Г1алг1ай къаман хоза г1улакхаш сочинение
Обновлено: 08.07.2024
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Мотт - халкъа са !
Мотт , адама уйлан лоарх 1 амег 1 а бола г 1 ирс ба . Меттаца гучадоал дика мел дар : хьаькъал , сакхетам , эхь - эздел , г 1 улакх , сий , денал , ший мехкацара безам , иштта кхы а .
В 1 алла к 1 орда а дергдоацаш , укх лаьттан букъ т 1 а дуккха х 1 амаш долашше а , х 1 ара саг à ше - ший дар деза . Иштта ларх 1 а мегаргба меттацара безам а .
Дукха хургбац наьна мотт яха дешаш ца хозаш а , уж ца довзаш а . Дийца варгвоацаш хоза а , к 1 оарга ма 1 ан долаш а ба наьна мотт . Воча дешашца бувцача хана ч 1 оаг 1 а дегаза хет из . Бакъда , лебе безача тайпара к 1 аьда , хоза из лебеш хилча ч 1 оаг 1 а хьамсара ба из . Из хьахьокхаш я вай къаман хьалхара поэт хиннача Янда - Къонгий Хамарзий Джамалда наьна метах язъяь байташ .
Хьо 1 аьржача дега чура
Ма б 1 еха , ма харца ба хьо
Хьо тийшача балхах
Дуне а х 1 алак дергда 1 а ,
Астарах биза беза
Хьо ц 1 енача дег чура
Ма б 1 аьхий , ма хоза ба хьо ,
Хьо маьршача уйлашца
Бешлоам - Корта а
Дунен тоам бу сага
Ший кер чу лелаваь хьа а ваь , воча , б 1 ехача , унзарча х 1 амах лоравеш , ший мотт д 1 а а хьехаш нанас хьалкхевича , из ший наьна мотт лертт 1 а ца бувцар эхь да сага . Воашош хала кхедаьча воай ноаной сийна , царех эхь хийтта а , лорабе беза вай наьна мотт , кегалургбоацаш . Цудухь вай фу де деза аьлча , ма хулла из наьна мотт боагг 1 ача тайпара нийсса бувца беза .
Хьамсара дешархо , вай теркам бича , воашта а ховш , ч 1 оаг 1 а к 1 оадо ю вай наьна метта . Воашта х 1 араненна уллув ба ала йиш йолаш да вай лертт 1 а г 1 алг 1 ай мотт хьабувца ца хов нах .
Уйла яьйий вай ? Доккха зе ма хулий вай воай т 1 ехьен дер , боагг 1 ача тайпара царна из мотт д 1 а 1 ома ца бой . Ца 1- м хов сона , боккхий хилча цу вай т 1 ехьено вай бехке дергдолга . Из цар дой , царех бехк боаккхилга хургдац . Цул совг 1 а , вай дешарлешкеи кхы йолча дешара моттигашкеи г 1 алг 1 ай мотт к 1 езига бувц . Къаьстта наьна мотт хьехаш долча дарсашка мара ца бувцаш . Цхьаькха а да лерх 1 аме , бийцача доаллаш дац из , нийсса бувцаш ца хуле .
Цхьаволчо оал : мегаргбар из - м нах д 1 акхеташ хилча . Мегаргбац , даьра ! Нагахьа санна иштта мегаргбаларе яьздаргахьа а , бувцаргахьа а ший бокъонаш йолаш хургбацар мотт . Вай даьша , дукхача халача заманна шоаш духьалнийсбенна болашше , кега ца болийташ , вайга хьакхоачабаьб из . Вай из лорабе декхарийла да .
Вайна ховш да - кх , хьалха вай къаманна цхьацца халонаш т 1 алаттарца вай мотт йоазонга ца боалаш гайналга . Бакъда , г 1 алг 1 ай мотт , йоазув хиннадеце а массаза дег 1 аихаб багахбувцамца . Дукха фаьлгаш , кицаш , лоаца дувцараш , ховлий - довзалеш , иллеш да вай г 1 алг 1 ай мотт , къам , хоза г 1 улакхаш хестадеш . Сога хаьттача шийна ховчо кхувш йоаг 1 ача т 1 ехьенна уж дувцаре , цох боккха пайда баргбар .
Хийла нийслу г 1 алг 1 аша шоайла эрсий мотт бувцаш . Эрсий мотт хар а дика да , из ханза баргбоацаш ба тахан . Бакъда , ший къаман мотт кхетабеш болча наха эхь да шоайла кхыча меттал къамаьл дар . Наха шоай мотт кхыча меттал халаг 1 а хетилга да из е ший мотт а нана а ца лоарх 1 алга да . Г 1 алг 1 ай метта дукха дешаш да , кхыча къамай вай санна хьадаккха ма 1 ан а долаш хьадоаладе доацаш . Цо хьахьокха г 1 алг 1 ай мотт б 1 аьхий хилар .
Мерза ба наьна мотт лерга хезача , юхь к 1 айеннача къоаночо тайжжа бувцаш хилча , берий йиткъача оазаца бувцаш хезача , ший берага кхайкача нанас бувцаш хезача а . Ай , цу наьна меттел техка еций вай Г 1 алг 1 айчен , лоамий , арений , шахьарий , юртий , оахамий , гувний , хина , иштта кхы а дуккхача х 1 амай ц 1 ераш .
Чехкка I омавала веза г I алг I ай меттал деша ! Дийнахьа цхьан сахьата деше , к I ира I одеша I омалургва , бетта – шаьрлургва . Селла хоза мотт вайна беннача Даьлах эхь хета а ма дезий !
Духхьал мотт аьнна ца а буташ , из нана яха дош хьалха даьккха цох д 1 а а хетта , наьна мотт аьннад цох , кхыча меттал хьамсараг 1 а а , безаг 1 а а из лоарх 1 аш . Ма хулла нийссаг 1 а бувца хьажа деза вай мотт , хьалкхувча т 1 ехьено нийсса д 1 а 1 омабергболаш . Цхьаккхача х 1 аманга кхоачаргбоаца мах ба наьнна метта – из нийса бувцар .
Ткъоалаг 1 ча б 1 аьшера мара г 1 алг 1 ай мотт йоазонга баьннабац . Керттера бахьан из а да цун цхьацца дола х 1 амаш ах - астаг 1 а хилар , вай метт à вай хийра хилар , вай цунна кхы а гаьнадовлаш латташ хилар .
Мах баь варгвоацаш , безача маьхе да ший мотт ц 1 ена хар . Ше ц 1 ена бувцарца йоаккха метто ший хозне . Дала низ лолба вайна массанена а из к 1 оаргаг 1 а 1 омабе а цун къайленаш йовза а .
Внеклассное мероприятие на тему :Благородство и Этикет у ингушей.
КЛАССАЛ АРАХЬАРА МЕРОПРИЯТИ
Тема: Къаман корта- эхь, эздел,г1алг1ай хоза г1улакхаш
Г1алг1ай массаз хиннаб
эздел долаш,
Царгара из даьккха
моттиг яц.
Аз-м доаккхал ду се
г1алг1а волаш,
Духхьал деша тоама
яхаш дац.
Угурчиев Ш. А-Г.
Лоарх1ам: эхь-эзделах,даьй вахарах, къаман хозача г1улакхех бола дешархой кхетам совбаккхар; уж 1омаде а тахка а берий безам кхебар; г1алг1ай багахбувцамцара безам совбаккхар.
Гойтара г1ирс: плакат, интерактивни доска, тайп-тайпара г1алг1ай меттала арадувлача газетий,журналий выставка; г1алг1ай литература.
l. Мероприяти д1айолаяр
ll.Хьехархочун дош.
Хам бе велча хам баь варгвоацаш, мах бе велча булургбоацаш да эздел, яхаш да вай даьй кица.
Хьамсара новкъостий, ер мероприяти д1ахьоргья вай эхь-эздел, къаман хоза г1улакхаш дувцаш,кердадоахаш. Тахан вай бувцаш бола мотт, леладеш дола 1аьдалаш, г1улакх-эздел даьшкара хьа1ома а даь,леладеш да. Вай дай-ноаноша а шоай дай-ноаношкара 1омадаьд уж.
Вай къаман дукха да хоза эздий г1улакхаш, масала: хьаьша-да ларх1ар, зоахалол дувцар, саг йоалаеш замеш бахар, нускал хи т1а даккхар, кхы дуккха а. Х1анз дош лургда вай дешархошта.
lll.Дешархой хоамаш
Дешархо 1. Эхь-эздел, г1улакх, сий, даьй 1аьдалаш, наьна мотт шийца доацаш вола саг, со цу къамах ва ала йиш йолаш вац. Х1ара къаман ше-ший тайпара да уж. Из кхетадеш хила беза кагирхой. Б1арччача халкъа юхь к1айеш, вай даьша леладаь дика г1улакхаш ц1аккха дицлургдоацаш.т1ехьенгара-т1ехьенга доалаш д1адахьа деза массане а. Из вай леладарга хьежжа айлургда халкъа сий.
Хало йоацаш атта дулош
Х1ама да из эздел яхар.
Адмий безам дукхаг1а хулаш,
Сийлахь ду цо сага вахар.
Эздел лелош атта да,
Бакъда, сий цун лакха да.
Наха юкъе хоза доацаш
Г1улакх да из г1ожал яхар.
Юххе г1олла син-пха лоацаш,
Деге дода г1ожа 1ахар.
Г1ожал-ийрча г1улакх да,
1овдалала дакъа да.
Эздело даь дикахетар,
Даьчун хам духьаллатт.
Г1ожало даь халахетар,
Даьра чов еш дег т1а латт.
Даим эздел леладе!
Г1ожалах дег1 лораде!
Дешархо: Хьалхарча замалахьа кхалнаха ц1аг1а тайп-тайпара балхаш деш хиннад маха боаккхаш: палчакх еш хиннай, чокхи тегаш хиннад. Маха боаккхаш йолча йи1ий ц1и хозаш хиннай, х1аьта шоай балха юкъе иллеш доахаш хиннад мехкараша . Х1анз из илли аргда вайна Барханоева Маликас.
Хьо ца воаг1аш ма 1елахьа.
Са дог доха ма делахьа
Нанна ваха хьо даьла1
Дего хержар ва хьо ца1.
Цу хьай дына баргаш хезча,
Гаьнара воаг1аш сайна вайча,
Тохалу са керахь дог,
Ц1аьхха байлу ловза ког.
Лоалахошка ловзар долаш,
Хьо ца1 вар са б1арг т1аотташ.
Везавелар чухь са доацаш,
Дуне дац са х1анз хьо воацаш.
Ц1аг1арбарех лечкъаеш, йоал со хьона палчакх еш.
Сахиларга йоал ца тхьовсаш
Дийнахь-бус хьо дего вувцаш
Малхах-дукъах бутт хьалбаьлча,
Сийсара вай шинне дийцача,
Хьежаш хургья даде йо1
Хье ма лелахьа бабий во1.
Къоано воаг1аш шийна вайча,
Баьри говра т1ера 1овессав.
Шийгара доаг1а з1амаг1ал дича,
Баркал даьккхе д1аихав.
Ший халкъа сий лорале
Г1алг1а массаза а фе хургва,
Мехка кхерам т1абоаг1е,
Чехка оарцаг1а из вувргва.
Бакъда,гуш хуле воккхаг1вар,
Г1аьле оза лоарх1авергвац:
Цунца хьакхашта из валар
Г1алг1ай эздело могадеш дац.
Эхь-эздел ца леладар
Дас-нанас а цунна могийтаргдац.
Х1аьта цар яхар ца деш вар,
Г1алг1ашта юкъе тарлургвац.
Эздел леладер сий долаш
Волга бакъду Даьхено.
Хилар Далл а из везаш
Тешал ду бусалба дино.
Сийле хьона, дуне мел латта,
Дохаргдоаца Г1алг1ай Эздел!
Денгар-денга хозлуш ма латт
1а сийрдайоаха Г1алг1айче.
lV. Къаьнара зоахалол
Дешархо: Зоахалолаш а дувцаш цхьацца дунен безам буаш хиннаб хьалхарча замалахьа ловзарга кагийча нахеи мехкарашеи. Ловзар эттача дийи бийсеи ца къовсаш д1ахьош хиннад.
Дешархоша шоай новкъоста зоахалол дувц (зоахалола юкъе ба 7-ча класса дешархой).
Дунен сердало а хургйолаш,вахара дегаг1оз а йолаш,йиза гуйре санна хьо беркате а йоахоргволаш ва ер Мухьмад. Хьай къона безам укхунца хотта раьза яле, со цунга г1оргья ала деза-кх 1а.
Ер фу саг ва аьлча, укхун мел вола гаргара саг эттача ц1аг1а 1оховш вац ер. Болх бе ховш, кулга говзал йоалаш саг ва ер, ше д1аэттар хьадеш. В1алла даьра ахча шортта ма доаккх укхо, вешта ше даьккхар хьал ца тессача 1еш-м вац.
Ер хьайна чу а лоатталургвале, ер хьайна кара1омалургва,аьнна хете, майрра укханна бйара а хьеже йоаг1аргья ала деза 1а.
(Йо1ои з1амигача сагои халхар ду)
Дешархо: Кагийча наха мехкарашка хаттараш телаш хиннад, йи1ий хьаькъал тохкаш.
(Зоахалол дийцача к1аьнкаша хаттараш тел йи1игашка:
1.Боккхача форда юккъе латташ истол хиннад. Цу истола т1а йиъэ ми1инге цхьатарра бена биъ кхокха 1охайнаб. Цхьатарра 1охайшаб, цхьатарра х1ама йиай, цхьатарра хьалг1айттад. Малаг1а баьг1аб тхьамадалла.
-Къулбехьера бенар. Къулбехье-Макка я- жоп лу йи1иго.
2.Йо1, ладувг1алахь. Зоахалол а хинна маьре а яха доахан д1алахка яхай хьо. Хьа бе тиша саьрг бооал.,х1аьта наькъа юккъе дошо саьрг улл. Хьаэцаргбарий 1а из саьрг?
- Сай бе боалла саьрг сайга бутаргбар аз. Сай фусам хувцаргьяцар аз, х1аьта хьо а хувцаргвацар.
3. Боккха форд ба хьона, форда йисте цхьа га яг1а, цу гаьна т1а пхи г1а доал мел ч1оаг1а мух хьакхарах, дог1а делхарах,1ай а аьхки а, гурахьа а б1аьсти а, бос ца хувцалуш, агарал совг1а меттахьа ца доалаш. Фуд из?
-Аз кхетадечох, боккха форд-дуне да, форда йисте яг1а га- вай кхоллам ба, гаьна т1ара пхи г1а бусалба сага Дала декхар а даь, дийнахьа де дезаш т1адилла пхи ламаз да,-аьннад йо1о.
Дешархо: Тхьовра, вай даьй хана, йо1 чокхи т1а а дийхе, ший к1удал белаж т1а а оттайийя, воккаг1чун сийдеш, з1амаг1чунца дувца безаме къамаьл долаш, хьастара хий да арайоалаш хиннай. Цу хьаста юххе хиннаб беррига безам а морзо а. Йо1ои з1амигача сагои деш дола къамаьл эзделаца хиннад.
V.Дешархой хоамаш.
Даьлагара ва хьаьша ,оалаш да. Г1алг1ай къамо массахана дикаг1дар, хозаг1дар лоаттадаьд хьаьшана лаьрх1а, кхыметтел ц1а а хиннад хьаьша лаьрх1а. Ди-бийса ца къовсаш хьаьша-да т1аэца кийча хиннаб г1алг1ай.
Замечательные обычаи гостеприимства дагестанцев ни в коей мере не утратили своего значения в жизни горцев.
1.Эзделах лаьца малаг1а кицаш довз шоана?
Дешархо: Дуне хозду малхо-саг хозву г1улакх-эздело.
Дешархо: Эг1азваха эздий саг воасталургва, воацар , киса бий а баь леларгва.
Дешархо: Эздел доацачунга денал хургдац, денал доацачунга эздел а хургдац.
Дешархо: Сий долаш ваха хала да, сийдоацаш вала атта да.
Дешархо: Хьайна во хиннадале корта ураг1а кхаба; нахаца во хиннадале, оллавенна лела.
2. Эзделах лаьца ховли-довзали хой шоана?
Дунен чу ше вахаш саг лоравала везар фуд? (Наха во ва алийтар да)
Саго ше вахаш , лораде дезар фуд? (Сий)
Ц1аккха лерг а доацаш, делча дохка а лургдоацаш дар фуд? (Эхь-эздел)
Сага сий доаккхар фуд? (Эхь-эздел, хоза оамал)
3.Эзделаца доаца г1улакхаш довзий шоана?
-Гучахьа воацача сагах 1отташ х1ама алар;
-Саго къамаьл деча хана юкъелелхар;
-1овдала бегаш бар;
-шийга аьлча ловргдоаца х1ама нахага алар;
-Шийгара г1алат даларах ца кхераш хилар;
-Воккхаг1чун даь ца 1еш,з1амаг1чун а сий ца дар;
-т1ехъяьнна баге лееш, деррига къамаьл шийна т1аэца г1ерташ хилар;
-Нахах ца вашаш хилар;
-Бегаш беча хана т1ехваьнна велар;
-наьха къайленаш ха г1ертар;
-Наха хьалха ший сий доврах ца кхерар,….
Он мог происходить в условиях древней Земли, атмосфера которой, вероятно, была насыщена углекислым газом, сероводородом, аммиаком, метаном. Эти газы растворялись в горячей воде первобытного океана, где под воздействием ультрафиолетовых лучей, проникающего излучения и электрических разрядов осуществлялись разнообразные химические реакции. Синтезированные в ходе них вещества накапливались в воде. Возможность абиогенного синтеза была доказана в опытах ряда ученых.
ческая культура – одно из средств укрепления здоровья, все стороннего развития, подготовки к труду и защите родины. средствами ф. к. являются , спорт туризм, методы закаливания организма.
правительство всемерно поощряю развитие ф. к. и спорта среди населения страны, способствуют внедрению их в повседневный быт.
воспитание, начиная с самого раннего детского возраста, крепкого молодого поколения с гармоническим развитием и духовных сил. это требует всемерного поощрения всех видов массового спорта и культуры, в том числе в школах, вовлечения в физкультурное движение все более широких слоев населения, особенно молодежи.
физкультурное движение должно носить подлинно общенародный характер, базировался на научно-обоснованной системы воспитания, последовательно охватывающей всей группы населения, начиная с детского возраста.
занятие и спортом укрепляют здоровье детей, способствуют их правильному развитию. установлено, что большие умственные нервные нагрузки, не сочетаются с соответствующими нагрузками, крайне неблагоприятным влиянием окружающей среды, инфекциям. научные наблюдения показывают, что люди, регулярно занимающиеся с соблюдением правил личной гигиены, реже болеют, продуктивнее трудятся, дольше живут.
занятия культурой и спортом приобретают особенно большое значение в период научно-технической революции, когда мышечная деятельность все больше вытесняется применением техники. культура развитие патологических и предпатологических изменений, в развитии которых в той или иной степени играет роль недостаточная двигательная активность.
применение средств культуры с лечебной целью в больницах, санитарно-курортных учреждениях при заболеваниях опорно-двигательного аппарата, сердечно-сосудистой и дыхательной систем, нарушениях обмена веществ, после хирургических операций и др. повышает эффективность комплексного лечения, способствует различных осложнений, ускоряет сроки выздоровления и восстановления трудоспособности, является одним из компонентов реабилитации больных.
2. влияние вредных привычек на здоровье человека
одним из главных проблем xxi века во всем мире стали: табакокурение, алкоголизм и наркомания. во многих странах законы по борьбе с этим негативным явлением.
социально обусловленные и психологические причины этих явлений.
под психологическими причинами понимается совокупность мотивов, отдельные личности к употреблению спиртного, табака, наркотиков. трудности приспособление к внешней среде, конфликты с окружающим, неудовлетворенность одиночества, робость и т. д. вызывают психологическое состояния дискомфорта. связи с этим человек старается выйти из этого состояния с табакокурения, алкоголя и наркотиков. это вызывает ложное чувство решимости всех проблем. действия этих средств быстро проходят и вместе с этим возвращаются все проблемы.
распространение этих явлений среди молодежи способствует так же ложное мнение о тонизирующем действием алкоголя, бытующие представление, что потребление спиртных напитков – показатель зрелости, самостоятельности, силы и мужества, но это не так.
лечебная физкультура широко используется в системе комплексного лечения в больницах, поликлиниках, санаториях. она является ведущим методом медицинской реабилитации - восстановительного лечения. правильное применение лечебной физкультуры способствует ускорению выздоровления, восстановлению нарушенной трудоспособности и возращению больных активных трудовой деятельности.
основным средством лечебной физкультуры является – мышечные движения, являющиеся мощным биологическим стимулятором жизненных функций человека. лечебная физкультура использует весь арсенал средств, накопленный физкультурой. с лечебной целью применяют , специально подобранные и методически разработанные. предназначение врач учитывает особенности заболевания, характер и степень изменений системах и органов, стадию болезненного процесса, сведенья о параллельно проводимом лечении, и т. д. в основе лечебного действия лежит строго дозированная тренировка, под которой применительно к больным и ослабленным людям следует понимать целенаправленный процесс восстановления и совершенствования нарушенных функций целостного организма и отдельных его систем и органов. различают общую тренировка, последующую цель общего оздоровления и укрепления организма, и специальную тренировка направленную на устранение нарушенных функций определенных системах и органах.
в результате систематического применения развивается функциональная адаптация организма к постепенным возрастающим нагрузкам и коррекция (выравнивание) возн6икающих в процессе заболеваний нарушений.
Цу боарамаша белгалдаьд дукха дика куцаш: воккхаг1чун сийдар, даьи-наьней лерх1ам бар, ийшачоа новкъостал дар, нийсархошца г1улакх лацар, гаргало лелаяр, камаьрша хилар, хьаьша – да т1аэцар и кх. д1. Духхьал г1алг1ай мара доацача боарамех эздела дакъа а да вай къаман. Из да найца эздел. Цунца нийса хилча найца бокъо лац уст-даьнеи уст-нанеи духьал ваха, иштта царна а лац найца духьала баха бокъо. Вай къамо к1езига, эсала лаьрх1а г1улакх да из. Цудухьа вайна юкъе лорадеш да из х1анз а. Из дика 1адат да, х1ана аьлча уст-ц1ай, къаьстта уст-даи уст-нанеи бехке ба.
Эздел-м б1арчча вай хьаийцача ткъаьи цхьайтте дакъе декъалуш да: наькъа; хьаьша; дезала; даьца-наьнацара; къоаношцара; гаргалон; дезалцара; юкъара; дешара; лоалахошцара; нийсархошцара; балха; хьоашалха вахара; ловзарга ваг1ара; таьзета вахара вааг1ара а; кхыча къамий викалашцара; захалашцара (саг д1айигача); хийрача нахацара; захалашцара (саг хьайосалаяьча); мараи сесагаи юкъера; маьрц1аьшцара; несий; мехкарий; ма1ача наьха кхалнахацара; кхалнаьха ма1ача нахацара; х1ама даара; шу оттадара; берашцара; саг ехара; хьаьша накъаваккхара; ноанахошцара. Царех эздела х1ара дакъа ши-ший ха а моттиг йолаш леладе дезаш да.
Данный материал опубликован на сайте BezFormata 11 января 2019 года,
ниже указана дата, когда материал был опубликован на сайте первоисточника!
Читайте также: