дарган дарган вирусив, даргала буралаби ва багьираби хlедалуси.

23). (Мезличила буралаби)

Даршдехl дигара мез дагьи, Амма нешла мез хъуммартидра Мез сари даршдусмадти адамтала къиян Мез сари бегlлара дурхъаси халкьла мягlдан Гъайла дудеш-гlякьлу, неш-лезми.

24). Багьираби

1.Гъямхlебикlар, кьацlхlебикlар-хъали балтахъа (мегь) 2.Сягlят ахlен-замана буру (дагъа) 3.Бугlярбиалли-бумдар, ванабиалли бисур (дяхlи) 4.Яни белкъунси, дуцlрум гушси (печь) 5.Лебилра шанти бергурли, саби чlянкlли буан (буреба)

24). Буралаби .

1. Адамли саби дунъя жагабируси

2. Адам убкlар, у кавлан

3. Ватlайчи къакъбяхъибси чяртлизи кахlеркур

4. Абушадли кабашар

5. Гъабза убкlар, хабар кавлан.

6. Дахъал делчlунсини, дахъал дала


Учитель: Шарадаби

1.У -личил чебиу, Я-личил бука (хlули-хlяли)

2. Галгубачиб чумра секlа у сабра ну, Илдани канилизиб бихlулрагу. Цали касиб ва барсбариб а-личи у Насаб сабра,тайпа сабра гьанна ну. (кьям-кьам).

3. Хl-хlярпличил дяхlличиб Г-личил мазаличиб (хlули-гули)

4. Г-личил вацlализиб, вавнадяхъиб унхъразиб Б-личил ил мурталра бусурма кlунтlубазиб (галга-балга)

5. Нуни калъас, алъас, улъас чумра секlал: Диъби, нусби, кьацl ва чуду, урцул ва тlул. Барсбарадли у-личи и, акlубли хьул- Нуни бурис, сецад сабил манзил аркьул.(дис-дус)

Учитель: Дарган дарган вирару даргала делхъ хlедалуси.

Учитель: Ахlерти гlяхlли дила пикрили нушала дурхlни гьалли- марти даргантази халбарес вирар, сенахlенну илдани даргала мез, хабурти,далуйти, назмурти, буралаби, багьираби, делхъ далули сари.


Викторина

1)Чум лера даргала район Дагъистайзир

2)ДекIардарая даргала районти

3)Чиди лугъат хьулчили буцили акIахъубти даргала литературный мез

4)ДекIардарая даргала шими

5)Чиди шагьарлизиб хIербирули бегIлара бахъал дарганти

КЛАССЛА ДУРАБСИ БАЛБУЦ (МЕРОПРИЯТИЕ) дарган мезла ва литературала 7 класслизиб.

Учитель : ГIичIаев М.ГI.

нешла мез руркънилизиб, дурхIназир вегIла ВатIайчи, мезличи,

литератураличи, историяличи, гIядатуначи диги, пахру ва иштяхI

акIахъни; дурхIнала мезла ва литературала шайчирти

дарсличир гIягIниахъесли кьицIдарибти хIурпри конвертуназир,

доскаличи къелбарибси кроссворд, плакатличи делкIунти буралаби,

ученикунани дарибти стенгазетаби, газетаби ва журналти, ИКТ.

  1. Дарс бехIбихьни, тема ва мурад аргъахъни.
  2. Даргала историяличила бурни.
  3. ДекIар-декIарти заданиебачил гъайла бутIни тикрардарни.
  4. Дарсла итог каъни.
  5. Хъули хIянчи бедни.

1. Дарс бехIбихьни, тема ва мурад аргъахъни. (слайд №1-3)

Учитель: Салам хIуша дакIибтас Иш нушала дарсличи, ГIурра халаси салам ХIушаб диштIати чатIнас!

Ученикуни: Салам, учительти нушала!

2. Даргала историяличила бурни. (слайд №4-8).

Учитель: Дагъиста мезаначил бархбасунси нушачиб ца айту лебси саби. Гьачам аркьули уили сай лебил дунъяла халкьанас мезани дуртIуси урчила мурда. Ил ваили сай нушала мер-мусаличи. Дубуртала кьакьати дукьбачиб бамсурси ва къардбикIуси урчиличибси мезана бицIибси гавлаг къаркъала музурбачи суркбикIули буили, тIярхъи бухъи саби, ва лерил мезани катхIел хIусдухъи тIинтIкадиубли сари. Илкьяйдали Дагъиста гьар шилисра-сера саби бегIти мезани дикибти сари, бикIар. Дунъяличир мезани дахъал сари. Илдази кадурхули сари даргала мезра.

Учитель: Мезличила чумал гъай дуру нушаб Артурли ва Патиматли. ДурхIнани назмурти дучIа .

Нешла мез дурхъати сар. ВегI варкьибси неш кьяйда, Илди дурхъати диъни Бала чус неш диганта, Нешличи кьяйда карцIли Вирус нешла мезличи, Гьаман мялхIямти дугьби, Дирар чузир иргъули

Нешла мез мучлахIейру ЧIянкIли мехIуртаницун, Неш, узи, рузи, ВатIан. Бицес хIядуртаницун. ХIяжатли сари илди Нушаб тяп кьацI кьяйдали,

КъияндикибхIелицун Балулра ил нушани!

Учитель: Дарган мез дални - гьарил дарганна чебла саби. АхтардибирехIе нушала дурхIнани сен-сен далулил дарган мез. Нушала лер кIел команда. ХIушаб гьаладирхьути лерил суалти делчIунти темабала черкад дирар. ХIяжатли сари чIянкIли хIушала иштяхI ва секIал багьес къайгъи. Чидил багьудлумазив цIакьсил, чила илди мурхьлил хIердирехIе. Нушала леб кабиили жюри, илдани хIушаб балланира кадалта.

Учитель: Бажардидиркудаяв ИшбархIила дарсличиб, Чебаахъес лебил пагь Гьанналауб касибси?

Ученикуни: КьасбирехIе халаси !

Учитель: ХIядурлирав дурхIни!

Ученикуни: Мурталра хIядурлира!

* Къукъу-лямцI. ХIушала девиз. Къукъу-лямцI кьяйда нуша, ГIямрулизир хъярхътира, Нушазибад берцуди, Гьеч азгъинтас агара! I

* Лачинти. Нуша диштIа лачинти ГьуцIлира гьаладяхIли Багьудлумала гьунчир, ГанздикIули гьарзали!

Учитель: КIелра командали барх далай бучIа.

Ученикуни: ДурхIни нуша даргала Узби-рузбира даргла Дагъиста дайла дайлаб Берхъаб нушала дарга!

Хъуммартида нешла мез

Хъуммартида нешла мез запись закреплена

Зара Ильясова


Зара Ильясова

Хъуммартида нешла мез

Хъуммартида нешла мез запись закреплена

ДЕЗА Х1УШАБ, ТУХТУРТИ.

Дургъби агарх1елира
Дургъбазирван дургъути,
Дуги-х1ерила дух1нар,
Показать полностью.
Гьанк1 лебкъи х1едусути !

Бузрадли,дергълизирван,
Зяг1иптачи гьалакти !
Х1уша кьац1ли дукунрал
Гьанбикахъес х1ейрути !

Халкьли ах1ерх1ериб жан
Х1ушани уцахъути .
Жан дерцахъес х1ейубтас
Дахъ кьут1кьули дисути.!

Зяг1ипсила изала
Камсилра камбиалли ,
Дунъя х1ушаб гибсиван ,
Берх1иван пишдирхъути !

ТУХТУР ибси ахъси у
Бахъ х1ялалли бих1ути ,
Заманала къияндеш
Х1ушачицун чесибти !

Сабурра габ Аллагьли
Чебак1ибси чесахъес-----
Дях1агарти излуми
Халкьла арадарахъес .

. Дезара сари х1ушаб ,
Г1яламла баркаллара !
Арали калабая
Х1ушара хъалибаргра !.

Талих1чер г1ямрура габ ,
Г1ях1гъабза халкь-тухтурти .
. Излумира адерхаб
Халкьлис дец1-анц1кьи хибти.
Сагидова Асият.
Н-'Лабко НОШ.

Хъуммартида нешла мез

Хъуммартида нешла мез запись закреплена

КъалабамайкIуд, юлдаш
Адамлис вайдеш барес.
Х1уни барибси вайдеш
Чарбулхъан хIела дурхIнас.

Показать полностью.
Къалабаики, юлдаш
Бирес адамтас гIяхIдеш
Чилилра барес хIейрар
ХIед илхIели ламартдеш.

РиштахIели дучIути
Лерилра хабуртазир
Вайдешличибад гIяхIдеш
Мурталра чедибирки

ИлхIели бакIиб дила
БекIлизи гIяхIси пикри
ХIебирис нуни вайдеш
Бирис мурталра гIяхIдеш.

Автор: Рабаданова Эльза (МБОУ СОШ №58)

Яна Джузова


Яна Джузова

Хъуммартида нешла мез

Хъуммартида нешла мез запись закреплена
Даргинцы

С праздником Ураза Байрам дила уцби ва рузби!Гьарилла дубцри кьабулдараб Аллагьли.Пусть Всевышний Аллагь примет наши посты,благие дела и молитвы.Аминь

Saida Gazimagomedova

Хъуммартида нешла мез

Хъуммартида нешла мез запись закреплена
Даргинский литературный язык

Диалекты вошедшие в диалектологический словарь даргинского языка: (2016г.)

1. Акушинский диалект – основа даргинского литературного языка. Заглавным словом в словаре дается форма даргинского литературного языка с целью сравнения со всеми другими приводимыми диалектными формами. Приводится также материал левашинского говора акушинского диалекта.
Показать полностью.

2. Амухский диалект в словаре представлен речью жителей селения Амух Агульского района.

3. Гапшиманский диалект – речь жителей селений Гапшима (собственно гапшиманский говор), Шукты (шуктынский говор) Акушинского района.

4. Урахинский диалект представлен собственно урахинским (хюркилинским), мугринским, мургукским и нижнемулебкинским говорами, распространенными в Сергокалинском районе, и гергинским говором жителей селения Герга Каякентского района.

5. Мюрего-губденское наречие включает три говора: губденский, мюрегинский, мекегинский. Губденский говор распространен в селениях Карабудахкентского района: Губден, Гурбуки, Джанга, Манас, Ленинкент, Шамшагар; Сергокалинского района – Кадыркент. Мюрегинский говор представлен в селении Мюрего Сергокалинского района. На мекегинском говорят жители селений Мекеги с хуторами, Аялакяб, В. Лабкомахи, Сангимахи Левашинского района и селения Дегва Сергокалинского района.

6. Кадарский диалект, включающий речь жителей селений Кадар, Карамахи, Чабанмахи, Чянкурбе Буйнакского района, примыкает к мюрего-губденскому наречию.

7. Мугинский диалект включает речь жителей селений Муги и верхнемулебкинский говор.

8. Муйринский диалект представлен уркарахским говором (который охватывает речь селений Уркарах, Джурмачи, Дибгаши, Зильбачи, Зубанчи, Трисанчи, Кудагу, Дарша, Цураи, Цизгари, Чишили Дахадаевского района, Сурхачи, Чахдикна, Иричи Кайтагского района); кищинским говором (селение Кища Дахадаевского района), гуллинским, даршаганским говорами (Гули, Новый Барша Кайтагского района), викринским (Новое Викри Каякентского района) говором.

9. Харбукский смешанный говор (селения Харбук, Дейбук Дахадаевского района, Новый Дейбук Каякентского района) относят к муйринскому диалекту.

10. В цудахарский диалект входят: собственно цудахарский говор – речь жителей селений Цудахар, Хаджалмахи; усишинский говор – речь жителей селений Усиша, Зирмух.

11. Хайдакский диалект распространен в Кайтагском районе Республики Дагестан. В нем различаются семь говоров. Верхнехайдакские говоры: шуркантский (селения Джирабачи, Дакниса, Лища, Сургия, Гулды); ирчамульский (селения Кирки, Кирцик, Варсит, Шурагат, Пиляки, Бажлук, Шиланша, Адага, Сурхав- кент, Рука, Джинаби, Джавгат); каттагнинский (селения Шилаги, Кулиджа, Хунгия, Дуреги, Жигия, Мижигли). Нижнехайдакские говоры: баршамайский (селения Баршамай, Газия); санчинский (селения Санчи, Ахмедкент); карацанский (селения Карацан, Кулегу, Хадаги, Карталай); джибахнинский (селения Джибахни, Машадти).

12. Мегебский диалект – речь жителей селения Мегеб Гунибского района.

13. Сирхинский диалект распространен в селениях Дахадаевского и Акушинского районов, представлен в словаре двумя говорами. Это нацинский (кассагумахинский) говор, на котором говорят жители селений Наци, Нахки, Цугни, Кассагумахи Акушинского района, и кункинский – речь жителей селения Кунки Дахадаевского района.

14. Ицаринский диалект охватывает речь жителей селений Ицари, Санакари, Чахрижи Дахадаевского района.

15. Чирагский диалект представлен говором селения Чираг Агульского района.

16. Кубачинский диалект с собственно кубачинским и аштынским говорами, которые представлены соответственно в селениях Кубачи и Ашты Дахадаевского района.


Учитель: Нешла мез вегI варкьибси нешгъунти сари: илди хIейгни – неш хIейгнигъуна саби. Нушала неш кьяйда нешла мезра дигахъес гIягIнити сари.

« Чи- саял изайзивад сагъиру урхIла мезли,

Амма урхIла мезличил хIейрус ну далайикIес.

Нагагь жягIял дила мез детихъути диалли,

3. ИшбархIи нушани делчIунти тикрардирехIе цабара гIядатла ахIенси тяхIярли.

Учитель: Дарган мезла гIилмула бутIназибад ца саби морфология.

Морфология мезличила гъайбикIуси гIилмула ца бутIа саби. (Слайд№3)

Учитель: Дарган мезлизир чум гъайда бутIа лера?

Ученик: Дарган мезлизир 10 гъайла бутIа лер.

Учитель: Сегъунти сари илди?

Ученик: Сущ-е, пр-е, . . .

Дарган мезлизир 10 гъайла бутIа лер.

Междометие. (Слайд №4)

Учитель: Чум журала сари илди гъайла бутIни?

Ученик: БекIлидиубти ва къуллукъла.

Учитель: Сегъуна гъайла бутIаличила гъайдикIули калунра нуша ардякьунти дурсрачир?

Ученик: Существительноеличила.

4. Дарсла тема. Существительное. (тикрардарни). (Слайд №5)

Дарсла мурад: 1.существительноеличила делчIунти тикрардарес;

2. сущ-е, сущ-ела жинс, кьадар, падеж декIарбирес бални ахтардибарни;

3. дарган мезла лукIнила кьяйдуртачи бучIантала пикри бяхIчиаъни;

4. дурхIнала гъай гьаладяхI ардукни. (Слайд №6)

Учитель: БелкIеная тетрадунази число ва классла хIянчи.

Декабрьла вецIну авра.

Учитель: Диктант, дурхIни, нушани дурабуркIехIе гIядатла ахIенси тяхIярли. Нуни суалти хьардиус, хIушани жавабти дуруда. Илди жавабти нушани лукIехIе дугьбала диктантлизи.

-Ил урцусира бирар, се-биалра дигIянбарес дигусинира буру. (Къяна).

-Нешла рузи. (абадай).

-Нуша хIердируси ши. (Сергокъала).

- Нушала республика. (Дагъистан).

-Янилис гIергъи башуси дусла манзил. (хIеб).

-Дагъиста тах шагьар. (МяхIячкъала).

-Яни бусар, хIеб чебсаргъуси жанивар. (синка).

-Нешли наб асиб. (жуз).

-Нушала школали у бихуси поэт. (Батирай).

-Даим башуси, амма бумсхIебумсуси. (сягIят).

-Житалис дигахъу. (ниъ).

-Нуни белчIунра. (дарс, жуз, хабар, газета).

Дугьбала диктант.

Къяна, абадай, Сергокъала, Дагъистан, хIеб, МяхIячкъала, синка, жуз, Батирай, сягIят, ниъ, дарс, жуз, хабар, газета.

Учитель: Сен дугьбала диктантлизирти дугьби цадехI халати хIурпрачил, цархIилти диштIати хIурпрачил делкIи?

Ученик: СенахIенну цадехI сущ-еби тIинтIти сари, цадехI – хасти.

Учитель: Бархьли саби. МягIна хIясибли существительноеби лерти сари тинтIти ва хасти.

5. Падежуни тикрардарни.

Доскаличибси слайд (Слайд№7)

Ухъна анхъчи Хасай лебил биштIатала гьалмагъ сай.

Учитель: ИкI предложениеличила се бурес дируда хIушани?

Ученик: ИкI предложениели нушази общий падежунала гьаб- гIергъидеш гьанбикахъес кумекбирули саби.

Учитель: Чум падеж лерти дарган мезлизир?

Ученик: Дарган мезлизир 11 падеж лерти сари.

Учитель: Сегъунти журала сари илди?

Ученик: 7 общий падеж, 4 мер падеж.

Учитель: Урус мезлизир чум падеж лерти?

Ученик: Урус мезлизир 6 лерти сари.

А.п. чили? сели?

Х.п.чила?села?

Л.п. чис? селис?

Б.п. чичил?селичил?

Гь.п. чичила?селичила?

С.п.чичибли? селичибли? (Слайд №8)

Учитель: Гьанна нушани тикрабирехIе существительноела склонение.

Карточкаби хIясибли хIянчи. (Учительли дурхIнас карточкаби дуртIу).

ДурхIни доскаличиб бузар существительноеби падежунардирули. (жуз, рузи)/

Учитель: Дарган мезлизиб сущ-ела склонение сен-сен белгибируси?

Ученик: А.п.-ла ахир хIясибли.

Учитель: сегъунти сари 1,2,3 скл-ела ахирти?

Ученик: 1скл. –ни, 2скл. –й, 3скл. –ли.

6. ФИЗКУЛЬТМИНУТКА.

Существительноела жинс тикрарбарни.

Учитель: ДурхIни, гьанна нуни существительноеби дучIас, м.ж. существительноеби делчIунхIели уршби абилзан, хь.ж. делчIунхIели -рурсби.

Муса, Асли, узикьар, урши, абадай, директор, дарман, Камиль, кьариган, тухтур, аба, доска, Мариет, юлдаш, уста, унра, хала дудеш, рузикьар.

Учитель: М.ж., хь.ж., урга ж. дурарад гIурра сегъунти сущ-еби лерти сари дарган мезлизир?

Ученик: Лер кIелра жинслис дузахъути существительноеби.

Учитель: Илдигъунти существительноебала жинс сен-сен белгибируси?

Ученик: Илдала жинс белгибируси саби предложениелизиб бакIибхIели.

7. Существительноела лугIи тикрарбарни.

ГIягIнити хIурпри кадалтули дугьби делкIес.

Ад…м, кь..л, д…рхIя, уст… , урш… , гIин… ,д…рс, уз…кьар, н…къ, п…лтар, улкь…й, мукь…ра, ж…з, унр… .

Учитель: ИкIди лерилра существительноебала кьадар сегъуна саби?

Ученик: Лерил сущ-еби цалихълизир сари.

8. Самостоятельный хIянчи. (Существительноеби дахълихъла формабазир делкIес).

9. Существительноела морфологический разбор.

Арслай шула кьимат касиб.

Арслай - сущ-е, бекI ф. –Арслан, хасси, м.ж., цалихъ, а.п., 2 склонение.

Кьимат – сущ-е, бекI ф. – кьимат, тIинтIси, урга ж., цалихъ, у.п., 3 склонение.

10. Абз-хIяз. Гъайрухъун ибси девлизир лерти хIурпразирад цалихъла существительноеби делкIес. Замана 1 минут.

Гъай, рухъна, хъу, унра, хъар, нур, нар,…

11. Рефлексия. Тестаначил хIянчи.

1. Се саби существительное? А) Гъайла бутIа саби Б) Девла бутIа саби.

2.Се иргъахъу существительноели? А) ЛугIи Б) СекIал.

3. Сегъунти суалтас жаваб луга существительноели? А) Сегъунти? Сегъуна? Б) Чи?Се?

4. Существительноела лер А) 3 жинс Б) 5 жинс.

5.Халаси хIярпличил лукIа существительноеби А) ТIинтIти Б) Хасти.

6.Сен-сен дарсдикIара существительноеби? А) Падежуни хIясибли Б) БяхIяни хIясибли.

7.Дарган мезлизир чум падеж лера? А)11 Б)7.

8.Дарган мезлизир чум склонение лера? А)2 Б)3. (Cлайд №10)

11. Дарсла итог каъни.

12. Хъули хIянчи.

ГIягIнити хIурпри кадалтули дугьби делкIес.

Читайте также: