Маьрша ваха лоадер сочинение
Обновлено: 02.07.2024
1алашо: 1. Повестан хилламашках1ула коьртачу турпалхочун дахар, цуьнан амал кхиоран хьелаш исбаьхьаллица довзийтар.
2. Вайн заманан кегийрхой, шийттачу турпалхойх масалла а оьцуш г1иллакх-оьздангаллица кхиор.
3. Нохчийн литературе болу безам алсамбаккхар.
Г1ирсаш: учебникаш, тетрадаш, интерактивни у.
Урок д1аяхьар.
Хьехархо: Де дика хьулда шун массера а! Хьеший , шу марша а дог1ийла!
Тахана вай д1ахьур ю литературан йиллина урок.
Оценить 1668 0
Нохчийн литературан йиллина урок
Урокан тема: 1812-чу шеран т1еман турпалхочун инаррла-майоран Александр Чеченскин васт.
1алашо: 1. Повестан хилламашках1ула коьртачу турпалхочун дахар, цуьнан амал кхиоран хьелаш исбаьхьаллица довзийтар.
2. Вайн заманан кегийрхой, шийттачу турпалхойх масалла а оьцуш г1иллакх-оьздангаллица кхиор.
3. Нохчийн литературе болу безам алсамбаккхар.
Г1ирсаш: учебникаш, тетрадаш, интерактивни у.
Урок д1аяхьар.
Хьехархо: Де дика хьулда шун массера а! Хьеший , шу марша а дог1ийла!
Тахана вай д1ахьур ю литературан йиллина урок.
Кутузов ( иза кресло-г1анта т1е хууш)
Давыдов: – Хьан сийлалла, бехк ца биллар доьху оха, х1окху бедарца хьайна хьалха х1иттарна
Кутузов:- Т1ом халкъан бу, сан хьомениг,аша дийриг дерриг нийса ду. Суна бен мА дац , цхьаннан коьртахь , кивер а йоцуш,куй хилар,кхечуьнан мундира к1ела а доцуш, кетар к1ел детталуш дог хилар а. Доллучул коьртаниг ду, шуна халкъ г1атто хаар.
Давыдов:- Оха ца г1овтийна адамаш, мостаг1чуьнга болчу цабезамо г1овтийна уьш.
Хьан кхайкхамна берриш ахархой г1еттина. Ткъа оха царна луш долу герз мостаг1чуьнгара схьадоккхуш дерг ду. Бекх ца биллар доьху, хьан сийлалла, леррина омра доцуш оха иза дарна.
Кутузов: – х1умма дай! Х1умма дац! Омра кхачаре хоьжуш 1ен хан ма яц вайна. Даймохк к1елхьарбаккха беза х1ораммо.
Кутузов :–Чеченскига – Чергазийн мотт хаьий хьуна?
Чеченский:- Нохчийчуьра схьавалош со жима вара. Россехь кхиъна со, сайн ненан мотт бицбелла бог1у .
Кутузов – суна хазарца, хьуна ц1е тиллинарг Раевский Николай Николаевич ву-кх? Со воккхаве Николай Николаевичах, т1еэцна к1ант цуьнан иштта хиларх.!
Хьехархо : Вайн хьалха исбаьхьа х1оттийначу суьрта т1ехь берш бевзарий шуна? Муьлхачу произведенера бара и турпалхой.
Хьехархо : Х1инца вай къастош ерг муьлха произведени ю-м хиира вайна.Ткъа урокан ц1е муха хир ю аьлла хета шуна.
Дешархо: вай вуьйцу турпалхо Александр Чеченский хилча, урокан ц1е Александр Чеченскийн васт хир ду аьлла хета суна.
Хьехархо : Нийса билгалъяьккхи ахь вайн урокан тема. Тахана вайн достур ду г1араваьллачу турпалхочун васт, Дуьйцур ду цуьнан т1еман говзаллех, т11ех1оьттинчу халонашна хьалха иза гора ца хоттарх лаьцна ., аьтто хир бу цу хенан хиламашка кхача.
Хьалхарчу урокехь повестан чулацам къасточу хенахь вай билгалдаьккхира Александр Чеченски къонах хилар. Цуьнца боьзна ц1еран болх бара шун. Къонахаллех лаьцна стихотворении , кица я шира дийцар кечдан дезара аша. Кийча дуй шу?
Хьехархо: дела реза хуьлда. Дика кечам бина ахь.
Дешархоша рог1аллица д1адоьшу кицанаш
- Даймохк безаш воцург къонах вац
-Яхь йоцу к1ант Даймахкана хьакъ вац.
- Ша вина, кхиъна Даймохк мел хьоме, мел мерза, мел сийлахь бу яхь йолчу к1антана
-Майра хиларх ца олу стагах къонах ву.Адамашна пайдехь волчух олу дика къонах.
-Къонахчун ц1е халкъо йоккху. Ша шен ц1е яккхарх къонах ца хуьлу.
-Стаг шен дешан да хила веза. Шен дешан да воцург къонах ца хилла я хир вац.
-Вуьззина къонах цкъа а шен бала балхош вац
Хьехархо: вуно хаза кицанаш далий аша. Къонахаллех лаьцна дуккха кицанаш хилла вай, цо гойту вайн халкъанна даима мехала хетарг- къанахалла хилар. Стеган къонахалла цкъа баьккхинчу толамехь, гайтинчу доьналлех билгалдаьлла 1аш дац. Даима цуьнца долчу г1иллакхца, цо дечу кегийрачу а, даккхийчу а г1уллакхашца билгалдолу. Х1инца вай повестан хиламах , авторах лаьцна хаарш карладаккхур ду.
-19-чу б1ешарахь Европехь цхьанакхеттачу эскарша Наполеонна дуьхьал бина т1емаш. -1812 –чу шарахь хилла Даймехкан т1ом.
- х1инца аша шайн тобанан ц1е тилла еза ( къонах, яхь, дахар,маршо) Х1ора тобанна луш т1едиллар ду ( бека мукъам) 1.* Дешнашца А.Чеченскин куц-кеп х1оттадар
*А. Чеченскин жималлех лаьцна дийцар
*Йийсар вича цуьнан кхолламех лаьцна
*А.Чеченскин шен Даймехка цахиллачу уьйрах лаьцна
(И кхочушдан 3 минот хан ю )
Хьехархо :.Ойлаяй алийша муьлхачу синмехаллаша г1о дина 1алин?(ЯХЬ, къонахалла,оьздангалла,г1иллакх, майралла, доьналла,хьекъал)
2.Синквейн ялае шайн тобанна тиллинчу ц1арна (бека мукъам)
Хьосту, 1ехаво, чиэхаво
Дахар – сатийсаман денош
Вазво, сий айадо,лакхавоккху
Къонах- сийлахь ц1е
Хазво, толаво, эшаво
Нанас дена ма волда яхь йоцу к1ант
Айаво, даьржа,кхайкхаво
Сий-къонахчун аг1о ю.
Х1ора тобанна луш шолг1а т1едиллар ду ( мукъам бека) * Дешнашца А.Чеченскин куц-кеп х1оттадар
*А.Чеченскин жималлех лаьцна дийцар
*Йийсар вича цуьнан кхолламех лаьцна
*А.Чеченскин шен Даймехкаца хиллачу уьйрах лаьцна
И кхочушдан 3 минот хан ю
Жам1 дар 1. Х1ун дог-ойла кхоллаелла шун повесть ешча? 2. Нагахь санна вай и зама юхалиста йиш хилча, х1ун хуьйцур дара аша 1алин дахарехь? 3.Цуьнан дахар муьлхачу вастаца гойтур дара аша? . 4. Шуна лаьарий шайн иштта дахар хуьлийла?.
5. Повестехь шайна хазахеттачу меттигах лаьцна дуьйцур дарий аш?. Хьехархо: цхьана философа аьлла « Адамегара дерриг схьадаккхалур ду,цхьаъ доцург-маршоне болу лаам. Иштта дан а ду иза. Цуьнан масалла ду Александр Чеченскин дахар. И маршо шен цхьанна езна ца 1аш, шен гонах болчарна а еза цунна. И бахьана долуш шен крепостой парг1атбаха лаьа цунна, амма 1едалан гергахь и нийса хир доцийла хаьа, шен далучу аг1ор къехошна г1о до цо.
Слайд гайтар (иэс Александр чеченский)
Вайн халкъехь олуш ду : шен бийца къонахий доцург-къам дац, шен дийца къам доцург-къонах вац. Нохчех схьаваьлла волуш, и нохчалла шен дахаран чаккхене кхачош вехначу турпалхочун- Александр Чеченскина, иштта муьлхачу заманчохь хилла болу къонахий : Зеламха, шейх Мансур, Байсангур,Нурадилов Ханпаша, Висаитов Мовлади , массане бу уьш - бевзаш, цабевзаш, даимна сий дийр ду вай царна. Оцу лакхене кхача Дала шуна кхетам,хьуьнар лойла.
Дешархоша бинчу белхан мах хадор: Аша массара дика болх бина , делахь суна лаьа аша шаьш шайн белхан мах хадор.
Рефлексия яр Муха хийти шуна вайн урок? Цхьа керла хаар кхолладеллий шу? Муьлха синхаамаш кхоллабелла шу? ( Хазахетар, , халахетар, синч1аг1о, цецвалар, бецахетар,)
Тем боцуш, майра, каде, доьналла долуш,
Къийсамехь собаре - нохчийн и амалш, церан мостаг1аша а т1ехь,
массара а билгалйохуш ю.
Нохчийн шайн Даймахкаца йолу уьйр а ю шатайпана к1орггера маь1на долуш.
Брокгаузан а, Ефропан а энциклопедический словарь.
1.Жимачалу дег1ахь, т1едаьлла меран дукъ, малхо-мохо ягийна юьхь,хьалахьаьвзина 1аьржа кегий мекхаш, 1аьржа б1аьрг- ц1оцкъам., майра хьажар, алунах къега б1аьргаш.
2.Повеста т1ехь Александр Чеченский вайна дуьххьра го и жима берд олуш, ворх1- барх1 шо долуш хан ю цуьнан. Цомгаш хилла нана, меттахь дукха ца 1уьллуш, кхелхина, деца висира жима 1али. Маьрша яцара зама. Кегий къаьмнаш шайн парг1атонехьа къийсам латтош бара паччахьан эскарца. Да кест-кеста Мансуран б1оца паччахьан эскаршца лата воьдий, ша ц1ахь вуьсура 1али, луларчу зудчо тергам беш. Ц1ехьана т1елеттачу паччахьан эскаро Алда юрт йохийна, ягийначул т1аьхьа, меттиг таллуш схьабог1учу оьрсийн салташа, комаран дитта т1ера охьа а воккхий , г1опе д1авуьгу ворх1- барх1 шо кхаьчна жима ши к1ант. Царах цхьаъ кхио шега валар доьху Николай Раевскийс. Иштта нисло 1али оьрсийн х1усаме.
3.Майра, т1ахъаьлла хиларна, х1уманна б1окъажор боцуш хиларо везало 1али Николай Раевскийна. Цо цунна Александр олий ц1е туьллу, иза дуьненна вевзаш волу Александр Македонский санна г1араваьлла т1емало хиларе додохуш. Лаккхара йоза-дешар а, т1еман говзалла а караерзийра Александра. Николай Раевскийца Г1изларехь д1адолийра б1аьхойн г1уллакх. Ца дезаделира шен Даймахкахь т1ом бар. Кхечу эскаре ваккхар доьхуш рапорт язйира цо. Дукха хан ялале, йоккхачу шина паччахьан – Россин а, Францин а юкъаметтигаш телхира. Александр Чеченский уггар чолхечу, кхерамечу меттигашкахь хуьлу. Т1амехь т1ех майра хиларна Кутузовс лоруш хилла Александр. Чинехь лакхавоккху иза. Денис Давыдовца партизански отрядехь майра лета иза. Т1еман говзалла хила ца 1аш, ша дипломат вуй хаийтира цо, цхьа топ ца кхуссуш схьалецира масех г1ала а.
4. 1алин цкъа ца дицло воккхачу стага , Жумас, г1опехь дин хьехар: : « Шаьш т1едиссинчу х1усамна хьанала хилалаш, тешнабехках ларлолаш, шайх бехк боккхур болу х1ума мА делаш, чета эхь диллий мА лелелаш. Шаьш хьанах схьадевлла диц мА делаш. Къонахий болуш дика дай хила шун. Ша схьаваьлла юрт даима дагахь лаьтта цунна. Пхийтта шо кхаьчча шен юьрта кхачар нисделира цуьнан. Юрт гича дог тохаделира 1алин, девзира комарийн дитт, вевзира къанвелла Мажа. Т1аьхьо ша къанвала воьлча, мехкан безамна деанчу х1ух дийна хьуьн кхиийра цо. Мох баьлча а. дог1а деъча а Алда дагайог1ура цунна.
Iан шелал ехаяьнначох тара я. БIаьстан юхе хулашйола чIоагIагIа йола шелал дIа а еха, шера диазза хувцалуш болча хаоттамех йола бIаьстий хьаэттай. Массаболча хаоттамал къаьгагIа, хозагIа я ер ха. Шийлача Iано шелдаь, унзардаьха дIалечкъа даьхка кагий дийнаташ, оакхарий, оалхазараш, бIаьстий яларца гIаддаха, шоаш теIа доахкачара хьаарадувлаш да. Цхьатарра урагIа йоагIаш я баьцовгIаш, царна тIера зизаш а. Массайола гаьнаш укх эттача ханаца чIонакаш яттIаш, зизаш хьаделлуш, гIа тохаш я. Нокхарий да, гаьнашта а, кхы дIахойолча баьцовгIашта а гобоахаш, къахьегаш. Иштта дIагIоргба из къахьегам, гуйре дIаяллалца.
Адам а, самукъадаьнна да денош сийрдагIа, къаьгагIа, дIайхагIа ухаш. ХIана аьлча, бIаьстий яларца паргIата бовла нах. Iанна шоаш цIагIа багIар эшаде, дунен тIа гIолла шоашта рузкъа лаха а, мехка гIулакха къахьега а дIа-хьа барж нах. Иштта вай мехка бахархой а ба цу боламца ийна. Юртбоахамхой ба, лаьтта дIаде ийла йолаш, къахьегаш.
Цар хьийгача къих, мехкага, эггара хьалха царга шоашка паргIато кхоач. Цхьаболча нахага шортта да дIаде лаьтташ, хIаьта вIалла из доацаш ба шоллагIбараш. Бакъда, юрта бахача нахах наггахьа саг мара хургвац вай мехка, зIамига чIегилг хинна а, дIаде лаьтта доацаш, цхьаболчар йоккхий бешамаш а я. Амма, царех дукхагIбараш цу лаьттанца бала боацаш, из дIаде вIалла дагадоагIача а бац.
Дала хьаденнача лаьттах пайда ийцача бакъахьа бар наха. Шоаша из дIа ца дуй а, кхычарга гIолла, халкъа фарал хургдар де йиш йолаш ба уж. ДIаде шоай лаьтта а доацаш, долчарех хьегаш багIа нах а кIезига бац. Цудухьа аз аргдар лаьтта долча нахага, нагахьа санна оашош из лаьтта дIа ца дуй, дIадувргдолча нахага дIалудалар оаша из. Царга мукъагIа къахьегийта цу лаьттан тIа. Цар пайда эцаргбар цох. Вай иштта нийсдича, ши маьл болаш хIама хулар цох тIаккха: Дала хьаденнача хIамах хам бареи, мискача наьха къел йохаяреи.
ДIадаха 20I5 шу кризис ена, дIаихача шерашка хинначул халагIа дар. Кхы укх шера а из хало дIаяьнна хIама дац. Цу халон духьала овтта а, из къел йохае а аьттув хургба вай, нагахьа санна воашка долчох пайда вай бойя. Цул совгIа, таьргера молхаш йийтта толхадаьр эцачул гIойле я наха, шоай бешамашка шоай аьттув бола хаьс дIа а дийна, шоаша къа а хьийга, цIенагIдар диача. Нахагара эцача хIамах дIалушдола ахча а воашта чудусаргдар вайна. ДоаггIача тайпара къахьеге, хьувкъаргда вай дIадийнар. Вай мехка хьа цахулаш сона довзаш хьас дац. Адама юкъе дукха нийслу нах, таьргера ийдеш дуача хIамах лазараш хул, яхаш, кхайкадеш, из дувцаш. Бакъда, из шоаша дувцашше, шоай бешамаш дIа а йийна, лазар хургдоаца хIама хьахургйолаш къахьега лаьрхIа бац. Хийла саг вода наьхацигара шура, морз, еташура, кIолд, е кхыйола хIама еха. Къаьстта шура ех, кIопилгашка чуетта йохкаш йолчох шоаш ца тешандаь, Iаттахара яьккха йоаггIача тайпара яр тешамегIа хеташ.
Хийла саг, беш дIае а, етт лелабе а эхь хеташ, хайна вагIаш хул. Етт лелабар, беш дIаер, дегI тоIадар, наха новкъостал дар эхь дац, эхь да къа цахьегареи, шийга доацачох хьегаш вагIареи, ший къахьегамца Iалашде йишйолаш дола хIама деха наьха наIарга ахареи!
Цхьаболчарна хета тарлу аз Iоттар еш санна. Хьамсара мехкахой, шо сайна дукха дезандаь, вай мохк, вай халкъ маьрша, могаш хилар ловш да аз яхар. Хоза мохк ба вайна Дала беннар, хьаьна лаьтта а да вай мехка Дала нийссдаьр. Цудухьа, юха а дехар ду аз, хала ца а хеташ, мекъал дIа а яьккхе, шийга долчо лаьтта дIаде, аьттув болчо етт, устагIа, москал, котам лелае, хьунагIара даьккхе дахча дохка, е кхаш дIадувча нахаца дакъа лаьце къахьега, е га д1айог1а, е нокхарий леладе, е хьатIаяьлча аьлага вахе мангал хьакхе буц яккха. Хьаде хIама шортта да.
Тахан сона хьабе болх бац, со дийша ва, аьнна, вай Iохайшача, доалаш дац из. Шийдезала напагIа даккха, къахьега безам болчоа хьаде хIама шортта да. Хам бе беза вай воашта Дала хьаденначунна. Цхьаволчо ала тарлу, сона могац къахьега. Нагахьа санна цхьа чIоагIа кIалвиса, хала лазар долаш саг веце, аз яххача тайпара вай къахьеге, дегI а мукъадаргда, саготонаш а йицлургья, цамогаш а кIезигагIа хургда вай. Цул совгIа, наьха вахара хьал а тоалургда, мехка таро а совъяргья.
Цхьа хIама да вай массане а кхетаде дезаш, кхетадинза дарг а доацаш: вай воашоша цахувце, вай хьал хувцалургдоацалга. Дала нийссача оагIорахьа хувцалда вай хьал!
Данный материал опубликован на сайте BezFormata 11 января 2019 года,
ниже указана дата, когда материал был опубликован на сайте первоисточника!
Читайте также: