Буорах сыттаах хоьооннор сочинение на тему
Обновлено: 18.05.2024
Сыала: А5а дойду Улуу сэриитин саха поэттара Дойдуга бэриниилээх буолууларын, тереебут Ийэ сирдэригэр тапталларын эт харахтарынан тугу кербуттэрин, айымньыларын ненуе сэрии чахчыларыгар, сэрии хаамыытыгар сеп тубэьиннэрэн кердербуттэрин ырытыы.
2. Поэттар айымньыларыгар сэрии алдьархайын, кырдьыгын булан керуу, ырыта уерэнии, историческай картанан туьана уерэнии
3. Дойдуга тапталы инэрии, А5а дойду сэриитин буойуннарын, тыылга улэлээбиттэри кэриэстээьин.
Уруок тиибэ: Сайыннарыылаах , история предметын кытта алтыьыылаах..
Уруок хаамыыта: I. .Киирии чааьа
А5а дойду Улуу сэриитэ саха поэттарын хара5ынан
Сыала: А5а дойду Улуу сэриитин саха поэттара Дойдуга бэриниилээх буолууларын, тереебут Ийэ сирдэригэр тапталларын эт харахтарынан тугу кербуттэрин, айымньыларын ненуе сэрии чахчыларыгар, сэрии хаамыытыгар сеп тубэьиннэрэн кердербуттэрин ырытыы.
2. Поэттар айымньыларыгар сэрии алдьархайын, кырдьыгын булан керуу, ырыта уерэнии, историческай картанан туьана уерэнии
3. Дойдуга тапталы инэрии, А5а дойду сэриитин буойуннарын, тыылга улэлээбиттэри кэриэстээьин.
Уруок тиибэ: Сайыннарыылаах , история предметын кытта алтыьыылаах..
Уруок хаамыыта: I . .Киирии чааьа
II . Сурун чааьа:
III .Тумуктуур чааьа:
1.Айар улэ (суругунан)
I .Киирии чааьа:
Саха литературатын учууталын улэтэ:
Норуон Норгуй буолуохтун!
Улуу кыайыыны у h ансыбыт
Су h уохпутун токутан-
Э h иги иннигитигэр турабыт
Саха тылын уонна
История учууталын улэтэ: 1941 сыл. бэс ыйын 22 кунэ. Бу кун ыраас халлаацца эмискэ этин эппитинии, куутуллубэтэх алдьархай биьиги дойдубутугар ааннаабыта. Суостаах-суодамаах "сэрии"'диэн тылтан хас биирдии киьи олоъо, дойдубут дьылгъата быьаарыллар, ыарахан кэмнэрэ буруукээбиттэрэ.
Ийэ дойду кемускэлигэр тереебут дойдуларын харыстыыр ытык иэстэрин толоро, биьиги биир дойдулаахтарбыт алаас-алаас аайыттан ынырыллан, ыныыр аттарын миинэн, кэргэттэрин, аймахтарын кытта быра h аайда h ан, кый ыраах илин-ар5аа елер-тиллэр охсу h ууга, хабыр хапсы h ыыга аттаммыттара.
Кы h ыл Армия5а Саха сириттэн 62 ты h ки h и ыырыллыбыта. Кинилэр ортолоругар 25, ол кэмнэ саха литературатыгар биллэр суруйааччылар уонна поэттар бааллара. (слайд…)
Бугун би h иги, уруокпутугар араас хайысха5а (Илин, Ар5аа фроннарга уонна тыылга) буойун- поэттар бэйэлэрин айымньыларын ненуе сэрии алдьархайын, бу дьон Кыайыыга эрэллэрин, Дойдуга тапталларын керуехпут, ырытыахпыт уонна билиибитин диринэтиэхпит. (слайд..)
II . Сурун чааьа:
Сергей Степанович Васильев-Борогонскай (1907-1975)
- Дьиэ5э эрдэ бэриллибит сорудаъынан уерэнээччи Сергей Степанович Васильев-Борогонскай туьунан кылгас иьитиннэриитэ.
Саха тылын учууталын улэтэ:
С.С.Васильев-Борогонскай поэттартан. биир бастакынан 1941 сыл от ыйыгар. Сэрии алдьархайын, ытык иэс туьунан суруйбутун билэбит
Поэт хоьоон ханнык форматын туттубутай? (аллитерационнай)
Сэрии алдьархайын ордук ханнык строкалартан керебутуй?
Ханнык жанрдары туттубутуй? (- Андаъар, аныгылыы. араатардааьын формата)
История учууталын улэтэ:
1941-42 сылларга маннайгы уонна иккис хомуурдар буолбуттара. Сэрииьит буолбатах, алаастан арахпатах, саха киьитэ харахтаан кербетех ыраах сиригэр естеехтен дойдутун кемускуу барбыта. Бу хомуур буойуннара уксулэрэ Москва, Ленинград кемускэлигэр геройдуу охтубуттара. Саха суруйааччылара, поэттара бу сылларга утумэн элбэх улэни ыыппыытара. Холобур, Сергей Васильев сэрии сылларыгар Д.К.Сивцевтыын-Суорун Омоллооннуун Ар5аанны фронна айар командировка5а бара сылдьыбыттара. 1944 сыллаахха, 1 Украинскай фронна тиийэн сэрии алдьархайын илэ кербуттэрэ, саха саллааттарын, саха суруйааччыларын керсубуттэрэ. Ол курдук И.П.Никифоровы (слайд..)
Тимофей Егорович Сметанин (1919-1947).
Саллаат поэттартан биирдэстэрэ.
- Дьиэ5э эрдэ бэриллибит сорудаъынан, Тимофей Егорович Сметанин туьунан уерэнээччи кылгас иьитиннэриитэ.
Саха литературатын учууталын улэтэ:
Фронтовик Николаев Н.Н., Т.Е.Сметанины кытта сэрии сылларыгар, Курскай-Орловскай то5ойго бииргэ кыргыспыт. Кини 1987 с Чурапчы орто оскуолатын учууталларыгар суруйан ыыппыт ахтыытын билиьиннэрэбин.
История учууталын улэтэ:
Курскай то5ой кыргыьыытын туьунан тугу билэбитий? (Карта5а улэ)
-Немецтэр туох сыаллаах этилэрий? (Тылынан эппиэт)
-Курскай то5ойга кыайыы туох суолталаах этэй? (Тылынан эппиэт)
Саха литературатын учууталын улэтэ:
Поэт ордук туохтан долгуйда? (До5орум, ыраах до5орум
Долгуйар суьуохтуун хаалбыта…
Оо, укчутун бу хара баттах,
Онтон сурэ5им ытаата.)
Елууну-елуунэн иэстэьии кырдьыгын туьунан поэт этиитигэр санаа5ытын атастаьын. (Дьиргийэн ааста охсуьуу.
Немец урдугэр немец сытар,
Хааннаах,кугас фашист батта5ын
Ха5ыс тыал хамсатар.
Бу кэмнэ сурэх кенньуерэр,
Сана халлааныгар кун керер.)
- Билигин, бу хоьоонно поэт олох кундутун ханнык строкаларынан эппитин булан керуеъун уонна бэйэъит санааъытын атастаьын.
Гавриил Иванович Макаров – Дьуон Дьанылы (1914-1956сс)
- Дьиэ5э эрдэ бэриллибит соруда5ынан, Гавриил Иванович Макаров – Дьуон Дьанылы уерэнээччи туьунан кылгас иьитиннэриитэ.
Саха литературатын учууталын улэтэ:
-1943 сыл атырдьах ыйыгар Чурапчы Диринэр учууталлыы олорон сэриигэ ынырыллыбыта.
Эн иччин хочоъо киирбэтин,
Атырдьах, кыраабыл тутуурдаах
Ол ахсын эйигин сукпэтин.
Эн дьоннор: «Мин оччут иччим,-диэ-
Туос иьит тулуйбат уьубун.)
История учууталын улэтэ:Сэрии са5алан Илинни фронугар сурдээх элбэх саха саллааттара сулууспалаабыттара. Кыраныыссалыы сытар Германия союзтаа5а - Япония хаьан ба5арар саба туьуен себе. Забайкальскай фронт айыл5атын уратыта (истиэп) аттаах сэриини эрэйэрэ. Ол иьин Саха сирэ сууьунэн сылгыны фронна атаарара. Бу сылгылары саха саллааттара бастаан борохуотунан, онтон сууьунэн километры уурэн фронна тириэрдэллэрэ.
1945 сыл Ыам ыйын 9 кунэ-Улуу Кыайыы кунэ.
Ол эрээри сэрии буппэтэ5э, сэрии билигин да сал5ана турара…
- То5о сэрии сал5ана турара диибитий?
(Иккис Аан дойду сэриитэ Бала5ан ыйын 2 кунугэр буппутэ)
-Советскай союз Японияны кытары сэриилэьэбин диэн быьаарыныытын хаьан ылыммытай? (Крымскай конференция5а-Олунньу ый 1945с)
Илинни фронна Кыьыл Армия байыастарыныын кинилэр кэтит уу мэьэйдэри — Аргунь, Амур, Уссури ерустэри, Хинган хайаларын туораан, Монголия уута суох истиэптэрин ааспыттара .Кытай сиригэр Бала5ан ыйын 2 кунугэр Япония Квантунскай армиятын улту сынньыбыттара.Картанан улэ). (слайд)
- Саха литературатын учууталын улэтэ:
Хаалбыт аанай абабын!
Аны биирэ кынат уунэн,
Булуоъум дуо полкабын?)
Салаллан кэлээр! 1941с
Кэтэьин, доъоттоор, кэлиэхпит,
Эрэнин, биьиги эргийиэхпит…
Оо, онно кэрэ да буолуоъа.
Сиппэтэх тойуктары биьиги
Оччоъо ситэ туойуохпут,
Итии эркиннээх кэрэ олоъу
Оччоъо дьэ олоруохпут. 1942с………..)
Тереебут дойдубут туьугар
Ессее утуену онороору,
Туптээх олоъу олороору
Ийэ сир иьигэр, таьыгар
Илинтэн, аръааттан иннэммит,
Элбэъи кереммут, билэммит,
Эьиэхэ дьэ кэлэн иьэбит,
Иьэбит, биьиги иьэбит! 1946с
А5а Дойду Улуу сэриитин кэнниттэн буойун поэттар салгыы айбыттара, туппуттара.
Дьоллоох оло5у тутуспуттара.
III . Тумуктуур чаас:
Билигин биьиги уруокпут тематын сунньунэн сэрии алдьархайын бэйэ5ит санаа5ытын кылгас айар улэъэ кердерун. Темалар:
7. «Махтанабын, кэриэстиибин… Бу темалары сэрии дьин чахчыларыгар олоъуран (историческай) арыйын. Бириэмэбит 10м. Ол кэнниттэн кылгастык сана атастаьабыт.
Уопсай тумук:
Ада дойду Улуу сэриитигэр 25 саха суруйааччыта кыттыбыта. Кинилэр теье да елер-тиллэр тынааьыннаах быЬыыга-майгыга сырытталлар, тереебут Ийэ дойдуларын кытта сибээстэрин быспатахтара. Сэрии тыйыс тугэннэрин, хабыр охсуЬууларын республика хаЬыаттарыгар таьаартараллара, сэрии туьунан дьин кырдьыгы кэпсииллэрэ, дьоннорун-сэргэлэрин санаатын эре кетеьеллере. Кинилэр саамай куустээх, саамай сытыы батастарынан уус-уран тыл этэ. Бу куурээннээх куннэргэ буойун-суруйааччылар бойобуой сурэхтэниини эрдээхтик ааьан, бэйэлэрин хорсун патриот быьыытынан кердербуттэрэ.
Туттуллубут литература:Уерэнэр пособиялар;
4. Данылы Хоьооннор поэмалар. Дь., 1985
А5а дойду Улуу сэриитэ саха поэттарын хара5ынан
(саха литературатыгар уонна история5а интегрированнай уруок)
Учитель якутского языка Илларионова Н.В.
Учитель истории Гуляева Л.Е .
1941 сыл. Б эс ыйын 22 кунэ.
Бу кун ыраас халлаанна эмискэ этин эппитинии, куутуллубэтэх алдьархай биhиги дойдубутугар ааннаабыта. Суостаах-суодамаах "сэрии"'диэн тылтан хас биирдии киьи оло5о, дойдубут дьыл5ата быhаарыллар, ыарахан кэмнэрэ буруукээбиттэрэ.
Кыhыл Армия5а Саха сириттэн 62 тыhыынча киhи ыырыллыбыта. Кинилэр ортолоругар 25, ол кэмнэ саха литературатыгар биллэр суруйааччылар уонна поэттар бааллара.
Бугун биhиги араас хайысха5а (Илин, Ар5аа фроннарга уонна тыылга) буойун-поэттар бэйэлэрин айымньыларын ненуе сэрии алдьархайын, бу дьон Кыайыыга эрэллэрин, Дойдуга тапталларын керуехпут, ырытыахпыт уонна билиибитин диринэтиэхпит.
Сергей Степанович Васильев-Борогонскай (1907-1975)
Саастааххын сайылаан, Сандал5аннаах санныгар Саргыгын кете5ен,
Сайылыгын хочотугар
Салаллан кэлээр!
С.С.Васильев-Борогонскай поэттартан биир бастакынан 1941 сыл от ыйыгар фронна ынырыллан барбыта.
1941-1942 сылларга маннайгы уонна иккис хомуурдар буолбуттара… Бу хомуур буойуннара уксулэрэ Москва, Ленинград кемускэлигэр геройдуу охтубуттара. Саха суруйааччылара бу сылларга утумэн элбэх улэни ыыппыытара.
Тимофей Егорович Сметанин (1919-1947).
Дьиргийэн ааста охсуhуу.
Немец урдугэр немец сытар
Хааннаах, кугас фашист батта5ын
Ха5ыс тыал хамсатар.
Бу кэмнэ сурэх кенньуерэр,
Сана халлааныгар кун керер.
До5орум, ыраах до5орум
Долгуйар суьуохтуун хаалбыта…
Оо, укчутун бу хара баттах,
Онтон сурэ5им ытаата.
Гавриил Иванович Макаров – Дьуон Дьанылы (1914-1956сс)
1943 сыл атырдьах ыйыгар Чурапчы Диринэр учууталлыы олорон сэриигэ ынырыллыбыта.
Сэрии Илинни фронугар сурдээх элбэх саха саллааттара сулууспалаабыттара. Кыраныыссалыы сытар Германия союзтаа5а - Япония хаhан ба5арар саба туhу ѳ н с ѳ б ѳ . Забайкальскай фронт айыл5атын уратыта (истиэп) аттаах сэриини эрэйэрэ. Ол иhин Саха сирэ сууhунэн сылгыны фронна атаарара. Бу сылгылары саха саллааттара бастаан борохуотунан, онтон сууhунэн километры уурэн фронна тириэрдэллэрэ.
Саастааххын сайылаан,
Сандал5аннаах санныгар
Саргыгын к ѳ т ѳ 5 ѳ н,
Сайылыгын хочотугар
Салаллан кэлээр!
Кэтэhин, до5оттоор, кэлиэхпит,
Эрэнин, биhиги эргийиэхпит…
Оо, онно кэрэ да буолуо5а.
Сиппэтэх тойуктары биhиги
Оччо5о ситэ туойуохпут,
Итии эркиннээх кэрэ оло5у
Оччо5о дьэ олоруохпут.
Т ѳ р ѳ бут дойдубут туhугар
θ сс ѳ уту ѳ ну онороору,
Туптээх оло5у олороору
Ийэ сир иhигэр, таhыгар
Илинтэн, ар5ааттан иннэммит,
Элбэ5и к ѳ р ѳ ммут, билэммит,
Читайте также: