Ашарга яраклы гомбэлэр турында сочинение
Обновлено: 03.07.2024
Тәрбияче: Исэнме, Коз! Эйдэ уз, рэхим ит бэйрэмебезгэ.
Балалар, эйтегез, сойлэгез,
Ничек итеп килэ коз?
1 бала : - Кошлар очты коньякка (кошлар кебек канат кагып курсэтэлэр),
Канат кагып еракка.
2 бала: - Аюлар он казыды (куллары белэн хэрэкэтлэр курсэтэлэр),
Бик тирэн итеп базны.
3 бала: - Балаклар да тындылар (кулларын бергэ жыеп, балыкны курсэтэлэр),
Су тобенэ чумдылар.
4 бала: - Агачлар – ялангачлар (кулларын турайтып, оскэ кутэрэлэр, як якка хэрэкэтлэр ясыйлар)
Бергә: - Тик безгэ кунелле коз (шатланышып, сикерешеп, кычкырып эйтэлэр)
Без бакчага йорибез.
Көз: Әйе, бик дөрес балалар. Мин, Көз, бар табигатьне кышка
әзерлим. Ә хәзер минем сезнен белән уйнап аласым килә.
Козге жиллэр торле якка (Көз йөри – йөри, яфраклар очыра)
Яле, кем тизрэк аларны
Тәрбияче: Моңлы, матур безнен көз, бездә бераз моңланыйк, уен корал –
ларында уйнап алыйк.
Музыка янгырый, сикерэ – сикерэ, Куян керэ (кулында кэрзин).
Куян: Гомбэ жыйдым чилэккэ.
(Балаларнын гомбэле башлыкларын куреп):
И – их, монда жилэклэр дэ, гомбэлэр дэ куп икэн.
Эй гомбэлэр, килегез,
Матур итеп биегез
Мин, букэнгэ утырып,
Карыйм кузем тутырып. (утыра)
Куян: Рэхмэт сезгэ. Хэзер инде кэрзинемэ керегез.
Гомбэлэр: Син 5 кэ кадэр сана,
Аннары эзлэп кара.
Куян: 1, 2, 3,…..
Шул арада гомбэлэр урыннарына утыралар, маскаларын салалар, урындык астына куялар.
Куян: (эзли) Кая киттелэр сон? Балар сез курмэдегезме? Йэ ярый,
Жилэк жыйыйм алайса.
Эй жилэклэр, жилэклэр,
Тизрэк бире килегез,
Жилэклэр: Син 5 кэ кадэр сана,
Аннары эзлэп кара.
Куян: 1, 2, 3,…..
Жилэклэр утыралар. Маскаларын салып, урындык астына куялар.
Куян: Жилэклэр дэ каядыр киттелэр. Сез курмэдегезме балалар? Ярый
алайса, кэрзинемдэ бераз гомбэ бар эле, кайтыйм мин ойгэ. Сау -
Куян сонгы сузен эйткэн вакытта, яфраклар оеме артында качып утырган, Толке килеп чыга).
Толке: Ай, нинди матур кон буген! Куянкай, мин сине очраттым! Син
Монда нишлэп йорисен?
Куян: Мин гомбэ жыйдым. Э син мнда нишлисен?
Толке: Мин дэ ашарга берэр нэрсэ эзли торгач, сине таптым…( куларын
Куянга таба сузып, элэктереп алмакчы була).
Коз: (Куян очен борчылып, балалардан ярдэм сорый). Балалар, ярдэм
итегез, аякларыгызны тыпырдатыгыз. (Балалар тыпырдыйлар).
Толке: Чу, аяк тавышлары ишетелэ. Кемдер бар бугай.
Куян: Биииик куууууп аучылар, монда килэлэр.
Коз: Балалар, кулларыгызны чабыгыз, этлэр кебек орегез!
Толке: Уф, мин тизрэк китим. Аучылар куп икэн, исэн калу юк икэн!
(Толке куркып залдан чыгып йогерэ).
Коз: Балалар, рэхмэт сезгэ! Куянкайны коткардыгыз!
Куян: Рэхмэт сезгэ, балалар! Э хэзер кунел ачыйк, уйнап алый!
Тэрбияче: Балалар, безнен Коз бигрэк матур. Эйдэгез без, Козне зур -
лап, соендереп шигырьлэр сойлэп алыйк.
Балалар, шигырьлэрен сойлэп бетергэч, яфракларны алалар.
Коз: Балалар, минем сезнен белән бергә җырлап аласым килә.
Коз: Балалар, сезнен белэн жырларга, биергэ бик кунелле булды, лэкин
минем эшлэрем бик куп. Сезгә мин кучтәнәч алып килдем, рәхим итеп алыгыз. Мин китим инде. Сау булыгыз!
Музыка янгырый Коз китэ.
Тэрбияче: Балалар, менэ козге урманга сэяхэтебез тэмам. Сезгэ ошадымы?
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Татарстан Республикасы Арча районы
Шушмабаш урта гомуми белем бирү мәктәбе .
(Познавательный проект “Что мы знаем о Земле”)
Катнаштылар: 4 сыйныф укучылары
Укытучы: Абдуллина Р.Р.
Максат : гөмбә төрләре һәм аның төзелеше
белән танышу, ашарга яраклы һәм
агулы гөмбәләрне аера белергә
гөмбәләрнең табигатьтәге һәм кеше
кеше тормышындагы әһәмияте белән
1.Гөмбә турында табышмак .
2.Нәрсә ул гөмбә?
4.Ашарга яраклы һәм агулы гөмбәләр.
5.Гөмбәләрне ничек җыярга?
6.Гөмбәләрнең табигатьтәге әһәмияте.
7. Гөмбәдән нәрсәләр әзерләп була.
Кигән ул эшләпәсен
Төшереп кашына ук
Салыр иде эшләпәсен
Кашы түгел, башы да юк.(Гөмбә)
Элек кайбер галимнәр гөмбәләрне хайваннар патшалыгына керткәннәр
ә кайберләре үсемлекләр патшалыгына керткәннәр.Үсемлекләрдән аер-
малы буларак, алар яшел төстә түгел, углекислый газны суламыйлар, киресенчә, үзләре бүлеп чыгаралар,үзләре өчен туклану матдәләре җитештерә алмыйлар.Алар туклыклы матдәләрне туфрактагы үлгән үсемлек һәм хайван калдыкларыннан суыралар.Ә үзләре үсемлек калдыкларының ркалуына һәм черемә барлыкка килүенә булышлык итәләр.
Җир өсте өлешендә без гөмбәнең эшләпә - аяк – гөмбәлекләрен күрәбез.
- Көпшәле гөмбәләр һәм пластинкалы гөмбәләр була.
Көпшәле гөмбәләрнең эшләпәсе астында көпшәләрдән чыгып тышка ачыла торган вак кына тишекләр була.(споралар шул тишекләрдән коела).
Пластинкалы гөмбә эшләпәләренең аскы ягында сабына беркетелгән урыннан эшләпә читләренә таба нур мыман сырлар урнашкан( споралар
шул сырлардан тарала).
Ашарга яраклы гөмбәләр.
- Гөрәҗдә, ак гөмбә, шампиньон, баллы гөмбә, әтәч гөмбәсе, җирән гөмбә ашый торган гөмбәләр.
-Ак гөмбә - көпшәле гөмбә .Табигатьтә төньякта киң таралган.Эшләпәсе коңгырт , кабарып тора.Ылыслы һәм яфраклы урманнарда нарат, каен, чыршы, имән тирәсендә үсә.Июльдән октябрьгә кадәр күренә .Ак гөмбә сындырганнан соң ак төсен саклый.Ашарга яраклы, тәмле.Аксым һәм витаминнарга бай. Пешерергә, кыздырырга , киптерегә ярый.Ак гөмбә төнәтмәсен өшегән урынны дәвалау өчен кулланалар.
- Ашарга яраклы бик тәмле гөмбә. Яшелчә , җиләк-җимеш бакчаларында , болыннарда июльдән сентябрьгә кадәр үсә.Эшләпәсе итләч, шома, аксыл төстә.Сырлары ал , сабында ак боҗрасы бар.Агулы
томсык гөмбәдән сырлары белән аерыла, агулы гөмбәнең сырлары ак төстә генә була.Шампиньонны махсус урыннарда ел әйләнәсендә үстерәләр.
Әтәч гөмбәсе.
- Әтәч гөмбәсенең 70 ләп төре бар.Татарстанда бер төре – сары яки гади әтәч гөмбәсе үсә. Эшләпәсе сары төстә, аскы ягында юан тармакланган җыерчыклары төбенә таба кими бара.Катнаш урманнарда июньнән сентябрь ахырына кадәр үсә.Ашарга яраклы , бервакытта да кортламый.Җыйганда яшьләрен генә җыярга кирәк.
Баллы гөмбә.
-Баллы гөмбәнең Татарстанда 4 төре бар: көзге баллы гөмбә, болын
баллы гөмбәсе , җәйге баллы гөмбә, сары ялган баллы гөмбә .Ялган баллы гөмбәдән башкаларын ашарга ярый.Төсе көрәнрәк, күпсанлы кабырчыклы.Пластинкалары аксыл сары төстә.Агач төпләрендә, ауган агачларда төркем-төркем булып үсә.Сентябрь,октябрь айларында өлгерә.
Баллы гөмбәнең эшләпәсен генә кулланалар.
Җирән гөмбә.
- Җирән гөмбә ашарга яраклы гөмбә.Эшләпәсе итләч, бүрәнкәсыман,
җирән төстә, карасу төстә түгәрәкләр сызылган.Киселгән урманнарда,
яшь агачлар арасында июльдән сентябрьгә кадәр үсә.Югары сыйфатлы,
тәмле гөмбә.Аны күбрәк тозлыйлар һәм маринадлыйлар.
Агулы гөмбәләр.
Чебен гөмбәсе, куык гөмбә, ак томсык гөмбә, ялган баллы гөмбә.
Чебен гөмбәсе.
- Агулы гөмбә.Азыкка эләксә кеше агулана, ә менә пошилар авырганда чебен гөмбәсен ашап дәваланалар.
Ялган баллы гөмбә.
- Чын баллы гөмбәдән аермалы буларак, аның споралары көрән төстә була , ә чын баллы гөмбәнеке ак төстә .
Ак томсык гөмбә.
- Ак томсык гөмбә авыр формада агуланулар китереп чыгара.
Аны шампиньон һәм ак төстәге ак гөмбә белән бутыйлар. Агулы гөмбәләр яисә бозылган гөмбәләр ашаганда кеше агуланырга мөмкин.Иң элек күп итеп су эчертеп агулаган кешене костырыга кирәк. Тиз арада врачка барырга кирәк.
Гөмбә җыю кагыйдәләре.
1.Үзең яхшы белгән гөмбәләрне генә җый.
2.Гөмбә эзләгәндә мүкләрне өзмә,яфракларны таратма.
3. Гөмбәне пычак белән генә кис.
4.Картайган, кортлаган гөмбәләрне җыйма.
5.Очраклы кешеләрдән гөмбә сатып алырга ярамый.
6.Гөмбәләрне чи килеш кабып карарга ярамый.
7.Юл кырыйларында , чүплек яннарында , промышленность предприятиеләре янында үскән гөмбәләрне җыярга ярамый.Аларга әйләнә- тирәгә бүленеп чыккан агулы матдәләр туплана.
Гөмбәнең табигатьтәге әһәмияте.
-Агач тамырлары белән гөмбәлек арасында тыгыз бәйләнеш урнашкан.
Гөмбәлек туфрактан суны һәм анда эрегән минераль матдәләрне суырып, агач тамырына үткәрә.Үсемлек тамырыннан гөмбәлек, үз чиратында, туклану һәм үрчү өлешен үстерү өчен кирәкле органик матдәләрне ала.Гөмбәләр корыган үсемлек һәм хайван калдыкларын таркатып, черемә хасил итәләр, табигатьтә матдәләр әйләнешендә мөһим роль уйныйлар.
Гөмбәләр – урман байлыгы.Алар белән тиен, керпе, урман тавыгы, саескан, поши туклана.
Кеше гөмбәләрне азык буларак борынгы заманнардан ук куллана инде.
Ул бик тәмле һәм тәмле ашамлык булып санала.Гөмбәләрдә В1, РР,Д
витаминнары бар.Аларны тозлыйлар , маринадлыйлар,киптерәләр, пешереп ашыйлар.
Гөмбәләр патшалыгы бик бай.Галимнәр аның 100 меңгә якын төрен беләләр.
Гөмбәләрнең кайбер төрләре Кызыл китапка кертелгән.Алар махсус саклауга мохтаҗ.
2 Смотреть ответы Добавь ответ +10 баллов
Ответы 2
1) князья — возвращение прежней власти;
2) священнослужители — протест против христианских миссий и европеизации школьного обучения;
3) военнослужащие — протест против национального неравноправия, нарушения религиозных обычаев, сокращения материального обеспечения.
Кинетическая энергия снаряда зависит только от энергии заряда и соотношения масс пушки (M) и снаряда (m). Если масса пушки велика, то снаряд уносит с собой всю энергию выстрела (E):
Как видим, при одинаковых a и v дальность полета обратно пропорциональна значению g. Например, на Луне та же пушка выстрелит в 6 раз дальше, чем на Земле (а с учетом сопротивления воздуха - еще дальше)
Другие вопросы по Другим предметам
Как можно улучшить, что новое можно предложить? "информирование насиления о чрезвычайных ситуациях." .
Які хибні уявлення про це почуття герої спростовують які справжні його цінності утверджують в трагедії ромео и джульєтта.
Придумать пять примеров закрытия/ликвидации предприятия, из-за невостребованности.(н-р: закрытие проката dvd, с появлением инета).
Сәлам, дуслар! Что для вас главное в жизни? Для нас – здоровье! Сегодня мы научимся говорить о здоровье и болезнях (пусть проходят мимо!).
Итак, когда же человек начинает жаловаться на здоровье? Конечно, когда у него что-то болит. Начнем мы с новых слов. Что же входит в эту лексику?
ЧАСТИ ТЕЛА
ВНУТРЕННИЕ ОРГАНЫ
МУСКУЛЫ
КОСТИ
Части тела мы изучили на курсе "Разговорный татарский для начинающих" (повторите шестой урок). Сейчас повторим и пополним наш словарный запас новыми словами и пойдем дальше.
Сүзлек
гәүдә – тело
баш – голова
чәч – волос(ы)
йөз – лицо
маңгай – лоб
каш – бровь
керфек – ресница
күз – глаз
борын – нос
ирен – губы
авыз – рот
теш – зуб
кул – рука
җилкә – плечо
терсәк – локоть
аяк – нога
бармак – палец
аяк бармаклары – пальцы ног
буй – рост
яңак – щека
муен – шея
бил – талия, поясница
арт сан – ягодица
беләк – рука от плеча до кисти
йодрык – кулак
тез – коленка
балтыр – икра
үкчә – пятка
А сейчас давайте посмотрим как данные слова употребляются в разговорной татарской речи.
"Яңак". В татарском языке есть такое выражение "яңакка берне биреп төште" или "берне яңакка бирде" что в переводе на русский язык означает "дать пощечину".
"Бил" – о девушках и женщинах с тонкой талией говорят "нечкә билле". Люди постарше часто жалуются на боль в пояснице – "билем авырта". "Билемә салкын тигән" – говорят, когда простудили поясницу. У массажиста просят "билгә массаж ясагыз" – сделайте массаж на поясницу.
"Арт сан", "тез", “балтыр” дают о себе знать после тяжелых нагрузок. Например, "арт саннар авырта" – Ягодицы болят.
"Терсәк" – локоть. Что может случиться с локтем? Его можно больно ударить. "Терсәкне бәрдем" – Локтем ударился.
"Йодрык" – данная часть тела помогает нам при "воспитании". Какие выражения бытуют в языке? Итак, "йодрык күрсәтү" – показать кулак. Можно еще с кулаком сравнивать предметы по форме и велечине: "Анда йодрык зурлыгында лимоннар үсә". – Там растут лимоны размером в кулак.
Үкчә(ләр) – пятки. Итак, мы дошли до "пяток". Что же обычно происходят с пятками? Пятки любят трескаться. Да, именно так. Например, Эльвина раз в месяц ходит на педикюр, потому что у нее очень часто "үкчәләр ярыла".
КЕШЕНЕҢ ЭЧКЕ ОРГАННАРЫ – ВНУРЕННИЕ ОРГАНЫ
Сүзлек
йөрәк – сердце
аш казаны – желудок
үпкә – легкие
бавыр – печень
бөер – почки
эчәк – кишечник
кан тамыры – вена
Разобрались? Ну а теперь время закрепления лексики. Слушаем и отвечаем на вопросы.
"МИҢА ФИТНЕС БЕЛӘН ШӨГЫЛЬЛӘНЕРГӘ ЯРАМЫЙ"
Сәлимә: Шакирҗан, мин сиңа Аdidas'тан шундый матур яңа спорт костюмы алдым. Искиткеч инде, миңа шундый ошый!
Шакирҗан: Нинди спорт костюмы инде? Мин спорт яратмыйм бит.
Сәлимә: Нинди, нинди. Аdidas дигән.
Шакирҗан: Уф! Кая киям инде мин аны?
Сәлимә: Син иртәгә минем белән фитнеска барасың. Абонементың аш бүлмәсендә өстәлдә.
Шакирҗан: Минем иртәгә сәгать 8.00дә җыелыш һәм спорт белән миңа шөгыльләнергә ярамый.
Сәлимә: Ничек ярамый? Кем әйтте? Ярый, спорт бик файдалы.
Шакирҗан: Минем йөрәгем авырта, гомумән, йөрәк-кан тамырларым начар диде табиб. Оныттың мәллә?
Сәлимә: Әз генә ярый инде.
Шакирҗан: Юк, бармыйм.
Сәлимә: Син нәрсә инде? Мин бит Динарага иртәгә ирем белән киләм дидем. Менә Динараның Рифаты инде өч ай фитнеска йөри. Әйдә иртәгә генә бар инде.
Шакирҗан: Рифатның йөрәге авыртамы соң? Юк. Бөере авыртамы? Юк. Ә аш казаны? Булды, Сәлимә. Киттем. Абонементны Рифатка бүләк ит.
Читайте также: