Оьрсийн нохчийн т1амо вайн махка деанарг сочинение

Обновлено: 30.06.2024

Вайн къоман дахарехь даздеш долчу денойх уггар деза дерг а, вайн къоман уггар а сийлахьчу денойх дерг а Нохчийн меттан де ду. Иза даздо вай х1ора шарахь оханан беттан 25-чу дийнахь. Мотт – вайн дахаран ца хилча йиш йоцу г1ирс бу. Нохчийн мотт- вайн къоман а, х1ора нохчичун а дахаран хазна ю.
Бевзаш болчу оьрсийн яздархоша, поэташа, кхечу къаьмнийн а цхьаьна, 1илманчаша хестийна вайн къоман мотт, и хесто хьакъ болу дела. Эвлаяаша а, динан дайша а, бусалба дин даржочу муьрехь, цу динан бакъо а, нийсо а юьйцуш, нохчийн маттахь бина нахана шайн хьехамаш.
Нохчийн Республикин Конституци т1ехь билгалдаьккхина ду нохчийн мотт а, оьрсийн мотт а, цхьатерра бакъонаш а йолуш, пачхьалкхан мотт бу, аьлла. Стага, шен къоман мотт и безаш велахь, лоруш велахь, шен мотт бийца хууш велахь, шен къам ша ларар а, цу къоман яхь йолуш волу стаг ша хилар а гойту. Нохчийн меттан говзанча вара Нохчийн Республикин хьалхара Президент хилла волу, Россин Турпалхо Кадыров Ахьмад-Хьаьжа. Нохчийн мотт а буьйцуш, кхетийра цо вайн нохчийн къам т1еман къизачу шерашкахь, нийса некъ вайн къомана гойтуш. Иштта, нохчийн матте шен ден хилла боллу ларам болуш, меттан сий-пусар деш, схьавог1уш ву Нохчийн Республикин Куьйгалхо волу, Россин Турпалхо Кадыров Рамзан.
Х1ора доьзалехь нохчийн мотт бийцаре терра бен, цуьнан сий-пусар даре терра бен, вайн къоман г1иллакхаш, 1адаташ, оьздангалла, халкъан ламасташ, къоман истори ларлур яц вайга. Эзарнаш шерашкахь вайн мотт а ларбеш, цунах дозалла а деш, и бийца а буьйцуш хилла болчу вай дайшна, наношна, нохчийн 1илманчашна, яздархошна, динан дайшна хьалха доккхачу декхарийлахь ду вай тахана, вешан мотт а болуш, нохчийн къам хиларна. Къоман дахарехь хала мур т1ех1оьттича, вайн къам цу халонашка, баланашка эша ца дайтинарг вайн мотт бу.
Дуьне мел лаьтта, вайн къоман хаза г1иллакхаш массо а къаьмнашна довзуьйтуш, кхуьуш, хазлуш, доттаг1аллин, гергарлонийн, уьйрийн мотт хилла, бехийла вайн нохчийн мотт!
А. Султанов

сочинени ненан мотт

Ответы:

ДАЙДЖЕСТ ПРЕССЫ:
Я.С. Чемирзаева
Хьайн ненан мотт хаахь,
Ас дозалла до хьох…
Билал Саидов
Ненан мотт мехала хазна ю халкъан дахарехь. Боккха ницкъ бу цуьнан адамийн кхетам кхиорехь. Шийлачу дийнахь кхеттачу малхо дохдо дуьне санна, дог дохдо ненан маттахь аьллачу дашо. Мел дийцича а, дийцина ца валлал дукха довха дешнаш ду ненан маттах ала. Муьлххачу хенахь а, муьлххачу дахаран муьрехь а адамашна, къаьсттина т1екхуьучу т1аьхьенна, шайл хьалха гулдина хаарш оьшу. Дукхахьолахь и хаарш, хаарех пайдаэцар, оьшучу барамехь лелор кхочушдо хьехаран а, 1аморан а маьхькамашкахь, ишколашкахь. Цу маьхькамашкахь и инзаре а, чолхе а хаарш, 1илманан баххаш т1ехь дешархошна д1алуш, хьоьхуш къахьоьгуш ву хьехархо. Заманан денна хийцалуш лаьттачу хьелашка хьаьжжина, Нохчийн Республикин Дешаран Минисерствос т1е а эцна, ч1аг1йина йолу керлачу программаша вайна, хьехархошна т1е декхар дуьллу ишколехь ненан мотт а, ненан меттан литература хьехаран г1уллакхаш кхин а тодан, лакхарчу т1ег1ан т1е даха а. Дешаран декъехь хуьлуш мел бакхий хийцамаш белахь а, хаарш д1адаларан а, т1еэцаран а, т1екхуьу чкъор кхетош-кхиоран кеп урок хилаза ца йолу. Ткъа таханлерачу дийнахь пачхьалкхан т1едахкаршца ламасталлин йолчу урокан кеп хийцина, керлачу лехамашца д1аяхьа еза. Методика хийца еза, цу юккъе керла технологиш ялош. Хьехархочо урокана х1отточу 1алашонах, хоржучу коьчалх, нийса билгалдинчу методически некъех дозуш хуьлу цуьнан жам1аш а, 1аморан а, кхетош-кхиоран дикалла а.
Х1инцалера урокаш къаьсташ ю вовшахтохаран кепаш тайп-тайпана хиларца: семинараш, лекцеш, ловзарш, конференцеш и д1. кх. а. Кхузахь а цхьацца кхачамбацарш хила тарло: билгалйинчу темин 1алашоне кхачарехь долу хаарш къасто цахаар, урокийн цхьацца долчу дакъошка тидам тоъал цахилар, дешархой дешарна т1еберзон хьелаш цакхоллар, урокан кхетош-кхиоран дакъа тидаме цалацар. Ткъа таханалерачу дийнахь, х1ора дешархо тидаме а лоцуш, урокашна т1ехьажам хила беза. Х1инцалерачу урокан кеп билгалйийриг ду: хаарш даларан декъехь дан дезарг билгалдаккхар, дешархошна тоъал хаарш далар, тайп-тайпана болхбаран кепаш йовзийтар; 1амош долчуьнан чулацамца йог1у кепаш а, некъаш а харжар, дешрхошна кхачаме хаарш луш долу болх вовшахтохар, дагалаьцнарг кхиамца, дика жам1аш долуш чекхдериг хиларан тоьшалла а луш; ненан матте, 1амабаре лаам кхуллу 1аморан кепаш харжар.
Урокехь дешархоша дечун нийса мах хадо хаар, муьлхачу жам1ашка сатийса йиш ю урокан юьхьехь д1ахаийтар; болх бан дог доуьйту хьелаш хилийта хьовсар, кху кепара юкъаметтигаш шайца йолу – хьехархо-дешархо, дешархо-дешархо, дешархо-хьехархо. Тахана хьехархо вац гуттар а дешархошна дийца дезарг. Дешархой бу шайна хьалха лаьттачу хаттаршна жоьпаш лохуш, лехамийн новкъахь алссам къахьега дезаш. Вайн, хьехархойн декхар – уьш цу новкъа бахар, цаьрга шайн хаарш гулдайтар. Цхьана низамехь теманашца нисйинчу урокаша таро ло, х1ора темина хаттар къасто, цу темина йог1учу урокийн тайпанаш харжа, уьш вовшашца йоза. Урок вовшах тухуш билгалдан деза: урокехь кхочушдан деза 1аморан а, кхетош-кхиоран а декхарш; дешархошна хаа деза, муьлхачу жам1ашка дог даха йиш ю, муьлхачу лакхене кхача йиш ю; керла тема йовзар халонга дерзон тарлуш хилар; йийцаре еш йолчу материалаца дог1у методически некъаш; 1аморехь оьшуш болу г1ирсаш; ц1ахь бечу белхан чулацам, барам, кхочушбаран кепаш. Урокан кеп хоржуш тидаме эца деза дешархойн хаарш. Ледара а, дика а доьшуш болу дешархой саццаза тидамехь латторо аьтто бийр бу сатийсинчу жам1ашка кхачарехь. Тайп-тайпанчу белхийн кепех пайдаоьцуш вовшахтоьхначу уроко г1о дийр ду эвсаре а, пайде а хин йолчу кепара урокан хенах пайдаэца, дешархоша ц1ахь дечу дешаран барам харжа а.
Уьш хила тарло: урок-тобанашкахь болх бар; урок-1аморан дарс; урок-кхетор; урок-гайтам; урок-проектни хьесапаш кхочушдар; урок-талламаш бар. Иштта д1ахьош болчу балхо кхачаво х1инцалерачу лехамашка, кхиадо юкъара дешаран дараш а, хаарш а (УУД). Кху кепара болх баро г1о до хьехаран шайн зеделла ц1ераш, технологин кепаш юкъаяло: кхиош-1аморан, могашалла ларъяран, информационно-коммуникационни, 1оттабаккхаман-диалогин, дешаран проектированин, интерактивни технологеш и. кх. д1. Нохчийн меттан хьехархошна царех пайдаэца хало ду, х1унда аьлча т1ехьажа г1ирс бац, интернет чохь а нохчийн маттахь хаамаш к1еззиг бу. Делахь а, массо хьехархо лехамехь хила веза, массо аг1ор керлачунна т1екхиа г1ерташ. 1оттабаккхаман-диалоган технологех ю кейс-технологи. Хьехархочо ша проблемни хьал а кхуллуш, иза кхочушдаран некъ лахар, гайтар. Масала: хьехархочо жима дийцар деша доладо дешархошна, царна уггар хазделлачу меттехь соцунг1а а йой, т1едиллар до царна, аш муха чекхдоккхур дара и дийцар шаьш хилча цуьнан автор. И тайпа болх д1абахьа мегар ду дешархой шина тобане бекъна, х1ора тобано шен дийцаран чаккхенан кеп юьйцуш. Цул т1аьхь хьехархочо деригге а дийцар д1адоьшу. Кейс-технологин методаш дукхахьолахь хаарш сов дахарна т1ехьажийна йоцуш, дешархойн ладог1аран, дийцаран корматалла айъярна т1е тидам бахийтина ю. Урокашкахь таро хуьлу, хьехархочуьна дешархойн мотт бийцаран говзалла лакхаяккха. Проблемни хьал кхоллар а, оьшург лахархьама дешархошка шайга болх байтар а вовшахтухуш, цу шина некъах пайдаэцар гуш ма-хиллара, керланиг гучудалар иза бакъдарца нисло: цкъа хьалха хьехархочо ойлаяран а, бакъдаран кеп гойту, шолг1а – дешархоша шаьш я хьехархочун г1оьнца бакъдо, т1еч1аг1деш цхьаьна бакъдо. Ненан мотт 1амош, коьрта тидам т1ебахийта беза 1амор шардеш, ч1аг1деш г1о дечу тайп-тайпанчу шардаршна. Х1унда аьлча, цкъа делахь, орфографически, пунктуационни къамелан хаамаш караберзорна г1о деш хиларна а, шозлаг1а делахь, 1амош йолу грамматически материалаш дешархошна дика йовза аьтто цара беш хиларна а.
Хаарш талларан технологех ю тестови технологи. Цуьнан коьрта 1алашо ю, дешархойн хаарш толлуш, х1ораннан ша-шеца беш болу болх кхин д1а а тобар. Тестировани д1аяхьаро ч1ог1а г1о до дешархошнан 1амийнарг т1еч1аг1деш а, хьалха 1амийначунна таллам беш а, керла тема йовзуьйтуш а. Дукхахьолахь тесташца болх бечу хенахь гучудолу дешархойн хааршкахь долу кхачамбацарш. Критически ойлаяр кхиоран технологих ю синквейн. Синквейн – иза пхеа мог1анах лаьтта, къастамечу кепаца язйинчу, жимачу байтан кеп ю. Стенна оьшу синквейн:
1. Дешнийн т1аьхьало хьалаюзу.
2. Боцца чулацам схьабийцарна кечво.
3. Коьртаниг каро 1амаво.
4. Жимчу ханна кхоллархо хила таро ло.
5. Дукхахьолахь и кхочушхуьлу.
Кхузахь вайна го, синквейн язъешволчунна хаа деза, къамелан дакъош къасто, предложени х1отто, хьалхарчу дашца маь1ница дог1уш дош дало. Цу дерригено вайна таро ло, дешархойн дозуш долу къамел кхио, церан дешнийн х1онс мелла алссам яккха. Ткъа иза вай кхочушдан деза х1ора урокехь, муьлхха а тема 1амош. Коьртачарех ду, х1инцалерачу урокашкахь рефлексин муьрехь тайп-тайпана белхаш бар: йоццачу ханна дешархоша эссе язъяр, синквейн язъяр, шена хетарг алар, яцйина предложени т1еюзар, ша диллинчу суьртехь шен ойла гайтар. Иштта бечу белхаша, къасттина ненан мотт хьехарехь, дешархой вовшашца хьасене хуьлуьйту, шен накъостан ойла хийра ца хета, ша бинчу а, шен накъосташа бинчу а белхийн нийса мах хадо 1ема, шен ойла йийцаре йилла 1ема, кхечуьнга ладог1а 1ема. Цул сов, дешархой 1ема шаьш а, кхечара бечу белхан нийса хьесап дан а, информационни хаамаш язбан а, конспекташ х1итто а. Керлачу технологишца бан безаш болу болх х1инца а кхачо йолуш бац, цунах лаьцна дуккха а дийца дезар ду, 1ама дезар ду, шена хуург къоначу хьехархочуьнга д1адала дезар ду. Ненан мотт хьоьхучу муьлххачу хьехархочун болх т1ехьажийна бу т1екхуьу къона т1аьхье дайн ламасташца, къоман г1иллакх-оьздангаллица, иман долуш хилийтарна.
Х1инцлерачу ненан меттан урокашкахь хьехархочун коьрта ши декхар ду аьлла хета суна: ненан матте дешархойн безам кхоллар; биллина ненан мотт цаьрга бийцитар. Дешаран декъехь ненан маттахь хьехар деккъа кхетар сов хилийтарна эшна 1аш дац. Цуьнан марзонца, и безаш кхиина волу дешархо, дешна ваьллачул т1аьхьа и бийца хууш а, лууш а хила веза. И бийца хууш а, лууш а хилча бен цо и буьйцур бац. Бийцича бен и кхуьур бац, бехар а бац, т1ахьене д1акховдо ненан мотт хир бац.
Вайн нохчийн мотт, яхь, г1иллакх, оьздангалла юха денъярехь, вайн къам ч1аг1дарехь къахьоьгуш волчу Нохчийн Республикин куьйгалхочунна Кадыров Рамзанна а, нохчийн меттан сий-пусар деш, и мотт безаш, шен ницкъ ца кхоош иза берашна 1амош волчу массо а хьехархочунна, даггара баркалла ала лаьа. Ненан мотт кхио а, цуьнан сий-пусар дан а, дайх дисина оьзда г1иллакхаш лардан а Дала хьекъал а, хьуьнар а, могашалла а лойла вайна.
Источник:: журнал “Нана”

“Доьзал” дешан маь1 на дан г1 оьртича, гучудолу иза “доь” бохучу орамах хилар. “Доь шен маь1 ница “х1 у” дашна гергахь ду. Нохчийн маттахь иза дисна х1 окху тайпанчу аларшкахь: “доь доцуш вайна”, “доьза вайна”. И бохург цхьа а лар а йоцуш, т1 аьхьадисина цхьа цуьрриг х1 ума а доцуш стаг вар ду. Доьзал – и доь (х1 у) хилар, доь долор ду.
Доьзал – иза боьрший, стей ши адам дино а, шен къоман 1 адато а ма бохху, цхьаьна даха а, шайн т1 аьхье йоло а вовшахкхетар ду. Нохчийн 1 адатехь доьзал да-нана, бераш хилла ца 1 а. Доьзал – иза да, нана, бераш, церан деда, денана, дейижарий, девежарий, цаьрца цхьаьна тховк1 елахь, я кертахь 1 аш болу чоьхьара кхин гергара нах а бу. Доьзалал шуьйра кхетам бу “цхьана ц1 ийнан нах бохург. Цо чулоцу цхьана дех схьабевлла шича-маьхчаллехь болу гергара нах.
Доьзал, массо а декъашхо меттахь волуш, буьззина а, я буьззина боцуш а (т1 ера да, я нана д1 аяьлла; я ший а д1 адаьлла гергарчу стага дола деш) хила тарло. Бакъду, доьзал алар нийса хир ду, нагахь цхьаьна дехачу адамийн, ц1 ийца гергарло хилла ца 1 аш, оьздангаллин мехаллех болу кхетамаш цхьатера а, вовшашна юккъехь сий-ларам а хилахь.
Доьзал кхоллар а, иза кхетош-кхиор а стагана дахарехь т1 ех1 уьттучу зерех уггаре коьртачарах цхьаъ ду, х1 унда аьлча, Дала боху Шен Сийлахьчу Къуръанчохь, Ша адаме хаттам бийр болуш кхо х1 ума ду: адамах шех а (цо лелийнчух, дийдинчух …) , цуьнан доьзалх а, цуьнан даьхнех а. Цундела шен доьзал дас, я нанас охьатасар, я к1 езиг х1 ума бахьанехь вовшах а къаьстина, шайн берийн дахар дакъаздаккхар доккха къа ду.
Доьзал – иза шина аг1 ор долу жоьпалла ду: денненан берашна хьалха, берийн дений-нанний хьалха. Lен-ненан жоьпалла хьалххехь д1 адолало, бер дуьненчу даларца. Оцу дийнахь дуьйyа д1 адоло дезаш ду иза кхетош-кхиор. Бераца доьзна цхьа а х1 ума а дац к1 езиг. Цундела бен а доцуш хьежа мегар дад оцу г1 уллакхе.
Бер дуьненчу даьлча, цунна ц1 е тиллар т1 едужу дена, нагахь дийна велахь дедена а. Ц1 е тилларх лаьцна цхьа стихотворени ю Дикаев Мохьмадан. Цу т1 ехь винчу к1 антана ц1 ераш къестош ден доттаг1 ий бохкуш, цхьана воккхачу стага олу:

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Технологическая карта

Предмет: нохчийн литература

Урокан тайпа: довзийтаран урок

Урокан кеп: шаьш беш болу болх, тобанашкахь болх.

Урокан г1ирс: учебник, ручка, тетрадь, кехаташ.

Хьехархо: Цалдаева Фариза Желиловна

УРОКАН НЕКЪ

Урокан 1алашонаш:

Предметни (1аморан): Яздархочун дахарх, кхоллараллех лаьцна хаамаш.

Метопредметни (кхиоран): Поэтан хьомечу махках, халкъах дог лозуш хилар.

Личностни (кхетош-кхиоран): Иза яхь йолуш а, оьзда а хилар гайтар.

1.Урок д1аяхьар

Хьехархочун дош

Дешархойн ойла т1еерзор.

2.Ц1ера болх таллар

2. Керла коьчал йовзийтар

Нохчийчоь дайн оьзда г1иллакхаш а дицдина, хьанал, хьарам дерг ца къастош, адам хьекъалах а тилла, динан дай даржашка а кхийдаш, вовшашна юкъара барт боьхна, нохчо нохчочунна герз тоха а г1ерташ, хьере хилла нохчийн халкъ имане далор доьхуш поэта Деле ден до1а.

Декабран Къемат-буьйса. Т1амо шеца еана акхачу хелхаран къизалла гайтар. Маьршачу хьаьтта юха а къематде, 1аьржачу 1ожаллин бала кхачор. Нохчийчоьнан турпала нана горах1отто кху дуненахь цхьанна а ницкъ кхочург цахилар ч1аг1дар. Поэтан хьомечу махках, халкъах дог лозуш хилар.

Кхоллаелла ойланаш, синхаамаш бовзуьйту.

3. Дешархошка хаттарш

1. Ша Деле дечу до1анехь поэта доьхург х1ун ду? Х1ун ду цунна луург?

2. Адамашна юкъара г1иллакх, вовшийн ларар д1адаьккхинарг х1ун ду?

3.Х1ун поэтан сагатдийриг, цуьнан дог 1ийжош, лазош дерг? Стенга сатесна ву и?

4. 1994-чу шарахь Нохчийчохь декабран т1аьххьара буьйса муха еара, х1ун деара цо шеца вайн махкана, халкъана? Х1ун ц1е тиллина оцу буьйсанна поэта?

5. Маьршачу вайн нахана бертаза т1ебеанчу къизачу т1амо х1ун деара вайн махка? Схьа а лахий, д1адеша и мог1анаш.

6. Махкахь къематде х1оьттича х1ун халонаш, баланаш лан дийзира Нохчийчоьнан? Муха яздо цунах лаьцна поэта?

7.Къизачу т1амо холчух1оттийначу Нана-Ночийчоьне х1ун кхайкхамаш бо поэта?

8. Къар ца луш латта а, халонаш лан а Нохчийчоьнна ницкъ луш берг х1ун ду боху поэта?

4.Физминутка

Сарташ т1е хьовсуш яздархой ц1ерш яха.

Вайн таханалера урокан ц1е муха яр?

Стенах лаьцна дийцира вай?

Х1ун хаза хийтира шун тахана вайн урокехь?

Хаттаршна жоьпаш ло. Ойланаш, синхаамаш бовзуьйту хьехархочунна.

7.Дешархоша шаьш шайн белхан жам1 до.

5- со кхетта

4- дика ца кхетта

3- ца кхетта

Т1аьххьарчу шерашкахь ламаст хилла д1ах1уттуш ду 25 – чу апрелехь Нохчийн меттан Де даздар. Доккха маь1на долуш ду Нохчийн Республикан Президентан Указца апрель беттан

Дуьненан юкъара ненан меттан де кхоьллина 1999 шарахь ЮНЕСКОн 30 Генеральни сессехь. И де даздо хlора шарахь февралан 21-чу дийнахь. И де массо а къаьмнашна биглалдаккха

Т1аьххьарчу шерашкахь вайн къомах доглозуш а, вайн дахаран некъ нийса хилахьара бохуш а нах вайна юкъахь к1еззига хилча санна хета суна. Дагестанехь бехаш болчу массо а

Кху деношкахь дуьненахь бехачу массо а нохчаша даздеш ду ненан меттан де. Дуьххьара 2007-чу шарахь Нохчийчоьнан куьйгалхочо шен омрица т1еч1аг1дира и дезаде

1-ра д1ахьошверг:

Ненан мотт, Нохчийчоь -

Ц1ийца сан ийна,

Цундела 1алац со

Доцуш дош тийна.

(Ш. Рашидов)

2-г1а д1ахьошверг:

Сан меттан жовх1арш,

Х1орд хилий 1ана.

Стаг вац со,

Шу аьзнех къастахь.

Дуьххьара дош ду ас

Сайн ненан маттахь!

(1. Хатуев)

1-ра д1ахьошверг: Нохчийн меттан Де д1акхайкхоран хьокъехь Нохчийн

Республикин Президентан Указ:

11.05.2007 шо Соьлжа-Г1ала № 207

Нохчийн мотт 1алашбан, кхид1а шарбаран, кхиоран, нохчийн культура

кхиорехь, къоман башхалла ларьярехь цо лело маь1на лакхадаккхаран

Нохчийн Республикин

Президент Кадыров Р.А.

2-г1а д1ахьошверг: Салам-маршалла ду шуьга лераме хьеший, хьомсара

1-ра д1ахьошверг: Вай долчу хьошалг1а веана халкъан поэт Рашидов Шаид.

2-г1а д1ахьошверг: Лераме накъостий! Вай тахана д1ахьур ду «Нохчийн

1-ра д1ахьошверг: Дала беркате дойла вайна, 25-г1а апрель нохчийн меттан Де

лоруш, вайн Президента Кадыров Р.А. даьккхина долу 2007-чу шеран №207 Указ

2-г1а д1ахьошверг: Нохчийн Республикан Конституцин 10-г1а статья:

«Нохчийн Республикин пачхьалкхан меттанаш лору нохчийн а, оьрсийн а

ц1е санна, вайн къомана серло йохьуш, массеран а дегнашкара дика ойланаш

вовшахтохарца нуьре йойла цо, шен к1оргачу маь1ница.

2-г1а д1ахьошверг: Лераме накъостий! Х1инца ненан маттах хастаме дош олу

ишколан директора Рамзан Лечиевича

1-г1а д1ахьошверг: Вайн ненан мотт вайна Дала белла бу, цу маттахь къамелаш дина ширчу заманахь дуьйна баьхначу вайн дайша, хьехамаш бина эвлаяаша, и бийцина Таймин Биболата, Эвтархойн Ахьмада, Адин Сурхос, Харчойн Зеламхас, Шерипов Асланбека, Нурадилов Ханпашас, Кадыров Ахьмад-Хьаьжас….

2-г1а д1ахьошверг: Цу маттахь исбаьхьаллин хазна кхоьллина вайна Бадуев Саь1ида, Мамакаев Мохьмада, Сулейманов Ахьмада, Гадаев Мухьмад-Селахьа, Мамакаев 1арбис, Дикаев Мохьмада, Арсанукаев Шайхис, Рашидов Шаида, Ахмадов Мусас, Кибиев Мусбека, Хатуев 1абдулхьамида…

2-г1а д1ахьошверг: Гоьваьллачу нохчийн халкъан яздархочо Айдамиров Абузара аьлла ду: «Ненан мотт - иза халкъан юьхь ю, халкъан орам бу. Шен мотт ца хилча, халкъ хуьлуш дац. Х1ора нохчо, нагахь санна шен халкъ а, Даймохк а безаш велахь, шен ненан мотт 1амош а, хууш а хила веза. 1амадейша

Со вина Кавказан ломахь,

Къоьжачу баххьашна юккъехь.

Аьрзунийн баннашна лулахь,

Нанас со кхийна берахь.

Цигахь со набарна товжош,

Цо олу аганан илли,

Декара, дог хьоьстуш, довха,

Сан нохчийн маттара илли.

Сарахь цо туьйранаш дуьйцуш,

Со цунах хьерчара кхоьруш,

Я халкъан илли цо олуш,

Д1атуьйра набаро хьоьстуш.

Шаьш хьегна баланаш балхош,

Вай халкъан турпалхой хестощ,

Дайн-дайша даьхна и иллеш,

Декара дог 1ийжош,доруш.

Цу иллийн дешнашца гора

Даймехкан исбаьхьа суьрташ,

Маршоне, Даймехке безам,

Вайн дайша къийсамехь гайтар.

Ненан мотт, хьуна т1е тийжаш,

Хьоьца шен баланаш балхош,

Хьоьца шайн дог-ойла г1иттош,

Ловш 1ийна уьш и буьрса денош.

Хьоьца ду суна мел дезнарг,

Вина мохк, нанас сан хьестар.

Хьоьца ду сан велар, велхар,

Дахаре сан болу безам.

Бекалахь ненан мотт тахна,

Дуьнене машаре кхойкхуш,

Лаьтта т1ехь Къихьегам, Нийсо,

Вошалла, Ирс, Машар кхайкхош.

2-г1а д1ахьошверг: Ненан маттал хаза а, сийлахь а х1ума дан а дац, хила йиш а яц. Мел нуьцкъала, массо а аг1ор бийца таро йолуш бу вайн нохчийн мотт:

Хьешашка – оьзда,

Доттаг1чуьнга - мерза,

Мостаг1чуьнга - буьрса,

Захалонна - хаза,

Масла1атана - к1еда,

Берашка - эсала.

Амма кхетам к1еззиг болчу адамийн ницкъ ца кхочу цуьнан мах хадо. Цара 1амо а, бийца а хала хиларна т1етоьтту шайн ледарло.

Безалахь, эшалахь хьайн ненан мотт,

Даима бийца и к1орда ца беш.

Цуьнца ахь елахь хьайн кхолламан чот.

Цуьнца хьо х1отталахь дикаллин теш.

Хьоме ду, мерза ду шен ненан васт,

Цул деза адам дац дахарехь хьан,

Хаалахь, ненан мотт ца хилча хьашт,

Сий ца деш, тосу ахь хьайн нана д1а.

Дешнаш а тоьар ду, шорта ду элпаш,

1илманийн к1оргенаш а йийцало.

Цундела ца дохуш хьайн маттах айпаш,

Хастам а, сий-лерам цунна д1ало.

Х1ора а стаг ма ву шен къоман векал,

Х1ора а къоман бу шен ненан мотт.

Х1ораннах а хир ву ша цхьа пекъар,

Шен мотт а бицбина, цо еттахь йорт.

Кхолламан йозалла ю ненан мотт

Нагахь и бийцича ц1ена,

И буьйцуш еанехь хьан лерга потт,

Хьо дакъазволуш ву-кх денна….

1-ра д1ахьошверг: Дуьненахь меттанаш дуккха а ду. Царна юкъахь хьалдолуш хиларца шен меттиг д1алоцуш бу вайн нохчийн мотт а. Ненан мотт ца безачунна шен къам а, мохк а, безар бац. Цуьнан сий ца лардечо ненан сий а лардийр дац.

Вайн мотт дуй те

Маьлхан зезаг

Я ахь буьйцуш,

Хетало?

Дуьне, эхарт,

Вевза – везарг

Суна-м дерриг

Диц ма ло!

Вайн мотт дуй те

Дашо хьоза,

Мохехь, малхехь

Ийъалуш,

Хазчу иллийн

Доцуш доза,

Маьлхан нуьрца

Къийсалуш?

Х1ан-х1а, дац и

Зезаг, хьоза,

Бац и аьрха

Маса дин…

Мазал мерза,

Пхьерал говза

И марзбинарг

Ву Зайнди!

2-г1а д1ахьошверг: Ненан меттан шен чуьра дуьйна дан деза сий. Иштта бийца а беза. Мотт - иза къоман са, адамаллин куьзга ду. Цуьнца доьзна ду халкъан дерриге а дахар.

Ламнашкахь малх кетча,

Дуьйлало хиш,

Б1аьстено къагадо

Со вина латта.

Эзарнийн озаца ас лоьху йиш

Сайн ненан маттахь!

Сайн меттан жовх1арш,

Х1орд хилий 1ана.

Стаг вац со,

Шун аьзнех къастахь.

Дуьххьара дош ду ас

Сайн ненан маттахь!

Г1елбелла ненан мотт,

Ца оьшу кхин,

Аьлла шайн

Нийсархо г1аттахь,

Алалаш цуьнга:

Шайн ненан маттахь!

Карадац дешнаш,

Карадац аз

Д1ах1отто

Исбаьхьчун метта.

Цундела хестабеш,

Сий дийр ду ас

Сайн ненан меттан!

Доккхачу лаьтта т1ехь

Хазалла лоьхуш,

Сада1ар дицдина

Еттарх а йорт,

Хьегаран хьу елла,

Шена т1евоьхуш,

Хиллера ц1ийх боьлла

Сан ненан мотт.

Зезагийн лесторехь,

Техкарехь диттийн,

Къайленаш соь юьйцуш

Ловзарехь х1орд,

Ладоьг1ча шабаршца

Бешарчу ниттийн,

Соь ницкъ лург хиллера

Сан ненан мотт.

Иллига бирзича

1енадеш б1аьрхи,

Делхадеш, ловзадеш

Кийрара дог.

Кхолабеш, юха а

Къагабеш б1аьргаш,

Серло лург хиллера

Сан ненан мотт.

Диканехь я вуонехь

Дош ала дезча,

К1орггера ян воьлча

Хиллачийн чот,

Эхь, ийман я г1иллакх,

Доьналла эшца,

Хьекъал лург хиллера

Сан ненан мотт.

Вахар а х1ун оьшу

Цунах д1ахаьдча?

Биц бина вехаш верг

Ю яьсса ботт.

И саннарг карор бац

Мел дукха лехарх,

Даймехкан дозалла

Сан ненан мотт.

(Илли д1аолу Болтмурзаев Сайд-Ахмада 11 А кл.)

1-ра д1ахьошверг: Ненан мотт. Нанас аганан илли аьлла мотт. Безаш ца хилча, бийца хуур доцу мотт, бийца ца хиъча, хьо юьхьк1айн хир воцу мотт вайна марзбинчу устазийн ц1ераш яхар, уьш бовзийтар вайн декхар ду:

Ахмадов Адам

Абалханов Хьаким

Хизриева Майсет

Лалаков Халид

Рашидов Шаид

2-г1а д1ахьошверг: Нохчийчохь дика бевзаш, хьанала белхаш беш бу вайн ишколехь шайн кхоллараллин новкъа бевлла, оццул ч1ог1а хесточу вайн меттан хазалла йовза а¸ цуьнан сий-лерам бан а, дахаран чолхечу новкъахь дайн оьздачу г1иллакхех ца духуш, нийса некъ д1абахьар хьехна болу:

Осмаев Мовла

Бескаев Юсуп

Осмаев Усман

Осмаев Яраги

Ясакова Зимани

Вайн нохчийн меттан исбаьхьа хазнаш йовзуьйтуш, цуьнан г1иллакх- оьздангаллин т1ег1анаш т1ехула вайн дайн ламастийн лакхене вай кхачош, хьанала къахьоьгуш бу нохчийн меттан, литературан хьехархойн методически цхьаьнакхетараллин декъашхой. Царна даггара баркалла ала лаьа тхуна:

Селимсултанова Петимат

Исмаилова Лариса

Хасиева Гульжан

Элисеева Малика

Хасаева Малика

Аьрзунаш ламанийн кортошкахь еха,

Мел лекха ду церан сий!

Деригге дуьне ду яхьйолчун меха:

Вайн лаьмнийн г1иллакх ду и.

Велало-векхало мел хала хиларх,

Даима 1алашде ахь,

Лам т1ера ло санна, дайн ц1ена г1иллакх,

Кхерчара ц1е санна яхь.

Т1еман к1ур г1иттинчохь, хьарг1анаш хьийза.

Ма даръе воьжначун чов

Осала г1иллакх ду йийсарца къийсар.

Аьрзунехь куралла тов!

Велало-векхало мел хала хиларх,

Даима 1алаш де ахь,

Лам т1ера ло санна, дайн ц1ена г1иллакх,

Кхерчара ц1е санна яхь.

Маьрша стаг кхоьллина дуьнен т1ехь ваха ,

Беза бу адаман мах.

Деза ду лаьтта т1ехь муьхха а дахар.

Къонахе и ларде бах.

Велало-векхало мел хала хиларх,

Даима 1алашде ахь,

Лам т1ера ло санна , дайн ц1ена г1иллакх,

Кхерчара ц1е санна, яхь.

1-ра д1ахьошверг: Вайн к1оштарчу гоьваьллачу поэтана Цуруев Шерипана а лаьа нохчийн маттахь дика дош аьлла лар йита, нохчийн маттахь илли долчу махкахь оцу халкъан цинц хилла ваха. Шен байт иштта йолайо цо:

Со лийр велахь вала лаьа,

Цкъа цхьа дика нохчийн маттахь

Нохчийчоьнах назма аьлла…

Айало, ненан мотт, айарца аз хьайн.

Хьо ма бу дуьххьара 1амош берг беро.

Йиш яц хьо ца буьйцуш ялийта херо.

Хьо ма бу вовшашка буьйцуш берг вай.

Айало ненан мотт, хьайн къайле йийца,

Дахаран сан куьзга, дег1ан са хьо деца.

Сан де дайн, варх1е дайн, силсал хьо еца.

Дуьненчохь х1умма дац сан хьоьца хийца.

Айало ненан мотт, айало лакха.

Хьайн халкъан сий ойуш, бекалахь шовкъе.

Аз хецций айало, даккха дог хьоле.

Хьарсарта дег1 дигий, дог парг1ат даккха.

Хьан еца ненан мотт, дахаран хазна.

Нанас шен олуш дерг аганан илли.

Хьо доггах безаро сан б1аьргаш дилли.

Хаалахь, хьол дукха х1умма ца дезна.

Х1инча а хьоьх кхоччуш дош аьлларг ма вац.

Жовхарийн х1онц хьо ю, дахаран корта -

1илманан бух хьо бу, къайле ю шорта.

Мотт хилча къам хуьлу, и бацахь къам дац.

1-ра д1ахьошверг: Вай х1инца вайн хьеше дош лур ду. Рашидов Шаид, хьуна ду дош.

2-г1а д1ахьошверг: Таханлерчу цхьаьнакхетаран декъашхой бу хьоьга хаттарш дала лууш а, хьан байташ барта еша лууш а. Царна дош ло вай.

1-ра д1ахьошверг: Х1инца вай цхьаьнакхетаран декъашхойн хаттаршна жоьпаш лур ду-кх ахь, Шаид.

2-г1а д1ахьошверг: Дешархой, шуна ду дош.

1-ра д1ахьошверг: Вай х1инца дерзоран дош ло ишколан директорна Рамзан Лечиевичана.

1-ра д1ахьошверг: Ненан мотт х1ора къоман культуран бух хиларе терра, иза мелла а к1орггера дика 1амор вайн х1оранна декхар ду. Цундела цу хьокъехь Атабаев Султана иштта аьлла:

Ненан мотт -

Вайн безам, илли,

Ненан мотт -

Вайн г1айг1а, ирс.

Хьох ваьлларг тилла.

Ненан мотт -

Лараме г1ирс.

Ненан мотт -

Вайн халкъан т1емаш.

Ненан мотт -

Вайн бахам, сий.

Ненан мотт -

Бовза ца 1ебаш,

Шуьга, нохчий!

2-г1а д1ахьошверг: Дала ненан мотт безаран т1ехь ч1аг1дойла вай! Г1иллакхе, оьзда и бийца к1орда ма дойла цхьанне а нохчочунна! Ладог1арна баркалла. 1одика йойла шун!

-75%

Бевзаш болчу оьрсийн яздархоша, поэташа, кхечу къаьмнийн а цхьаьна, 1илманчаша хестийна вайн къоман мотт, и хесто хьакъ болу дела. Эвлаяаша а, динан дайша а, бусалба дин даржочу муьрехь, цу динан бакъо а, нийсо а юьйцуш, нохчийн маттахь бина нахана шайн хьехамаш.

Нохчийн Республикин Конституци т1ехь билгалдаьккхина ду нохчийн мотт а, оьрсийн мотт а, цхьатерра бакъонаш а йолуш, пачхьалкхан мотт бу, аьлла. Стага, шен къоман мотт и безаш велахь, лоруш велахь, шен мотт бийца хууш велахь, шен къам ша ларар а, цу къоман яхь йолуш волу стаг ша хилар а гойту. Нохчийн меттан говзанча вара Нохчийн Республикин хьалхара Президент хилла волу, Россин Турпалхо Кадыров Ахьмад-Хьаьжа. Нохчийн мотт а буьйцуш, кхетийра цо вайн нохчийн къам т1еман къизачу шерашкахь, нийса некъ вайн къомана гойтуш. Иштта, нохчийн матте шен ден хилла боллу ларам болуш, меттан сий-пусар деш, схьавог1уш ву Нохчийн Республикин Куьйгалхо волу, Россин Турпалхо Кадыров Рамзан.

Х1ора доьзалехь нохчийн мотт бийцаре терра бен, цуьнан сий-пусар даре терра бен, вайн къоман г1иллакхаш, 1адаташ, оьздангалла, халкъан ламасташ, къоман истори ларлур яц вайга. Эзарнаш шерашкахь вайн мотт а ларбеш, цунах дозалла а деш, и бийца а буьйцуш хилла болчу вай дайшна, наношна, нохчийн 1илманчашна, яздархошна, динан дайшна хьалха доккхачу декхарийлахь ду вай тахана, вешан мотт а болуш, нохчийн къам хиларна. Къоман дахарехь хала мур т1ех1оьттича, вайн къам цу халонашка, баланашка эша ца дайтинарг вайн мотт бу.

Дуьне мел лаьтта, вайн къоман хаза г1иллакхаш массо а къаьмнашна довзуьйтуш, кхуьуш, хазлуш, доттаг1аллин, гергарлонийн, уьйрийн мотт хилла, бехийла вайн нохчийн

Данный материал опубликован на сайте BezFormata 11 января 2019 года,
ниже указана дата, когда материал был опубликован на сайте первоисточника!

Читайте также: