Сочинение кандалый мэхэббэт жырчысы сочинение

Обновлено: 02.07.2024

Кәрим Тинчуринның “Сүнгән йолдызлар” пьесасына анализ.

“Сүнгән йолдызлар” әсәренең эчке һәм тышкы конфликтларын билгелибез.Тышкы конфликт нидән гыйбарәт соң? Кәрим Тинчурин әсәрне халыкта яшәгән ышануга бәйләп яза.Без хәзер дә һәр кешенең күктә үз йолдызы бар дигән гыйбарәгә ышанабыз. Кешенең үз йолдызы ул аның яшәү мәгънәсе, ягъни яшәешендәге төп, зур бәхете. Драма “Сүнгән йолдызлар” дип атала. Ни өчен йолдызлар сүнгән? Сәбәбе – драманың тышкы конфликты. Драманың һәр герое бәхетне үзенчә аңлый һәм үз бәхетенә омтыла, ләкин аларның барысын да чынбарлык, реаль тормыш чолгап алган. Реаль тормыш һәр геройга карата рәхимсез. Тормыш гаделсезлеге сугышка бәйле. Сугыш геройларны барысын да бәхетсез итә , хәтта Надирны да. Эчке конфликт исә геройларның һәрберсендә. Исмәгыйль Сәрвәрне ярата. Ә ул бары үз төшенә ышана. Ул бәхетле булырга теләсә дә, шул ук вакытта үз бәхетенә ышанмый. Ул мескен, ярлы. Исмәгыйльнең эчке конфликты аның мәхәббәт хисе һәм аңы арасында. Сәрвәр рухи яктан көчле. Ул үз бәхете өчен үзе көрәшә. Шул ук вакытта ул Надирны да кире какмый. Ул аны җәлли аның белән кешеләрчә сөйләшә. Сәрвәрнең бәхете -Исмәгыйль. Ул аның йолдызы. Исмәгыйльне үз кулы белән үтергәч, үзен үзе кичерә алмый, бәхете үлгәч, акылдан шаша. Ягьни, аның яшәү мәгънәсе Исмәгыйль иде. Ул улгәч, аның йолдызы сүнә. Надир драмада иң көчле. Ләкин аңарда эчке каршылыклар бик күп. Беренчедән, ул горур. Тышкы кыяфәте белән башкаларның чиркануын тудырса да, ул мескен булырга теләми. Надирның эчке каршылыгы – аның үз бәхетен ничек аңлаудан гыйбарәт. Надир Сәрвәрне ярата, ул аның белән булырга тели, ләкин шул ук вакытта ул акылы белән моның мөмкин булмаганын аңлый. Сәрвәр авылда иң чибәр кыз. Надирның Сәрвәрне яратуыннан авыл егетләре дә көлә. Надирның төп эчке конфликты – аның теләге һәм реаль аңы арасында. Әсәрдән тыш вакыйгалар – каз өмәсе күренеше һәм шулай ук яшь һәм карт көтүчеләр Сираҗи белән Шәйбәкнең сөйләшүе. Автор метафоралар файдалана. Аҗдаһа – сугыш, йолдызлар – бәхет. Кара болыт – сугыш. Җиһаншаның басуын боз сугып киткән. Басу- сугыш басуы ; басу ботка булган – сугыш басуында кешеләрнең мәгънәсез һәлак булуы. Метафоралар авторның геройларга һәм тормышка үз карашларн ачарга ярдәм итәләр. Авторның әйтергә теләгән фикере – һәр кеше үз бәхетенә омтылып яши, ләкин җәмгыять кешеләрне бәхетле итә алмый. Сугыш кешеләрнең бәхетен сүндерә, асыл егетләрнең тормышын эзә. Чылбыр рәвешендә бәхетсезлек тагын да арта. Нәтиҗәдә һәрбер кешенең бәхетсезлеге җәмгыять бәхетсезлеге булып усеп җитә. Бер-берсен шашып яраткан яшьләр чынлыкта бәхетнең мәгънәсен аңламыйча һәлак булалар. Кешеләрнең бәхетсезлеге шулай ук Фәрхи кебек им- том итүче карчыкларга бәйле. Андый кешеләрне бары матди як кызыксындыра, яшьләр бәхетлеме, бәхетсезме кызыксындырмый. Бу яктан андый карчыклар дәүләт җитәкчеләренә охшаш.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Татарстан Республикасы Яшел Үзән муниципаль районы

3нче номерлы гимназия муниципаль белем бирү учреждениесенең

югары категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Әдиятуллина Мәдинә Хафиз кызы

Тема. Татар әдәбиятында мәхәббәт темасы.

(Кол Гали, Г.Кандалый, Һ.Такташ иҗатлары буенча осталык дәресе)

Максат.1.Татар әдәбиятында Кол Гали, Г.Кандалый, Х.Такташ иҗатларында мәхәббәт темасының яктыртылышына күзәтү ясау.

2.Укучыларда мөстәкыйль фикер йөртү күнекмәләрен камилләштерү.

3.Әхлак тәрбиясе бирү, шигьрияткә мәхәббәт хисләре тәрбияләү.

Җиһазлау.Презентация, Кол Галинең “Кыйссаи Йосыф”поэмасы, Г.Кандалыйның “Сахибҗамал” һәм “Фәрхи”әсәрләре, Һ.Такташның “Мәхәббәт тәүбәсе” поэмасы, кызыл, зәңгәр, яшел төсле геометрик фигуралар(өчпочмак, квадрат,түгәрәк),төсле маркерлар.

Ул үзе иске нәрсә,

Һәрбер йөрәк аны яңарта,

Тиле яшьлек ярты гомерен бирә

Аның хисе белән янарга.

Укытучы. Бүген без осталык дәресендә катнашабыз. Сез бу дәрестән нәрсә көтәсез, нәрсә өмет итәсез ?(тактага язып куябыз).

- теоретик мәгълүмат алу;

- төркемнәрдә эшләү күнекмәләренә өйрәнү.

Рәхмәт. Эшебезне башлыйбыз. Эшне төркемнәргә бүлеп оештырырбыз. Рәхим итегез, үзегез теләгән геометрик фигураларны сайлый аласыз. 3 төркем булыр.

Ә хәзер экранга рәхим итегез. (экранда слайд)

- лидер, үз өстенә җаваплылык алучы, җиңүгә омтылучы, тәвәккәл, дан - шөһрәт яратучы, энергияле.

- тәртип яратучы, игътибарлы, сакчыл карашлы, үз сүзендә нык торучан, аналитик.

- шәфкатьле, мөрхәмәтле, кайгыртучан, тугры, юмарт, ышанучан, киң күңелле.

Сез үзегез аңлапмы, аңламыйчамы төркемнәргә бүлендегез. Һәр төркемдә билгеле бер сыйфатларга хас кешеләр бүленгән. Туры киләме? Төркемегезнең портретын ясагыз һәм үзегезне тәкъдим итегез.(тактага эленеп куела)

Мин рус мәктәбендә татар балаларына татар теле һәм әдәбият укытам. Әдәбият укытучының 7 бурычы бар (исегезгә төшереп китәм).

1. Әдәбияттан белем күнекмәләрен бирү,

2. Әдәбиятка мәхәббәт һәм кызыксыну уяту,

3. Тормышка әзерләү,

4. Әхлак тәрбиясе бирү,

5. Эстетик кул ьтура, зәвык тәрбияләү,

6. Укучыларның сөйләм һәм язма телен үстерү.

7. Милли рух, үз халкыңның сәнгатенә,тарихына,мәдәниятына ихтирам, горурлык хисләре тәрбияләү.

Балаларга әхлак тәрбиясе бирүгә аеруча зур игътибар бирәм.

Әдәбиятта мәңгелек темалар бар. Мәңгелек тема – төрле заман һәм халыклар өчен уртакк, кызыклы, әһәмиятле тема.

- Төркемнәргә бирем: Нинди мәңгелек темалар беләсез?(маркерлар белән язып тактага эләләр).

Мәхәббәт һәм нәфрәт.

Сугыш һәм тынычлык.

Тугрылык һәм хыянәт.

Аталар һәм балалар.

Матурлык һәм ямьсезлек.

Без бүген дәрестә мәхәббәт турында сөйләшербез. Дәреснең темасы: “Татар әдәбиятында мәхәббәт темасы”(экранда слайд)

Бирем: мәхәббәт сүзендәге хәрефләр белән сүзләр ясарга.

Тугрылык (тактага эләләр)

Игътибар итегез әле , мәхәббәт сүзендәге хәрефләрдән нинди матур сүзләр ясый алдык.!Рәхмәт.

- Нәрсә соң мәхәббәт? Бәяләмә бирик.(җаваплар тыңлана)

Ул үзе иске нәрсә,

Һәрбер йөрәк аны яңарта,

Тиле яшьлек ярты гомерен бирә

Аның хисе белән янарга.

Димәк, мәхәббәт кешелекнең даими юлдашы, асыл сыйфатларыннан берсе. Шуңа күрә ул сүз сәнгатендә элек электән җырланган, көйләнгән. Без дәрестә Урта гасыр әдәбиятының Болгар чорыннан безгә килеп җиткән истәлекләреннән берсе Кол Галинең “Кыйссаи Йосыф”дастаны, 19нчы гасыр урталарында татар укучыларының яраткан шагыйре Г.Кандалый һәм 20нче елларда иҗат иткән ялкынлы шагыйрь Һ.Такташ иҗатында мәхәббәт темасы турында сөйләшербез.

(Төркемнәргә биремнәр таратыла) Биремнәрне укыгыз һәм җавап әзерләгез.

1нче бирем.Кол Галинең “Кыйссаи Йосыф” поэмасында мәхәббәт ничек яктыртыла? Әсәрдән өзекләр белән дәлилләгез.

2нче бирем. 20нче гасырда иҗат иткән Г.Кандалый хатын- кызлар мәхәббәтен ничек тасвирлый? Ни өчен Г.Кандалыйны мәхәббәт җырчысы дип атыйлар?(“Сахибҗамал” һәм “Фәрхи” әсәрләренә таяныгыз).

3нче бирем.20нче еллар әдәбиятында трибун- шагыйрь булып танылган батыр йөрәкле Һ.Такташ иҗатында мәхәббәт темасы ничек гәүдәләнеш һәм чишелеш тапкан? (“Мәхәббәт тәүбәсе”поэмасы буенча).

Укытучы.1нче биремгә нәтиҗә.(экранда слайд Кол Гали портреты “Халык хәтерендә-сигез гасыр”)

Зөләйха да Йосыф та искиткеч гүзәл затлар. Зөләйха хис- тойгы кешесе. Йосыф акыл, сабырлык белән эш итә. Мәхәббәт сынауларга дучар була. Мәхәббәт ул- бәхет. Бәхетле мәхәббәт булсын өчен сабыр булырга кирәк. Саф мәхәббәт турында сүз бара.

2нче биремгә нәтиҗә. (экранда слайд Г.Кандалый портреы, “Г.Кандалый-мәхәббәт җырчысы”)

Мәхәббәт- мәңгелек тема. Г.Кандалый Йосыф- Зөләйха мәхәббәтен өлге итеп ала. Ләкин аңа яңалык, шәхси төсмер бирә. Татар хатын- кызларының мәхәббәтен һәм матурлыкта патша кызларыннан ким булмавын романтик рухта тасвирлый. Лирик геройның Ссхибҗамал исемле кызга олы мәхәббәте гаҗәеп оста гәүдәләнеш тапкан.

3нче биремгә нәтиҗә.(экранда М.Җәлил сүзләре)

“Һ.Такташ поэзиясе үлемсез . Аның югары художестволы формада бирелгән , тирән идея эчтәлеге белән сугарылган шигырьләре хәзерге көндә дә актуальлекләрен югалтмыйлар . ”

“Мәхәббәт тәүбәсе- әхлак мәсьәләсе буенча иң кыю куелган әсәрләрнең берсе. Идеясе- яшьлек ялгышларыннан сакланыгыз, кешегә ышаныч, көч бирә торган ямьле һәм мәгънәле итә торган ярату хисләрен югалтмагыз, “ирекле сөю”- вакытлы күренеш.Зөләйханың мәхәббәте, аның хисләре аеруча бер җылылык белән сүрәтләнә.

Укытучы.Карап үтелгән әсәрләрнең охшаш һәм аермалы якларын билгелик әле.(җаваплар тыңлана)

Мәхәббәт- иң олы, зур, матур хис.

Кол Галидә - илаһи мәхәббәт.

Г.Кандалыйда - ихтыяҗи мәхәббәт.

Һ.Такташта -”ирекле сөю”.

Нәтиҗә.Безнең фикерләребез уртак икән.

Бүгенге көндә дә мәхәббәт темасын үзләренчә,үз йөрәкләре кушканча язучы әдипләребез бар.(экранда слайд Ф.Яруллин,Р.Миңнуллин,Г.Зәйнәшева, Р. Вәлиева,Э.Шәрифуллина китаплары). Шигырь юлларын укыгыз һәм авторын табарга тырышыгыз.

Син – мәңгелек учак,

Син – мәңгелек чәчкә;

Әй Мәхәббәт, әйтче,

Син соң ничә яшьтә?

Синең кайнар кочагыңа

Кереп бетәсем килә.

Эрет мине, эрет инде –

Эреп бетәсем килә!

Тормышым- авыр арба

Йөгем гел арта бара.

Арбам күптән туктар иде

Мәхәббәт тартып бара.

Әдәбият укытучысы буларак мәхәббәт темасы миңа да якын. Мин дә шигърияткә гашыйк. Мин дә каләм тибрәтәм. Иҗат җимешләремнең берсен тәк ъ дим итәм.

Килә минем яратасым

Ак болытларга утырып

Килә очып барасым.

Бәхетле буласым килә

Тулы бәхет иясе.

Хыял диңгезенә чумып

Килә бер югаласым.

Килә бер ураласым.

Сине үземә гашыйк итеп

(Укучылар да мәхәббәт турында шигырьләр укыйлар).

Сакла сөюне таплама берүк

Олы хисләрне ваклама берүк.

Узар гомерләр аккан су кебек

Сөю мәңгелек, сөю мәңгелек.

Мәхәббәт яшьләрдә диләр,

Була ул картларда да

Мәхәббәтсез яшәп булмый

Олыгайган көндә дә.

Йомгак. Осталык дәресеннән нәрсә көттек, нәрсә өмет иттек?(Укучыларның игътибарын тактага юнәлтәм)

Димәк, максатыбызга ирештек. Рәхмәт.(экранда слайд) “Укытучы – гыйлем өйрәтүче һәм балаларның җаннарын тәрбияләүче ул”.

Тукай! Татар халкы телендә, күңел түрендә яңгырап торган бу исемнең халык өчен нинди кадерле, аның язмышында никадәр әһәмиятле икәне шөбһәсездер. Нигә шулай, берәүләр, ижаты белән әдәбиятта тирән эз калдырып та, халыкныкы булып китә алмый, икенчеләре, әдәбият тарихына гына тугел, халык тарихына җуелмас битләр яза. Г.Тукайга багышланган инша.

Г.Тукай – татар халкы күгендә якты йолдыз.

“Күңел берлән сөям бәхтен татарның,

Курергә шаһлыгын, тәхетен татарның.

Татар бәхете өчен мин җан атармын:

Татар бит мин, үзем дә чын татар. ”

Тукай феномены, Тукай талантының бөеклеге һәм яшәү көче хакында күп уйландым мин. Бу уйланулар бер нәрсәне ачык аңларга ярдәм итте: халык язмышы милләт язмышыннан аерылгысыз, халык өметләрен һәм әрнүләрен, сөенечләрен һәм тормышын сурәтләгән иҗат кына озын гомерле, кадерле була икән.

Г.Тукай 1886 елның апрелендә дөньяга килә. Балачагы. ятимлек ачысын татып үтсә дә , язмышында зур роль уйнаган изге күңелле кешеләр яхшылыгы , туган як табигатенең гүзәллеге аны шагыйрьлеккә әзерләгән. Инде 1905 елда Тукайның шигырьләре басыла, үзе таныла башлый. Ләкин бу иҗат гомере 1913 елда туктап, өзелеп кала. Нибары унсигез елга сузылган бу юл Г.Тукайга мәңгелек дан, исем, дәрәҗә алып килде.

Жисми яктан шагыйрь тормыштан китсә дә, еллар үткән саен Тукай шәхесе безгә якыная, кадерлерәк була бара. Аның тарафыннан иҗат ителән 400 дән артык классик шигырь , 9 поэма, 350 дән артык чәчмә әсәре чын татар телендә язылуы, телнең нәфислеге һәм саф булулары белән аерылып тора.

Тукай ижаты куптән инде халыкара хәзинәгә әверелде. Ул татар әдәбиятында дөнья халыкларының телләренә иң күп тәржемә ителгән әдип. Тукай иҗаты дөнья мәдәнияты бакчасындагы татар чәчәге ул. Үзе дә төрек, гарәп, фарсы, рус, казах, татар телләрен яхшы белеп Пушкин, Лермонтов , Толстой, Крылов, Некрасовны, рус теле аркылы көнбатыштан Байронны, Шекспир, Гейне, шәрыкътан оригиналда Хафиз, Сабир, Сәгъди, Низаминыукыган, тәржемә иткән, алар иҗаты белән татар халкын һәм башка төрки халыкларны таныштырган язучыларның беренчесе.

Шуңа күрә дә безнең куңелләрдә, йөрәкләрдә, Тукай рухы, Тукай шигырьләре, Тукай моңнары. Тукай рухы яшәгәндә, Тукай моңнары яңгыраганда татар милләте, аның теле яшәр, киләчәге якты булыр!

Әни – һәр кеше өчен иң якын, иң кадерле кеше. Ул безгә әлеге дөньяда яшәү хокукын, тормыш биргән. Бала иң беренче сүзендә “әни” дип, юкка әйтмидер. Һәр әни үзенең баласы турында кайгыртып калмыйча, анда кешелеклелек, әдәплелек сыйфатларын да тәрбияли. Әни безне мөстә – кыйль фикер йөртергә, үзебезнең хаталарны танырга ярдәм итә. Тормышның булачак һәм үткән көннең кадерен белергә өйрәтә. Нәкъ әни безгә кешенең кадерен белергә, туганнарың турында кайгыртырга, өлкәннәрне хөрмәт итергә өйрәтте. Бары әни генә синең уңышларыңа һәм ирешкән дәрәҗәләреңә чын күңелдән куана.

Әни – безнең киңәшче.Ул безгә дөресен әйтүче, хаталарыбызны төзәтеп, туры юлга бастыручы. Хәтта өлкән кешеләр дә еш кына әниләренә мөрәҗәгать итәләр. Һәр кеше үз әнисен үзенчә ярата: кемдер аңа матур сүзләр белән эндәшсә, кемдер өй эшләрен эшләргә ярдәм итә, әнисе турында кайгырта. Начар әниләр булмый. Әни кеше беркайчан да үз баласын алдамый. Җир йөзендә һәр әни баласы өчен хәтта сәламәтлеген дә кызганмый. Әни безнең яратуны таләп итмичә, чын күңеленнән, ихластан ярата.

Әлбәттә, мин үземнең әниемне яратам һәм хөрмәт итәм. Ул минем бик яхшы, юмарт һәм гадел. Үзеңең серләреңне сөйләп була торган, гел киңәшләр сорап була торган кешең булуы – зур бәхет. Әнием кояш кебек, гел балкып, һәрберебезнең күңелен күрүче нур кебек. Аннан башка дөньяны күз алдына китерергә дә куркам. Әнием мине бик күп нәрсәләргә өйрәтте. Мин аңа бик рәхмәтле.

Һәрберебез дә әниләрнең эшләгән яхшылыклары өчен рәхмәтле булырга тиеш. Беркайчан да үз әниеңне онытма, чөнки аны дуслар да, акча да алыштырга алмый.

Әниегезнең кадерен белегез һәм яратыгыз!

“САМЫЙ ДОРОГОЙ ЧЕЛОВЕК”

Мама – это самый родной, близкий и дорогой человек для каждого из нас. Она дала нам самое ценное, что мы имеем – нашу жизнь. Не зря первое слово, которое произносит ребёнок - “мама”. Каждая мама не только заботится о своём ребёнке, но и старается привить ему самые лучшие человеческие качества. Мама учит нас самостоятельно принимать решения, признавать свои ошибки. Она учит нас ценить жизнь и каждое прожитое мгновенье. Именно она научила нас ценить людей, заботиться о близких и уважать старших. Только мама всегда будет искренне радоваться нашим успехам и достижениям.

Конечно же, я очень люблю и уважаю свою маму. Она у меня очень добрая и справедливая. Какое же это счастье осознавать, что есть человек, которому в любой момент можно рассказать что-либо или поделиться каким-то секретом и быть уверенным в том, что всё это останется между вами. Моя мама, как солнце, светит каждому в нашем доме. Я даже боюсь представить, что бы я без неё делала. Мама научила меня многому, я безумно благодарна ей за это.

Каждый из нас благодарен своей маме за всё, что она делает для нас. Не нужно никогда забывать о своих матерях, ведь никакие друзья, деньги не смогут заменить нам нашу родную маму.

Читайте также: