Къырымтатар урф адетлери сочинение
Обновлено: 04.07.2024
Тедбирининъ макъсады: ана тилининъ гузеллиги ве назиклиги, къувети, зенгинлиги акъкъында балаларнынъ бильгилерини кенишлетмек; къырымтатар тилинде пек чокъ аджайип шиирлер, гузель йырлар, тапмаджалар, аталар сезлери олгъаны акъкъында бильгилерини пекитмек; тувгъан тильге урьмет ве севги дуйгъуларыны ашламакъ.
Оджа: Мераба, мухтерем мусафирлер, севимли балалар! Бугунь биз тиль байрамында тувгъан къырымтатар тилимизнинъ аджайип
дерьясына киреджекмиз. Бизим къадимий тилимиз не къадар гузель, муляйим, зенгин, татлы олгъаныны ис этеджекмиз. Къырым – бизим Ватанымыз!
Эвель-эзельден Къырым – дюньянынъ энъ дюльбер ве арз этильген кошелерден бири сайыла эди. Онынъ челлерини, дагъларыны, орманларыны, денъизни, кой ве шеэрлерини биз джандан севемиз! Къырымда чокъ миллет векиллери яшайлар. Бу руслар, украинлер, къырымтатарлар, греклер, тюрклер, болгарлар, караимлер ве дигерлери.
Эр бир миллетнинъ озь тили бар. Биз – къырымтатармыз ве бизим тувгъан тилимиз – къырымтатар тили!
Эр бир халкънынъ озь тили бар,
Балдан татлы о тиль онъа
О бир вакъыт унутылмай.
Меним тувгъан халкъымнынъ да,
Озь тили бар йырлашкъан.
Бинъ бир йылдыз арасында
Бу тиль манъа толгъун ай.
Бу тиль бешигимде
Яшлыгъымдан етеклей о
Тутып меним къолумдан.
Бир эджасын джоймам онынъ,
Бир арифни унутмам,
Тувгъан халкъым, оннен бахтлы
Урь аятнынъ къойнунда!
Оджа: Мына, балалар, бакъынъыз: бу терек бизим миллетимизнинъ
Темсили. Терекнинъ тамыры – тильдир. Эгер терекнинъ тамырыны кессенъ, бутюн терек къурып къалыр.
Демек, тилимизни екъ этсек, миллетимиз де гъайып олур.
Афсуски, шимди чокъ балалар русча лаф этелер, озь тилини,
Урф-адетлерини унуталар. Онынъ ичюн бизим тилимиз, башкъа тиллерге бакъкъанда, бельки, къуветсиз корюне. Онъа ярдым этейикми?
Келинъиз берабер оны осьтюрейик, къуветлештирейик! Бакъынъыз терекке, оны осьтюрмек ичюн бизлер озь тилимизде масалларны ве эфсанелерни, лятифелерни ве шиирлерни, тапмаджаларны ве аталар сезлерни, йырларны ве оюнларны хатырламакъ керекмиз.
Тувгъан тилимизге ана тилимиз деймиз. Не ичюн, аджеба?
Анайым бу тильде айнени айткъан,
Рухумда тесири, тамгъасы къалгъан.
Я насыл севмейим мен сени тилим,
Бу тильде къонушатувгъаным, илим.
Анайымнынъ тили, эй, ана тилим!
Анамнынъ сютюнен кирдинъ къаныма,
Айнени айткъансынъ манъа муляйим,
Къундакъта яткъанда, турып янымда.
4 сыныф талебеси Мемедляева Гулизар “Айнени” йырыны иджра эте.
Оджа: Эльбет, эр бир инсан ана тилинде биринджи сезлерини бешигинде
Озь анасындан эшите. Онынъ ичюн де бизим халкъымыз озь тилине “ана тили” деген.
Эвель-эзельден Къырым табиаты бизим халкъ чалгъыджыларымызны ава яратмагъа рухландыра эди. Бу авалар шимди де бир кимсени первасыз къалдырмайлар. Миллий оюнымызны сизге такъдим этемиз.
Энди исе тапмаджаларгъа кечемиз. Тапмаджаларнынъ джевабыны тапынъыз.
Дюньяны къаплады. (Къар)
Акъшам олса корюнир,
Саба олса джоюлыр. (Ай)
Эки агъа-къардаш ян-янаша отура,
Бири-бирини корьмей. (Козьлер)
Сеси зурна. (Хораз)
Топ киби томалакъ,
Къапалы бир къутудыр.
Ичи онынъ къырмызы,
Эм бал киби татлыдыр. (Къарпыз)
6. Акътыр озю – къар дегиль,
Пек татлыдыр – бал дегиль. (Шекер)
7. Бир копегим бар,
Къапыдан да йибермей. (Килит)
8. Къаранлыкъ кумес ичинде
Отуз эки тавукъ бар. (Тишлер)
9. Чапа арткъа эм огге,
Тишлеп, боле экиге. (Пычкъы)
10. Бардыр эки бойнузы,
Сюрю огюнде юре,
Таштан ташкъа секире. (Эчки)
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Оджа: “Балдан татлы” тиль – бу бизим къырымтатар тилимиздир. Бу тиль бизге баба-деделеримизден къалгъан.
Бу зенгин тиль – халкъымызнынъ
Къальп севинчи, фигъаны.
Тюркий тиллер гульзарынынъ
Энъ чечекли фиданы.
Бу тиль, достум, меним, сенинъ,
Оджа: Бизим тилимиз ойле гузель ки, эр бир шиирни музыкагъа къоймакъ, нагъменен айтмагъа мумкюн.
7-Б сыныф талебеси Сейтмеметова Сайме “Баарь кельсе” йырыны йырлай.
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Аталар сезлернинъ къысымларыны топлап, тертипке кетирмек ве маналарыны анълатмакъ.
Урбанынъ янъысы яхшы, достнынъ – эскиси. Тиль – акъыл теразесидир. Иштен къоркъма, иш сенден къоркъсын.
Тилини унуткъан, илини унутыр.
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Ресимде насыл айванлар? Оларны къайда расткетирмек мумкюн? Масал уйдурмакъ.
1 сыра аюв акъкъында, 2 сыра тильки акъкъында.
(Терекке чечек япыштырмакъ)
Бу эки ресим халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ насыл жанрына аит? Эфсанени айтып бермек. “Аюв дагъ” ве “Багъчасарай
Насыл пейда олды”. (Терекке чечек япыштырмакъ).
Дюльбер ана тилимиз!
Сени джандан севемиз!
Ана тилим – къанат тилим!
Яхшы билем, сеннен кулем,
Сеннен учам! Артып бильгим,
Санъа – севгим ве урьметим,
Сезлеринънен еллар ачам!
Эльвира: Ана тилим – бу муаббетлик, севги йыры,
Усеин: Ана тилим – бу той, джыйын, достлукъ, эйилик.
Майре: Ана тилим – йырджыларнынъ ольмез йыры.
Асан: Ана тилим – бу халкъымчюн эбедийлик.
Сейдамет: Бир эджасын джоймам онынъ,
Гулизар: Бир арифин унутмам.
Сайме: Тувгъан халкъым онен бахтлы
Урь аятнынъ къойнунда!
Оджа: Балалар, бакъынъыз насыл бизде дюльбер, чечекли терек олды. Биз оны, демек, тилимизни, миллетимизни де озь къолларымызнен къуветлештирдик! Бизим тилимиз энди осьти, кучлю олды ве сизге “Чокъ сагъ олунъыз!” айта.
Тувгъан тилимиз къувана. Келинъиз, биз де онынен берабер къуванайыкъ, хайтарма ойнайыкъ!
Эти праздники отмечают с древних времен. Поют песни, танцуют национальные танцы, пекут разные блюда.
В Къурбан байрам и Ораза байрам рано утром мужчины идут в мечеть, дабы совершить утреннюю, священную молитву в честь прзднику. Женщины остаются дома и готовят и накрывают столы.
После прихода мужчин все поздравляют друг друга с праздником.
Наврез байрам - праздник прихода Нового Года, праздник весны. День весеннего равноденствия.
АЧЫКЪ ДЕРСНИНЪ
КЪЫРЫМТАТАР МИЛЛИЙ
Мевзу: Къырымтатар миллий байрамлары.Ораза байрамлары, Къурбан байрамы, Хыдырлез байрамы, Наврез байрамы.
Дерснинъ макъсады:
Талебелернинъ теляфорузыны байытмакъ, байрамлар акъкъында биледжеклер. Миллий байрамларымызны,адетлеримизни огренеджеклер.
Дерснинъ теминаты:
Дерснинъ кетишаты:
Балалар, бир сизлернен къырымтатарларнынъ миллий байрамлары акъкъында билемиз. Миллий байрамларымыздан байрамларны билесинъиз?
Талебелер: Къырымтатарларнынъ Ораза, Къурбан, Хы-
дырлез, Дервиза, Наврез киби байрамлары бар.
Оджа: Балалар, Ораза байрамы насыл байрам?
Талебелер: Ораза байрамы мусульманларнынъ
байрамы. Мусульманлар 30 кунь ораза туталар. Байрамдан
бир кунь огюне арефе куню ола. Бу куню къокъу чыкъарыла,
къавалтылар пише. Экинджи куню исе сабадан эр кишилер
джамиге баралар. Байрам намазындан сонъ эр кес бирини байрамнен
Оджа: Балалар,эр кес бир-бирини байрамнен насыл этип хайырлай-
Оджа:Балалар, Къурбан байрамы насыл байрам?
Талебелер: Къурбан байрамы Ораза байрамындан сонъ 70 куньден сонъ къайд этиле.
Оджа:Догъру.Бу байрамны насыл кечирелер?
Талебелер: Бу байрамда мусульманлар джамиге баралар, байрам намазындан сонъ айванны къурбан чалалар.
Оджа: Пек яхшы. Бу байрамда олар насыл бир-бирлерини хайырлайлар?
Оджа: Пек догъру. Балалар, я Хыдырлез байрамы насыл байрам?
Талебелер: Хыдырлез байрамы баарь байрамы о майыснанъ 6-да къайд этиле.
Оджа: Бу байрамда халкъымыз къайда топлашалар ве насыл къайд этелер?
Талебелер: Халкъымыз бу байрамда яйлаларда топлашып, оюн, йыр, курешмек киби оюнлар кечире эдилер.
Оджа: Кечкен дерслерде биз сезлернен баарь, Наврез байрамы акъкъында чокъ шиирлер, йырлар окъудыкъ. Эвге вазиве оларакъ бу шиирни эзберден алмакъ керек эди. Балалр, Наврез бу насыл байрам? Бу байрамны не вакъыт къайд этиле?
Талебелер? Наврез байрамы мартнынъ 21-де къайд этиле. Бу байрамда къырамтатарлар яйларда топлашалар. Адамлар кийинип, янъы урбаларыны кийип бири-бирлерине мусафирликке бара эдилер. Балалалр, исе топ-топ, эВ-эвден юрелер, йылбашнен хайырлай эдилер.
Оджа: Балалалр, насыл сёзлер айтып хайырлай эдилер?
Йылбашъынъыз хайырлы олсун,
Кобектенъиз ягълы олсун.
Эчкилернъиз сютлю олсун…
Киби сёзлернен эв саиплерини чагъырып айта эдилер.Эв саиплери
исе балаларгъа пишкен къавалтылар,къанфентлер бере эдилер.
Оджа:Наврез акъкъында насыл шиирлер билесинъиз?
Талебелер:Эзберден алгъан шиирлерини окъуйлар «Баарь
йырыны да айтайыкъ.
Талебелер:Балалар ерлеринден турып бу йырны айталар.
Оджа:Чокъ сагъ олунъыз ,отурынъыз.Балалар,биз бугуньки дер-
сте байрамлар акъкъында чокъ шейлер бильдик.Бу
байрамларымызны,урф-адетлеримизни бир вакъыт унут-
Талебелер йырлайлар.
Эвге вазифе:Кечкен байрамлар акъкъында икяе тизип,китап шекилинде япып кельмек.
Оджа:Балалар,бугунь дерсте яхшы джевап берген талебелерге эписине аля баллар къойдим.Дерс битти ,сагълыкънен барынъыз.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение
ве эдебияты оджасы
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение
Развитие речи.
Урок-путешествие
«Путешествие в мир крымскотатарских
языка и литературы
Куртумерова Н. Р.
Дерснинъ чешити: дерс-сеяат.
Дерснинъ тюрю: нутукъ инкишафы.
Дерснинъ макъсады: Окъутув макъсады: урф-адетлеримизнинъ миллий чизгилерини талебелерге косьтермек, оларнынъ чешитлерини бельгилемек;
талебелернинъ къырымтатар халкъ байрамлары акъкъында олгъан бильгилерни пекитмек, медениетимизге севги ашламакъ.
Инкишаф макъсады: мустакъиль, фааль чалышмагъа, фикир этмеге огретмек;
нутукъларыны, эстетик дуйгъуларыны инкишаф этмек.
Метапредмет нетиджелер:
Регулятив УУД : оджа ярдымынен дерстеки макъсадыны тайинлемек;
Мерифет УУД : дерсте берильген малюматнен къулланмакъ, беджерген ишлерининъ нетиджелерини чыкъара бильмек;
Коммуникатив УУД : озь фикирлерни агъзавий я да язма шекильде ифаде этмек, группа ичинде вазифелерни бирликте беджермек, оджа ве сыныфдашларынен эйи мунасебетте булунмакъ.
Предмет нетиджелер: окъулгъан метинлерни догъру файдаланмакъ, урф-адетлеримизнинъ миллий чизгилерини, оларнынъ чешитлерини бильмек.
Шахсий: - бильги къазанув фааллигини инкишаф этюв; огренген ве эшиткен бильгилерине ахлякъий къыймет кесмеге, огренилеяткъан малюматларгъа джанлы меракъ уятмагъа огренюв.
Иш усуллары: индивидуаль, фронталь, группаларда чалышув.
Окъутув усуллары: агъзавий, мустакъиль, амелий, диалог.
Иш шекиллери: язув, динълев, озь фикирлерини айтув, тюшюнюв, субет.
Дерснинъ этаплары:
I. Арекетлерни бельгилев.
Тешкилий къысым (селямлашув).(2 дакъкъа)
II. Мотивация. (1 дакъкъа)
III . Дерснинъ мевзу ве макъсадынен таныш этюв.( 4 дакъкъа)
IV .Таяма бильгилерни фааллештирюв.
Эв вазифесини тешкерюв. (5 дакъкъа)
V. Янъы бильгилерни ачув.
Янъы мевзуны огретюв. (10 дакъкъа)
VI . Раатлыкъ дакъкъасы.(3 дакъкъа)
VI I . Лугъат иши.(4 дакъкъа)
VIII . Пекитюв.
Мустакъиль иш. (10 дакъкъа)
IX. Эв вазифеси.(2 дакъкъа)
X. Нетиджелев. Рефлексия.(2 дакъкъа)
XI . Баалав. (2 дакъкъа)
Дерснинъ кетишаты:
I. Тешкилий къысым. (Арекетлерни бельгилев).
Оджа: - Селям-алейкум, талабелер.
Шенъ чанъ къакъылды,
Дерске сизни чагъырды.
Дерсте сизлер ишлейджесиз,
Ве фикирни юрсетеджесиз.
- Дерске насыл кейф иле кельгенимизни бир-биримизге бакъып, косьтерейик.
II . Мотивация
- Бугунь мен сизлерни аджайип сеяат дерсине теклиф этем. Сиз билесинъиз ки, бизим Ватанымыз - аджайип Ешиль ададыр! Дерс боюнджа Къырым харитасынен ишлейджемиз.
- Бу мукъаддес топракъта асырлар девамында бизим баба-деделеримиз яшап кельгенлер. Къырымнынъ берекетли топрагъы, буллюр киби салкъын чокъракълары, ярашыкълы Къара денъизи бар.
Коресиз ки, тахтада терегимиз энди къыштан чыкъты, чырайы кульмей, даа ешермеген, чечекленмеген. Лякин бизим дерсимиз яхшы, файдалы кечсе, бу терек эм ешереджек, эм де гуллейджек, чырайы да куледжек. Лякин оны дерснинъ сонъунда корерик.
II I . Дерснинъ мевзу ве макъсадынен таныш этюв.
Оджа: - Дерснинъ мевзусыны ве не акъкъында оладжагъыны бугунь озюнъиз бельгилейджексинъиз. - Бугунь дерсте группаларда чалышаджамыз, онынъ ичюн эки группагъа болюнейик.
- Сизге экишер конверт азырладым. Биринджи конвертлер ичинде сакълангъан арифлер ве сёзлер, экинджи конвертлер ичинде джеваплары.
- Биринджи группа сёзлерни тизип дерснинъ мевзусыны бельгилейджек. - Экинджи группа исе сёзлер тизип дерсимиз не акъкъында оладжагъыны айтаджакъ.
- Берильген арифлернен сёзлер тизинъиз, сонъ исе экинджи конвертлерни ачып джевапларыны бакъармыз:
1 группа 2 группа
АРКЪНУБ – къурбан МТАРЫТКЪАРЫ - къырымтатар ДЫЛХЕЗЫР – хыдырлез РУФ - урф
ВАЗЕНР – наврез ТЕЛИАДРЕ - адетлери
АЗОАР - ораза ЮСДЬЯНАЫН - дюньясына
РАВИДЕЗ – дервиза АЯСТЕ - сеяат
Оджа: - Машалла, энди тизильген сёзлерни тахтагъа тизийик. Мевзуны берабер окъуйыкъ.
- Дерсимиз не акъкъында оладжагъыны ким айта билир? Талебе: -Урф-адетлеримиз, байрамлар акъкъында. Наврез, Хыдырлез, Дервиза, Ораза, Къурбан байрамлары акъкъында.
Оджа: - Эльбетте, биз бугунь сизлернен къырымтатар урф – адетлери дюньясына сеяат этеджемиз.
- Бизим халкъымызда аджайип байрамлар бар. Энъ буюк байрамлары - Наврез, Хыдырлез, Ораза, Къурбан ве Дервиза байрамларыдыр. Оларнынъ арасында учь миллий ве эки дин байрамлары деп сайыла. Сизге суаль.
- Оларнынъ арасында насыл байрамлар миллий ве дин деп сайыла? Талебе: -Миллий байрамлар: Наврез, Хыдырлез ве Дервиза. Дин байрамлары исе: Ораза ве Къурбан байрамлар.
- Биз, озюмизнинъ ана тилимизни, урф-адетлеримизни огренмек, бильмек ве сакъламакъ борджлумыз. Сиз исе, достлар, бу иште ярдымджы олунъыз. Къырымтатар халкъ урф-адетлери дюньясына сеяатымыз башлайыкъ! Буюрынъыз!
I V . Эв вазифесини тешкерюв.( Таяма бильгилерни фааллештирюв).
Оджа: - Сизге эв вазифеси берильген эди. Биринджи группа талебелерине тахтада къайд этильген эр бир байрам акъкъында къыскъа малюмат азырлап кельмек.
- Экинджи группа талебелерине бу байрамларгъа багъышлангъан шиирлер тапып, эзберлемек керек эди.
V. Янъы мевзугъа кириш.
Сеяатымызны башлайыкъ. 1. Биринджи Наврез дурагъы.
- Къырымтатар халкъынынъ меракълы ве зевкълы урф – адетлери, байрамлары бар. Бойле байрамлардан бири Наврез байрамыдыр.
Кельди баарь нур сачып,
Наврез къокъуй мор ачып,
Ешерди чёллер, дагълар,
Эзан наврезим мубарек!
Наврез йырынъ йырлайлар,
Бахытлы огълан, къызчыкълар
(Талебелерге суаллер бериле.)
- Наврез байрамы не деп сайыла?
- Наврез байрамы не вакъыт къайд этиле?
2. Экинджи дурагъына кельдик Хыдырлез байрамы.
Язнынъ тамам башында,
Бизге келе хыдырлез
Къувана онъа эр кес.
Кельсин, кельсин Хыдырлез,
Къувансын, кульсин эр кес.
Софралар ашкъа толсун,
Байрам хайырлы олсун.
1.Хыдырлез байрамы майыснынъ къачынджы афтасында къайда этиле?
2. Хыдырлез байрамыны къач ве насыл адлары бар?
3. Учюнджи дурагъына келип еттик Ораза байрам
- Ораза байрамы мусульманларнынъ байрамыдыр. Мусульманлар 30 кунь девамында ораза туталар. Байрамдан бир кунь огюне арфе куню ола. Бу куню къокъу чыкъарыла, къавалтылар пише. Экинджи куню исе сабадан акъайлар джамиге баралар. Байрам намазындан сонъ эр кес бири-бирини байрамнен хайырлай.
Мусульмангъа бу аит
Юджени сен къувандыр,
Сабырнынъ тюбю алтын –
Сени беклер бахытынъ,
Бу сенинъ савапларынъ.
1.Къач кунь мусульманлар ораза туталар?
2.Ораза байрамдан бир кунь эвель насыл кунь ола?
4. Сеяатымызны девам этемиз Къурбан байрам дурагъы
- Къурбан байрамы Ораза байрамындан 70 куньден сонъ къайд этиле.
Хош кельдинъ, Къурбан байрам,
Мубарек, Къурбан байрам,
Къуванамыз биз санъа
Къурбан къойлар чалынсын,
Бол софралар къурулсын,
Эйилик ниет этип
Къурбан байрам Ораза байрамындан къач куньден сонъ къайд этиле?
Къурбан чалгъан сонъ, къурбан этини кимге даркъаталар?
5. Сонъки дурагъымыз бу Дервиза байрамы
Дервиза байрамы
Кузьлюк сачув ишлери екюнлене, койлюлер исе яйладан тюшкен чобанлардан озь къойларыны къабул этип алалар ве оларнен эсаплашалар. Бундан сонъ бутюн джемаат янъы чобанны сайлай я да эскисини къалдырыла. Дервиза байрамындан сонъ адети узьре тойлар мевсими башлана.
Байрам джемаатнен кечириле, эльбетте, дуа окъулып, къурбан чалына. Къызларгъа салынджакълар къурула. Къадынлар тёпеликтен элек тагъырталар. Элек насыл юварланып тюшеджегинден келеджек йылны берекетли я да берекетсиз оладжагъыны билелер.
Дервиза байрам кельсин,
Бол софралар къурулсын,
Къуванамыз биз санъа
Дервиза байрамы не вакъыт къайд этиле?
Дервиза байрамы не бильдире, не демектир? Оджа: - Машалла, балалар. Эльбетте, бу энъ эсас байрамларымыз, урф-адетлеримиз, энъ къадимий девирлерден, несиль-несильден бизим кунюмизге къадар сакъланып кельгенлер.
- Сизлернен берабер бизде къырымтатар халкъ адетлери дюньясына сеяатында булундыкъ. Коресиз ки, пек дюльбер, аджайип адетлеримиз бар. Бу адетлерни, незакетли, сыралы олувны биз унутмамакъ, девам этмек керекмиз. Болдургъандырсыз, энди азчыкъ раатланайыкъ.
VI . Раатлыкъ дакъкъасы.
VII . Лугъат иши
Оджа: - Къайд этильген сезлеринен таныш олайыкъ, берабер окъуйыкъ.
Наврез – янъы кунь – новый день
урф-адетлер – традиции и обычаи
несиль – поколение
сеяат – путешествие
арфе - накануне
- Лугъат дефтеринъизни ачынъыз. Берильген сёзлерни язып алынъыз.
VIII . Пекитюв.
Оджа: - Дерсимизни девам этемиз. Дерсте байрамларымыз, урф-адетлеримиз акъкъында чокъ айтылды, шиирлер окъулды. Шимди исе эр бир группагъа вазифе.
- Дикъкъатнен окъунъыз ве къафие келиштиринъиз.
Дервиза байрам ----------- мусульманлар 30 кунь туталар.
Къурбан байрам --------- мартнынъ 21-не къайд этиле.
Наврез байрам ---------- сентябрьнинъ 22-синде къайд этиле.
Ораза байрам ----------- майыс айнынъ биринджи афтасында къайд этиле.
Хыдырлез байрам ----------- Ораза байрамындан сонъ 70 куньден сонъ къайд этиле.
Оджа: - Тешкерейик, насыл группа вазифени догъру беджерди.
- Бакъынъыз, балалар бу байрамларны эм Къырым ярымадасында, эм бутюн дюнья мусульман халкъы къайд эте. Сиз бизим келеджегимиз, сиз бизим ишанчымыз. Сиз бизим урф-адетлеримизни, байрамларымызны бизнен берабер девам этмек, къайд этмек, сакъламакъ керексиз.
Мустакъиль иш.
- Балалар, сизинъ къоранталарынъызда да энъ севимли байрамларынъыз бардыр. Сиз бу байрамларны эвде насыл кечиресиз? Байрам арфесинде ана-бабаларынъызгъа насыл ярдым этесинъиз? Насыл лезетли ашлар пиширесинъиз? Къайда барасынъыз? Кимни байрамнен хайырлайсынъыз? Бойле шекильде 2-3 дакъкъада озюнъизнинъ севимли байрамы акъкъында къыскъа икяе язмакъ керексинъиз.
- Дефтерлеринъизни ачып язынъыз:
Январьнинъ он секизи.
Меним севимли байрамым.
(Талебелер икяелерни окъуйлар.)
Оджа: - Балалар, бойле аджайип куньлер акъкъында халкъымыз масаллар эфсанелер уйдургъан, йырлар йырлагъан, шаирлеримиз шиирлер токъугъанлар. Рессамджылар тувгъан Къырым табиатына, халкъымызнынъ тарихына, омюрине ве адетлерине багъышлап, бир чокъ аджайип ресимлер яраткъанлар.
IX . Эв вазифеси:
X . Нетиджелев. Рефлексия Оджа: - Шимди исе терегимизге кечейик. Бу терек ешермек ичюн, гуллемек ичюн биз сизлернен берабер озь фикирлеримизни, дуйгъуларымызны ешиль япракъларгъа язып, терегимизге япыштырайыкъ.
- Тахтада язылгъан ибарелернен къулланмакъ мумкюн, лякин озь фикирлеринъизни де язмакъ мумкюн.
( Эр бир талебе окъуй ве терекке япыштыра).
- Энди терегимизнинъ чырайы кульди.
XI . Бааллав
Оджа: - Айтынъыз, балалар, биз дерсимизде насыл чалыштыкъ? Сизлерден эшитмек истейим. Биринджи группа талабелери экинджи группагъа къач баа къояр экен? Я, экинджи группа талебелери биринджи группагъа къач къояр экен, айтынъыз? Сизлер бизим урф-адетлеримизни темелли огренмеге тырышынъыз.
КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ 6-нджы сыныф Нутукъ инкишафы дерси Мевзу: Аслий ее нисбий сыфатлар Халкъымызнынъ урф-адетлери. Макъсат: -аслий ве нисбий сыфатлар акъкъында умумий малюмат берюв; - аслий ве нисбий сыфатларнынъ эсас аляметлеринен таныш этюв; - талебелерининъ нутукъ инкишафы устюнде чалышмакъны девам этюв; -талебелерде этрафтаки дюльберликке севги тербиелев. Дерснинъ донатылувы:ИКТ,джедвеллер,презентация
Содержимое разработки
КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ
6-нджы сыныф
Нутукъ инкишафы дерси
Мевзу:
Аслий ее нисбий сыфатлар
Макъсат:
-аслий ве нисбий сыфатлар акъкъында умумий малюмат берюв;
- аслий ве нисбий сыфатларнынъ эсас аляметлеринен таныш этюв;
- талебелерининъ нутукъ инкишафы устюнде чалышмакъны девам этюв;
-талебелерде этрафтаки дюльберликке севги тербиелев.
Дерснинъ кетишаты
I. Чыкъыш. Халкъымызнынъ урф-адетлери.
Эв ишини тешкерюв:
1гр.250-иш. Исимлерге уйгьун олгъан сыфатларны иляве этип
2гр.251-иш. Эр сатырдаки сыфатларгьа уйгьун кельген бир исим
Згр. 251-иш. Эр бир исимлернинъ къаршысына уйгъун кельген бир
къач сыфат язынъыз.
Сыфат акъкъында бильгилерни фронталь тешкерюв:
- мераметли, зенгин, такъатсыз, низамлы, юваш—предметнинъ табиаты;
- ешиль, къара, къырмызы, ачыкъ мавы, сары-—предметнинъ тюсю;
- буюк, балабан, уфакъ, кичик—предметнинъ колеми;
-татлы, тузлу, экши, аджджы, шырын—предметнинъ дам-лезети;
III.Янъы мевзу. Вазифе. Группа иле чалышув:
1гр. Аталар сёзлерининъ сонъуны сагь тарафтан тапынъыз.
Сёзюнънен ишинъ ел бер
Татлы сёз яры байлыкъ.
Халкъ уфюрсе бир олсун.
Дост къара куньде балдан татлы.
Яхшыдан унер ал боран олур.
Яланнынъ ёлу белли олур.
Яш экенде не сачсанъ яманада узакъ ол.
Озюнден буюкке къыскъадыр.
Акъыл къартайгьанда оны орарсынъ.
Сёзюнънен ишинъ бир олсун.
Татлы сёз балдан татлы.
Ишлеген -тишлер.
Халкъ уфюрсе боран олур. Дост къара куньде белли олур.
Яхшыдан унер ал, ямандан узакъ ол. Озюнден буюкке ел бер.
Акъыл-яры байлыкъ.
2 гр. Аталар сёзлерининъ соньуны тапынъыз. (Къавузларда берильген сёзлернен файдаланынъыз.)
1.Адам иш башында.
2. Алтын ерде къалса да, бильги.
З.Джевизни ярмай.
4.Ана-бабагъа не ялсанъ.
5.Сувны ичь де.
(Ерде къалмаз; чешмесини унутма;татлы ашыны ашамазсынъ; белли олур; алдынъа шу келир.)
Адам иш башында белли олур.
Алтын ерде къалса да, бильги ерде къалмаз,
Джевизни ярмай, татлы ашыны ашамазсынъ.
Ана-бабагъа не ялсанъ, алдынъа шу келир.
Сувны ичь де, чешмесини унутма
3 гр.Аталар сёзлерини девам этинъиз.
1.Аталар сёзю -. козю.
2. Ана юртунъ -. бешик.
3. Ватансыз адам -. бульбуль.
4. Эр гуль озь пытагъында.
6. Достсыз. -кънатсыз къуш.
7. Озюнден буюкке. бер.
8. Тенбельге иш эт десенъ -. агъырыр
9. Баарьдеки. -кузьдеки берекет.
Догъру джевап.
1.Аталар сёзю -акъылнынъ козю.
2. Ана юртунъ -алтын бешик.
3. Ватансыз адам -йырсыз бульбуль.
4. Эр гуль озь пытагъында ачар.
5. Ватан -экинджи ананъ.
6. Достсыз адам-кънатсыз къуш.
7. Озюнден буюкке ёл бер.
8. Тенбельге иш эт десенъ -башы агъырыр.
9. Баарьдеки арекет-кузьдеки берекет.
10. Иши ёкънынъ -ашы ёкъ.
III (схема иле чалышув).
Янъы мевзуны талиль этюв (талебелер мустакъиль, схемага эсасланып, янъы мевзуны талиль этелер ).
Мана ве грамматик хусусиетлерине коре эки сой сыфат
Аслий сыфатлар-
предметнинъ озь аляметини косьтере
Нисбий сыфатлар-
предметнинъ я да арекетнинъ аляметини, онынъ башкъа предметлерге олгъан нисбетинден билине.
БЕЯЗ (явлукъ) УЗУН (антер) СЫДЖАКЪ (аш) БАЛАБАН (копек) МЕРАМЕТЛИ (адам) КЪУРУ (топракъ)
-Аслий сыфатларнынъ адий, тенъештирюв ве устюнлик дереджеси бар: беяз-беязджа-энъ беяз
КЪЫШЛЫКЪ (богьдай) БОСТАНДАКИ (бибиер) ЯРЫНДАКИ (кунь) БЕДЕНИЙ (тербие)
ОЛЬЧЕГЕН (алет) КЪАЙТАВЛАГЪАН (хасталыкъ)
- Нисбий сыфатларнынъ дереджелери ёкъ. Ихтар: нисбий сыфатлар Сыфат япыджы аффикслернен эскерий алларда япыла.
УТАН-ЧАКЪ,ТУЗ-ЛУ, УЙЛЕ-ЛИК, ДАМ-ДАКИ,
ЧЕКИН-ЧЕК ,КОЙ-ЛЮ, САБА-ЛЫКЪ, МЕКТЕП-ТЕКИ.
Вазифе: берильген сыфатларны эки группагьа язынъыз.
Аслий сыфатлар-
Нисбий сыфатлар-
Серин, догъру, енгиль, дамсыз, къыйыш, ёргъун,
киргин, къатты, сезгир,
юксек, худжур, томалакь, дургъун, гъайретли, гузель, зийрек, сабырлы, тыныкъ, сыныкъ, мазаллы, джаиль, тар, къокъулы, татлы, беяз, муляйим, мераметли, серт, къаверенкли, назик.
Тюневинки, язлыкъ (урба),эвдеки, бедиий, саплы (фильджан) ягъмурлы, нефис (эсер), эсасий, къырымлы, табиий, аджайип, ачувлы, тафсилятлы.
V Нетндже чыкъарув-
1. Аслий сыфатларнынъ хусусиетлери.
2. Нисбий сыфатларнынъ хусусиетлери.
3. Аслий ве нисбий сыфатларнынъ бир-биринден фаркълары.
VI Эв вазифеси:
2гр. 256-иш. ( Аслий ве нисбий сыфатларны къайд этинъиз>.
Згр. 259-иш. (Джедвельни мисаллернен толдурынъыз).
-75%
Читайте также: