Беларуская літаратура пачатку 20 стагоддзя кратко

Обновлено: 02.07.2024

– Да, это довольно странная история. Вначале была небольшая каникулярная поездка в гости к престарелой тётушке, далёкой родственнице. Мне представлялось, что я пробуду у неё выходные, схожу в Кремль и к Патриаршим прудам, а потом вернусь в любимый Минск. Однако же вышло иначе: тётушка оказалась вовсе не престарелой, и даже настоящей невестой. Сразу же после моего приезда она собрала чемоданы, отдала мне ключ от квартиры, пачку российских купюр и отбыла на неопределённый срок к жениху в Лос-Анджелес. Возможно ли было помешать женскому счастью? В большой растерянности я осмотрел квартиру, нашёл её вполне милой и, кроме прочего, обнаружил в чулане старенький компьютер. После этого я уже не пошёл ни в Кремль, ни на Чистые пруды, а сел и стал писать роман об ограблении банка – потому что лучшей возможности мне бы уже не представилось. Иногда я, конечно, выбирался из дома за кефиром и картофелем, но старался делать это бегом, опасаясь иноземных влияний. Кроме того, оказался в Москве я уже взрослым, более-менее сформировавшимся человеком, на которого не так-то просто повлиять. И писал я, значит, писал, а потом в какой-то момент понял, что книга получается никак не об ограблении банка, а о милом сердцу городе Минске, с которым я остался связан только посредством гугл-карт. И о его, разумеется, жителях. Что ж, подумал я, так даже лучше! А потом ещё подумал: не лучше, а именно так и должно быть!

– Может быть, белорус способен увидеть себя только со стороны, издали, а сделать это изнутри ему что-то мешает? Интересно, что бы это могло быть?

– Как нельзя более подходящее слово! И эта мнимость, на мой взгляд, касается не только Минска, но и всей белорусской культуры. В ней есть что-то искусственное, нереальное и ирреальное. Этот привкус долго меня отталкивал, но теперь я наконец распробовал его. Ведь это именно то, понял я, чего мне хотелось добиться в своих повествованиях – полупризрачности и полупрозрачности. Роман о нереальности должен быть на нереальном языке! – этот тезис подвиг меня на начало перевода. Однако очень быстро выяснилось, что тезис торчит на поверхности, а корни растут глубоко. Практически сразу я почувствовал, что беларуская мова – гэта менавіта тая мова, на якой павінна ісьці гутарка ў маіх творах. Я адчуў прыкладна тое, што адчувае чалавек, звыклы да афіцыйнага гарнітура, гальштука і накрухмаленага каўнерыка, які выпадкова апранае зручныя джынсы ды ўтульны швэдар – гэта ж асалода! Можна сесці на канапу, падвярнуўшы ногі, можна вольна рухацца, не баючыся зморчшын. Расейская мова – вельмі магутны ды ўнівэрсальны інструмент, але ці патрэбны нам заўсёды ўсе яго функцыі? Ці нават такое параўнанне прыходзіць: сымфанічны аркестар ды камерны. Абодва здольны ўразіць да самае глыбіні душы. Што лепей: сымфоніі Бэтховэна ці яго квартэты? Можна доўга спрачацца.

– І як адбыўся твой пераход да новага інструмэнта?

– Было няпроста. Першы тыдзень ці два я загінаўся, потым некалькі тыдняў напружваўся, і нарэшце адчуў лёгкасць і задавальненне.

– А што наконт рускай мовы, закінуў і разлюбіў?

– Ані не разлюбіў. Што з таго, што імперская? І англійская, і гішпанская, і французская – таксама імперскія мовы, але я б вельмі хацеў на ўсіх на іх размаўляць і пісаць, толькі мазгоў не хапае. Называйце мяне імперыялістам, калі хочаце, я не пакрыўджуся.

– Значыць, можна сказаць, што ты, паглыбляючыся ў матэрыю беларускага жыцьця, знайшоў, што недзе на глыбіні, на атамарным узроўні яно гучыць на беларускай мове?

– Дык я табе болей скажу! Калі крыху памеркаваць, дык найвялікшыя літаратурныя творы ХХ стагоддзя – беларускія па духу. Возьмем хоць Пруста, хоць Джойса, хоць Кафку – іхныя героі заняты бясконцымі разважаннямі, летуценнямі, сумненнямі, як сапраўдныя беларусы. Таму на Беларусі і няшмат вядомых пісьменнікаў – навошта, калі кожны беларус і без аніякай літаратуры існуе большым чынам не ў рэчаіснасці, а ў бязмежным акіяне Логасу. А хто разумнейшы – дык нават у сферы чыстых ідэй Платона.

Беларускае нацыянальнае адраджэнне. Адкрыццё нацыянальных школ, легалiзацыя беларускага друку (выхад газет "Наша доля", Наша нiва"). Дзейнасць выдавецкай суполкi "Загляне сонца i ў наша аконца" (Пецярбург, 1906 – 1914). Прыход у лiтаратуру Цёткi, Янкi Купалы, Якуба Коласа, Максiма Багдановiча.

"Беларускi лемантар" (1906) — першая кнiга для навучання дзяцей роднай мове. Пытанне аб аўтарстве.

Цётка (1876 – 1916). Асветнiцкая дзейнасць пiсьменнiцы, яе роля ў cтанаўленнi лiтаратуры для дзяцей. "Першае чытанне для дзетак беларусаў" (1906). Тэма жыцця беларускай вёскi як асноўная тэма твораў чытанкi ("Нядзеля", "Наша гаспадарка", "Мая вёска"). Паэтызацыя прыроды ў вершах "Лес", "Мой сад". Фальклорныя творы ў кнiзе (казкi, прыказкi, загадкi, прыпеўкi). Маральна-этычная праблематыка апавяданняў з кнiгi "Гасцiнец для малых дзяцей" (1906).

Дзiцячы свет у паэзii Цёткi (вершы "Сынок маленькi", "Сiрацiнка"). Гуманiстычны змест апавядання "Мiхаська". Выкарыстанне Цёткай фальклорнага матыву аб нешчаслiвай сiрочай долi.

Удзел Цёткi ў выданнi першага беларускага часопiса для моладзi "Лучынка" (1914). Цётка як пачынальнiца навуковай белетрыстыкi для дзяцей (артыкулы на старонках часопiса "Гутаркi аб птушках": "Жаваранак", "Пералётныя птушкi" i iнш.).

"Другое чытанне для дзяцей беларусаў" (1909) Якуба Коласа. Кампазiцыя кнiгi. Iдэйна-тэматычнае i жанравае багацце твораў чытанкi, iх гуманiстычны змест: паэтызацыя прыроды ("Вясна", "Лета", "3iма", "Восень"), апiсанне вясковага побыту ("Вясковая дарога", "Палеская вёска"). Вобразы дзяцей ("Школа", "Прылёт птушак", "Ластаўкi"). Фiласофскi сэнс алегарычнага апавядання "Дуб i чароцiна". Праблематыка казак ("Мужык i пан", "Воўк-дурань", "Леў i воўк", "Цяжкая доля", "3айчыкi", "Песня птушкi"). Уплыў кнiг "Роднае слова", "Дзiцячы свет" К.Ушынскага.

Адукацыйнае i выхаваўчае значэнне чытанак Цёткi, Якуба Коласа, iх роля ў пашырэннi асветы на Беларусi ў пачатку 20 стагоддзя, у станаўленнi i развiццi беларускай нацыянальнай культуры, дзiцячай лiтаратуры.

Кандрат Лейка (1860 – 1921). Арнiталагiчны цыкл вершаў "Сарока", "Бусел", "Журавель", "Птушкi" i iнш. Фальклорная першааснова твораў.

К. Лейка – пачынальнiк нацыянальнай драматургii для дзяцей. Казачны сюжэт п'есы "Снатворны мак" (1912). Адухоўленыя вобразы кветак (Мак, Званочак, Ружа, Разяда). Павучальны змест твора. Выяўленне гуманiстычных iдэалаў аўтара.

Францішак Аляхновіч (1883 – 1944). П’еса-казка “У лясным гушчары” (1917). Дабро перамагае зло як асноўны матыў твора.

Карусь Каганец (1868 – 1918). Песенна-лiрычныя творы для дзяцей ("Жаваронча малы", "Сонейка прыгрэла", "Песня зiме"). Iдэйны змест апрацаваных пiсьменнiкам народных казак і паданняў.

Вацлаў Ластоўскi (1883 – 1938). Увага пiсьменнiка да пытанняў школьнага навучання. Агляд кнiг "Родныя зярняты" (1915), "Незабудка" – першая пасля лемантара чытанка (1918), "Сейбiт" – другая пасля лемантара чытанка (1918). Фальклорныя матывы ў творах В. Ластоўскага ("Пра зязюлю", "Бяздоннае багацце", "Зайчык", "Краскi").

Максiм Багдановiч (1891 – 1917). Паэтызацыя прыроды ў вершах ("Па-над белым пухам вiшняў. ", "3iмой", "3авiруха", "3iмовая дарога" i iнш.). Глыбокі псіхалагізм у апавяданнях М. Багдановiча. Зварот М. Багдановiча да фальклорных матываў. Iдэйны змест казкi "Мушка-зелянушка i камарык – насаты тварык" (1915). Далучэнне дзяцей да асноў народнай маралi. Майстэрства М. Багдановiча як паэта-казачнiка.

Развіццё беларускай літаратуры і мовы. Адбываецца стварэнне развітой літаратуры Ф. Багушэвіч (Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава) — "Дудка беларуская", "Смык беларускі“; А.Ельскі Беларускі пісьменнік, гісторык, этнограф, краязнавец, перакладчык, публіцыст. У Замосці (Пухавіцкі р-н) стварыў літаратурна-краязнаўчы музей. Першы біёграф і сябра В. Дуніна-Марцінкевіча. А. Абуховіч Пісьменнік. Разам з Ф. Багушэвічам адзін з пачынальнікаў жанру байкі ў беларускай літаратуры. Я. Лучына (I. Неслухоўскі) 3борнік вершаў "Вязанка". К. Каганец (Казімір Кастравіцкі) "Прамова", "Наш сымболь", "Гадка пра Галубка"

Серебряный век

Беларуская літаратура ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941—1945 гг.). Антываенны пафас і вызваленчыя матывы беларускай паэзіі і публіцыстыкі. Тэма Радзімы, яе будучыні. Паказ суровай праўды вайны, услаўленне мужнасці і гераізму народа-змагара, асуджэнне здрады Радзіме. Выкрыццё ідэалогіі фашызму. Перавага лірыкі, публіцыстыкі, сатыры.

Читайте также: