Оьрсийн яздархоша а 1илманчаша а нохчийн барта кхоллараллех лаьцна яздинарг конспект

Обновлено: 07.07.2024

Генарчу ширачу заманахь дуьйна, кIорггера маьIна а долуш, тайп-тайпана чулацам а болуш, вайн халкъо кхоьллинчу исбаьхьчу хазнах, барта кхоллараллах лаьцна дуьйцур ду вай тахана.

Халкъан барта кхолларалла — устное народное творчество.

Халкъан барта произведенеш йу, билглволчу цхьана стеган цIарах йевзаш йоцуш, халкъо кхоьллина.

Маца, муха кхоллайелла аьлла хета шуна барта кхолларалла?

Иза халкъо кхоьллина, барта йийцарца нахана йукъахь лелаш йолу произведенеш йу уьш.

Йоза а, йозанан литература а кхиале дуккха а хьалха кхоьллина йу барта произведенеш. Дахарехь хилларг йа хила тарлушдерг, адамо лайнарг, йеххачу хенахь зеделларг ду халкъан барта кхоллараллехь.

Слайд:

Тайп-тайпана а, дуккха а жанрашкахь йу нохчийн къоман барта произведенеш: туьйранаш, иллеш, эшарш, тидамаш, кицанаш, хIетал-металш, наьрт-аьрстхойх долу дийцарш.

Ширачу заманахь уьш барта кхуллуш хилла халкъана йукъара схьабевллачу дешан говзанчаша. Йоза цахиларе терра, цхьана стагера, кхечуьнга а йовлий, хIораммо шеггара хийца а хуьйцуш, тIетохарца хаз а йеш, тIаьхьене йовлуш хилла. Заманца уьш, тIеттIа кIарглуш, хазлуш, ирлуш, исбаьхьа кепе йоьрзуш хилла. Халкъан барта кхолларалло гойту халкъан дахар, адамийн сатийсамаш, ойланаш. Цо гойту халкъан ницкъ а, хьекъал а, дахарехь зеделларг а. Барта произведенешкахь билгалбовлу халкъан лаамаш, цуьнан гIайгIанаш, баланаш, хазахетарш, цо лайна вон а, дика а.

Халкъан барта кхоллараллех — фольклор олу.

— ХIинцалерчу заманахь а кхуллу халкъо барта произведенеш: керла туьйранаш, иллеш, эшарш, кицанаш, хIетал — металш. Уьш, коьртачу декъана, керлачу дахарх хуьлу, адамийн амалех, гIиллакхех, къаьмнийн доттагIаллех.

Халкъан барта кхолларалла дика йовзаро, иза Iамайаро гIо дийр ду шен халкъ а, цуьнан гIиллакхаш а, амалш а йуххера йовзарехь.

— Фольклорехь йоккха меттиг дIалоцу туьйранаша. Адамийн дахарера, гонахарчу Iаламера тайп-тайпана хIуманаш дуьйцуш а, адамийн дахарера хьелаш гойтуш а, акхаройх, хьайбанех, олхазарех лаьцна а хуьлу туьйранаш.

Ишттачех цхьа туьйра довзуьйтур ду вай хIинца шуна.

Туьйранан дIадолор ду массо а туьйранашкахь санна.

Инзаре — тамашена туьйранан кепаш йу цуьнан чулацамехь.

Хьовсур ду вай туьйранан хиламашка:

Слайд:

Вехаш вара воккха стаг. Ша санна къена хIусамнана а йара цуьнан. Тайна бертахь дехаш дара и шиъ. Воккхачу стага денна гихь дечиг кхоьхьура, ткъа йоккхачу стага, лулахошна и дIа а духкий, цунах шайна йуург латтайора.

Цкъа цхьана дийнахь, белша тIе биллина дечиган мор а бохьуш хьуьнхара цIа вогIуш, воккхачу стагана ког бойна новкъахь Iуьллуш карийра жима цIен олхазаран кIорни. Цунах къа а хетта, схьаэцна чета а йиллина, цIа йеара цо и. Баккхийчу наха гIайгIабар бахьана долуш кIорни кестта тойелира, хьалакхиъна, хаза олхазар хилира цунах, жимачу дегIахь а долуш.Баккхийчу нахана дукхадезара и. Денна шишша хIоъа дора цо, шина гIайби чу йохккал кIеда месаш а лора шарахь.

— Туьйранан дIадолор къен, миска Iаш долчу, воккхачу а, йоккхачу а стагах лаьцна, церан Iер-дахар гойтуш долало.Тамашена олхазар карийча хийцало цаьршиннан дахар.

Слайд:

Цкъа цхьана дийнахь чIогIа гIайгIане чувеанчу воккхачу стага элира шен хIусамнене:

— Дера зуда, ницкъ дIа ма баьлла сан, могуш вац со. Ломан басахь йолчу хьуьнхахь ду ах цIен а, ах можа а долуш Iежаш. Царах цхьа-ши Iаж белахьара, уьш биъча, толур вара со, дегIе ницкъ а богIур бара. Амма и гIуллакх дан ницкъ кхочур бац.

— ХIаъ, кхочур бац цу гIуллакхна вайн ницкъ, аьлла, доккха са а даьккхина, майрачо аьлларг чIагIдира зудчо.

Цу хенахь, цара дуьйцург хезаш, царна гена доццуш уьйтIахь буьртигаш лехьощ лелаш дара жима цIен олхазар.

ШолгIачу дийнахь хIоъаш схьаэца яханчу йоккхачу стагана бен чохь Iуьллуш ши Iаж гира. Цецйелира иза цу гIуллакхах. Ши Iаж бохьуш чу а йеана, уьш майрачунна дIа а гайтина:

— Ва, сан воккханиг, вайн цIечу олхазаро хIоъийн метта, ахьа бийцинчех тера а болуш, ши Iаж ма бина. ХIан, хIорш ду хьуна уьш, хьажал хьайна кхаьрга, аьлла, хIусамдега дIабелира цо и ши Iаж.

Цецвелира воккха стаг. Iежаш буйна а доьхкина, велавелира иза.

— Вайн олхазар, адамашна санна мотт хууш хиллачух тера ду гIуллакх. Тамашийна, дика олхазар ду и.

— КхидIа вайна туьйранан хиламашка ладоьгIча, кест- кеста далош долу терахь муьлха ду аьлла хета шуна?

Воккхачу стага Iежаш диъира, иза дегIе ницкъ а беана, лазарх товелира. Олхазар а хьалхачул дукха а дезаш, дIаоьхура зама.

Массанхьа а дIахезира тамашийна олхазарх лаьцна. Шайн-шайна дохка бохурш а бевлира, амма доккхачу шина стага аьттехьа ца дуьтура.

Махкана тIевиллинчу цхьана элана а хезира и . Цо шен оьзданаш бахийтира.

Слайд:

— Нуьцкъала схьа а даккхий, олхазар схьа а да, нагахь воккхачу стага дуьхьало йеш меттиг хилахь, когах буржулш а тохий, валлалц чохь валлор волуш, набахти чу а волла и, — аьлла.

Воккхастаг дуьхьало йан ца хIоьттира. ГIайгIане, олхазар схьадан божли чу вахча, олхазаро адамийн маттахь дист а хуьлий, гIайгIане ма хила, ша кестта юхадогIур ду, шен тIомах йаьккхина мас дIайилла, олу цуьнга.

Оьзданашка олхазар дIаделира воккхачу стага.

Эла шен олхазарх воккхавеш хIора денна шишша хIоъа схьа а оьцуш Iаш хилла.

Къанвелла, букарваханчу элана, цо Iежаш дан лаьара, къон а велла, лазарх то а велла, нахехь Iазап далло. Амма олхазаро ца дора Iежаш. Эххар а, Элас ден а дийна диъна цIен олхазар. Иза диъна кхо-диъ де далале, велла иза.

Слайд:

Кхано хан-зама йаьлча, цамогуш хилла воккхачу стеган хIусамнана. Дагадеана кхарна цIен олхазар. Цунах а, Элах а хилларг хезна а, хууш а хилла кхарна. Олхазаран безамна цуьнан месашка мукъа а хьожур ша аьлла тIорказ чуьра кхо мас схьаэцна воккхачу стага. Цу хенахь цIаьххьана кхуьнан буйнара цхьа мас охьайоьжна. Оцу минотехь, и мас йолчохь, деллачуьра йуха ден а делла, дIахIоьттина кхарна дезаш хилла долу цIен олхазар. Сов чIогIа хазахетта, бIаьргех хиш девла доккхачу шина стагана.

Аьлла цаьрга олхазаро адамийн маттахь:

-Са ма гатде, сан хьоменаш, аса кхана дийр ду дарбане Iежаш, уьш диъча, йоккха стаг, лазарх то а йелла, хьалагIоттур ю.

ШолгIачу дийнахь олхазаро бина ши Iаж а биъна, лазарх тойелла, къонйелла, дегIе ницкъ беана, меттара хьалагIаьттина йоккха стаг. ХIетахь дуьйна чIогIа самукъане даха доладелла доккха ши стаг.

Иштта тамашийна а, дика а хилла церан олхазар

ХIун ду аьлла хета шуна кху туьйранахь инзаре-тамашениг? Ойла йе вай?!

ЦIечу олхазаро шишша хIоъа дар, ши Iаж бар, къанвелларг, къонвалар, адамийн маттахь олхазар дистхилар, дийча йуха дендалар.

Адамийн муьлха амалш къобалйо, муьлха сакхташ йемалдо аьлла хета шуна вай дешначу туьйранахь ?

Йемалйо: — къизалла, гIийлачунна ницкъбар, Iазап дар.

Къобалйо: — дикалла, комаьршалла, къинхетаме хилар.

Цхьадолчу, шуна ца девза аьлла хетачу дешнаш тIехь болх бийр бу вай

Слайд:

Инзаралла — волшебство

Буржалш — когийн гIоьмаш-кандалы

Оьзданаш — элан гIуллакх а деш, цунна герга болу нах.

Нохчийн халкъан барта кхолларалла а, цуьнан тайпанаш а.

Нохчийн литература

Урокан коьрта кхетам

Дешархошна хаа дезарг

Нохчийн халкъан барта кхолларалла а, цуьнан тайпанаш а.

Нохчийн халкъан барта кхоллараллех лаьцна дийцар.

Барта кхолларалла х1ун ю, цуьнан тайпанаш

Чулацам лаьцна хаттарш

Сийлахь-баккхийчу оьрсийн яздархоша А. С. Фета шайн кхоллараллехь нохчийн барта произведенех пайдаэцар.

Керла коьчал йовзийтаран урок

Нохчийн барта произведенех лаьцна дийцар.оьрсийн яздархоша аьлларг довзийтар

Туьйранаш. Инзаре-тамашийна х1уманех лаьцна туьйранаш.

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Туьйранех лаьцна кхетам балар

Хаарех, говзаллех, кхетамех пайда оьцу урок.

Туьйранашкахь 1ер-дахар гайтар

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Нене болу безам шорбар, к1аргбар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Туьйранашкахь 1ер-дахар гайтар

дешархоша бинчу кечамца

Керла коьчал 1аморан урок

Нохчийн эшарш йовзийтар.

дешархоша бинчу кечамца

Керла коьчал 1аморан урок

Кицанаш, х1етал-металш довзийтар.

дешархоша бинчу кечамца

Керла коьчал 1аморан урок

дешархоша бинчу кечамца

Лирически а, турпаллин а иллеш.

Керла коьчал 1аморан урок

Иллех лаьцна дийцар.

Хаарех, говзаллех, кхетамех пайда оьцу урок.

Иллин чулацам бовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Турпалхочун ненах лаьцна.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор

Керла коьчал 1аморан

Чулацам бовзий тар

Иллин турпалхой бовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Иллин т1ехь къаьмнийн юкъара доттаг1алла.

Къаьмнийн юкъара доттаг1алла довзийтар

Кхечу къаьнашца нохчийн хилла доттаг1аллех лаьцна

Карладаккхарца жам1 даран урок

Иллин маь1нех кхетам балар

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор.

Керла коьчал 1аморан урок

Халкъан илланчаш бовзийтар

Оьрсийн яздархоша а, 1илманчаша а нохчийн барта кхоллараллех лаьцна яздинарг.

Керла коьчал 1аморан урок

Оьрсийн яздархоша а, 1илманчаша нохчийн барта кхоллараллех аьлларг довзийтар

Хаарш талларан урок

Керла коьчал 1аморан урок

Исбаьхьаллин литература йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Къоман исбаьхьаллин литература йолийнарш. Дудаев 1абдин дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Исбаьхьаллин литература йолийнарш бовзийтар

Хаарш талларан урок

Дудаев 1аьбдин произведенеш йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Сальмурзаев Мохьмадан дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Сальмурзаев М. кхолларалла а, дахар а довзийтар

Хаарш талларан урок

Сальмурзаев М. произведенеш йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Нажаев Ахьмадан дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Нажаев А. кхолларалла а, дахар а довзийтар

Хаарш талларан урок

Нажаев А. произведенеш йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Авторан 1алашо а, поэмин д1ах1оттам а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Поэмин коьрта чулацам а, маь1на а.

Керла коьчал 1аморан урок

Айсханов Шамсуддинан дахар а, кхолларалла а.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Стихийн чулацамах кхетор

Дагахь 1аминарг хаттар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Стихийн чулацамах кхетор

Чулацам лаьцна хаттарш

Махмаев Ж. аг1о 80

Дозуш долу къамел кхиор

Дозуш долу къамел

Бадуев Саь1идан дахар а,

Керла коьчал 1аморан урок

кхоллараллин некъ а.

кхоллараллин некъ бовзийтар.

Бадуев Саь1ид а, къоман театр а. Оьрсийн яздархошца хилла доттаг1алла.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Кхечу къаьмнашца долу гергарло муха гайтина хаар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Стихийн чулацамах кхетор

Дагахь 1амийнарг хаттар

Кульдевич а, цуьнан т1аьхьабозурш а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Повестан чулацам бовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хонмурд а, цуьнан доьзал а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Мица хьолехь бара Хонмурдан доьзал

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Хаарш кхиоран, шардаран, т1еч1аг1даран урок

Бештон, Бусанин васт х1оттор

Дешархойн хаарш таллар.

Сочиненина кечам бар

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор.

Мамакаев 1аьрбин дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Мамакаев 1аьрбин дахар а, кхолларалла а йовзийтар

Хаарш талларан урок

Мамакаев 1аьрбин лирически произведенеш йовзийтар

Дагахь 1амийнарг хаттар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Авторан васт х1оттор 1амо

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор.

Хамидов 1абдул-Хьамидан дахар а, кхолларалла а, цуьнан забаре дийцарш,

Керла коьчал 1амо Керла коьчал

Дахаран а, кхоллараллин а некъ бовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хамидов 1абдул –Хьамид - драматург

Керла коьчал 1аморан урок

Нохчийн куьлтура кхиорехь Хамидовс лаьцна довзийтар.

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Даймохк мостаг1чух 1алашбан г1евттинчу б1аьхойн турпалла а, доттаг1алла а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Турпалхойн доттаг1алла довзийтар.

Изложенийн гулам 5-9 кл. аг1о 154

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор

Жам1 даран урок. Изложени йийцаре яр.

Карладаккхарца жам1 даран урок

1амийнчу произв. Обзор е

20-40 шерашкахь нохчийн литература кхиаран хьелаш.

Керла коьчал 1аморан урок

Лит-х лаьцна кхетам шорбар, к1аргбар.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Прозех, драматургех лаьцна дийцар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Яздархойн кхолларалла йовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Нохчийн литература Сийлахь –боккха Даймехкан т1ом лаьттинчу шерашкахь.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Сийлахь –боккха Даймехкан т1ом лаьттинчу шерашкахь.хил-ла литература йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Гайсултанов 1умаран, Мусаев Мохьмадан кхоллараллин обзор.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Гайсултанов 1 Мусаев М.кхоллараллин обзор.ян 1амор

Эдилов Хасмохьмадан, Саидов Билалин,

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Эдилов Х., Саидов Б.поэзин обзор ян 1амор

Сулаев М. произведенин обзор

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Сулаев М. произведенин обзор яр

Нохчийн литература20 –чу б1ешеран 50-70-чуй шерашкахь.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

50-70-чуй шерашкахь.литературе баьхкина яздархой бовзийтар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Арсанов С-Б. Мамакаев М. поизведенин обзорян хаар

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Ошаев Х. Гайсултанов 1.поизведенин обзор ян хаар

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор

Нохчийн литература 20 –чу б1ешеран 80-90-чуй шерашкахь.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

80-90-чуй шерашкахь.литературе баьхкина яздархой бовзийтар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Арсанукаев Шайхин поэзин обзор

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Кхоллараллах лаьцна дийцар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Рашидов Ш. , Кибиев М. произведенин обзор

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Яздархочун кхолларалла йовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Мероприятие начинается с просмотра видеоролика посвящённого Дню чеченского языка (учитель в национальном костюме)
Видеоролик № 1
- Хьоме бераш, лераме хьеший, хьомсара накъостий, тахана вай д1ахьур ду, Нохчийн меттан дезчу денна лерина долу вовшахкхетар. Вайн Республикехь хаза г1иллакх хилла схьадог1уш ду 25-чу апрелехь Нохчийн меттан де даздар.
Видео ролик №2 Указ президента Рамзана Ахматовича Кадырова
Вайн паччахьо дина омар кхочушдар гойтуш, аса тидаме йуьллур кхи цхьа а (видеоролик )
Тахана вайн вовшахкхетар д1адолор ду, нохчийн сийлахь поэта Шайхи Арсанукаевн "Ненан мотт" ц1е йолчу стихотвореница. (две девочки и мальчик в национальных костюмах читают)

Оценить 2534 0

Нохчийн меттан лерина мероприяти 5- г1а чу классан (автор Гайрабекова Милана Хусайновна)

Мероприятие начинается с просмотра видеоролика посвящённого Дню чеченского языка (учитель в национальном костюме)

Видеоролик № 1

- Хьоме бераш, лераме хьеший, хьомсара накъостий, тахана вай д1ахьур ду, Нохчийн меттан дезчу денна лерина долу вовшахкхетар. Вайн Республикехь хаза г1иллакх хилла схьадог1уш ду 25-чу апрелехь Нохчийн меттан де даздар.

Видео ролик №2 Указ президента Рамзана Ахматовича Кадырова

Вайн паччахьо дина омар кхочушдар гойтуш, аса тидаме йуьллур кхи цхьа а (видеоролик )

Тахана вайн вовшахкхетар д1адолор ду, нохчийн сийлахь поэта Шайхи Арсанукаевн "Ненан мотт" ц1е йолчу стихотвореница. (две девочки и мальчик в национальных костюмах читают)

Шайхи Арсанукаев – Ненан мотт.

Доьзалехь бийцар а дастама хеташ,
Хьуо винчу ненан мотт д1атесна ахь.
"Сов къен бу дешнашна, бац атта кхеташ!" -
Бохуш, и сийсазбан ца хета иэхь.

Ладог1ал цкъа соьга, "хьекъале корта",
Ладог1ал, яккхий д1а лергара потт:
Йист йоцу х1орд санна, бу хьуна шорта
Ша хууш волчунна вайн нохчийн мотт.

Г1иллакхе, оьзда бу доттаг1че буьйцуш,
Мостаг1че вистхуьлуш - ду ира герз,
Хьомечу езаре безам ахь буьйцуш,
Бека и, шех хуьлий хьан деган мерз!

Мерза бу моз санна ша безачунна
Ламанан шовданал ц1ена бу и.
Лермонтовс, Толстойс а ладег1на цуьнга
Услара даггара хестина и.

Б1ешераш хийла д1а ихна, и бекаш,
Хьацарлахь, къийсамехь кхиъна и бу,
Кхоьллинчу халкъана сов хьанал бецаш
Даима ша хилла нохчийн мотт бу.

Вайн къоман ойланаш, дахар а г1ийла
Далхадеш, къийсамна г1иттийна цо.
Нохчийн майралла, оьзда хийла
Зевнечу иллешкахь йекийна цо!

Кхидолчу къаьмнашна шайнаш а санна,
Нохчашна шайн мотт а сов хьоме бу.
Нагахь хьо ца ваг1ахь хьайн хьалкъцанна,
Хаалахь, декъазниг,- хьо цхьалха вуй!

Иштта вай яздархоша а, 1илманчаша а ма хестабара, оьзда а, комаьрша а, самукъане а бу вайн нохчийн мотт.

Вай х1инца ладуг1ур ду вайн маттах лаьцна байташ.

Сулаев Мохьмад)

Вайн мотт бу 1аламал ч1ог1а,

Хьекъале цо йоьг1на лард,

Доккху цо къайленийн дог1а,

Къаьмнашлахь цо кхуллу барт.

Сатуев Хьусайн

Хьомечу ненан мотт,Дайх дисна иллеш,

Г1иллакхийн хазалла, хелхарийн алу –

Б1ешерийн некъаш т1ехь мел дина хилларлш,

Ха хоьрцуш йог1учу заманца дало

Ницкъ ло тхан дегнашна,

Сулейманов Юсуп

Башха дац со кхалхар –

Амма сох кадам бе

Сан нохчийн маттахь,

И безаш ца хиллехь,

Талхадов Хьамзат

Дуьххьара дош олуш,

Ас, г1алат вуьйлуш,

Дог лазош, вилхича,

Со тевеш, бийцина

Юсупов 1азим

Хьомсара нохчийн мотт,

Дуккха а оьрсийн яздархоша а, 1илманчаша а аьлла дешнаш а, цитаташ а ду вайн нохчийн маттах лаьцна.

Презентация
Вайн нохчийн меттан талламхочо Петр Карловича Услара аьлла вайн маттах лаьцна: "Нохчийн мотт ч1ог1а къен хетар даржош берш цунах цхьана а кепара кхеташ боцу нах бу. Мелхо а и мотт, шен г1оьнца адамийн ойланан уггар а к1оргера аг1онаш а йийцалур йолуш, ч1ог1а хьал долуш бу".
Ткъа, оьрсийн воккха яздархочо Лев Николаевич Толстойс а иштта аьлла: "Нохчийн мотт уггар а хазачу а, хьал долчу а меттанех цхьаъ бу, нагахь кхоччуш дика иза хууш хьо велахь".

-Бераш,вайн яздархоша а аьлла нохчийн маттах лаьцна къорггера маь1на а долуш дешнаш.

Ткъа х1инца вай ладуг1ур ду цаьрга.

Овхадов Муса

Къомана хала киртиг т1ех1оьттича,

Оцу къоман дагах, сих кхеташ дерг

Къоман метан оьзда а, ц1ена а,

Лараме а дош ду.

Джанаралиев 1имран

Вешан маттахь декачу дешан

Леерам а болуш, могуш-маьрша

Даймахкахь дехийла-кх вай.

мохк бацахь , кхане ирсе

Айдамирова Машар

Тахана ненан матах хераваьлларг, кхана херавер ву шеен халкъах.

Даймахках, эзарнаш шерашкахь къомах къам дина схьадеанчу г1иллакхех.

Берсанов Хож-Ахьмад

Мотт, духар, г1иллакхаш, къоман

сибат ду.И сибат лардеш верг

ийманца ву, иза вуьззина нохчо

ву, шен махкана хьакъ волу

(Девичья группа с дома культуры исполняют песни)

Х1инца шу йиш хир ю оцу журнала т1ера, къона яздархоша язъйина байташ д1аеша.

Ненан мотт буьйцуш (Гандаева Раяна)

Ден дайша бийцина

Ненан мотт буьйцуш,

Ден дайша бийцина

Ненан мотт буьйцуш

Ден дайша бийцина

Деган мотт буьйцуш

Шайн сий а лардина

Ден дайша бийцина

Оьзда мот буьйцуш,

Ненан сий (Косумов Исраил)

Ма ала даьсса дош,

Ненан мотт емалбеш.

Бийца хьайн ненан мотт,

Ненан сий ца дожош.

Мел дийцарх к1ордор а доцуш, дийцина ца валлал дукха ду вайн нохчийн хаза г1иллакхаш. Царех цхьадерш довзуьйтур вай.

Хьалха заманчохь, ши къонах вовшашца дов даьлла, я ч1ир екха г1ерташ, вовшашна герз даьккхина чуччахьаьдча, нохчийн зудчо шен коьртара йовлакх схьа а даьккхина, и цаьршинна юкъа кхоьссича, дов д1адоьрзуш хилла. Иштта сацош хилла вайн наноша ц1ий 1анор.
Говрахь вог1уш волчу стага, говрара охьа а вуссий, хоттуш хилла могуш-парг1ат. Нагахь санна, воккха стаг г1аш вог1уш шена дуьхьал кхетча, иза т1ехваьлла генаваллалц, шен говра т1е хууш а ца хилла нохчийн къонах.
Амма, х1инца а лелош схьадог1уш ду вайн хьаша т1еэцаран г1иллакх. Къемата а и стаг вевзаш ца хиларх, цхьа г1о оьшуш, я новкъахь к1адвелла, не1ар т1е веана волу стаг, везаш т1еоьцу вайнаха. Вайн нохчийн олуш цхьа кицанаш ду: "Хьаша ца вог1у х1усам - х1усам яц", "Хьаша керта - беркат шорта".

-Бераш, вайн юьрта дом культурехь д1ахьош кхетам –кхиорехь бокха болх бу. Цигахь дакъа лоцуш бу вайн ишколера дешархой. Х1инца шун йиш хир ю цара олучу халкъан ширачу иллега ладог1а.

Бераш, вайн къам хийла халонаш гина ду. Деллахь а оцу халоне эшацадойтуш къар ца луш , дог ойла ойуш схьадеана ду нохчийн хелхар. Х1инца шуна гур ду зудберийн тобано дийр долу хелхар.

(уходят со сцены)

Кху дезчу дийно декхаре до вай ненан меттахь хазна ларъярехьа кхин а ч1ог1а къахьега дезар. Х1унда аьлча, мотт къоман коьрта билгало ю. Шен мохк а, мотт а боцург къам дац, олуш дара Нохчийн Республикан хьалхарчу президента Кадыров- Ахьмад- Хьаьжин. Вай даима а дагахь латто деза билггал нохчийн матто г1о до къам оьзда, иманехь хилийтарна.

Ас даггара декъалдо вай массо а нохчийн меттан денца. Хьара де хазаллин, дикалин, доттаг1алин де хила лаьттила вайна!

Суна даггара баркалла ала лаьа вай бинчу балхана мах хадош баьхкина болу жюри декъашхошна, дом культуран белхалошна а, вайн хьоме берашна а.

Ткъа х1инца нохчийн къоман хазачу г1иллакхех цхьа г1иллакх гойтуш дерзор ду вай цхьанакхетар. (Национальные блюда) )

Кху дезчу дийно декхаре до вай ненан меттахь хазна ларъярехьа кхин а ч1ог1а къахьега дезар. Х1унда аьлча, мотт къоман коьрта билгало ю. Шен мохк а, мотт а боцург къам дац, олуш дара Нохчийн Республикан хьалхарчу президента Кадыров- Ахьмад- Хьаьжин. Вай даима а дагахь латто деза билгал нохчийн матто г1о до къам оьзда, иманехь хилийтарна.

Ас даггара декъалдо вай массо а нохчийн метан денца. Хьара де хазаллин, дикалин, доттаг1алин де хила лаьттила вайна!

Об объявлении Дня чеченского языка Указ Президента Чеченской Республики от 11.05.2007 N 207 В целях сохранения, совершенствования и дальнейшего развития чеченского языка, повышения его роли в развитии чеченской культуры и самобытности: 1. Объявить 25 апреля - день подписания Закона Чеченской Республики "О языках в Чеченской Республике" - Днем чеченского языка. 2. Указ Президента Чеченской Республики от 15 апреля 2005 г. N 90 "Об объявлении Дня чеченского языка" отменить. 3. Настоящий Указ вступает в силу со дня его опубликования. Президент Чеченской Республики Р.А.КАДЫРОВ г. Грозный 11 мая 2007 года N 207

Ненан Мотт Доьзалехь бийцар а дастам а хеташ, Хьуо винчу ненан мотт дIатесна ахь. "Сов къен бу дешнашна,бац атта кхеташ"!- Бохуш,и сийсазбан ца хета иэхь. ЛадогIа цкъа соьга, "хьекъале корта", ЛадогIа, яккхи дIа лергара потт: Йистйоцу хIорд санна, бу хьуна шорта Ша хууш волчунна вайн нохчийн мотт. ГIиллакхе, оьзда бу доттагIче буьйцуш, МостагIче вистхуьлуш -- ду ира герз, Хьомечу езаре безам ахь буьйцуш, Бека и,шех хуьлий хьан деган мерз! Мерза бу, моз санна, ша безачунна, Ламанан шовданал цIена бу и. Лермонтовс, Толстойс а ладегIна цуьнга, Услара даггара хестийна и. БIешараш хийла а ихна и бекаш, Хьацарлахь, къийсамехь кхиъна и бу. Кхоьллинчу халкъана хьанала бецаш Даиман ша хилла нохчийн мотт бу. Вайн халкъан ойланаш, дахар а гIийла Далхадеш, къийсамна гIиттина цо. Нохчочун майралла, оьздалла хийла Зевнечу иллешкахь екийна цо! Кхидолчу къаьмнашна шайниш а санна, Нохчашна шайн ненан мотт хьоме бу. Нагахь хьо ца вагIахь хьайн халкъацанна, Хаалахь, декъазниг,- хьо цхьалха ву!

Нохчийн маттах кицанаш Вина мохк мазал мерза бу. Дикачу пхьидо шен 1ам хестабо. Воккхачо аьлларг дайна дац. Воккхачо аьлларг динарг дохко ца ваьлла. Воккхачо аьлларг цадинарг бердах вахна. Нанас йина чов лаза ца лозу. Ненан маттал хаза а, сийлахь а х1ума дан а дац, хила йиш а яц. Мел нуьцкъала, массо а аг1ор бийца таро йолуш бу вайн нохчийн мотт. Нохчийн маттахь ду кхин д1а а хаза а, к1оргера маь1на йолуш кицанаш.

Читайте также: