Сочинение адин сурхо халкъан турпалхо
Обновлено: 04.07.2024
Тинин Вуьса - выходец из Нашхи основал село Центорой. Возглавил борьбу восточных вайнахов против феодалов Алании и Хазарии, совершал в средневековье набеги на Ичкерию (Нохч-Мохк).
Борьбу предков чеченцев против золотоордынских феодалов возглавили, по народной памяти, Махцур, Идиг из Нохч-Мохка, Алдаман Гlеза из Ч1ебарлоя и др.
Чеченские эпические песни (илли) XVIII-XIX веков, дошедшие - частью - до нас, сохранили имена некоторых борцов за свободу народа. Наиболее часто упоминается Таймин Биболт из Майртупа, Мадин Жаммирза из Чечен-Аула (двоюродный брат Биболта), Зайтан Шихмирза, Адин Сурхо из Притеречья, Джумин Акхтула, Аьккхийн Джанхот, 1елхаштойн 1алха, Аьккхийн Шамса, Аьккхийн Умар Али, баьчча Биларби, баьчча Идалал, Бахадаран Муьстарг из Дады-Юрта, Бабин Эса, Шабин Шахьболат, баьчча Элмарза, Эвтархо Ахьмад, Басаран 1иса, Ч1ега, Хьамзат из Притеречья и др.
Первым кавказским революционером назвал первый историк-марксист м.н. Покровский имама Мансура (Ша1базан Ушурма), возглавившего антифеодальное и антиколониальное движение народов всего Северного Кавказа в 1785-1791 г.г. Ша1базан Ушурма из с. Алды, выходец из бедной чеченской семьи, возглавил восстание в Чечне, когда ему было 25 лет. В 1794 г. Ушурма умер в Шлиссельбургской крепости.
Таймин Биболт (Бейбулат Таймиев) родился в 1779 г. Возглавил борьбу горцев против царизма в 1-й трети XIX века. Умом, храбростью и энергичной деятельностью он завоевал авторитет в 104 селениях Чечни и Ингушетии. Биболат имел широкие связи с Кумыкией. Дагестаном и Кабардой,
Несмотря на все старания царских властей запугать, арестовать и казнить (как это пытался сделать ген. А. П. Ермолов), или же подкупить Биболта, им не удается свернуть его с избранного им пути. Биболт возглавил мощное восстание в Чечне и Ингушетии 1824-26 г.г. в ответ на жестокую колонизаторскую политику царизма. Ермолов беспощадно расправлялся с восставшими. Был казнен друг Биболта Ц1ечойн Джамболт (Джембулат Цечоев) из с. Яндырка, поднимавший восстание среди карабулаков и ингушей. Были уничтожены огнем и мечом многие аулы Чечни.
Но борьба не прекращалась. Туман помешал Биболту взять Ермолова в плен 20 ноября 1825 г., при поездке главнокомандующего из Червленной в Кабарду. Паскевич пытается, коварно обманув и заманив Биболта в свой лагерь, арестовать и казнить его. Но Биболт знал, с кем имел дело, взяв предварительно у Шамхала Тарковского, имевшего чин генерала царской армии, заложником его сына. Паскевич получает выговор от царя и вынужден отпустить Биболта. Паскевич, сменивший генерала Ермолова, через посредство Биболта заключает перемирие с Чечней.
Героями народно-освободительного движения народов Северного Кавказа в 30-50-е годы XIX века были Бенойн Бойсаг1ар, Дуйн 1 умма, Ахбердин Мохьмад, Атин Атаби-молла, Ташу-Хьаьжа, Эвтархо Ахьмад, Джовтха (Джавадхан) из Даьрг1а, Аьккхийн 1уллуби-молла, СоГип-молла из Эрсана, Геха Са1дола, Чlега Хьамзат, Дмитрий Алпатов, Федор Новосельцев, Тlелхиг из Шали, Аьккхийн Гlойтемар, Шо1ип-молла из Ц1онтроя и многие-многие другие.
Атаби-мулла Атаев Зумсоевский, Наиб Шамиля в Харсеное. Один из самых образованных людей имамата. В 1860-61-х п. был одним из руководителей восстания в Аргунском ущелье. В 1861 г. был сослан в Россию, где собирался возглавить редакцию газеты на арабском языке, в чем, однако, ему было отказано. Автор арабоязычных трудов и хроники Кавказской войны, которые до сих пор не найдены.
Ташу-Хаджи из с. Эндери. Кумык. Один из руководителей народно-освободительного движения горцев Чечни и Дагестана. С 1834 г. - руководитель повстанцев Чечни. Наиб Шамиля в Аухе в 1839 г. Погиб в 1843г. Похоронен в с. Сесан (Саясан).
Ахвердил Мухаммед из аварского села Хунзах. Армянин по происхождению, ближайший соратник и друг Шамиля. Наиб Малой Чечни. Прославился среди чеченцев своей храбростью, мужеством, благородством и умом. Погиб в 1843 г. при попытке присоединить к имамату хевсурский аул Шатили (Шедала). Похоронен в Пущ-корте близ Шатоя.
Шоип из Центороя. Мичиковский наиб. Один из трех старших наибов, составивших центральное правительство имамата (Кибит-Магома, Ахвердил Мухаммед и Шоаип-мулла). Талантливый и умный администратор, 6JIестящий полководец имамазе. Организатор крупного поражения царских войск в Ичкерии в 1842 г. Убит в марте 1844 г. своими родичами, похоронен в Центорое.
Ахмад из Автуров. С 1846 г. - наиб Шамиля в Большой Чечне. Прославился храбростью, благородством и добротой. Погиб в 1852 г. у крепости Грозная. Похоронен в Автурах.
Лачинилуа. Аварец, наиб Шамиля в Чеберлое. Просветитель. Создал аварский и чеченский алфавит на арабской графике.
Борец против социальной несправедливости. Один из храбрейших предводителей партизанских отрядов Чечни, действовавших против царских колонизаторов. Схвачен и казнен на кургане, названном в его честь Алпатовским.
А какие прекрасные образы настоящих героинь-женщин: матерей, сестер, невест и жен - оставили нам предания и историческое прошлое: бесстрашные Дадин Айбика, 1аьмаран Заза, Айдин Жансига и многие другие из с. Дади-Юрт, песнями подбадривавшие защитников аула в 1819 г., и погибшие на царских штыках с кинжалами в руках! Жена Зайтан Шихмирзы, спасшая его от виселицы. Мужественная Ханепи из с.Гойты, десять лет, в мужской одежде повоевавшая против царских войск, чья храбрость была отмечена самим царем Николаем 1, и Майли Таймасха из с. Гехи. Матери героев, обещавшие проклясть вскормленное им молоко, если их сыновья проявят робость в защите свободы и обездоленных.
Нельзя забывать таких героев как Солтамурад из Беноя, Алибек-Хаджи Алдамов из Зандака, абрек Вара и Таймин Аюб из Малых Атагов, Зелимхан из Харачоя и многих тысяч других известных и неизвестных.
А сколько ярчайших, колоритных личностей дала Чечня миру: просветителей, полководцев, дипломатов и ученых и религиозных деятелей и писателей, летописцев и публицистов! Александр Чеченский, Петр Захаров, Бота Шамурзаев, Юсуф-Хаджи Сафаров из Новых Алдов (Бухlан-Юрт), Кеди Досов из Дышни-Ведено, Сугаип-мулла Гойсумов, Таштемир Эльдарханов, Н.Б. Саракаев, братья Шериповы, сотни других.
Парадоксально, но факт: из около 300 названий улиц и площадей, проспектов, культурных и просветительских учреждений и т.д. города Грозного только немногим более десяти связано с Чечней.
Чеченский народ – один из немногих этносов в мире, не имеющих до сих пор официально признанных народных героев.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Описание презентации по отдельным слайдам:
Чехкаалар Г1арг1улеш хьоьжу г1ург1езашка, Г1ург1езаш хьоьжу г1арг1улешка.
Эла Мусосттий, Адин Сурхой
Аса хира ду аьлларг хилла даьлла! хира дац аьлларг ца хилла даьлла!
Ахь хира ду аьлларг ца хилла ма даьлла! Ахьа хира дац аьлларг хилла ма даьлла!
Эла-миска нах бацош волу хьалдолу стаг. Ясакх-ахчанца а ,доханца а йоккхуш хила йолу ял. Тхьамданаш-лоьруш болу баккхийн нах. Кхеташо- собрани(оьрсинй). К1иллу- кхоьруш долу адам кхузахь
Иза оьзда стаг ву. Цуьнгахь г1иллакх дац. Дог1ушдерг харжа
Иза оьзда стаг ю. Шен цхьа к1ант бен воцуш , баккхийчу нехан юьхь йо цо Иза сийдоцуш стаг ю, эла Мусостана дуьхьал воккху цо к1ант.
Хьекъале дош. Вониг лоьхург вочух вер вац. Вочу стагера диканиг гур дац, дика стаг д1авоьрзуш гур вац Б1аьрг — стешхалла, куьг — майралла Борз дуьхьал ца кхетча, газа хьаьжц1а яхна
Тахана урокехь сунна хии… Х1окху урокехь аса сой хастор вара… Урок чакхъяьлча сунна лаьа… Сан тахана ницкъ кхечи…
Краткое описание документа:
Презентация урока литературное чтение на чеченском языке на тему "Эла Мусосттий, Адин Сурхой" .
Данный ресурс может быть полезен учителям работающим в 4 классах , так как позволит познакомить с новым произведением в более интересной и понятной форме. Содержащиеся в презентации иллюстрации в связке со словом учителя помогут детям в представлении персонажей.
- подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
- по всем предметам 1-11 классов
Курс повышения квалификации
Дистанционное обучение как современный формат преподавания
Курс повышения квалификации
Дислексия, дисграфия, дискалькулия у младших школьников: нейропсихологическая диагностика и коррекция
- Курс добавлен 24.12.2021
- Сейчас обучается 200 человек из 52 регионов
Курс повышения квалификации
Актуальные вопросы теории и методики преподавания в начальной школе в соответствии с ФГОС НОО
- Сейчас обучается 353 человека из 70 регионов
- ЗП до 91 000 руб.
- Гибкий график
- Удаленная работа
Дистанционные курсы для педагогов
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:
5 602 578 материалов в базе
Самые массовые международные дистанционные
Школьные Инфоконкурсы 2022
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Другие материалы
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
- 18.07.2019 1210
- PPTX 1.3 мбайт
- 56 скачиваний
- Рейтинг: 5 из 5
- Оцените материал:
Настоящий материал опубликован пользователем Батарова Зулай Aлиевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Автор материала
40%
- Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
- Для учеников 1-11 классов
Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов
Дистанционные курсы
для педагогов
663 курса от 690 рублей
Выбрать курс со скидкой
Выдаём документы
установленного образца!
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
Школы граничащих с Украиной районов Крыма досрочно уйдут на каникулы
Время чтения: 0 минут
Минобрнауки и Минпросвещения запустили горячие линии по оказанию психологической помощи
Время чтения: 1 минута
Инфоурок стал резидентом Сколково
Время чтения: 2 минуты
Минпросвещения России подготовит учителей для обучения детей из Донбасса
Время чтения: 1 минута
Новые курсы: функциональная грамотность, ФГОС НОО, инклюзивное обучение и другие
Время чтения: 15 минут
Школьник из Сочи выиграл международный турнир по шахматам в Сербии
Время чтения: 1 минута
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Ткъа нохчийн халкъан илли тIехь стаг кхалхар дуьне дохарца дуьстина:
Дуьне духур ду аьлча,
Суна ма моьттура
И сийна стигланаш, кеглуш,
ТIейоьлхур ю.
Дуьне дохар хиллийца
Дагна дукха везначу
Накъостах ва ваьлла,
Хьо цхьалха ва висар.
Стагаца болу лерам цхьамма бохийча, цунна дечу таIзарийн система дика билгалйина хилла вайнехан. Масала, дашца стаг сийсазвича, цунна лерина таIзар я, маслаIат деш хилча, бала беза там билгалбаьккхина хилла. Нагахь тIара тоьхнехь, цунна шен там хилла. ХIусам эвхьаза яьккхинехь (масала, ша хьошалла лелочу хIусамерчу йоIана тIехьаьвзина, и. дI. кх. а), тIера хеча йоккхуш хилла. Изза деш, я чов еш, я вуьйш хилла зудчух куьйгаш тоьхча, я и сийсаз йича.
Зударшца доьзна хIума Iаламат лерина а, чIогIа а лелош хилла нохчаша. Цхьана зудчунна дуьхьал ши боьрша стаг вуьйш хилла. Оццул деза хетта вайн дайшна зудчун дахар а, цуьнан сий а. Хетарехь, иза, цкъа делахь, зуда экама а, боьршачу стагана хьалха гIорасиз а, цунна бехке а хиларна а; шолгIа делахь, зуда — иза нана ю я хинйолу нана ю, ткъа ненан сий дайар — иза даккхийчарах зулам ду.
Човхабер вай, кIентий,
Иэхь дайна мостагIий.
ХIаллакбер вай, кIентий,
Сий доцу мостагIий!
Нохчийн къоман турпалаллин иллеш, дукха хьолахь, хIокху я кхарах терра чулацам болчу дешнашца чекхдовлу:
Нанас дена ма волда яхь йоцу ва кIанат,
И вича ма кхиа цу дийнан делкъалца;
Нанас дена ма волда тешам боцу ва кIанат,
И вича ма кхиа яра дуьне ва даа!
Яхь йоцчу ва кIантал яхь йолу йоI тоьлу,
Ма дала вай, кIентий, бохуриг ца хуьлуш,
Ма дала вай, кIентий, вовшех безам ва байна!
Вайн дахар хуьлда-кха нийсачу бартаца,
Хьоькхучу ва мохо цабезам дIакхоьхьуш,
Хьоькхучу ва мохо безам тIе ва кхоьхьуш!
Яхь йоцчу ва кIантал торгIал етт ма тоьлу,
Тешам боцчу ва кIантал бордах етт ма тоьлу.
Цу кхерчарчу цIарочул а,
Хьаша вохвеш йовхо луш,
Ю вайнехан комаьршалла,
Ду вайнехан оьзда дош.
Цхьаволчу доттагIчул
Да вийнарг тоьлу, —
Хьоьца шен чIир нисъеш,
ЧIирхо ца воьлу.
Кхиволу доттагIа
Вешел ву гIоле, —
ТIехьа и соьцучохь,
Хьалха и волу.
Шул хьуьнарна тола хIума дацахь а,
КIентийн маршонна молу ша…
Иштта Сурхон нене кIант воьху юьртан тхьамданаша. Нанас вала а ло иза царна:
ДегIаха мерза са цара хьайга ва дехахь,
Ахь даккхий дIалолахь дегIаха мерза са…
И дан ша реза хилар юьртахошка олу Сурхос, амма царна хьалхавала сих ца ло иза, и мел жоьпалла дуйла хууш. ХIунда аьлча, кхунах, кхуо боккхучу когах, олучу дашах а доьзна ду оцу нехан хиндерг, тарло уьш а, хIара а хIаллакьхила, тарло толаме кхача а. Цундела церан Мусостаца къовсаме бовла лаам мел чIогIа бу хьожуш, цо гIиллакхехь олу:
Ма довла дакъаза, хIай юьртан тхьамданаш,
Вежарий дукха бу цу эла Мусостан,
Ша ваьхьар вуй-техьа
Мусостан олалла дожийна дерзадан.
Амма юьртахойн лаам чIогIа буйла а, ша царна билггал оьшуш вуйла а хиъча, реза хуьлий, хьалхаволу Адин Сурхо.
Оцу иллехь гойтучу къонахчун мехала амалш билгалйохур вай:
— шега дехар дича бен нахана хьалха ца валар, ша тIелоцучун доккха жоьпалла гар;
— ненан лаамна тIехь хилар;
— халкъан юкъара бала дIаайа, са дIадала а кийча хилар;
— ша-шех тоам бина, сонта, кура цахилар;
— собаре а, амма эшча каде а, майра а, доьналле а хилар.
Иштта амалш йолуш хила везаш хилла оцу заманахьлера къонах.
Ламанца дин лелац, ца хилча ленаш,
Уьш кхачаделлачохь соцуш бу дин…
Иштта бу къонахий, хIар дуьне латтош,
Къонахий дIабевлча — духур ду и…
…Терзан тIе ца дуьллу цо деший, даьхний,
Халонехь хадочехь хьуьнаран мах.
Ахдуьне мах болу шен корта буьллу,
Вайн маршо ларъечохь сагIа до шех.
Къонахийн собар ду лекха лам баккхал,
Собар ду сов доккха, кхача ца луш!
Къонахийн и собар кхачийча-м, боккъал,
ХIар маьлхан вайн дуьне духур ма ду.
БАУДДИ
(Дацдина)
Йитахьа со, сан дика ваша,
Чеха ма ехьа со, сан хаза ваша,
Мел хала дуьйцу хIара дуьне дитар,
И санна, хала ду беза нах бита.
Йитахьа со, сан дика ваша,
Чеха ма ехьа со, сан хаза ваша,
Мел хала дуьйцу са дегIаха къастар,
И санна, хала ду беза нах бита.
Йитахьа со, сан дика дада,
Хьийза ма ехьа со, сан хаза дада,
Наний, бер къастар мел хала дуьйцу,
И санна, хала ду тхойшинна къаста.
Йитахьа со, сан дика нана,
Чеха ма ехьа со, сан хаза нана,
Дог лоцуш кхетта дош мел хала дуьйцу,
Иштта чевнаш ю тхойшинна йийраш.
Ахь бохург вай дича, сайн нахаха йолу,
Ахь бохург ца дича, хьоьха со йолу,
ХIинца хIун де аса, нана ялариг?
Хьох дагаюьйлуш ю, нана ялариг.
ЦIе яьлла ма яьлла шийлачу кийра,
Боьссина бала хьаьвзинчу ва коьрте…
Iалур яц ва хьуна, дегIах са къастталц,
Iалур яц ва хьуна, хьоьца со ца хилча.
И йиш ша лекхна яьлча, мохь тоьхна йилхина, Бауддига ша ца яхийтар ла ца делла, дуучу хIуманах мотт ца тухуш, Кулсума ца даьккхира де а, буьйса а.
…Бауддис ца элира, шен расхачу динахь, шена тIехьа а хаийна, ша Кулсум ядийна вогIуш:
— Кулсум, хьан нахах яларх шек ма ялахьа, со ву-кх хьуна хьуна веззачу тайпана вайшиъ даллалц, – аьлла?
Цо и аьлча, Кулсума, Баудди къевллина тIехьахула мара а вуллуш, ца элира:
— Баудди! Хьуо цу тайпана ахьа хир ву моттийтина дела йогIий со-м хьоьга, цундела везий суна-м хьо хIинца хьалхалерчул а дукха, — аьлла?
Тховсалерчу кху Iаьнан шийлачу буса Кулсуман да Асхьаб цIе лато дечиг дан а, я шайн бугIанашка хьажа а кхин ара ца велира. Кулсум, гIора а йина, къажа а къежна Iуьллура. Иштта и Iуьллуш Iуьйран ламазна араваьллачу Асхьабана карийра, Кулсум шена евзича, цуьнан бос байра, цунах къахетта, цуьнан дог лаза а доладелира, амма цIеххьана ша Бауддига Кулсум яхча мегар а дац, цIа а юьтур яц аьлла, биъна дуй дага а беъна, Асхьаба, чехка шайн чу а иккхина, шен ший а кIант хьала а гIаттийна, Кулсум ядийна лулара шайн нуц волчу яьхьира. Дийнах дикка хан яьлча, Кулсум, лийча а йина, кхеран невцо дIа а йоьллира, тезет а лелийра. Кулсумна тIаьхьа нехан хийра зударий белхахь а, кхуьнан дестей, йижарий ца боьлхура, Асхьабах а, шайн воккхахволчу кIантах а кхоьруш.
Кулсум йитина Баудди, цхьайолчу заманна холчахIоьттинехь а, тIаьхьо меттавеара…
Бадуев Саь1ид
ЛАМАНАН ХЬОСТАНАШ
(Яцйина)
…Ламанхочун амал санна,
Онда хуьлда аьтту куьг!
Хуьлда комаьршонах дуьзна,
ДоттагIа, хьан аьрруниг!
Цу шаьлтанан диттал чIогIа
Ира хуьлда маргIал мотт!
Цунах вай дош ала догIу:
Мотт ца луьйчохь вай хIун до?
Хезний шуна: Ломахь ютту
ЧIагIонна и лекха бIов:
Бухахь — шуьйра,
Лакхахь — готта,
Тахна а и чIогIа тов!
Хезний хьуна: ширчу пхьеро
Муха бина бIаьвнан го?
Хьоькхуш, шарбеш хIора кхера
Биллина шен метта цо.
Хьан дош хир ду дешийн меха,
Ахь са диллахь цунна чу!
Даим дагах кхеташ нехан,
БIешарахь и дехар ду!
Шен дешан да воцуш мел верг
Куйнан да вац хьуна шен!
Даим сема латтаде лерг,
БIаьрг а сирла латтабе!
Тоьпан дашший, говза дошший
Дайша нийсса лерина.
Шаьлтане ца хададелларг,
Дайша дашца дерина.
Бахам байна меттиг хилахь,
Ма хеталахь цкъа а къен.
Къен ву хьуна сий, эхь дайнарг,
НаьIалт хуьлда дена шен!
Ен бухахь дерг Iайганий бен,
КIежтийсарх цо, хуур дац.
Воьлуш дийцарх, дагахь дерг шен
КIиллочо хоуьйтур дац!
Басех хахкабелла кхера,
Буххе кхаччалц, соцур бац.
Къерачу къуьнан куьйгаш тIера
Эхь Органе цIанлур дац!
КIилло стагах хьакъ ду кхарда,
Массанхьа — чохь, урамехь.
Хьайн сий жимчохь дуьйна ларде,
Бедар — цIена йоллушехь.
Аьрру куйга кад а лаций,
Дуьхьалвала хьешана.
Аьтту буйна тур а эций,
Вала дуьхьал мостагIна!
ДегIехь ницкъ сов болчу цхьамма,
Ша санна, цхьаъ эшаво.
Хьекъал долчо, гIортахь жимма,
Эзарнах а хIоз ма бо.
Гома дечиг-м нисъен ярий,
Хьаькхча ирчу дагарца!
Ткъа Iовдалниг, витахь даррехь,
Ша коша дIавиллалца!
БIегIанган дог кийрахь лелош,
Болат-шаьлта йоьхкучул,
Дог болатан хилар тоьлу,
Шаьлта дечган тоьлу цул.
ТЕРКАЦА ХЬАЛА-ОХЬА ВЕХАШ ХИЛЛАЧУ ЭЛА МУСОСТАН, АДИН СУРХОН* ИЛЛИ
Къонаха мел вериг кхайкхина валийна,
Къонаха мел воцург кхайкхаза веана,
Цхьа юрт йиллира, тов, цу эла Мусоста.
Юрт йиллина ва ваьлча и эла ва Мусост,
Кхойкхуш т1ебалийра, тов, цу юьртан тхьамданаш,
Гулбелла т1ебахара цу юьртан тхьамданаш.
- Ассалам 1алайкум, х1ай эла ва Мусост!
Хьо кхойкху аьлла ма-даьхки
Тхо юьртан тхьамданаш.
Хьо лаа кхойкхурий, хьо тара кхойкхурий?
- Ас лаа ма кхойкху, ас тара ма кхойкху,
Ас йоьху ва шуьга т1ехь йоцу ва ясакх.
- Дакъаза ма вала, х1ай эла ва Мусост,
Да эла хилла хьан, нана сту хилла хьан,
Хьо эла веца хьо, тхо 1аьржа нах деца,
Къа деца ва хьуна зударийн, ва берийн,
Эхь деца ва хьуна хьо санна
Ва болчу элашна ва юккъехь,
Ма ехахьа ахь тхоьга т1ехь йоцу ва ясакх.
- Ас хир ду аьллариг ва хилла ма даьлла,
Ас хир дац аьллариг ца хилла ма даьлла,
Аш сиха схьалолаш т1ехь йоцу ва ясакх! -
И аьлла ва ваьлча и эла ва Мусост,
Г1ийла юха ма бирзира и юьртан тхьамданаш.
Хьаьвзина ма бахара и юьртан тхьамданаш
Рузбанна диначу рузбанан маьждиге.
Дагабийла ма х1иттира и юьртан тхьамданаш:
"Мусоста ма йийхира т1ехь йоцу ва ясакх,
Мила хир ву теша Мусостан олалла
Дожийна ва дерзо яхь йолуш ва к1анат?"
Шайна дага ма веара и Адин ва Сурхо:
"Дин дика ва беца цу Адин ва Сурхон,
Герз дика ва деца цу Адин ва Сурхон,
Дог майра ва деца цу Адин ва Сурхон,
И Сурхо воьхур вай Сурхо винчу цу нене", -
Олуш, бахана кхечира уьш цу Сурхон ва уьйт1а,
Коьртара ва куйнаш шаьш кара ва эцна,
Гор-бертал ма ийгира и юьртан тхьамданаш,
Ша араелир, тов, Сурхо вина ва нана,
- Шу марша дог1ийла, х1ай юьртан тхьамданаш!
Шу лаа леларий, шу тара леларий?
- Тхо лаа ма лела, тхо тара ма лела,
Хьоьга веха ма даьхкина хьан жима и Сурхо,
Вехча ло ахь тхуна хьайн жима и Сурхо, -
Олуш, лен бевли, тов, и юьртан тхьамданаш
- Доллачу дуьнен т1ехь сирла б1аьрг ва тоьхна,
Сема ла ва доьг1ча, Сурхол сов амал дац,
Х1ай юьртан тхьамданаш, Сурхо винчу со бабин,
Вехча ца вала вина вац сан жима ва Сурхо,
Вехча вала вина ву сан жима и Сурхо, -
Олуш, чуяхар, тов, Сурхо вина и нана,
Набарна ва вижна шен жима и Сурхо,
Яйн муьшка ва йина, ша самаваьккхина,
Т1аккха лен ма елира к1ант вина и нана:
- Со яла хьан дела1, сан жима ва Сурхо,
Хьо вижий ма 1илла, сан жима ва Сурхо,
Вижина 1уьллу 1уьйре яц ва хьуна еанарг,
- Х1ун хилла, х1ун дина, со вижна ца 1илла?
Дийцахьа ахь суна, со вина сан нана,
- Хьо вийхира ва соьга цу юьртан тхьамданаша,
Ас вехча велира хьо цу юьртан тхьамданашна,
Дег1аха мерза са цара хьайга ва дехахь,
Ахь дакьхий д1алолахь дег1аха мерза са, -
Олуш лен ва яьлча ша вина шен нана,
Ша ара ма велира и Адин ва Сурхо,
- Шу марша дог1ийла, х1ай юьртан тхьамданаш!
Шу даккхий дара-кха, со жима вара-кха,
Эхь-бехк хета ва суна, шу хьалаг1овттийша,
Дег1аха мерза са аш соьга ва дехахь,
Ас шуна д1адели дег1аха мерза са,
Дог реза ва дина, х1ай юьртан тхьамданаш, -
Олуш, хьалаг1овттийна и юьртан тхьамданаш,
- Балхабел аш соьга коьртера баланаш,
Мажаран тоьпаца ас каде ойур бу,
Елхаел аш соьга кийрара г1айг1анаш,
Дуткъачу туьраца ас каде ойур ю, -
Олуш, лен ма велира и Адин ва Сурхо,
- Бала беца, ва Сурхо, и эла ва Мусост,
Г1айг1а еца, ва Сурхо, Мусостан и ясакх;
Мусостан олалла дожийна дерзадар
Хьоь деха ма даьхкина,
Кхоьллинчу цхьанделхьа, ва Адин ва Сурхо,
Дожадай дерзадехьа Мусостан олалла!
- Ма довла дакъаза, х1ай юьртан тхьамданаш,
Вежарий дукха бу цу эла Мусостан,
Ша ваьхьар вуй техьа Мусостан олалла дожийна дерзада?
- Мусостан ва санна вежарий тхо ду хьуна,
Мусостал лика к1ант хьо хета ва тхуна,
Дехар ду хьоьга, дожадай дерзадехьа Мусостан олалла!
Олуш, лен ма бевлира и юьртан тхьамданаш,
Цу к1айчу г1овталца, 1аьржачу вертанца,
Чо чехка чола куй б1аьштиг т1е те1абеш,
Ва г1ожан меттана терсмаймал тур луьйзуш,
Ша хьалха ва ваьлла, уьш т1ехьах1иттийна,
Хьаьвзина ма х1оьттира и Адин ва Сурхо
Мусостан ва уьйт1а,
Кхойкхуш ара ма ваьккхира и эла ва Мусост,
- Ассалам 1алайкум, ва эла ва Мусост!
- 1алайкум ва салам, ва Адин ва Сурхо!
Хьо лаа лелий-те, хьо тара лелий-те,
Х1орш т1ехьах1иттийна, хьо хьалха ва ваьлла?
- Со лаа ма лела, со тара ма лела,
Ахь йоьху бохий-ца кхаьрга т1ехь йоцу ва ясакх,
Дакъаза ма вала, х1ай эла ва Мусост,
Да эла хиллий-ца хьан, баба сту халлий-ца хьан,
Хьуо эла веца хьо, ва эла ва Мусост,
Х1орш 1аьржа нах беца, хьо эла веца хьо,
Къа деца ва хьуна зударийн, ва берийн,
Ахь кхаьрга ма еха т1ехь йоцу ва ясакх,
Ма еха ва аьлла дехаре веъна со,
- Хьо елла яла хьо, х1ай Адин ва к1иллу!
И ала еара хьо, х1орш т1ехьах1иттийна,
Хьо сиха ерзалахь, ва Адин ва к1иллу!
Ас хир ду аьллариг ва хилла ма даьлла,
Ас хир дац аьллариг ца хилла ма даьлла,
Аш сиха гулъелаш т1ехь йоцу ва ясакх,
Аш сиха схьалолаш т1ехь йоцу ва ясакх! -
Олуш лен ва ваьлча и эла ва Мусост,
Т1аккха лен велира и Адин ва Сурхо:
- Хьо елла йолийла, х1ай эла ва Мусост!
Дада лай хиллий-ца хьан, баба вир хиллий-ца хьан,
Хьуо а лай веца хьо, х1ай эла ва Мусост?
Ахь хир ду аьллариг ца хилла ма даьлла,
Ахь хир дац аьллариг ва хилла ма даьлла,
Ахь к1иллу ву боху со Адин ва Сурхо
Хьан варх1е а ва дена цу Москох
Паччахьа совг1атна ва елла,
Цу бацах таелла, зезаго хазйина,
Хьан дола йирзина и охьара ва раьг1наш,
Хьалха ор ва доккхуш, т1ехь муш ва бустуш,
Караекъа г1ур ву со кханлерчу ва дийнахь,
Хьо цига ва воьллахь, ва эла ва Мусост,
Цигахь хуур ду вайна, к1иллу верг мила ву, -
- Кхетачу малхаца, хуьлучу ва сица
Эвла йисте гуллолаш, ва юьртан тхьамданаш,
Екъна караоьцур вай Мусостан и раьг1наш,
Мусостана дийр ду вай жерочун ва дакъа,
Делах бехк ва хетта, ва юьртан тхьамданаш, -
Олуш ц1ехьа вахара и Адин ва Сурхо,
Хьешашна диначу цу дуьхьал ото чохь,
Дег1ана ховха мотт ша куьйга биллина,
Набарна ма таь1ира и Адин ва Сурхо.
Деана ма хилира и делан хаза са,
Нур дашо можа малх кхетале ва хьалха,
Малхал хьалха схьакхета и маьлхан з1аьнараш
Хазлучу заман чохь,
Дуьгу нускал ва санна, расха дин кечбина,
Хаза йо1 ва санна, ша каде кечвелла,
Дин хьаьвзаш ва хилла, ша каде т1ехиъна,
Ша ваха кечвелира и Адин ва Сурхо,
Ц1ийзаш, юххе девлира и дуткъа ва эраш,
Декаш т1ехьаьвзира, тов, чо шера куьйранаш,
Борз санна йора дин ша хала сецабеш,
Барзал майра дилхан дог ша кийрахь ва сецош,
Чал дера ва герзаш шен юкъах ва къуьйлуш,
Чо шера куьйранаш т1оьхула ва хьийзаш,
И дуткъа ва эраш ва улло ва ц1ийзаш,
Вахана ма кхечира и Адин ва Сурхо
Цу юьрта ва йисте, йиллинчу ва метте,
Ша хьалха ва ваьлла, уьш т1ехьах1иттийна,
Ша воьдуш кхечира и Мусостан раьг1нашка,
Хьалха ор ва доккхуш, т1аьхьа муш ва бустуш,
Ша екъа йолийра цо Мусостан и раьг1наш,
И делан делкъахан хилале ва хьалха,
Екъна кара ма елира цу Адин ва Сурхос
Мусостан и раьг1наш цу юьртан тхьамданашна,
- Шу ц1ехьа г1о шайна, ва юьртан тхьамданаш,
Мерза са гатделла, самукъа ва даккха,
Раг1 талла воллу со, х1ай юьртан тхьамданаш, -
Олуш, ц1ехьа хьовсийна и юьртан тхьамданаш,
Раг1 талла ма вуьйлира и Адин ва Сурхо,
Лаьттахула еддариг эраша ва лоцуш,
Стиглахула ва еддарг тоьпаца ва лоцуш,
Тоьпера ва яьлларг куьйранаша ва лоцуш,
Раг1 талла к1ордолцца раг1 толлуш ва лелла,
Раг1 талла к1ордийча, и Адин ва Сурхо,
Лекхачу динара ша лаха воьссина,
Схьаэцна юткъа нуьйр г1евланга товжийна,
Даржийна ва верта шена т1е ва тесна,
Чал дера ва герзаш шен мара ва къуьйлуш,
Набарна ма вижира Мусостан цу рег1ахь.
Мерзачу набарах воьллачул ва т1аьхьа,
Дахал воцуш ва дуьйна дилхан дог ва даьхна,
Тийсал воцуш ва дуьйна мерза са тийсина,
Х1окху Сурхос къастийна и бабин хаза йо1
Мусостан ва вашас Мусостана йиги бохуш,
Г1енах дуьхьалтеси, тов, цу Адин Сурхона,
Цу г1енан халалла мела хьацар ва хилла,
Набарах велира и Адин Сурхо.
- Да велла йиса шу, Мусостан ва раьг1наш,
Набарна товш яц-кха Мусостан шу раьг1наш, -
Олуш, ха хаьрцина, ша юха ма вижира и Адин ва Сурхо.
Шолг1а а вуьйлира и Адин Сурхо мерзачу набарах,
Дахал воцуш ва дуьйна дилхан дог ва даьхна,
Тийсал воцуш ва дуьйна мерза са тийсина,
Цу Сурхос къастийна и бабин хаза йо1
Мусостан ва вашас Мусостана ва йигна,
Мусостан ва нана ловзарга ва хьийзаш,
Ша вина ва нана ва йоьлхуш ва хьийзаш,
Г1ан-набарш яйра,тов, цу Адин Сурхона,
Син метта топ кхетта ц1ен экха ва санна,
Т1ехьа ши куьг ва тоьхна, ша хьалаиккхина,
Динан букъ ва лоцуш юткъа нуьйр тиллина,
Дин хьаьвзаш ва хилла, ша таь1аш т1ехиъна,
- 1аламат яраббий, х1ай веза тхан дела,
Г1енаха дайнариг бакъ хуьлуш дуй техьа? -
Олуш, юткъачу шедаца расха дин чехабеш,
Ша ц1ехьа вирзира и Адин ва Сурхо.
Шен динан дикалла, шен деган майралла,
Вахана х1оьттир, тов, и Адин ва Сурхо
Вехачу ва керта, йоьлхуш араелира Сурхо вина ва нана,
- Дакъаза ма яла, со вина ва баба,
Яра х1ун ду техьа дакъа доцуш ва белхар?
Ахьа суна дийцахьа ва вайна хиллариг.
- Со яла хьан дела1, сан жима ва Сурхо,
Хила х1ума ца дисна кху маьлхан дуьнен чохь:
Сан дагна ва езна и бабин хаза йо1
Мусостан ва вашас Мусостна ма йигна,
Мусостан ва нана ловзарга ма хьийза,
Хьо вина ва нана ва йоьлхуш ма хьийза.
Х1ара маьлхан дуьне даа ма вехийла хьо,
Со елхийнчун нана елхоза 1ен велахь,
Сан жима ва Сурхо! -
Олуш, лен ва яьлча ша вина ва баба,
И вухавирзира вехачу уьйт1ара,
Хьаьвзина х1оьттира Мусостан ва уьйт1а,
Лекхачу динара ша лаха воьссина,
Уьйт1арчу гоьзанах, дин лекха д1атесна,
Болатан туьра т1е деза ка те1адеш,
Хьаьвзина вахара и Мусостан х1усаме.
Барч буьзна бара, тов, и элийн ва стунаш,
Дух дуьзна бара, тов, и кегий ва элий,
Кад буттуш вара, тов, Мусостан ва ваша,
Дууш-молуш бара, тов, и кегий ва элий,
Морхашкахь ва лечкъа дашо малх ва санна,
Мусостан ва баьрчехь базаран кирхьанах
Ша лечкъаш яра, тов, и бабин хаза йо1,
- Ассалам 1алайкум, х1ай кегий ва элий -
Олуш, чувелира, тов, и Адин ва Сурхо,
- 1алайкум ва салам, ва Адин ва Сурхо! -
Олуш, хьалаг1евттира и кегий ва элий
- Хьо охьахаахьа ког лекхчу ва г1анта,
Даа ду ва хьуна бордаха ва дилха,
Мийла ду ва хьуна и сирла ва къаьркъа,
Сакъера бу хьуна и элийн ва стунаш, -
Олуш, лен ва бевлча и кегий ва элий,
Т1аккха лен ма велира и Адин ва Сурхо:
- Шун дилха ва даа чо екха вац со-ма,
Шун кьаьркъа ва мийла ва хьогах вац со-ма,
Стунашца сакъера к1иллу стаг вац со-ма, -
Олуш, лен ва ваьлча и Адин ва Сурхо,
Дезачу маларан кад ша бузуш боьттина,
Дехар деш, т1евеара цхьа воккха ва эла:
- Д1алаций мала ахь, ва Адин ва Сурхо,
Дезачу маларан кад, дехаре бу хьуна.
- Ахь доьху ва дехар суна-ма ца хаьа,
Цхьа дехар ду сан-ма дала таро ва йоцуш,
Дийцал ахь ва суна айхьа доьху ва дехар.
- Ас хьоьга ма-доьху, ва Адин ва Сурхо,
Мусост дукха ва везаш, Мусосте еана и бабин жима йо1,
Алар-дийцар ва доцуш йитина ва верзар.
- И дара ва хьуна ас хьоьга ва баьхнарг,
Ахь доьху ва дехар дала таро йолуш дац,
Ас хаттар дийр ду-кха цу бабин ва йо1е,
Мусост дукха ва везаш еана цо бахахь,
Пусар доцуш шуна ю и бабин хаза йо1,
Мусост дукха ца везаш, ялийна ша цо бахахь,
Валлах1, дера, воьрзур со сайн к1айчу нускалца, -
Бохуш лен ваьлча и Адин ва Сурхо,
Т1аккха хьалаиккхира, тов, Мусостан ва ваша.
- Х1ай, елла яла хьо, ва Адин ва к1иллу!
Эрмалойн ва баьрчехь турмала ва санна,
Товш хета ва суна и бабин хаза йо1
Мусостан ва баьрчехь, базаран кирхьанахь.
- Суна цул товш хета, Мусостан ва ваша,
Хьан дуткъачу дег1ана юьхьиг т1еерзийча осмалойн тапчанан, -
Олуш, каде яьккхина, кховдийна туьйхира, тов
Цу Адин ва Сурхос Мусостан вешина
Дег1ана аттачу, садала сихачу.
И тоьхна вожийна, лен вели бахара
И Адин ва Сурхо цу бабин ва йо1е:
- Дакъаза ма яла хьо, бабин хаза йо1,
Мусост дукхавезаш, хьо цуьнга еанехь,
Ца йига веъна со, бакъдерг ахь дийцалахь,
Мусост дукха ца везаш, хьо нуьцкъала ялийнехь,
Хьо йига веъна со, ва бабин жима йо1, -
Олуш, лен ва ваьлча и Адин ва Сурхо,
- Вешан ц1ахь дуьйцур вай,
Кху нахехь ма дийца, ва Адин ва Сурхо, -
Олуш, букъ т1е ши куьг ва тоьхна,
Сурхо хьалхаваьккхина, ша т1аьхьах1оьттина,
Т1аьхьа ара ма елира и бабин хаза йо1,
Шаьш хьаьрчаш делира, тов, расхачу ва дина,
Сакъера хевшина и элийн ва стунаш,
Даа-мала гулбелла и кегий ва элий тезета гулбина,
Ша ц1ехьа вирзира и Адин ва Сурхо цу бабин йо1аца.
Шийла орца ма даьхьира цу эла Мусосте:
"Веза ваша ва вийна, олалла дожийна,
Нускал эцна ма воьду и Адин ва Сурхо", -
Олуш орца ва кхаьчча цу эла Мусосте,
Цу яйдакх ва говрахь, ерзанчу тоьпаца,
Цхьалхачу туьраца
Ша орцах ма кхиира и эла ва Мусост цу Адин ва Сурхох.
И эла ва Мусост шена орцах ва кхиъча,
Лекхачу динара ша лаха ма воьссира и Адин ва Сурхо,
Ша т1аккха ма воьссира и эла ва Мусост лекхачу динара,
Т1аккха лен велира, тов, и эла ва Мусост:
- Топ кхосса ва суна, ва Адин ва Сурхо!
- Со-м дера ваьхьар вац хьуна топ ва кхосса,
Со к1иллу веца со Адин ва Сурхо,
Ахь кхоссал ва суна, ва элан ва Мусост,
Веза ваша ва вийна, олалла дожийна,
Нускал эцна воьдуриг со Сурхо веца, -
Олуш, кхайкха ва ваьлча и Адин ва Сурхо,
Ша мажар ма кхоьссира цу эла Мусоста.
Цу х1урдан ва мохо куьйса эрз ва санна,
Ластийна ма витира и Адин ва Сурхо Мусостан мажаро,
Д1аман баттахь ва йоллу бакъ г1ирмин ва мажар
Ша каде яьккхина, кховдийна туьйхира, тов,
Цу Адин ва Сурхос цу эла Мусостна
Дег1ана аттачу, садала сихачу,
Ша тоьхна вожийра цу Адин ва Сурхос и элан ва Мусост.
Дукъ лакха ва ваьлча, динаца ва ловзуш,
Дукъа лаха ва ваьлча, нускалца ва ловзуш,
Веана х1оьттира, тов, и Адин ва Сурхо вехачу ва уьйт1а.
Т1аккха араелира, тов, Сурхо вина ва нана,
- Хьайн елхийнчун ва нана елхийна хьо ваг1ахь,
Хьо марша вог1ийла, сан жима ва Сурхо!
Хьайн елхийнчун ва нана елхоза хьо ваг1ахь,
Хьо марша ма вог1ийла, сан жима ва Сурхо! -
Олуш лен елира, тов, Сурхо вина ва нана.
Т1аккха лен ма велира и Адин ва Сурхо:
- Берахь дуьйна ас лаьцна дуьненан ва г1иллакх
Дохоза ца 1ийн хьо таханлерчу ва дийнахь:
Х1ара бабин хаза йо1 несалха ялий ас, -
Олуш, лекхачу динара ша лаха йоссийра и бабин хаза йо1,
Дой хьийзол ва йолу и йоккха ва уьйт1е
Т1ам хьовззол ца хуьлуш,
Ша халха ма хьаьвзира Сурхо вина ва нана:
- Хьо санна воцу к1ант ва нанас ма волда,
Сан жима ва Сурхо,
И вича ма ваха х1ара латта ва хьеша! -
Мерзачу безамца, хазачу ойланца
И нийса ши накъост сов хаза даха ма хии.
***
Ма лалда вай к1ентий вовшех тешам байна,
Ма лалда вай к1ентий вовшех безам байна,
Нанас дена ма волда яхь йоцу ва к1анат,
И вича, ма кхиа яра дуьне ва даа,
Нанас дена ма волда тешам боцу ва к1анат,
И вича, ма кхиа цу дийнахь делкъалца.
__________________________
* Адин Сурхо Ч1ебарлара схьаваьлла ву. Х1инца а нахана довза а девзаш, т1ехь чурт а долуш, каш ду цуьнан Макажахь, профессора Чокаев Катис дийцарехь.
Илли т1ехь вуьйцу эла Мусост г1ебарто хилла. Иза Жимачу Г1ебартахь (х1инцалера Малхбекан район) вехаш хилла. Хетарехь, илли т1ехь дуьйцург Сурхос декъна латта ду.
В этой словарной статье рассказывается как можно объяснить или перевести на русский язык происхождение названия Шаами-Юрт . Данная расшифровка (объяснение) этого топонима приводится по книги А.В. Твердого "Топонимический словарь Кавказа".
| Автор: А. В. Твердый | Содержание | Предыдущая страница | Следующая страница |
Возможны, и даже наверняка есть опечатки и неточности, вызванные как сканированием, так и последующей обработкой. В одиночку все их "выловить" сил не хватает, но Вы можете сообщить мне о таковых - я исправлю.Также по причине того, что в данном сборнике словарных статей собраны книги нескольких авторов возможны различные толкования одного и того же названия - это нормально - в споре рождается истина. Буду благодарен за присланные дополнения, уточнения и другие произведения по топонимике
Комментарии:
Цу ШаIми-Юьртахь дехаш ду 25 даккхий а, кегийра а тайпанаш 172 фамили. Царех ахадам ду, бархI гарано кхоьллина нихалойн тайп (уьш ю и юьрт кхоьллиначеран тIаьхьенаш). Уьш бу 58 фамилин нах. Байбури-некъий, Беди-некъий, Жуьки-некъий, Зуоси-некъий, ИргIу-некъий, Лорс-, я Байсхар- некъий, Эйпсхан-некъий.
Дакхийчарех тайпанаш ду аьккхин, дишнин, пешхойн, Iаларойн тайпанаш. Юккъерачу а, кегийрачу барамехь адам долуш тайпанаш ду: айткхалой, аргIаной, галай, гуной, гIалгIай, гIезалой, зумсой, курчалой, кей, нашхой, рикхой, туркой, хьачарой, чIинхой, чIаьнтий, цIонтрой и.кх. дIа а. Царех цхьацца долу тайпанаш цхьана я шина фамилено кхоьллина ду. Дукха хьолахь, уьш юьрто тIеэцна бу йоI-йишин гергарлонашца, я чIиро балийна. Масала, цу юьртахь тахана зиярт а долуш, эвлияан дакъа хиллачу устазан тIаьхьенаш, Курчлойн юьртара схьадалар долуш, генара дахаран хан йоцуш ю. Политикан дахаро Къилбседа Кавказехь хьийзачу кIуркIманено балийна бу цу юьртахь беха туркой. Кей бехачу лаьмнашкахь лурдоьлла цIа, ненахой болчу шаIми-юьртхоша тIелаьцча, цунах ялх фамилии хуьлуш даьржина тIаьхьо. Иштта йийца, цхьацца историш йолуш ду кхин долу тайпанаш а.
Дуьххьара, Заки-Юьрт йилларх лаьцна олуш, цкъа историн кIоргалле кхоьвдира ду вай.
В селе живут чеченцы представители 25 тейпов, 172 фамилии, где 40-45% население относится к восьми гарам (род) тайпа нихалой, Шатоевского тукхума.
1. нихалой (8 родов –
• байбури-некъий – (Арсангиреевы, Мадаевы, Накаевы, Наурхановы, Шахид, Шабазгириев,
• беди-некъий – (Анзоровы, Астамировы, Гецаевы, Демильхановы, Касаевы, Мадаговы, Нахарбековы, Сатуевы, Сулеймановы, Тукаевы, Хайдаевы,
• жуьки-некъий – (Асламбековы, Берсановы, Джамалхановы, Исаевы, Ковраевы, Овтархановы, Чабаевы, Эскархановы,
• зуоси-некъий – (Азимовы, Абуевы, Сабдулаевы,Саралиевы, Джанаралиевы, Исмаиловы, Идрисовы, Тепсаевы, Хамзаевы, Цацаевы, Шамаевы, Янурсаевы,
• иргIу-некъий – (Агзаевы, Дудаевы, Дедлиевы, Деряевы, Дадуевы ?
• лорс-некъий (Бойсхар некъий) – (Аслахановы, Лорсановы, Тепсуркаевы, Юсуповы,
• эйпсхан-некъий – (Айдамировы, Абзаевы, Беклаевы, Маашевы, Зулгаевы, Исмаиловы, Ибрагимовы, Устрахановы, Хаджимурадовы, Хучаевы, Эльжаевы,
• -некъий – (Дубазовы /Абубакаровы/,
2. аьккхи – (3 рода), (Бекишевы, Багаевы, Дашаевы, Джанхоевы, Мадиевы, Тааевы, Тибиевы, Цугаевы, Хадисовы, Эдиловы, Эльбиевы,
3. айткхалой – (Амхадовы, Арсахановы, Бекмурзаевы, Гайрбековы, Гермихановы, Матаевы, Хьамид,
4. аргIаной – (Согаиповы, Сулеймановы - молла Мохьмад-Шарип, Салахь,
5. галай – (Гайсумовы, Заурбековы,
6. гуной – (Багашевы, Дохтаевы, Ибрагимовы, Назировы, Мидаговы, Мадаевы, Хасуевы, Дудаевы,
7. гIалгIай – (Мисирбиевы, Оздоевы, Хамзатовы,
8. гIезалой – (Гучиговы,
9. дишний – (2 рода), (Алиевы, Агаевы, Абубакаровы, Арсамирзоевы, Магомадовы, Межиевы, Сакаевы, Эсмирзоевы, Юсуповы Боба,
10. дзумсой – (Бекбулатовы, Закриевы,
11. курчалой – (Абдул-Вагаповы, Абдул-Муталиповы, Батукаевы, Вагаповы,
12. кей – (2 рода), (Асламбековы, Вахаевы, Деряевы, Сайдулаевы, Цакаевы, Джабиевы,
13. нашхой – (Наурузовы,
14. пешхой – (?), (Джабраиловы, Лорсановы, Магомадовы, Мамаевы, Сибировы, Тимербулатовы, Хатаевы, Шахбиевы Эти,
15. рикхой – (Ганаевы,
16. туркой – (Абдаевы, Ибрагимовы, Хачукаевы, Хуцаевы, Цуцуговы,
17. хьачарой – (Хачароевы,
18. чIинхой – (Сулеймановы,
19. чIаьнти – (Астамировы,
20. цIонтрой – (Лорсановы, Умхаевы, Чабдурохмановы
21. Iаларой – (2 рода), (Абдул-Кадыровы, Газиевы, Гагаевы, Гакаевы, Джабраиловы, Дикаевы, Далдаевы, Зайтаевы, Идаговы, Кадыровы, Коврнукаевы, Мотолаевы, Мадаевы Данда, Мидаговы, Мухадиевы, Тагаловы,
Уточнить родство и происхождение:
22. Ахмадовы лётчик
23. Ахматовы,
24. Ахмедовы Ахьмад
25. Байбулатовы, Дидаевы, Мулаевы,
26. Бахмадовы,
27. Габаровы Нурди,
28. Дакаевы, Муртазалиевы,
29. Засаевы,
30. Зубайраев Леча, взять у него автобиографию рода и как попал он в село
31. Исмаиловы,
32. Исаковы,
33. Касумовы
34. Назаровы, не путать с Назировыми
35. Осмаевы,
36. Сайдаровы, относятся скорее к Батукаевым
37. Сагилаевы,
38. Хаханиевы,
39. Элиевы,
Эту статью я написал давно, в 2001-ом году на память, когда узнал, что мой дом разграблен российскими мародёрами. Многие мои свидетельства, собранные мною за 20 лет безвозвратно уничтожены второй войной. Я ходил по сёлам, разговаривал с долгожителями, где были собраны их свидетельства не только письмом, но и аудизаписями и видиоматериалами. Хорошо, что сохранились часть схем родословий гаров и некъий. Эти 10 лет, я заново восстанавливаю историю села. Благодаря Аллаху, ещё не жалаюсь и на память. Рустам! Эминернаг вуй хьо? Эмин а, сан да а, ши доттагI вара, Дала, декъал болда уьш эхартахь. Дела реза, хьуна а хуьлда Рустам курчало.
Заки-эвла, ШаIми-ирзо а, 380 шараша лаьцна дохалла а.
(1635-гIа шара тIера, 2014-гIа шаре кхаьчна хенан мур)
ЗАКИ-ЭВЛА, изза ЗАКИ-ЮЬРТ
ДеряевгIеран фамилии, шина тайпанан ю олуш дара, сунна дагадарехь. Суна хуург хила а тарало ненахойн цIарах (фамилица) язваро шина тайпана юкъавеъна хилар а. Цунна, кхоччуш талам бан беза.
Изза бух болуш хила тарало ТааевгIаьрца нисделларг а.
Масала, чIаьнтий болу АстамировгIар (Рамзан) сан маьхча ву, Тепсуркаев Iиса санна. Церан дай, зударшкахула сай ден шичой бара (АслахановгIар, ТепсуркаевгIар, изза АстамировгIар шича-маьхчалла генадалаза бара сан деца).
Солтханов Керам вевзуш ву сунна, иза юьртахь ваьхна вацахь а. Цкъа-шозза, вайн юьртан хьашташ эцна, цунна тIевахна лелла со. Советан Iедаллехь лакхара тIегIа йолуш ма-варий иза. Суна, вицвеллера Керам.
о- Если вам удастся это прочесть, хочу вас поприветствовать, уважаемый Сулейман Абусаидович, брат дорого моего друга, Ахьмада, разд1ийаллах1у 1анх1у, Аллах1а Шах1идан дарже воккхийла иза Йалсаман совг1атаца.
- .
- Сулиман, со Адам ву, САту Султанна во1. Кхузахь, "1акъийкъат" деш, маьждигерача Имамаца дага волаш, Ц1е хийцана аса.
- Со, дукха хилла шу кертахь, Деца-Ненаца хьан, ладуг1аш, цхьана 1ер а нислуш.
Ахьмад чуваре хоьжаш, Дуккхаъ ладоьг1на аса, Зулай-с деча хьехаршкаъ.
- Оьзда а, бусалба нах бу уьш. Вай д1акхелхана чаьрна, массарнаъ, Аллах1 дала геш долда.- Аллах1ум-маг1фирлах1ум вархьамх1ум.
- .
Со, вай ц1ахь хиланза(хилаза!), дикка ханн йаьлла. Амма, наггахьа, юьртара хьал-де а хаало кхузахь далахь а, Тхо, Шуллаъ генахь ду, Вайнах бехача махкалла.
- Кхузза Сайтана т1ехь, хьайна томехь ца хетарг, ца йаздеш(Йоза-йаздар!), 1адда 1аш хир ву хьо.
- Йазде, хьайна ма хуа, ма хаъарра.
- Х1ара вайн гергара Стаг, Рустам, дикка Истори хуаш хила мегаш ду. Амма, 1996 шарахь, Марха достачу деношкахь, Шун кертахь Тезет дара, Йиша кхелхина. Ков долча со ураме хоьттача, Рустам вара цигахь Истори йуьйцаш: "кху юьртара "биди-некъешша мотта бина, тха дай халлак бина", бохаш.
- Дийцахьа сунаъ хаьа дика ма дара иза, аьлча, Соьга элира х1окхуо, "х1ан-х1а, хьуна боьвзара бац уьш, Уьш кху юьртара, Цхьа нах бу. "
- Аса, кхи доьвне а ца волаш, Хьо гала ваьллла, нийса дац, аьлла дитира.
- Йа тахана а вац, со-м, Дов дезаш а.. йа Уьш хьаъа "х1аллак байтинехь" а, ЦХьа а Х1ума лохаш а.
- Аллах1на дика хаьа, дерриггаъ.
- Амаде-сса, сай Деца, Сату-Султаннийца, гергарло х1унда лелийна хаьа суна.
- Амма, Рустамма санна болачарна, Хьо санна, 1илмане кхача г1ерташ, 1илма 1амош болчара, Хьехара дича, дика хира дара.
- Кхузахьа, Сулейман, 1ахьа йуха тухаш дуьта аьлла х1ума ду, Т1ахье бехке йац, Цундела, ца йаздеш дуьта аьлла.
- Амма, Харачойн Зеламханна хьошалла а, дикачах, герзаца, патармашца а совг1аташ, гергарлонаш хиллача сан Ден- Де Хайди Сату ц1е а ца хьаха йи, цхьана хьайна дика хуача г1иллакханна.
- Вайн юьртара, цхьаммо, тхан Дега аьллера, "Писатель" Хож-ахьмад, иза х1ума, шен книгана т1е йаздан волла, аьлла.. Иза, тхан Да-с, Сату Ахьмадан Хьусайне йаздойташ, газете зорбане туохийтара, Зеламха вохаш хилар, Шен Да-с, Ден-ваша-с динарг а.
- Дуккхаъ гулдала там бу, Вайна моьттарш, хетарш а. Амма, иза "Истори" бохараг, Йаздина 1охьа диллинарг хуьлий дуьса. Бакъ дерг муьлхарг делахь а.
- Хаац, Юрт йиллина Истореш, амма, "Бу боху Къуонахой" а, "Бу, аьлла, йаздина Къуонахойн" Истори йазда-м, Сунаъ хуара ду.
- Особенно, т1ахьарча "Новейший Историн Къуонахой" дикка дага боха сунаъ. Цхьа болчара, шаьш д1а кхалхале, Бакъ дерг йазделахь, аьлла, Сайга дина Весет, а хаьа суна-м. Уьш, дала Г1азотан даржехь бойла, Аллах1умма 1алам.
- "Бидий-некъий" олаш, Аьккхий бу боха, Валарг т1ехьа а. )))
- Со-й, Мохьмаддий лаьтташ, Мохьмад къамеле ваьллача, Валаргхочо элира, тхойга. Мохьмад, соьга хьаьжна, вела къежира.
- Сан Да-с, Сату-Султанна, олаш, Аса д1а йаздина цхьа тептар ду са-н, Цхьанхьа 1уьллаш.
- Хайди Сату-н, Ден-Де, Вешин, К1ента к1ант хуьлаш, иштта цхьа Х1ума ду, д1а йаздина..
- Цу т1аьхь, "Иза Родоначальник" - "четырёхвнучатый племянник", Акхбетара во1, АБЕТА ву.
- "АБЕТА", "Бета". "Бетин-некъий". Оцу вайн Юьртахь. "Сказочник", аьлла Ц1е а йолаш, нах бу, Истореш йаздеш. - Цараъ, дош ца элира, Вайн Юьртах лаьцна Передача йечохь.
- Иза санна чара, Кхоьллина цхьа "х1уьттарен Ц1е хир йу" - "Биди-некъи". Амма, ала-м мегара дара, цара ца алийтанехь, эраъ дацара. Амма, "бидаш-м" кегабина цара, Шаьш Къуона болача заманахь..
- Цхьаъ, "бид-телларг" дина, Хайди Сату-с, "ма г1уолахь, 1ад 1елахь", боххашшехь, Нехан чу а вахана, ше-н карах Зуда-Стаг кхелхина веаначуо.
- Кега бина, дера кегийна, цара-м, боккхий "бидаш а".
- Сулейман, вай-м гергарлонаш йолаш нах ду, амма, шена йаздан луарг, "гуобаьккхина гуонаш" ца туьйсаш, д1а йаздан деза. 1ахьаъ йаздан деза.
- Хьайна, биргалла хуаш долу бакъдерг.
- 1995 шрахь, 94 шо долаш Воккха Стаг вара, Назранехь, Со воллача вохий, жимма соьца 1ай, д1а ара волара иза. Уллерача Ишколан уьйт1ахула, волалой, дсадо1аш, д1а воьдара. Шортта дитташ долаш, бай болаш йара Ишколан уьйт1е.
- Воккха Стаг г1алг1ай вара. Т1е дуьйхина барц1аш-бедараш, ч1ог1а оьзда йара. Баккхийча нехан Кочан-Кучан,КАЧ- воротник, "накрахмаленный, стоячий. И вся одежда, отъутюжена и очень аккуратна.
Всё лучше, чем у молодого офицера.
- Со хьожара Цуьнга, иза вола велла арахь, лелача хенна..ю Оьзда-Эзде вара , Воккха стаг.
- Цуьнан Х1усама-нана-с элира соьга, Цкъа: " Язвелла хилла ву иза". Со ца кхийтира Цуо аьллачах. Доьххьара хезара суна, иза тайпана дош. Йуха, кхетийра со. "НКВД белхало хилла ву, аьлла.
- Цу Воккхача Стага элира соьга, шен къамелехь, Шен Доттаг1а Амади ву Ша1ми-Юьртара. Шун Юьртара Вирд долаш Къеззиг балахь, Нах бу Кхузахь а, аьлла.
- Хьоъ ву, аренца лелаш. Хьунаъ, дуккхаъ нах боьвха хира бу.
- Х1окху, т1аьхьарча хенахь, дуккхаъ нахах Кхеташ воха со. Наха-м, 1амош хилла, 1овдала волу стаг.
- Цхьана хенахь, Хьунна йисте лаьттара вай, "Некъ ларбо", бохаш Шу а, цхьацца нах бара.
- Со-й, Ахьмадий, дечиг да веанера, Хьан, "ГАЗ" машенахь. Эццахь, Цуцугов 1ела-с йина йаппарш, со ца гуш, воьлаш лаьтара, 1ахьа, муьшка йина, сацийчаъ, ца соцаш, со гича, сецира иза. Цигахь, са-н Да вара, Некъаца вохаш, Ткъа, "Пост" йара, машенаш сецош. -
- Со-м Хьо-х а, Цунах шеххаъ иэхь хетта д1а вахара, Хьуьна чу, дечке даьхкина ма дарий тхо-м.
- !ела, сан Девешин зудчуьнна Шича велахь а ву.. Ткъа со, 1елийца, стоьлахь, бепиг даа хиина а вара. Суна-м цуьна "бегаш", баш, новкъаъ ца хийтира, амма, оьзда стаг воцийла-м кхитйра со.
- Са-н метта Туркхо хиллехьара-м, 1елийца дов доккхара дара.
- Со, Сулейман, Сонта вац, Сиххаъ вац. Дала собара делла ву.
- Амма, вайна йуккъехьа, Нахха-м нисло, тахана, Шайга цхьа х1умаъ кхаьчнаъ моьтташ, шаьш, цхьана нахана т1ехь, "дала базбина бахкийтанаъ бу", моьтташ.
- Цхьанний а Керахь, х1уммаъ дац. Аллах1 воцачуьнна.
- Х1окха, т1аьххьара Замано, Вайн Къам, шен амалца, халоне кхаьчнача муьрехь, Дуккхаъ адамаш, Шайн амалаш гайтира.
- Мелла Дуккхаъ Дуьненан 1илманаш, 1амош, Даккхийча Даржашкахь белхаш барах, Вайнаханна, Шайн Ислам динна кхеташ 1амош дацахь, Парг1атонехьа-м хира дац. Вайнехан "г1иллакх-оьздангалла", оцу Динна чуьра схьа, дала делла ду. Амма, вайна юккъехь бу, цхьа нах: Дуьненан 1илмаъ, Бусалба 1илмаъ 1ама динешшеххьа, олараш: " вайнеха г1иллакх-оьздангаллийца дохаш а хилла, Т1ом боцаш, машарца т1еэцна Ислам, Вайнаха(Нохчаша!)". - Эццахь, гала долу ишттача Стеган 1илмаъ, дуьненан кхетам.
- Вайнах, Динехь хилла бу. Бусалба Динна дахьаш, Пайхамар веача, соллаллох1у 1алайх1и ва салам, Иза дийнаъ волаш, Динн т1еэцнарш бу вайнаханна йуккъехьа. Къоманна, т1аьхьуо кхаьчнехь а.
- Мовладера бохашшеххьа, Къаьркъан шиша моларш бара, Т1аьххьарча хенахь, Т1ом балале а, - Саха доккхаш кхехкийна йайнаш чуьра жижагца, къаьркъанца дуарш бара, Йуха, хелхарш деш.
- "Исламски порядок, исламски порядок".. Марихуанский смог в рабочем кабинете, марихуанский смог в кабиенте. - Иштта, "динна лелош" Нах, дуккхаъ бара.
- Сулейман( Сулиман!), иштта, тамашенна, тайп-тайпана, ду вай.
- Зулай-с олара, "Стаг воьдаш, Цуьнан боларца а воьвзаш ву Стаг!". Дуккхаъ ладийхана аса, Зулайн хьехаршка. Тома-с, олара: ". ва Мама, Воккха стаге санна, къамелаш до 1ахьа, Цунна к1ордина хир йу хьо!". - Ца к1ордина хьара со цунна-м. Карор ду, аса дуьйцарш. Хан йохар йу!".
- Суна, дуккхаъ Пайда баьлла, Цуьнан хьехарех а, ОЬздангаллех а.
- Сан Ден-нанаъ, йара, Аьккхий. Иза ц1ий, соьцаъ ду. - 28 Январехь, 34 шо ханн йаьлла, Жог1ин Хьава д1а йаьлла. Аллах1а геш долда мелла кхелхиначарна, амин.
Некъи — ШаIами-Юьртахь бехаш бу, нихалойн 8 некъий. Уьш, бевзачу 7-9 делла тIехбевлла, гергарло генадаьллачех бу (царех ши некъий бу, Нихи тIера, шайн 13-14 тIаьхье/поколение евзуш). 1845-гIачу шарал тIаьхьа, гIазакхин кара юьрт яхначу муьрехь, цунах юьрт ю ала паспорт даккха, 100 кIур хилийта безаш хилла (1859-гIачу шарна гергахь хилла,).
Астамиров Доккам сан ден шича вара (шина йишин – Тепсаркъан тIаьхьенех болчу йижарийн - АслахановгIар), ткъа цуьнан кIант Рамзан, сан мяхча ву.
Ларамца Сулейман. Язде.
Баркалла. Ларамца Сулейман.
ГIазотан юкъ йоьхкуш, нахчийн къам гIаьттира.
Яхь йолу и кIентий шаьш хьалхабевлла,
Шен тоба гулйина, Ахьмад дIахIоьттира,
И мостагI хIаллаквеш, махкара лалла.
Ахьмадан гвардино сийлахь лар йитира,
Йовзуьйтуш ярташна, турпалхойн гIера;
Дог-майра и кIентий, мостагIех лийтира,
Шаьш шайна дихкина паргIата Iойла.
Даьндаргийн догIано мостагIий цоьстура;
Болат а лаладеш, тIом марсабаьлла;
Чал дера шайн герзаш, безамца хьоьстура,
Ахьмадан кIенташа, чIогIа дарбелла.
Хьо елха ма елха, кIант вина хIай нана!
Собаре хилалахь, кIентан да тахна!
Кхиийна турпал кIант, карор ву кхана.
ГIазотан цIена некъ, тахна цо лехна.
Хьан сийлахь и гIазот къобалла дойла;
Везачу вайн Дала, хьо декъал войла;
Бусалба дин лардеш, хили хьан гIазот,
Турпалчу къоман кIант, яхь йолу Ахьмад!
- Я тут написал огромное письмо, но, видимо не прошло.
- Ты кто я не знаю и знать не хочу. Хьо адам делахьара, иза "бидаш" хьай йазбийра бацара 1ахьа.
- фитан ца хилита, х1ут1ар-п1ут1ара, ца йаздо аса.
- "Биди-некъий" хьо хила йиш йац, хьан йозане хьаьжча. - Шу биргалла бехке деш х1ума ду суна гинарг, аса цунна со реза вацара йаздина.
- Хьо са кхуха стенна ваьлла. - Хьо адам доцу дела ваьлла.
- Стелла пайда боцуш хилара дац доккха х1ума.
- Хьо пайден йоцу х1ума! Хьо хьанна х1у ала г1ерта.
- Любое дело, за которое я брался, Я доводил до самых возможных высот.
- Х1ут1ар-п1ут1ар, "биди-некъи" ву.. Валахь хьа деза, наха шайна 1уьтташ болу п1елгаш гуш хила.
- Бидаш кегош берш, хьо санна йолу х1умнаш йу.
- Кхи со хьеха ма велахь, йаьсса х1ума.
«И все бы ничего, если бы такой подход не являлся целенаправленной политикой международного сионизма. Доказательством тому является выступление главы Регионального объединения еврейских религиозных общин Санкт-Петербурга Раши Рабаева. Ничтоже сумняще, он заявил, что евреи имеют определенные права на чеченскую территорию:
«И все бы ничего, если бы такой подход не являлся целенаправленной политикой международного сионизма. Доказательством тому является выступление главы Регионального объединения еврейских религиозных общин Санкт-Петербурга Раши Рабаева. Ничтоже сумняще, он заявил, что евреи имеют определенные права на чеченскую территорию:
«И все бы ничего, если бы такой подход не являлся целенаправленной политикой международного сионизма. Доказательством тому является выступление главы Регионального объединения еврейских религиозных общин Санкт-Петербурга Раши Рабаева. Ничтоже сумняще, он заявил, что евреи имеют определенные права на чеченскую территорию:
- Для Сулеймана Асламбекова. Если, возможно общение с вами, через Е-мэйл.
- Буду рад вашему письму, на этот э-адрес.
Пройдут каких-то три тысячи лет, и бывшие хозяева того региона исчезнут словно вода уходящая безвозвратно в рыхлую, песчаную почву и тому причиной будут бесчисленные войны, миграции, ассимиляция и т.д.
В промежутках времён:
Во все времена, границы поселения и проживания нахских племён на Кавказе, условно определялись естественными признаками (хребты, реки, водоёмы и т.д.), которые могли изменяться в зависимости от глобальных миграционных и прочих процессов.
Читайте также: