Сочинение на зиму на кумыкском языке
Обновлено: 03.07.2024
Яшланы тарбиялав гьар ерде де, гьар агьлюде де башгъа-башгъа бола. Шо да адатлардан, гьар агьлюню яшав гьалларындан, гьатта яшайгъан еринден гьасил бола. Тарбияны кюрчюсю яшны гиччинев чагъында салына ва шогъар кёп зат таъсир эте – айланадагъы халкъ, табиат, яшайгъан ери. Кавказ исси бойларда ерлешген, шону учун да мунда йылны кёп янында топуракъда ишлеме имканлыкълар бола, демек, яшлар гиччилейден загьматгъа къуршала. Шону учун да загьмат яшёрюмлени тарбиялавда аслу ер тута.
Умметгерей агьлюсю Эминахан булан 1972-нчи йылларда къошулгъан ва татывлу агьлю къуруп яшагъан. 8 авлетни аякъгъа тургъузгъан ва тарбиялагъан. Барын да охутгъан ва уьйлю-эшикли де этген. Уллу уланы 3 институтну битдирген ва гьали Хасавюрт шагьардагъы налог инспекцияда ишлей. Къызы Халижат медучилищени битдирген ва район поликлиникада старший медсестра болуп чалыша. Азамат – ислам университетни тамамлагъан, гьали бажарывлу фермер. Умалат Магьачкъаладагъы экономика коллежни битдирген ва юрт администрацияда топуракълагъа къарайгъан инженер билим алгъан ва оьз сабанчы хозяйствосун юрюте. Нюркъыз ва Гюлкъыз университетни филология, Кабахан тыш пачалыкъларыны тиллерини факультетин битдиргенлер ва муаллимлер болуп ишлейлер. Гиччиси Гюлнара, Аштархандагъы медакадемияны битдирген ва шонда врач болуп ишлей. Гьали уллу авлетлерини яшлары да тюрлю-тюрлю охув ожакълагъа тюшгенлер.
Умметгерейни ва Эминаханны авлетлерини де 24 авлетлери бар.
Оьзю Умметгерей Дагъыстандагъы юрт хозяйство институтну экономика факультетин битдирген. Агрономну къуллугъун кютген, сонг дагъы да совет ва партия къурумларда ишлеген. Гьажгъа баргъан. Къушчулукъ фабриканы директору, колхозну председатели болуп сайлангъан. Артда оьзю арза берип тайгъан, Юзбаш-Яхсай управлениени участкасыны начальниги болуп чалышгъан. Бажарывлу фермер де дюр, тарих булан иштагьлангъан ва адабиятны бек сюеген адам.
–Яшлар агьлюде кёп болгъан сайын, олагъа ата-ананы иссилиги етишмейми экен деп эсиме геле. Сиз о гьакъда не айтар эдигиз.
–Озокъда, бир яшгъа да, 8 яшгъа да тергев бир йимик болмай, тек уллу агьлюде яшланы уллулары гиччилеге къарай, бир-бирине кёмек эте, айтагъаным, оьзлени тарбиялагъан кюйде олар гиччилеге де шолай янашалар. Гьатта бир зат болса да, олар ата-анагъа етишгенче масъаланы чечме къарайлар. Мен ойлашагъан кюйде, уллу агьлюде татывлукъ артыкъ бола, олар бир-бирине кёмеклешелер, уллулары гиччилени тюз ёлгъа салалар. Къайсы яшгъа да ана артыкъ ювукъ бола. О гьакъ зат. Яшны дюньягъа гёз ачдыртагъан ана, сют эмдиреген де ол. Торайтагъан да аслу гьалда ол. Яшлар атадан эсе, анагъа бек бавурлу. Гьатта яшыртгъын сырларын да олар анагъа кёп айталар. Шо да англашыла. Эгер де гьукумат ишде ишлейген адам 8 сагьат ишлеп, сонг да, сонгугюн ва къаттыгюн рагьатлана буса, ана сав сутка ва сав йыл токътамай ишлей. Ол яшланы бирисин де айырмай. Бармакъланы къайсын гессенг де, бир йимик авурта деген сёзлер де аналардан чыкъгъан. Яш гиччиде ону аваралары да гиччи, уллуда буса уллу аваралары бола. Яшавда байлыкъдан артыкъ затлар кёп бар, шоланы бириси – авлетлерингни насиби. Уллу агьлю – гьукумат учун тюгесинмес байлыкъ. Мен яшларымны оьзюм оьсген агьлюде йимик тарбиялама къарагъанман, гьали олар оьсгенлер, оланы да етишип гелеген яшлары бар.
Агьлю яшлардан башлана деп айтма ярай, неге тюгюл де, яш эр-къатынны бирикдире, яшлар – оланы бу дюньяда къалажакъ варислери. Кёп яшлы уллу агьлю – Тенгир берген уллу даража. Бирлери оланы ашатма- яшатма, охутма, уьй этме гьалиги заманда бек къыйын дейлер. Уллу агьлюде тарбия башгъача бола, яшлар бир-бирине бек бавурлу бола. Олар загьмат, низам не экенни эрте билелер.
–Сиз де уллу агьлюде тувгъансыз, тарбия беривню алда болгъанын да, гьалигисин де тенглешдирсе, не башгъалыкълары бар?
–Кёп башгъалыкълар бар. Гертиден де, мен уллу агьлюде тарбиялангъанман: атама 65, анама 47 йыл болагъанда тувгъанман. Агьлюде мен гиччисимен, 13-нчю авлетимен. Шолардан сегизевю уллу чагъына етгенче яшады, къалгъанлары яшлайын гечинди. Атам бек къатты гиши эди. Ол уьйде буса, жибинни учагъаны эшитиле эди, тек бирибизге де урмагъан. Неге экенни билмеймен, ондан бек тартына эдик, ол уьйде буса, биз гьатта ашама да ашамай эдик, ойнав ва талашыв чу нечик де болмай эди. Уьйге къонакъ гелсе де, сизин 8 яшыгъыз бар деп айта, къайдадыр олар деп сорайгъан кюйде тура эдик. Талашывлар, ёнкювлер оьзюбюз-оьзюбюз булан къалгъанда бола эди. Гьали къара чы, сени булан сёйлеп турагъанны да гёрюп, балкюмесим Алим 2 керен гирип-чыгъып айлана, алда олай зат ёкъ эди. Заманлар алышынгъан.
Абакаровланы татывлу агьлюсю. (Авторну архивинден).
– Ишге сизин де къуршаймы эди?
Мен 1997-нчи йылда, юртда биринчилерден болуп оьзюме тиеген топуракъ пайны да алып, оьзюм ишлетме башладым. Башлап пайымны берме сюймей эдилер. Президентни топуракъны гьакъындагъы къарарына асасланып талап этдим ва мени агьлюме 9 гектар ер тюшдю, шондан 2,5 гектары – къургъакъ бойда, къалгъаны – сугъарылагъан ерде. Оьтген йылланы ичинде шонда 5 гектаргъа алма, гьармут, кюреге ва кокан салгъанман, 2 гектаргъа – люцерна, къалгъанына алышдырып арпа, гюлайлан, будай чачаман. Шолай да адамлардан ижарагъа алып, 12 гектар ерде ашлыкъ болдуруп да турдум. Гьали уллу да болгъанман, яшлагъа оьзлени пайларын айырып бергенмен, шо ерлени пайдаландырып туралар.
Сёз ёругъуна гёре айтып къояйым, бир йыл мен 17 тон арпа алдым. Демек, гьар гектардан 35 центнер тюшюм чыкъды. 15 тон емишлер де чёпледик, люцернабызны 4 керен чалдыкъ ва 8 тон бичен ва 500 тай салам гьазирледик. Гьасиликалам, топуракъгъа гьайлы янашсанг, гелим де бола. Яшама мая алып боласан. Гьали буса бавларыбыз кёп емиш бере, шону яшлар арив юрютелер.
– Сиз топуракъны ишлетип, яшавгъа зат табып болагъанны нече керен де исбат этгенсиз. Гьалигилер артыкъ ишлеме сюймей, гележегибиз не болар?
– Шо яшлар гиччиден тутуп загьматгъа къуршалмайгъангъа бола. Бизин байлыгъыбыз – топуракъ, шондан сююнме, ону хадирин бек билме герекбиз. Шону ишлетме герекбиз. Топуракъ да оьзюне тергев этгенни сюе. Алдын яш гиччилейин ишлеме башлай эди. Гьали бары да компьютерлеге ва телефонлагъа ябушуп къалгъан. Аналар къуллугъун этегенде, яш четимлик этмесин деп, ону къолуна телефон тутдура яда телевизорну алдында олтурта. Шолайлыкъда, яш ишлеме сюймейген бола, башгъа затлагъа алдана. Гьали кёп адамны машинлери бар, шоларсыз бир къуллугъу да юрюлмей, тек мен 100 метрге де машинсиз бармайгъанны тюз гёрмеймен. Ариги орамда къуллугъу бар буса да юрюмей, машинге минип бара. Бу савлукъ учун да – бек уллу зарал. Тер ва къыйын тёкме сюймейгенлигибиз – бизин аслу кемчилигибиз. Яшёрюмлер топуракъда ишлемей, неге тюгюл къыйынына тиеген зат ёкъ деп ойлаша. Бизин адамлардан ижарагъа ерлер алып, бир-бир миллетлер гектарлар булан согъан салып, кёп акъчалар къазана, биревлер буса бавунда согъан чачма да эрине. Согъанны, генглешдирип айтсакъ, яшылчаланы ва гьатта оччамны да базардан сатып алабыз. Неге ярамай шону бавунгда, дагъы болмагъанда терезебашда болдурма? Бавланы от басып тура, тарыкъ-герек затлар аслу гьалда базардан алына. Гьали мен авлетлериме къарайман, гьарисини бир иши бар, гьукумат ишде де ишлеп, сабанчы хозяйствону толу кюйде юрютме болмай. Тек загьмат да, кёп яшлы агьлю де авлетни тарбиялай. Бизге топуракъдан айрылма ярамай. Шону мен башлап авлетлериме ва оланы яшларына айтаман. Олар бизин замандагъы яшлардан эсе иттиму экен, кёпню билеми экен деп ойлашаман, амма ишлеп къыйналмай турма сюелер. Шолай даим де къалар деп ойлашмайман. Ишлемеген тишнемес деп негьакъ айтылмай чы. Къарайыкъ.
Йылны дерт заманы бар :Яз,язбаш,гюз,къыш.Оланы арасындан мен къышны кеп сюемен. Гюз лап да табиатны гезелли заманны.Саргьььылт япыракъланы йыртыллавугъун, узакъ янгурланы,мен кеп сюемен.Озокъда, къыш да арив оьзюню тазалыгъы, акълыгъы булан. Бав-бахчаларда, айлана якъдагъы агъачлыкълардагъы орман тереклер япырагъы тёгюлюп аякъ тюбюнгде лансыллай ва сигьрулу гьислени уята.
Дачаларда, бав-бахчаларда, къыр орманларда ер-ерде тереклени бутакъларында бишген оьгюзьемиш, ябушгъан, итбурун гюнню шавлаларына бёленип найнай эте, сукъландыра.
Язбашда да, янгы юхудан уянгъан къызъяшдай, табиат уяна, авлакълар яшыл от булан, бавлар чечеклер булан безенелер. Тек гюзню адам тергевлю къарамаса эс де этмес йимик аламатлары кёп бар.Гюзню гюню… Тунукъ кёкдеги булутланы артындан гюнеш, чубулдурукъну артындан яшынып-яшынып къарайгъан гелин йимик, уялчан къарай. Ел уьфюрюп тереклердеги ахырынчы япыракъланы юлкъуп ата, япыракълар оьзлер терекден даимге айрылгъанына инанма болмай, гьавада саркъып, ерде рагьатлыкъ таба. Себелейген увакъ янгур тереклени ялангъач къаркъараларындан четимсиз агъа. Терек тюпдеги къызыл, сари, боямыш япыракълардан бир тамаша хали согъулгъан деп эсинге геле. Оланы уьстюндеги янгурну тамчылары, ойлу гёзден тюшюп битмеген гёзьяш йимик йыртыллай. Исси якълагъа учуп барагъан къушланы пашман йыры адамны юрегин титирете.
Гюзню гёзел пашманлыгъы адамны гёнгюн пашман этсе де, язбаш гелип, табиат янгыдан яшнажакъ деген умут юрекни сёнме къоймай.
Гертиден де, гюз – йылны чинк де чомарт, инг де гёзел ва лап да бай заманы десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас. Неге десегиз, гюзню гюзгюсю гьар абатда, гьар гюн дегенлей уьстде эсгерилген ёравларыбызны ачыкъ этип гёрсете.
Алдан берли адатлангъан кююнде, гьали де оьсюмлюкчюлюк булан машгъул болагъанлар бав-бахчаларда овощланы ва емишлени тюшюмюн къайтарывда гьаракатына гьаракат къошуп айланагъаны гёрюне.
Гьей бусурман къардашым
Тынгла сен мен айтайым
Этильген гунагьлагъа
Сагъа эс таптырайым
Бир заманна унутма
Дуьяда эки затны
Эки затны унутуп
Дагъы эскерме аны
Унутма ярамайгъан
Аллагьдыр озю орь болгъан
Экинчиси къабурдур
Сагъа гьапгьазир болгъан
Къабурну унутсанг сен
Елкенг гунагьгъа батар
Ахырынчы пусунгна
Шайтан сени алдатар
Аллагь болса эссингне
Сен талайлы болурсан
Дунья Ахыраттада
Яхшылыкълар табарсан
Унутуп къойма тарыкъ
Эки затны сорасанг
Шоланы этген сайын
Шайтанны сындырасан
Биринчиси яхшылыкъ
Этильген адамлагъа
Экинчиси тутмай къой
Яман юрек адамгъа
Шуланы этип болсанг
Гьокунмессен бирде сен
Ахыратта болагъан савабын
Горерсен сен.
Мин - казан татар кызы. Кумыклар турында ишеткэч, мэглумэт эзли башладым. Укыдым монда язылган кумык шигерлэрен. Бик ошады. Яртысын булсада анладым. (перевод с татарского на русский: я - казанская татарка. Узнала про такую народность - кумыки. стала искать информацию. Прочитала здесь кумыкским стихи. Очень понравилось. Половина понятна. Радость узнавания знакомых слов неописуемо приятна!
АНА ТИЛИМ
⠀
Къумукъ тилим, ана тилим, тамурум,
Оьктемлигим, адамлыгъым, абурум.
Юрек толуп, айтма сюйген сёзлерим,
Айтып болмай, тас этемен сабурум.
⠀
Ят миллетни тиллерин билегенлер,
Къумукъларда кёп бардыр, - инанаман,
Ана тилин оьр гётерип юрюйген
Адамлагъа гюн сайын сукъланаман.
⠀
Ана тилде ананг бешигинг чайкъай,
Ана тилде гёресен татли тюшлер,
Ана тилде балаларын къучакълай,
Ана тилде лап да уллу сююнчлер!
⠀
Яшавубуз тюрлю тиллерден толгъан.
Къумукъ халкъым, бугюн бизге не болгъан?
Яшавунда ана тилин унутгъан
Оьз халкъындан артда къалып табулгъан!
⠀
Автор: Асевов Арсланмурза. Торкъали.
Переведите, п-та: "окьтемлигим", "абурум", "айтып", "тас", "оьр","лап", "уллу". остальные слова ВСЕ понятны
Гюз гельди, Яз баш гетди, Салкъын болду, Къыш гельди, Къырда янгъурлар ява, Орамланы батдыра, Япыракълар саргъайгъан, Гелип къона къолума, Арив болуп яйылып, Ерге тюше астаракъ, Арив тюсге бояла, Сари болуп агъачлыкъ, Янгъурлар ява ява, Юрекде пашман бола, Пашман болма ярамай, Шат турагъан адамгъа, Яшама рагъат бола, Гечелер къыскъа болгъан, Къара булутлу чакъда, Гьар кимни пашманлыгъы, Кёклениде йылатгъан. . .
Анама. Аналаны разилигин алыгъыз, Къалдырмагъыз билип-билмей хатирин. Бир тюн тюгюл, гьар гюн гёрме барыгъыз, Гьислемеге берекетин, атирин. Эгер тюшсе сапар чыкъмагъа сизге, Савболлашма биринчилей излегиз, Дюнья пана- аналар алдын бизге, Олар булан аралыкъны уьзмегиз. Аналаны аякъ тюбюнде женнет, Аналаны юрегинде бир негет, Балалары аман болсун, сав болсун, Иманлыкъдан, динден яшаву толсун. Биз олагъа гьар заманда гиччибиз, Ангнатмагъа болмажакъбыз нечикде. Ойлашгъанда сувуп гете ичибиз, Аналаны абурлайыкъ гечикмей. Авлетлерин гьазирине сагъына, Биз гьаясыз, нече арек болсакъда, Олар этген дуалары тагъына, Ана юрек сени таба йыракъда. Сиз анагъа исси сёзлер табыгъыз, Гиччиделей къучагъына чабыгъыз, Вёре бир де хатирин къалдырмагъыз, Тюзмю, терсми - сиз хатиржан болмагъыз. Шюкюр Аллагь аналаны барына, Сен гечип къой, терс юрюсек билмейли. Мени анам Умайзатгъа савунда, Ёрайман Арсланали Эндирейли. Эндирейли Джаналов Арсланалини тилевюне гёре яздым Арсланмурза. 080220
Къатынлар. Бола сюйсе кюлеп, сюйсе эришип, Ачувланма - юхусундан тоймаса. Болмай буса нервалары ерлешип, Къавгьа битмей эркек къойюп къоймаса. Тырнакъ сынса, телефонун тапмаса, Къурдаш къызгъа нечик айтар хабарлар ? Сонг, олтуруп сериалгъа къараса, Ичи бушуп, йылай туруп табулар. Бек алгъасап тюкенге гирип барса, Бир явлукъну эки сагьат излежек. Азаман деп, геле турагъан язгъа, Зарядка, диетегъа инжинежек. Дюр къатынлар бири башгъа биринден. Ачувлана, сюе, кюлей башгъача. Яшлар таба, охуй, ишлей эринмей, Акъчаны да харжлай тюбю чыкъгъанча. Эрлеге де гьариси башгъа къарай. Бирлерине- итив урулгъан дарай, Башгъасына уллу нагь булан таякъ, Эрге къыйын уьйге басмагъа туякъ. Футбол болуп къурдашларынг жыйылса, Ондан-мундан жыйып гиччи стол къурса, Чыдамагъа кёп гюч тарыкъ къатынга, Гьайран болма герек иннемей турса. Тек, алтынынг гелип сагъа сыйынса, Бир иржайып гёзлеринге къараса, Яшавунга башлай чарнама бюл-бюл, Огь къан явгъур, Яшавунг зая тюгюл! Арсланмурза Асевов. Торкъали.
Давсуз ута. Миллетни къурутмагъа дав этме тарыкъ тюгюл. Топлар,хынжал,савутсуз, бола битдирме бугюн. Тарыкъ тюгюл аскерлер, тюгюл тарыкъ туснакълар. Гьали халкъны къырмагъа сала башгъа тузакълар. Охутагъан яшлагъа бермей мекенли билим. Иш этип, осал кюйде, ярты- юрту дарс берип, Тергемей билимлерин, ЕГЭ булан тенг этип, "Тюзлей" ,аттестат берип. Яш да бара охума, инженерге,докътургъа. Охугъан, деп ат ала уьйден берген акъчагъа. Не ишни бажаражакъ, докътур кимни сав эте? Толу кюйде билмейген аскер нечик дав эте? Ким къурсун пачалыкъны, ким учсун гьавалагъа? Адарщай шолай къади чыгъаргъан дуванлагъа. Пачалыкъны бузмагъа Гьали онча къыйын ёкъ. Ярты охуса яшлар Арты болар иши покъ! 05012020 Арсланмурза Асевов. Торкъали.
Кулайгъа. - Кулай,кулай. - Гьав,гьав ! - Къошунг къайда ? - Тавда, тав ! - Къойчу кимдир ? - Яш, Ибав ! - Бойнунгда ? - Къайыш белбав ! - Сирив къайда ? - Кокан бав ! - Бёрю чапса ? - Менден дав ! - Янгур явса ? - Болар хав ! - Сен уьшюме ! - Савбол,сав ! Арсланмурза Асевов. Торкъали. 22122019
Чтобы отметить человека, наведите на него курсор и нажмите левую кнопку мыши. Чтобы отметиться на фото, наведите на себя курсор и нажмите левую кнопку мыши.
Читайте также: