Школа сочинение на чеченском

Обновлено: 05.07.2024

Вайн къоман дахарехь даздеш долчу денойх уггар деза дерг а, вайн къоман уггар а сийлахьчу денойх дерг а Нохчийн меттан де ду. Иза даздо вай х1ора шарахь оханан беттан 25-чу дийнахь. Мотт – вайн дахаран ца хилча йиш йоцу г1ирс бу. Нохчийн мотт- вайн къоман а, х1ора нохчичун а дахаран хазна ю.
Бевзаш болчу оьрсийн яздархоша, поэташа, кхечу къаьмнийн а цхьаьна, 1илманчаша хестийна вайн къоман мотт, и хесто хьакъ болу дела. Эвлаяаша а, динан дайша а, бусалба дин даржочу муьрехь, цу динан бакъо а, нийсо а юьйцуш, нохчийн маттахь бина нахана шайн хьехамаш.
Нохчийн Республикин Конституци т1ехь билгалдаьккхина ду нохчийн мотт а, оьрсийн мотт а, цхьатерра бакъонаш а йолуш, пачхьалкхан мотт бу, аьлла. Стага, шен къоман мотт и безаш велахь, лоруш велахь, шен мотт бийца хууш велахь, шен къам ша ларар а, цу къоман яхь йолуш волу стаг ша хилар а гойту. Нохчийн меттан говзанча вара Нохчийн Республикин хьалхара Президент хилла волу, Россин Турпалхо Кадыров Ахьмад-Хьаьжа. Нохчийн мотт а буьйцуш, кхетийра цо вайн нохчийн къам т1еман къизачу шерашкахь, нийса некъ вайн къомана гойтуш. Иштта, нохчийн матте шен ден хилла боллу ларам болуш, меттан сий-пусар деш, схьавог1уш ву Нохчийн Республикин Куьйгалхо волу, Россин Турпалхо Кадыров Рамзан.
Х1ора доьзалехь нохчийн мотт бийцаре терра бен, цуьнан сий-пусар даре терра бен, вайн къоман г1иллакхаш, 1адаташ, оьздангалла, халкъан ламасташ, къоман истори ларлур яц вайга. Эзарнаш шерашкахь вайн мотт а ларбеш, цунах дозалла а деш, и бийца а буьйцуш хилла болчу вай дайшна, наношна, нохчийн 1илманчашна, яздархошна, динан дайшна хьалха доккхачу декхарийлахь ду вай тахана, вешан мотт а болуш, нохчийн къам хиларна. Къоман дахарехь хала мур т1ех1оьттича, вайн къам цу халонашка, баланашка эша ца дайтинарг вайн мотт бу.
Дуьне мел лаьтта, вайн къоман хаза г1иллакхаш массо а къаьмнашна довзуьйтуш, кхуьуш, хазлуш, доттаг1аллин, гергарлонийн, уьйрийн мотт хилла, бехийла вайн нохчийн мотт!
А. Султанов

сочинени ненан мотт

Ответы:

ДАЙДЖЕСТ ПРЕССЫ:
Я.С. Чемирзаева
Хьайн ненан мотт хаахь,
Ас дозалла до хьох…
Билал Саидов
Ненан мотт мехала хазна ю халкъан дахарехь. Боккха ницкъ бу цуьнан адамийн кхетам кхиорехь. Шийлачу дийнахь кхеттачу малхо дохдо дуьне санна, дог дохдо ненан маттахь аьллачу дашо. Мел дийцича а, дийцина ца валлал дукха довха дешнаш ду ненан маттах ала. Муьлххачу хенахь а, муьлххачу дахаран муьрехь а адамашна, къаьсттина т1екхуьучу т1аьхьенна, шайл хьалха гулдина хаарш оьшу. Дукхахьолахь и хаарш, хаарех пайдаэцар, оьшучу барамехь лелор кхочушдо хьехаран а, 1аморан а маьхькамашкахь, ишколашкахь. Цу маьхькамашкахь и инзаре а, чолхе а хаарш, 1илманан баххаш т1ехь дешархошна д1алуш, хьоьхуш къахьоьгуш ву хьехархо. Заманан денна хийцалуш лаьттачу хьелашка хьаьжжина, Нохчийн Республикин Дешаран Минисерствос т1е а эцна, ч1аг1йина йолу керлачу программаша вайна, хьехархошна т1е декхар дуьллу ишколехь ненан мотт а, ненан меттан литература хьехаран г1уллакхаш кхин а тодан, лакхарчу т1ег1ан т1е даха а. Дешаран декъехь хуьлуш мел бакхий хийцамаш белахь а, хаарш д1адаларан а, т1еэцаран а, т1екхуьу чкъор кхетош-кхиоран кеп урок хилаза ца йолу. Ткъа таханлерачу дийнахь пачхьалкхан т1едахкаршца ламасталлин йолчу урокан кеп хийцина, керлачу лехамашца д1аяхьа еза. Методика хийца еза, цу юккъе керла технологиш ялош. Хьехархочо урокана х1отточу 1алашонах, хоржучу коьчалх, нийса билгалдинчу методически некъех дозуш хуьлу цуьнан жам1аш а, 1аморан а, кхетош-кхиоран дикалла а.
Х1инцалера урокаш къаьсташ ю вовшахтохаран кепаш тайп-тайпана хиларца: семинараш, лекцеш, ловзарш, конференцеш и д1. кх. а. Кхузахь а цхьацца кхачамбацарш хила тарло: билгалйинчу темин 1алашоне кхачарехь долу хаарш къасто цахаар, урокийн цхьацца долчу дакъошка тидам тоъал цахилар, дешархой дешарна т1еберзон хьелаш цакхоллар, урокан кхетош-кхиоран дакъа тидаме цалацар. Ткъа таханалерачу дийнахь, х1ора дешархо тидаме а лоцуш, урокашна т1ехьажам хила беза. Х1инцалерачу урокан кеп билгалйийриг ду: хаарш даларан декъехь дан дезарг билгалдаккхар, дешархошна тоъал хаарш далар, тайп-тайпана болхбаран кепаш йовзийтар; 1амош долчуьнан чулацамца йог1у кепаш а, некъаш а харжар, дешрхошна кхачаме хаарш луш долу болх вовшахтохар, дагалаьцнарг кхиамца, дика жам1аш долуш чекхдериг хиларан тоьшалла а луш; ненан матте, 1амабаре лаам кхуллу 1аморан кепаш харжар.
Урокехь дешархоша дечун нийса мах хадо хаар, муьлхачу жам1ашка сатийса йиш ю урокан юьхьехь д1ахаийтар; болх бан дог доуьйту хьелаш хилийта хьовсар, кху кепара юкъаметтигаш шайца йолу – хьехархо-дешархо, дешархо-дешархо, дешархо-хьехархо. Тахана хьехархо вац гуттар а дешархошна дийца дезарг. Дешархой бу шайна хьалха лаьттачу хаттаршна жоьпаш лохуш, лехамийн новкъахь алссам къахьега дезаш. Вайн, хьехархойн декхар – уьш цу новкъа бахар, цаьрга шайн хаарш гулдайтар. Цхьана низамехь теманашца нисйинчу урокаша таро ло, х1ора темина хаттар къасто, цу темина йог1учу урокийн тайпанаш харжа, уьш вовшашца йоза. Урок вовшах тухуш билгалдан деза: урокехь кхочушдан деза 1аморан а, кхетош-кхиоран а декхарш; дешархошна хаа деза, муьлхачу жам1ашка дог даха йиш ю, муьлхачу лакхене кхача йиш ю; керла тема йовзар халонга дерзон тарлуш хилар; йийцаре еш йолчу материалаца дог1у методически некъаш; 1аморехь оьшуш болу г1ирсаш; ц1ахь бечу белхан чулацам, барам, кхочушбаран кепаш. Урокан кеп хоржуш тидаме эца деза дешархойн хаарш. Ледара а, дика а доьшуш болу дешархой саццаза тидамехь латторо аьтто бийр бу сатийсинчу жам1ашка кхачарехь. Тайп-тайпанчу белхийн кепех пайдаоьцуш вовшахтоьхначу уроко г1о дийр ду эвсаре а, пайде а хин йолчу кепара урокан хенах пайдаэца, дешархоша ц1ахь дечу дешаран барам харжа а.
Уьш хила тарло: урок-тобанашкахь болх бар; урок-1аморан дарс; урок-кхетор; урок-гайтам; урок-проектни хьесапаш кхочушдар; урок-талламаш бар. Иштта д1ахьош болчу балхо кхачаво х1инцалерачу лехамашка, кхиадо юкъара дешаран дараш а, хаарш а (УУД). Кху кепара болх баро г1о до хьехаран шайн зеделла ц1ераш, технологин кепаш юкъаяло: кхиош-1аморан, могашалла ларъяран, информационно-коммуникационни, 1оттабаккхаман-диалогин, дешаран проектированин, интерактивни технологеш и. кх. д1. Нохчийн меттан хьехархошна царех пайдаэца хало ду, х1унда аьлча т1ехьажа г1ирс бац, интернет чохь а нохчийн маттахь хаамаш к1еззиг бу. Делахь а, массо хьехархо лехамехь хила веза, массо аг1ор керлачунна т1екхиа г1ерташ. 1оттабаккхаман-диалоган технологех ю кейс-технологи. Хьехархочо ша проблемни хьал а кхуллуш, иза кхочушдаран некъ лахар, гайтар. Масала: хьехархочо жима дийцар деша доладо дешархошна, царна уггар хазделлачу меттехь соцунг1а а йой, т1едиллар до царна, аш муха чекхдоккхур дара и дийцар шаьш хилча цуьнан автор. И тайпа болх д1абахьа мегар ду дешархой шина тобане бекъна, х1ора тобано шен дийцаран чаккхенан кеп юьйцуш. Цул т1аьхь хьехархочо деригге а дийцар д1адоьшу. Кейс-технологин методаш дукхахьолахь хаарш сов дахарна т1ехьажийна йоцуш, дешархойн ладог1аран, дийцаран корматалла айъярна т1е тидам бахийтина ю. Урокашкахь таро хуьлу, хьехархочуьна дешархойн мотт бийцаран говзалла лакхаяккха. Проблемни хьал кхоллар а, оьшург лахархьама дешархошка шайга болх байтар а вовшахтухуш, цу шина некъах пайдаэцар гуш ма-хиллара, керланиг гучудалар иза бакъдарца нисло: цкъа хьалха хьехархочо ойлаяран а, бакъдаран кеп гойту, шолг1а – дешархоша шаьш я хьехархочун г1оьнца бакъдо, т1еч1аг1деш цхьаьна бакъдо. Ненан мотт 1амош, коьрта тидам т1ебахийта беза 1амор шардеш, ч1аг1деш г1о дечу тайп-тайпанчу шардаршна. Х1унда аьлча, цкъа делахь, орфографически, пунктуационни къамелан хаамаш караберзорна г1о деш хиларна а, шозлаг1а делахь, 1амош йолу грамматически материалаш дешархошна дика йовза аьтто цара беш хиларна а.
Хаарш талларан технологех ю тестови технологи. Цуьнан коьрта 1алашо ю, дешархойн хаарш толлуш, х1ораннан ша-шеца беш болу болх кхин д1а а тобар. Тестировани д1аяхьаро ч1ог1а г1о до дешархошнан 1амийнарг т1еч1аг1деш а, хьалха 1амийначунна таллам беш а, керла тема йовзуьйтуш а. Дукхахьолахь тесташца болх бечу хенахь гучудолу дешархойн хааршкахь долу кхачамбацарш. Критически ойлаяр кхиоран технологих ю синквейн. Синквейн – иза пхеа мог1анах лаьтта, къастамечу кепаца язйинчу, жимачу байтан кеп ю. Стенна оьшу синквейн:
1. Дешнийн т1аьхьало хьалаюзу.
2. Боцца чулацам схьабийцарна кечво.
3. Коьртаниг каро 1амаво.
4. Жимчу ханна кхоллархо хила таро ло.
5. Дукхахьолахь и кхочушхуьлу.
Кхузахь вайна го, синквейн язъешволчунна хаа деза, къамелан дакъош къасто, предложени х1отто, хьалхарчу дашца маь1ница дог1уш дош дало. Цу дерригено вайна таро ло, дешархойн дозуш долу къамел кхио, церан дешнийн х1онс мелла алссам яккха. Ткъа иза вай кхочушдан деза х1ора урокехь, муьлхха а тема 1амош. Коьртачарех ду, х1инцалерачу урокашкахь рефлексин муьрехь тайп-тайпана белхаш бар: йоццачу ханна дешархоша эссе язъяр, синквейн язъяр, шена хетарг алар, яцйина предложени т1еюзар, ша диллинчу суьртехь шен ойла гайтар. Иштта бечу белхаша, къасттина ненан мотт хьехарехь, дешархой вовшашца хьасене хуьлуьйту, шен накъостан ойла хийра ца хета, ша бинчу а, шен накъосташа бинчу а белхийн нийса мах хадо 1ема, шен ойла йийцаре йилла 1ема, кхечуьнга ладог1а 1ема. Цул сов, дешархой 1ема шаьш а, кхечара бечу белхан нийса хьесап дан а, информационни хаамаш язбан а, конспекташ х1итто а. Керлачу технологишца бан безаш болу болх х1инца а кхачо йолуш бац, цунах лаьцна дуккха а дийца дезар ду, 1ама дезар ду, шена хуург къоначу хьехархочуьнга д1адала дезар ду. Ненан мотт хьоьхучу муьлххачу хьехархочун болх т1ехьажийна бу т1екхуьу къона т1аьхье дайн ламасташца, къоман г1иллакх-оьздангаллица, иман долуш хилийтарна.
Х1инцлерачу ненан меттан урокашкахь хьехархочун коьрта ши декхар ду аьлла хета суна: ненан матте дешархойн безам кхоллар; биллина ненан мотт цаьрга бийцитар. Дешаран декъехь ненан маттахь хьехар деккъа кхетар сов хилийтарна эшна 1аш дац. Цуьнан марзонца, и безаш кхиина волу дешархо, дешна ваьллачул т1аьхьа и бийца хууш а, лууш а хила веза. И бийца хууш а, лууш а хилча бен цо и буьйцур бац. Бийцича бен и кхуьур бац, бехар а бац, т1ахьене д1акховдо ненан мотт хир бац.
Вайн нохчийн мотт, яхь, г1иллакх, оьздангалла юха денъярехь, вайн къам ч1аг1дарехь къахьоьгуш волчу Нохчийн Республикин куьйгалхочунна Кадыров Рамзанна а, нохчийн меттан сий-пусар деш, и мотт безаш, шен ницкъ ца кхоош иза берашна 1амош волчу массо а хьехархочунна, даггара баркалла ала лаьа. Ненан мотт кхио а, цуьнан сий-пусар дан а, дайх дисина оьзда г1иллакхаш лардан а Дала хьекъал а, хьуьнар а, могашалла а лойла вайна.
Источник:: журнал “Нана”

“Доьзал” дешан маь1 на дан г1 оьртича, гучудолу иза “доь” бохучу орамах хилар. “Доь шен маь1 ница “х1 у” дашна гергахь ду. Нохчийн маттахь иза дисна х1 окху тайпанчу аларшкахь: “доь доцуш вайна”, “доьза вайна”. И бохург цхьа а лар а йоцуш, т1 аьхьадисина цхьа цуьрриг х1 ума а доцуш стаг вар ду. Доьзал – и доь (х1 у) хилар, доь долор ду.
Доьзал – иза боьрший, стей ши адам дино а, шен къоман 1 адато а ма бохху, цхьаьна даха а, шайн т1 аьхье йоло а вовшахкхетар ду. Нохчийн 1 адатехь доьзал да-нана, бераш хилла ца 1 а. Доьзал – иза да, нана, бераш, церан деда, денана, дейижарий, девежарий, цаьрца цхьаьна тховк1 елахь, я кертахь 1 аш болу чоьхьара кхин гергара нах а бу. Доьзалал шуьйра кхетам бу “цхьана ц1 ийнан нах бохург. Цо чулоцу цхьана дех схьабевлла шича-маьхчаллехь болу гергара нах.
Доьзал, массо а декъашхо меттахь волуш, буьззина а, я буьззина боцуш а (т1 ера да, я нана д1 аяьлла; я ший а д1 адаьлла гергарчу стага дола деш) хила тарло. Бакъду, доьзал алар нийса хир ду, нагахь цхьаьна дехачу адамийн, ц1 ийца гергарло хилла ца 1 аш, оьздангаллин мехаллех болу кхетамаш цхьатера а, вовшашна юккъехь сий-ларам а хилахь.
Доьзал кхоллар а, иза кхетош-кхиор а стагана дахарехь т1 ех1 уьттучу зерех уггаре коьртачарах цхьаъ ду, х1 унда аьлча, Дала боху Шен Сийлахьчу Къуръанчохь, Ша адаме хаттам бийр болуш кхо х1 ума ду: адамах шех а (цо лелийнчух, дийдинчух …) , цуьнан доьзалх а, цуьнан даьхнех а. Цундела шен доьзал дас, я нанас охьатасар, я к1 езиг х1 ума бахьанехь вовшах а къаьстина, шайн берийн дахар дакъаздаккхар доккха къа ду.
Доьзал – иза шина аг1 ор долу жоьпалла ду: денненан берашна хьалха, берийн дений-нанний хьалха. Lен-ненан жоьпалла хьалххехь д1 адолало, бер дуьненчу даларца. Оцу дийнахь дуьйyа д1 адоло дезаш ду иза кхетош-кхиор. Бераца доьзна цхьа а х1 ума а дац к1 езиг. Цундела бен а доцуш хьежа мегар дад оцу г1 уллакхе.
Бер дуьненчу даьлча, цунна ц1 е тиллар т1 едужу дена, нагахь дийна велахь дедена а. Ц1 е тилларх лаьцна цхьа стихотворени ю Дикаев Мохьмадан. Цу т1 ехь винчу к1 антана ц1 ераш къестош ден доттаг1 ий бохкуш, цхьана воккхачу стага олу:

Цхьана а деших, ахчанах эца а, терзанца оза а йиш йоцу хазна ю ненан мотт. Дуьненан къаьмнех вай къасториг а, вайх къам дийриг а – иза нохчийн мотт бу. Цунах доьзна ду вовшийн уьйраш, гергарло, хазахетар, халахетар, халкъан сий, къонахчун яхь, адамаллин хьекъал, кхетам…

Мотт вай лар ца бахь, цуьнан сий ца дахь, вайн къоман сий а дужур ду. Ненан мотт хIора къоман а, хIора халкъан а культурин бух хиларе терра, иза мелла а кIорггера дика Iамор вайн хIоранна а декхар ду. Оцу хьокъехь нийса яздина ненан маттах лаьцна яздархочо К.Паустовскийс хIара дешнаш: «ХIора стеган а шен маттаца йолчу юкъаметтиге хьаьжжина, цуьнан культурин барам къастийна ца Iаш, цуьнан граждански мехалла кхоччуш нийса къасто мегар ду. Шен махке бакъ болу безам хила йиш яц матте безам боцуш. Муьлхачу а къоман коьрта билгало а, къам шен амалх, гIиллакхех, эхь-бехках, Iадатех ца долуьйту мокхазан чIагIо а ю мотт. Цунах херделла адам, лакхахь хьахийначу сийлаллех хер ца луш ца дуьсу. Ткъа мотт бицбинчо шен кхерч, ша схьаваьлла бух, дайн мохк бицбо. Цунна шен селханлера де а, кханенга боьду некъ а ца хаьа. Цундела ларамаза дац вай тахна дуьйна Iадаташ, эхь-бехк, ийман меттахIоттор ненан мотт кхиорна, марзбарна тIера дIадоло деза бахар а. ГIиллакх, оьздангалла, юьхь-яхь йовзуьйту цхьаъ бен боцу гIирс бу иза.

Царех коьртаниг – дешар, Iилма ду. Дешаро, Iилмано къоман хьекъал, кхетам кIаргбо, шарбо, къоман эзарнаш шерашкахь кхоьллина, гулдина диканиг, пайдениг, оьзданиг, хазаниг, Iилма, истори, мотт, культура, говзаллаш тIаьхьарчу тIаьхьенашка дIалуш ларйо, кхин тIе а кхиайо, дуьне довзуьйту, дахарна Iамадо. Вайн къомана тахана а, кхана а гуттаренна а оьшург ши Iилма ду – къам ийманехь кхио бусалба динан Iилма а, къоман дахар кхолла – дуьне нан Iилма а.

Дуьненан Iилма ца Iамийча, вайн къомана дуьне а девзар дац, шен дахар кхолла а хуур дац. Хьехархочо урок дIахьош, хуьлийла и нохчийн меттан я литературин урок, цунна хаа деза гуттар а ша кхочушдан дезаш долу декхар: иза доьзна ду вайн меттан сийлалла, хазалла, культурин мехалла йовзийтарх. ХIара дерриге а дуьне дуьзна ду Делан къинхетамах. Дала къинхетам бо ша мел кхоьллинчу хIумнах: адамах, Iаламах. Дала лардойла вай шен къинхетам боцуш дисарх. Мах хадо йиш йоцуш деза ду Кунта-Хьажас аьлла дешнаш, цо бина кхетам а: – Ас диъ хIума дуьйцур ду шуна, аьлла цо. Царах шиъ аша дицдан дезаш ду, ткъа важа шиъ гуттар а дагахь латто дезаш ду. Шаьш нахана дина дика дицделаш; иза аша дийцахь, и динера аьлла, Делера ял хир яц шуна. Шайна наха дина вон а дицделаш; иза дицдарца шу цунна генадовлу, иза шух дIакъаьста. Ткъа цкъа а диц ца деш, аш дагахь латто деза ши хIума: вай дала дезаш хилар а, Далла дуьхьал хIитта дезаш хилар а ду.

Хаьий теша вайна и Дала делла ни1мат 1алашдан а, лардан а?

Кху доккхачу дуьненахь бац аьлла хета суна адамийн маттах ненан мотт олуш. Амма олу иза нохчийн маттах.

Сан доьзалехь даима бара бекаш нохчийн мотт. Нанас башха ч1ог1а доцучу озаца буьйцура и мотт, делахь а цо меллаша аьлларг дагах а кхеташ дешнаш хуьлура.

Со школе яхча евзира суна меттан к1оргалла. Нохчийн маттахь дийцарш, туьйранаш, иллеш, х1етал-металш, чехкааларш. Хиира нохчийн мотт иза бух боцу х1орд буйла. Доггах безаш т1еийцира аса нохчийн мотт 1амор.

Нохчийн маттахь дуьххьара туьйра сайна хезча, со инзаръяьлла, буьйсанна наб ца кхеташ 1ийра. Наб кхетча, сан г1енаш чохь дара Алхаст а, Маьлха-Аьзни а. Х1етахь дуьйна сан шолг1а ц1а а хилла д1ах1оьттира библиотека. Цу хенахь со кхоалг1ачу классехь яра.

Лакхарчу классашкахь суна вевзира Бадуев С., цуьнан Бешто а, Бусана а. Цара шовданна йистехь балхийна безам. Ма хаза, аьхначу дешнашца дуьйцура Бештос Бусанига шен дагара. Муха хир бара сан эсала нохчийн мотт и дагардийцар доцуш.

Ас х1ара мог1анаш яздочу хенахь дерриге дуьнен т1ера къаьмнаш баланехь долу хан ю, ун даьржина хан ю. Амма со теша вайн нохчийн халкъ цу баланех чекхдер ду, нохчийн маттахь иллеш декар ду, маьждигаш чохь бусулба нах гуллур бу (Дала мукъалахь!).

Юха а ас боху, ду-кх и нохчийн мотт дог1а, дуьненан моссо не1 йоьллу дог1а. И дог1а луш ду-кх х1ора стагана и дуьнен чу волучу дийнахь. Йоьллу-кх цу дог1ана массо не1, адамийн деган не1 а.

— Вайга весет санна дека бевзаш болчу нохчийн поэтийн дешнаш.

-Варийлаш, меттан сий делаш, варийлаш, шайн мотт биц ма белаш, варийлаш, шайн кхерчийн дай хилалаш боху цара вайга х1оранга а.

Мотт адамийн дахаран хазна ю. Иза адамаш массо а аг1ор вовшех кхетош болу Дала вайна белла тамашийна г1ирс бу.

Дуккха а ду дуьненахь меттанаш, ткъа царна юкъахь шен меттиг д1алоцуш, къаьсташ вайн нохчийн мотт бу.

Вайн мотт г1иллакхе а, оьзда а бу, мерза а бу. Иза къоман са, адамаллин куьзга а ду. Мотт вай лар ца бахь, цуьнан сий ца дахь, вайн къоман сий а дужур ду. Цундела вайна беза, вай 1амабо вешан нохчийн мотт.

Мотт д1абаьлча халкъан тезет, ловзар-синкъерам, дика-вон д1адолу. Уьш д1адевллачу халкъах халкъ ала йиш яц. Вайн халкъах, вайна кхане а йолуш, халкъ хила лаахь, уггар хьалха нохчийн мотт, олуш махиллара, баьрчче баккха беза вай. Шен мотт ца безачунна шен къам а, мохк а безар бац.

Акха яр санна и ца баьлла бацалахь,

Боьжна бац стиглара, эцна бац базарахь.

Цхьаьнггера юхалург баьккхина бацара,

Кхоьллина хилла и вайн дайшна азаллехь.

Ас лору дуьненахь мел долу меттанаш,

Нохчийн мотт даима сан оьзда дозалла

1ожаллин цамгаро д1алаьцна меттахь 1аш

Цу маттахь дийр ду ас весет а доьзале…

Муха хир ву дуьненахь уггаре а сийлахьчу Ненан мотт цабезарг и бийца цалуург, и къен хетарг.

Мел халахеташ делахь а, ишттанаш а нисло вайна юкъахь. Цхьаццаволчо дозаллица къамел до, шена ненан маттахь еша а, яздан а ца хаьа, бохуш.

Ткъа дуьненахь а воккхачу оьрсийн яздархочо Л.Н.Толстойс аьлла хилла:

Ненан мотт…Доккха маь1на лоцу оцу шина дашо шайна чу.

Вай дайшкара схьадеъна вай хаза г1иллакхаш, оьздангалла, ийман.

Ткъа и шадерриг д1акхехьа оьшург бу ненан мотт. Ненан мотт ларбеш ца хилча, цуьнан сий деш ца хилча, къам д1адолу.

Тахана вай ойла ца йо вай дечу къамелан, олучу дешан. Ларамза вайн багара дуьйла маьттаза дешнаш, дашца чов йо вай ваьшна уллорчунна.

Поэзехь а тидам боцуш ца дисна и санна долу дош.

1. Ахь тхуна оьг1азлой, харцдерггий деъча,

Мел сийсаз бу-кх хьо, адаман мотт!

Ахь тхуна деган и к1езгалла еъча,

Адамашна, лаьттана ца безаш бу хьо,

Наь1алте хуьлда хьо, сийсаза мотт!

2. Ахь тхуна дикалла, нийсо а еъча,

Мел хьоле бу-кха хьо, адаман мотт!

Вайн дегнийн ц1оналла ахь тхуна елча,

Казбекан баххьаш а ахь лалор дара,

Вай олу Даймохк-Нана.

Нана санна, Даймохк беза вайна, цунах девлча тоха са а доцуш. Иштта шен нене, Даймахке санна, хила беза ненан матте болу безам а.

Оьрсийн яздархочо Паустовскийс 1аламат хьекъале а, нийса а аьлла ненан маттах лаьцна ша яздина башха дешнаш:

«Шен ненан мотт халкъо,

Сий ойбуш 1алашбахь,

Цу халкъан парг1ато

— Везачу Дала ницкъ, хьекъал лойла вайна нийсачу новкъа, шуьйра г1улчаш йохуш, Нохчийн меттан сий-ларам ойбуш, д1адаха.

Номер материала: ДБ-704124

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Лучшие сочинение на чеченском языке

Муниципальни бюджетни дешаран хьукмат

Язйинарг 10-чу классера дешархо:

Алдаман Асланбекан Марьям

Мотт адамийн дахаран хазна ю. Иза адамаш массо а аг1ор вовшех кхетош болу Дала вайна белла тамашийна г1ирс бу.

Дуккха а ду дуьненахь меттанаш, ткъа царна юкъахь шен меттиг д1алоцуш, къаьсташ вайн нохчийн мотт бу.

Акха яр санна и ца баьлла бацалахь,

Боьжна бац стиглара, эцна бац базарахь.

Цхьаьнггера юхалург баьккхина бацара,

Кхоьллина хилла и вайн дайшна азаллехь.

Ас лору дуьненахь мел долу меттанаш,

Нохчийн мотт даима сан оьзда дозалла

1ожаллин цамгаро д1алаьцна меттахь 1аш

Цу маттахь дийр ду ас весет а доьзале…

Муха хир ву дуьненахь уггаре а сийлахьчу Ненан мотт цабезарг и бийца цалуург, и къен хетарг.

Ткъа дуьненахь а воккхачу оьрсийн яздархочо Л.Н.Толстойс аьлла хилла:

Ненан мотт…Доккха маь1на лоцу оцу шина дашо шайна чу.

Вай дайшкара схьадеъна вай хаза г1иллакхаш, оьздангалла, ийман.

Поэзехь а тидам боцуш ца дисна и санна долу дош.

1. Ахь тхуна оьг1азлой, харцдерггий деъча,

Мел сийсаз бу-кх хьо, адаман мотт!

Ахь тхуна деган и к1езгалла еъча,

Адамашна, лаьттана ца безаш бу хьо,

Наь1алте хуьлда хьо, сийсаза мотт!

2. Ахь тхуна дикалла, нийсо а еъча,

Мел хьоле бу-кха хьо, адаман мотт!

Вайн дегнийн ц1оналла ахь тхуна елча,

Казбекан баххьаш а ахь лалор дара,

Вай олу Даймохк-Нана.

Оьрсийн яздархочо Паустовскийс 1аламат хьекъале а, нийса а аьлла ненан маттах лаьцна ша яздина башха дешнаш:

«Шен ненан мотт халкъо,

Сий ойбуш 1алашбахь,

Цу халкъан парг1ато

1алашо: суьрта т1ехь гуш долчуш, шайна зеделлачух пайда а оьцуш,хаттарийн г1оьнца дийцар х1отто 1амор, текстан бакъонаш ларъеш, и д1аяздан 1амор.

Юкъара дешаран ардам (УУД):

Предметни: 1емар ду хаттарийн г1оьнца жима дийцар х1отто, текстан бакъонаш ларъеш и д1аяздан.

Регулятивни: хьехархочун г1оьнца урокан коьрта 1алашо билгалъяккха хуур ду; шайн белхан мах хадо хуур ду.

Коммуникативни: 1емар ду хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала; хуур ду 1аламах, дикачу г1уллакхах лаьцна ала дика дешнаш къасто.

Х1ума довзаран: х1ума довзар, ойлаяр алсамдер ду.

Личностни: 1алам дукха дезар, пайдениг дан лаам кхуьур бу дешархойн.

II . Дешархойн хьалхалера хаарш жигарадахар.

1.Ц1ера болх таллар.

Упражнени № 386, аг1о 187-188.

III . Хетачу аг1ор 1алашонаш х1иттор.Уьш кхочушъян некъаш билгалдахар.

1. Упражнени № 384, аг1о 187.

-Д1аелла учебникан 187-г1а аг1о.

-Д1адеша т1едиллар. Муха кхочушъян еза упражнени? (Дийцар х1отто деза).

-Вай тахана жима сочинении язйийр ю суьрта т1ехь гуш долчух лаьцна.

IV . Сочинении язъян кечам бар.

1. Суьртах лаьцна къамел дар.

-Шеран муьлха хан ю? (Б1аьсте).

-Муха ду де? (Де ду хаза).

-Суьрта т1ехь болчарна ц1ераш тахка.

-Хьанна хиира иза? (Иза хиира Юсупна, Мохьмадна).

-Цаьршинна хун лиира? (Цаьршинна лира Дудина г1о дан).

-Х1ун еара Юсупа? (Юсупа бел еара).

-Х1ун дира цо? (Цо оьрнаш дехира).

-Х1ун еара Моьхьмада? (Мохьмада хитухург еара).

-Х1ун дира цо? (Цо синтарш оьрнаш чу а дохкуш, царна хи туьйхира).

-Х1унда дихкира цу шимма синтарш д1а? (Шина к1анта синтарш д1адихкира, уьш кег ца далийта).

-Мила кхечира цаьршинна т1е? (Цаьршинна т1е кхечира воккха стаг).

-Стенна оьшу синтарш? (Синтарш даккхий хир ду. Цара 1индаг1 латтор ду. Даккхийчу дитташа стоьмаш ло. Уьш ч1ог1а пайде бу).

-Пайде я зуламе г1уллакх ду шина к1анта динарг? (Шина к1анта динарг пайде г1уллакх ду).

-Муха хетар ву ши к1ант нахана?(Наха и ши к1ант дика ву бохуш вуьйцур ву).

2. Сочиненин х1оттам билгалбаккхар.

-Муьлха текст хир ю иза? (Текст-дийцар).

-Муьлха йолор ю вай сочинени? (1аламах лаьцна дуьйцуш).

-Х1ун ц1е туьллур ю вай цунна?

-Муьлханиг хир ду коьрта дакъа? (Шина к1анта деш долчу дикачу г1уллакхах лаьцна. Дитташ бечу пайданах лаьцна).

-Х1ун ц1е туьллур ю аша цунна?

-Муха ерзор ю аша сочинени? (Шина к1анта динчух лаьцна тхайна хетарг яздийр ду).

Долор. 1. Б1аьстенан де.

3. Диттах болу пайда.

Дерзор. 4. Дика г1уллакх нахана диц ца ло.

-Маса дакъа хир ду вайн текстан?Муха билгалдоккху х1ора дакъа?.

V . Сада1аран миноташ.

(Дешархоша оцу темина шайна лаахь, шайна хетачу кепара язъян мега сочинени).

(Дешархоша д1айоьшу шайн сочиненеш. Шаьш мах хадабо церан).

-Х1ун керланиг 1еми шуна тахана?

1. Упражнени № 386, аг1о 187.

Номер материала: ДБ-1162431

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Подарочные сертификаты

Чеченский язык в школьном обучении имеет длительную историю. В различные периоды развития общеобразовательной школы родной язык служил языком обучения или являлся предметом преподавания. Первые учебные книги на чеченском языке, в том числе и для обучения грамоте, создавались на основе арабской графики, которая использовалась в Чечне по крайней мере с XVI века.

Теоретически обоснованная и практически проверенная идея выдающегося ученого ХIХ века о том, что первоначальное обучение детей в горских школах должно осуществляться на родном языке и только после того, как ребенок научится свободно выражать свои мысли на родном можно приступать к обучению на втором языке актуальна во все времена. Создание П.К. Усларом первой научной грамматики чеченского языка и первого чеченского букваря, автором-составителем которого является Кеди Досов, и успешное использование его для обучения родной грамоте явилось значительным событием в общественно-педагогической жизни Чечни XIX века.

Нет сведений об использовании чеченского букваря И. Бартоломея в учебных целях, да и среди специалистов он не пользовался успехом.

В дальнейшем, с середины 60-х годов и в 70 годы XIX в Чечне открываются аульные школы, создававшиеся на средства сельских общин. Такие школы существовали в селениях Гехи, Шали, Нижний Наур, Итум-Кали и др. Обучение в них велось на родном и русском языках. Хотя в связи с изменением государственной национально-образовательной политики царской России происходило постепенное увеличение образовательного пространства русского языка и сужалось поле родного языка, все же обучение на местных языках не отменялось. В младших классах преподавание постоянно осуществлялось на родном языке.

Начиная примерно с 16 века в Чечне возникают мусульманские школы (хьуьжарш), впоследствии такие школы функционировали во всех крупных селениях. В них изучались богословские науки, преподавание велось на арабском и чеченском языках. Особое внимание уделялось переводу текстов с арабского языка на чеченский.

Новый этап в развитии национальной школы начался в 20-е годы ХХ столетия с установлением советской власти. В 1921 году в Чеченском округе Горской АССР открыто 85 школ I ступени и несколько школ II ступени, в которых обучались свыше 2000 учащихся. Обучение проводилось на чеченском языке. Письменность была традиционная, на основе арабского алфавита. Чеченская письменность на арабской графической основе просуществовала до 1927 года, когда полностью был завершен перевод письма на латиницу. Переходный период с одной графики на другую определялся продолжительностью в два года, начиная с 1925 года. Для изучения и внедрения новой графики организовывались различные кружки и курсы. Проводилась специальная переподготовка учителей на углубленных занятиях. В течение всего переходного периода газеты печатались с использованием обеих график: арабской и латинской.

Расширялась сеть школ. В 1930 году в стране было введено всеобщее начальное образование. Охват детей школами в Чечне составил 84,5 %. Успешно развивалась семилетняя и средняя школа с преподаванием на чеченском и русском языках, в 1937 году в Чечено-Ингушской АССР их насчитывалось 114.

К разработке учебной литературы привлекались лучшие специалисты: А. Авторханов, С. Бадуев, Х. Яндаров, А. Мациев, А. Хумпаров, М. Исаева, Ш.Тазуев, Ш. Айсханов, Х.Дукузов и др. Создавались учебники оригинальные и переводные: арифметика, география и др. Произведения классиков русской литературы Пушкина, Лермонтова, Крылова, Толстого, Чехова и др. включались в школьные учебники в переводе на чеченский язык. Издавались наглядные средства обучения, был подготовлен географический глобус с надписями на чеченском языке. (Овхадов М.Р. Социолингвистический анализ развития чеченско-русского двуязычия. Назрань, 2007. С. 12.)

С конца 30-х годов позиции родных языков и национальных культур в школьном образовании в СССР начинают ослабевать. Изучению русского языка в национальной школе уделяется особое внимание. Широко проводилась работа по составлению и изданию букварей и других школьных учебников на русском языке для национальных школ.

В 1938 году чеченская письменность, как и письменность народов Северного Кавказа и других регионов, была переведена на русскую графическую основу. За короткий срок, в течение полутора десятка лет, трижды изменилась графическая основа чеченской письменности. Частая смена графики отрицательно сказывалась не только на деятельности образовательных учреждений, но и вызывала серьезные трудности в формировании устойчивой грамотности населения.

В 1944 году чеченские школы были закрыты в связи с упразднением республики и сплошной депортацией ее народов. В последующие 13 лет чеченской школы не существовало. В 1957 году республика была восстановлена, народы возвратились на свои исторические территории. Заработала национальная школа, родной язык функционирует в качестве предмета преподавания. Некоторое время существовали так называемые коренизированные классы, но они вскоре были закрыты. Носителем национального в содержании образования служил лишь единственный компонент ? родной язык, которому в учебном плане отводилось строго ограниченное время, примерно столько же часов, сколько и на изучение иностранного языка. Впоследствии были введены нулевые или подготовительные классы, в которых обучение осуществлялось в основном на родном языке. Задача их заключалась в том, чтобы подготовить учащихся к обучению на русском языке.

Во время проведения реформы образования в 1958 году был принят закон, по которому изучение родного языка и обучение на родном языке в национальных школах считается добровольным. Но ученые считают, что единственный язык, который нельзя изучать добровольно, – это родной язык и обучение детей на родном языке должно быть не добровольным, а обязательным ( Авторханов А.Г. Империя Кремля. Минск – Москва, 1991. С. 81).

В Чечено-Ингушской Республике, как и в других регионах страны, начался активный процесс возрождения полноценной национальной школы. Разрабатывается концепция национальной системы образования республики, в которой предусматривалось, что школа должна обеспечить преемственность многовекового социального, нравственного и культурного опыта народа. Родной язык рассматривался в качестве основы формирования эмоциональной сферы ребенка, развития и воспитания интеллекта, становления творческой личности, его гражданских качеств. Вместе с тем русский язык являлся одним из главных компонентов в национальной школе.

Развертывается работа по учебно-методическому обеспечению возрождающейся национальной школы. Были разработаны учебные планы чеченской школы с 1 по 11 класс, в учебный процесс вводились новые дисциплины: история Чечни, география Чеченской республики (Чечни), вайнахская традиционная культура и этика, основы религии и др. Предполагалось, что изучение этих дисциплин в школе будет осуществляться на чеченском языке. В силу известных исторических причин чеченский язык, как и многие другие языки народов СССР, был лишен возможности иметь развитую научную терминологию. Необходимо было разработать хотя бы первичную терминологическую базу, которая позволила бы преподавать эти и другие науки на родном языке в объеме школы. В связи с этим при Институте проблем образования был создан научно-исследовательский коллектив для работы над терминологией чеченского языка, в который вошли опытные специалисты различных отраслей знаний, объединенные в 12 терминологических секций (математическая, биологическая, физическая, химическая, геолого-географическая и экологическая, психолого-педагогическая, общественно-политическая, лингвистическая, литературоведческая, экономическая, политехническая, ветеринарно-медицинская)

Для разработки программ и учебников по новым школьным дисциплинам были привлечены известные ученые из научно-исследовательских учреждений и вузов республики: С-А.М. Аслаханов, В.А. Асталов, Ш.Б. Ахмадов, А.М. Арсанукаев, М.Х. Багаев, Н.И. Гайворонская, Х.А. Гакаев, Д.Д. Межидов, Т.М. Музаев, Э.Х. Солтаханов, Х.В. Туркаев, С.М. Умархаджиев, А.Л. Устаев, Х.А. Хизриев, Я.У. Эсхаджиев, А.Х. Яндаров и др. В сжатые сроки ими были подготовлены программы, учебники, учебные пособия по чеченскому языку и литературе, истории и географии Чеченской республики (Чечни), основам вайнахской этики, по физическому воспитанию, трудовому обучению, словарь математических терминов на чеченском языке и другие учебные материалы.

Начальная школа (1-4 классы) была переведена на родной язык обучения. И это не было экспериментом, как сегодня некоторые представляют себе, это было началом массового перевода школ республики на чеченский язык обучения. Учебники и учебные пособия по всем предметам школы первой ступени были переведены на родной язык. Для 1-3 классов учебники были изданы и функционировали в школе, для 4 класса ? находились в типографии, на выходе. Но в республике наступили смутные времена, а затем грянула жесточайшая война, в ходе которой были уничтожены не только школы, но и все очаги национальной культуры, включая библиотеки, архивы, музеи. Таким образом, процесс создания национальной школы с чеченским языком обучения был прерван.

После окончания военных действий система образования республики полностью восстановлена, Чеченский язык является предметом преподавания.

В настоящее время чеченский язык присутствует во всех общеобразовательных учреждениях республики в каче6стве предмета преподавания.

В связи с переходом на новые стандарты образования непомерно увеличивается нагрузка на обучающихся в школах с русским неродным языком обучения особенно на первой ступени школьного образования. Использование родного языка в начальной школе в качестве языка обучения снизило бы нагрузку на учащихся и в какой-то мере способствовало бы усилению жизнеспособности языка.

Читайте также: