Конспект урока сыфатфииль 7 сыйныф

Обновлено: 08.07.2024

1.Исәнләшү. Уңай психологик халәт тудыру. Хәерле көн теләү. Кунаклар белән исәнләшү.

2.Актуальләштерү.

1.Өй эше тикшерелә.(Сыйфат фигыльләр белән җөмләләр язып килергә.)

СИ-ФИНК-УАНДЭ(выбор подходящего раздражителя, подталкивающий к обсуж д ению)

-Ул сыйфат та, фигыль дә,

исемнән алда килә,

заманнарда төрләнә.

Нәрсә ул ? Конструктив сораулар

Сыйфат фигыль.

Сыйфат фигыль нинди сүз төркеменнән ясала?

Ул ничек үзгәрә?

Игътибар белән мине тыңлыйбыз

Китап укыган малай. Малай китап укыган

Сравниваем их. Одинаковы ли у них значения?

Нәтиҗә ясау .( укыган сүзе беренче җөмләдә сыйфат фигыль, икенчесендә билгеле үткән заман хикәя фигыль)

Сыйфат фигыльнең тагын нинди заманы фигыльгә охшаган?

Киләчәк заман сыйфат фигыль

3. Дәреснең темасын һәм максатын хәбәр итү.

Укучылар бүген сезнең белән дәрестә “Сыйфат фигыль” темасын кабатларбыз. Кагыйдәләрне искә төшерербез, төрле күнегүләр эшләрбез һәм дәрес ахырында, белемнәрегезне тикшерү максаты бедән, кечкенә генә тест эшләп үтәрбез.

Укытучы: Әйдәгез, шуны тикшереп карыйк әле. малай

Эт,биш,матур ,акыллы, ашаучы

(Определяют части речи. )

Сыйфат фигыль темасын искә төшерү.

Укучылар, “Сыйфат фигыль”нең тәрҗемәсен әйтегез әле(причастие).

Нәрсә ул сыйфат фигыль? (татарча һәм русча җавап бирәләр)

Әйе, дөрес укучылар. Сыйфат фигыль – сыйфат сүз төркеменә охшаган. Ә фигыль буларак, заман белән төрләнә. Ә хәзер кечкенә генә биремне эшләп үтик.

Тыңлагыз һәм сыйфат фигыльләрне билгеләгез. (кул чабалар)

Кыз җырлый. Җырлаучы кыз. Укылган китап. Егет сәхнәдә бии. Сәхнәдә биюче егет. Малай китап укый. Без ял иттек. Ял итүче төркем.

Тыңлагыз һәм хәзерге заман сыйфат фигыльне әйтегез.

Җырлаучы кыз, укылган китап, бии торган маймыл, барасы юл, яраткан эш, ял итүче кеше.

Тыңлагыз һәм үрнәк буенча үзгәртеп әйтегез.

Үрнәк: Сөйләшүче – сөйләшкән.

Җырлаучы, бии торган, сөйләүче, бара торган, укучы, ярата торган, китүче, ял итүче, котлаучы, караучы.

Тәрҗемә итегез.

Пись мо, которое буду писать; день, который придет; ребёнок, который будет учиться; работа, которую предстоит сделать; человек, который придет;

4. Белем һәм күнекмәләрне тикшерү.

Ә хәзер укучылар мин сезгә рәсем күрсәтәм, ә сез шул рәсемгә туры килгән сүзтезмәне язып куясыз. (Мәсәлән: укып утырган кыз рәсемен күрсәтәм, укучылар укучы кыз дип язалар).

Мин сезгә карточкага язылган сүзтезмә күрсәтәм, ә сез сыйфат фигыльне генә таблицага язасыз. Игътибарлы булыгыз, язганчы аның заманын билгеләгез, беренче баганага фигыльнең нигезен язасыз, икенче баганага кушымчасын күрсәтәсез.

Сыйфат фигыльнең заманы

Укыган китап, укучы әби, җавап бирүче, язачак хат, эшлисе эш, килер көн, алда утыручы, килгән юл, барыр юл, кайткан эшчеләр.

3нче бирем. Парларда эш

СОРТ КАРДОС (Укытучы әзерләгән карточкалар белән эшләү

1. 1 укучы карточкаларны укый, өстәлгә төзә.

2. Укучылар ничә категориягә бүлү турында фикер алышалар.

3. Категориягә бүләләр.

Карточкалар мин укыган текст, шәһәрдән кайткан дуслар, дәрестә тыңламаган укучылар, шатланган бала; матур җырлаучы кыз, ял итүче балалар, табигатьне яратучы кешеләр, Татарстан аша агучы елгалар; мин яши торган йорт, без укый торган мәкалә, сез эзли торган китап, матур сөйли торган кеше;мин укыйсы китап, син сөйлисе шигырь, без утыртасы агачлар, зшлисе эшләр

категория : Үткән заман, хәзерге заман ( 2 формасы), киләчәк заман с ыйфат фигыль КОНТИНИУС РАУНД РОБИН

Нәтиҗә ясау.

- Нинди категорияләргә бүлдегез? Ни өчен

5. Коммуникатив биремнәр:

Посоветуйте другу: (дустыгызга ки ңәш бирегез )

прочитать понравившуюся вам книгу;

сходить в зоопарк, приехавший в наш город;

сходить на концерт артистов, приехавших из Казани.

Укытучы. Чтобы проверить, как вы усвоили эту форму глагола, я предлагаю партнеру 2Б взять бумагу А4

1.сложите лист так, чтобы получилось 4 части

2.согните внутренний угол в виде треугольника.

3. раскройте листочек и прочертите линии сгиба маркером

6. Белем һәм күнекмәләрне бәяләү.

2) Укучыларга билгеләр кую.

У вас недостаточно прав для добавления комментариев
Чтобы оставлять комментарии, вам необходимо авторизоваться.
Если у вас еще нет учетной записи на нашем сайте, предлагаем зарегистрироваться.
Это займет не более 5 минут.

Для скачивания материалов с сайта необходимо авторизоваться на сайте (войти под своим логином и паролем)

Если Вы не регистрировались ранее, Вы можете зарегистрироваться.
После авторизации/регистрации на сайте Вы сможете скачивать необходимый в работе материал.

Заказать рецензию на методическую разработку
можно здесь

Оказание первой помощи в образовательных учреждениях Пройти обучение

Благодарность руководству образовательного учреждения за поддержку и развитие профессионального потенциала педагогического работника

Диплом за отличное владение и эффективное применение современных педагогических методик в условиях реализации ФГОС

Свидетельство о регистрации средства массовой информации ЭЛ № ФС 77 — 58841 от 28 июля 2014 года выдано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационный технологий и массовых коммуникации (Роскомнадзор).
Лицензия на осуществление образовательной деятельности № 4276 от 19.11.2020 года. Серия 78 ЛО № 0000171 Выдана Комитетом по образованию Правительства Санкт-Петербурга
В соответствии с Федеральной целевой программой развития системы образования на 2011–2015 гг. и проектом концепции федеральной целевой программы развития образования на 2016–2020 гг.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Дерс конспекти

Къырымтатар тили

Дерснинъ мевзусы: Алфииль. Сыфатфииль. Исимфииль.

Дерснинъ макъсады: Алфииль, сыфатфииль ве исимфииль акъкъында

малюмат бермек, япылувыны анълатмакъ, къаиде

боюнджа догъру язмагъа огретмек, нутукъ

медениетини инкишаф этмек, ана тили дерслерине ве

илимге меракъ догъурмакъ.

Дерснинъ донатувы: джедвель, карточкалар, презентация.

Дерснинъ кетишаты

1. Тешкилий къысым (селямлашув)

2. Кечкен мевзуны текрарлав.

1) Фииль дереджелери нени ифаделейлер?

2) Малюм дереджедеки фииллернинъ хусусиетлерини изалап, мисаллернен тасдыкъланъыз.

3) Къайтым, бельгисиз, ортакълыкъ, юклетюв дереджелеринде кельген фииллернинъ маналарыны, япылувыны анълатып, мисаллер кетиринъиз.

3. Эв вазифесини сорав.

4. Янъы мевзу анълатув.

Дерсимизнинъ мевзусы: Фииль шекиллери: алфииль, сыфатфииль, исимфииль.

Иш-арекетнинъ насыл япылгъаныны (тарзыны) бильдирген фииль шекиллерине алфииль дейлер. Алфииль джумледе шахыс япкъан эсас арекетке къошма мана бере ве джумледе эксериетнен ал, базан хабер олып келе: Бир кунъ эвелъси курпелеп къар ягъгъан эди. Бу джумледе курпелеп сёзю къарнынъ насыл шекильде ягъгъаныны бильдире.

Алфиильде объектлилик-объектсизлик, мусбет-менфий ве дередже шекиллери бар: язып - объектли, мусбет, малюм дередже; язылып – объектсиз, мусбет, меджуль (бельгисизлик) дередже. Алфииллер тюсленмезлер ве заманджа джумледе баш фиильге багълы олур: Мен китапны язып битирдим. Мен китапны язып битирем. Мен китапны язып битиреджегим.

Алфииллернинъ япылувы (джедвельне иш).

Сыфатфииль предметнинъ алямети олгъан арекетни анълаткъан фииль шекилидир. Сыфатфииллерде эм фииль, эм де сыфат хусусиетлери бар. Олар,фииль киби, объектли-объектсиз (окъугъан, корьген – объектли; баргъан, юрген – объектсиз), мусбет ве менфий (язгъан – мусбет, язмагъан – менфий), дередже (язгъан, язылгъан, язышкъан, яздыргъан, ювунгъан), заман (язгъан – кечкен заман; язаджакъ – келеджек заман) маналарыны бильдирелер.

Сыфатфииллер предмет аляметини анълаткъанда, сыфатлар киби, тюрленмезлер, лякин исимлешкенде, исим киби тюрленирлер. Джумледе сыфатфииллер эсасен айырыджы вазифесинде келелер: Айтылгъан сёз – атылгъан окътыр. (Аталар сёзю.) Нияр козюне ургъан кунеш шавлесинден уянды.

Исимлешкен сыфатфииллер джумледе муптеда (Дагъгъа баргъанлар мантар джыйгъандлар), тамалайыджы (Дагъда чалышкъанларгъа аш азырладылар), айырыджы (Топлашувгъа чагъырылгъан адамлар кельди), хабер (Акъкъайын терегининъ эгильгени – сынгъаныдыр.) (Аталар сёзю) вазифесинде келелер.

Къырымтатар тилинде базы бир сыфатфииллер озь эсас хусусиетлерини гъайып этип, исим категориясына кечкенлер. Меселя: бурюльген (бир сой емиш – ежевика), къыджыткъан (бир сой осюмлик – крапива)

Сыфатфииллернинъ япылувы (джедвельнен иш)

Исимфииль иш-арекетнинъ умумий ады олып, исимлерге аит вазифелерни беджерген фииль шекилидир: язмакъ, окъумакъ, ишлемек, юрмек; язув, окъув, ишлев, корюв; языш, окъуш, юрюш, басыш киби. Исимфииллер фиильге аит олгъан объектлилик, объектсизлик ве дередже бильдирелер: язмакъ, язылмакъ, яздырмакъ, язышмакъ киби. Исимфииллер исимге аит олгъан сайы, мулькиет, келиш ялгъамаларыны къабул этелер ве джумледе муптеда, тамамлайыджы, айырыджы ве хабер вазифелерини беджерелер: Балыкъ тутмакънынъ да озюне хас хусусиетлери бар.

Исимфииль фииль тамырына –макъ, -мек; -в, -ув, -юв ялгъамалары къошулувынен япыла: яз – язмакъ, язув; корь – корьмек, корюв; ташла – ташлав киби.

Шимдики къырымтатар тилинде исимфииль япыджы –ш, -ыш, -иш, -уш, -юш ялгъамалары да къулланыла: окъу – окъуш, бар – барыш, кель – келиш, ол – олуш, корь – корюш киби.

-макъ, -мек ялгъамаларынен япылгъан исимфииллер фиильге якъынлар, Шунынъ ичюн бойле исимфииллерге, шартлы оларакъ, фиильнинъ инфинитив шекили де дейлер, -в, -ув, -юв; -ш, - ыш, -иш, -уш, -юш ялгъамаларынен япылгъан исимфииллер исе исимге якъын туралар. Шу себептен –макъ, -мек ялгъамалары ярдымынен япылгъан исимфииллер ерине даима –в, -ув, -юв; -ш, -ыш, -иш, -уш, -юш ялгъамаларынен япылгъан исимфииллерни къулланмакъ олмаз.

- Мен шимди сизлерге карточкаларны даркъатаджам, сизге айры вазифелер бериледжек. Фииллерден алфииль, сыфатфииль ве исимфииллерни япмакъ ве джумлелер тизмек.

- Джумлелерде фииль шекиллерини тапмакъ. Олар насыл ялгъамалар ярдымынен япылгъаныны ве джумледеки вазифесини айтмакъ (тахтада ишлев).

1. Озенге еткен сонъ атлар озьлери токъталып сув ичелер. (алфииль, сыфатфииль)

2. Билем, сени ашламадай осьтюрген гъарип ананъ корьмей кетти тюсюнъни. (алфииль, сыфатфииль)

3 . Абдырап сескенген ат, итааттан чыкъып, козьлери бакъкъан тарафкъа алып къачты. (алфииль, сыфатфииль)

4. Аты ашыкъмай, адым-адым кетер экен, озю эгер устюнде салланаракъ, туякъларнынъ тыпырдысыны динълемекте, хаялсырамакъта эди. (алфииль)

5. Онынъ бет сымасыны яраштыргъан чатма къашлары да, кок козьлери де, къартал бурну да, чаталлашкъан къара мыйыкълары да беден мучелери киби ири ве салмакълы эди. (сыфатфииль)

6. Барып да олмайджакъ бир шей ерини денъиштирсе, бу эвде тертип, низам къалмады, деп къыямет къопармагъа азыр Шерфе озюни сыкъмай юре. (сыфатфииль)

7. Шамрат портретке бакътыкъча, бу адамнынъ онъа айта биледжек башкъа сёзлери де къулакъларында чынълагъан киби олды. (сыфатфииль)

8. Бойледже , район меркезине къатнамакъ ичюн даа чокъ себеп тапылгъан. (исимфииль)

9. Гаспринский, газета чыкъарувнен бир сырада, онынъ тилине де дикъкъат эте. (исимфииль)

10. Энди онынъ ким экенини тайинлемек къыйын дегиль эди. (исимфииль)

Причастие прошедшего-настоящего действия -гъан,-къан, -ген, -кен-функции определения(кечкен афта) прошлая неделя.Язылгъан мектюп (написанное письмо.Как дополнение-ким олгъаны бельгисиз.-аджакъ (оладжакъ корюш).Врамках составного сказуемого (къартал балалары энди учаджакъ олдылар) орлята уже намерились летать.-р -ар -ер -ыр -ир -ур -юр -маз -мез причастие настоящего- будущего действия.(чапар ат) скакун.Сенмез йылдыз-негаснущая звезда.

Дерс макъсады: мевзунен таныштырмакъ; сыфатфииллерни япмагъа ве ишлетмеге огретмек; нутукъларыны инкишаф этмек; иш ве ишсевер адамларгъа урьмет ашламакъ.

1.Тешкилий къысым!

Селям алейкум, урьметли балалар

Чанъ чалына, чанъ чалына!

Эм буюкни, эм баланы

Иш-окъувгъа давет эте.

Ким ичюндир сонъ къакъыла,

Ким ичюндир ильк чанъ,

Шай олса да, бугунь давран!

А) Догъру фикирни бельгиленъиз.(2.слайд)

-Алфииль джумледе эксериетнен ал, базан хабер олып келе.

-Алфииль мустакъиль сёз чешитидир.

-Алфииллер тюсленмезлер – озь формасыны денъиштирмезлер

Б) Сёзлер такъымында бирер арткъач сёз тапынъыз.(3.слайд)

Бель,сель,кель,тель

Табип,севип,корип,язып.

Окъумакъ,чалышмакъ,пармакъ,парламакъ.

Ресимлер ичинде фразеологизимлер сакълангъан.Оларны тапынъыз.

В) Фразеологизимлернинъ манасыны анълатынъыз. (5.слайд)

Башкъа минмек Акъыл къоймакъ

Фииллерден алфииль япынъыз.

КЪОЗУЛАР. (6.слайд)

Г) Метинни окъунъыз. Нокъталар ерине керек олгъан алфииллерни къошунъыз.

Керим голь янында къозуларны бакъа эди. Бираз вакъыттан сонъ … къала …. бакъса, къозулар ёкъ. О, къозуларны… башлай. Керим къаягъа … чыкъа.

Андан этрафны козь эте. Бакъса, къозулар дереде … юрелер. Керим оларгъа … бара.

Бир даа къаягъа къартал къона. Къозулар къычырыша. Керим къарталгъа таш ата. Къартал .юкъары котериле ве … кете.

Керим къозуларны къайтара ве эвге таба айдай.

Сёзлер: отлап, учып, чапып, къыдырып, тырмашып, юкълап,Уянып.

3. Янъы мевзугъа кечюв. Янъы мевзу илян этиле ве дефтерге яздырыла.

Оджанынъ кириш сёзю.(8.слайд)

СЫФАТФИИЛЬ (9.слайд)

Таяма конспект

Сыфатфииль предметнинъ алямети олгъан арекетни анълаткъан фииль шеклидир.

Разработка занятия по темам "Алфииль. Сыфатфииль. Исимфииль" для 9 - 10 классов с углубленным изучением крымскотатарского языка. Материал комбинированного занятия содержит и теоретическое объяснение и практическое первичное закрепление.

Предмет: Крымскотатарский язык

Тема занятия: Алфииль. Сыфатфииль. Исимфииль.

Тип занятия: комбинированный

Количество часов: 90 мин.

Цель занятия: Фиильнинъ шекиллеринен таныштырмакъ, фиильден керек шекиль япмагъа огретмек, нутукъта бу шекиллерни догъру ишлетмек ёлуны косьтермек, нутукъны зенгинлештирмек.

Образовательные: сыфатфииллернинъ ве алфииллернинъ нутукътаки вазифелерини бельгилемеге огретмек;

Развивающие: мантыкъый фикир юрсетювлерини инкишаф этюв, къыдырув алышкъанлыкъларны тедкъыкъ этюв;

Воспитательные: ана тилине севги ашлав, ватанпервер ве ортакълыкъ дуйгъуларны тербиелев.

Компетенции:

Понимать сущность и социальную значимость своей будущей профессии, проявлять к ней устойчивый интерес.

Организовывать собственную деятельность, определять методы решения профессиональных задач, оценивать их эффективность и качество.

Осуществлять поиск, анализ и оценку информации, необходимой для постановки и решения профессиональных задач, профессионального и личностного развития.

ПК 1.3.Осуществлять педагогический контроль, оценивать процесс и результаты обучения.

Использованные источники:

Акмоллаев Э.С. Къырымтатар тили. Симферополь: Къырымдевокъув-

Алиева Л.А. Педнешир, 1998.

2.Меметов А.М. Къырымтатар тили. Симферополь: Къырымдевпедне-

3.Меметов А.М. Земаневий къырымтатар тили. Симферополь:

4.Меметов А.М. Къырымтатар тили. 10-11 сыныфлар. Симферополь:

Меметов А.М. Къырымтатар тили. 7 сыныф. Симферополь:

6.Эмирова А.М. Къырымтатар тили тильшынаслыкъ терминлерининъ

ХРОНОМЕТРАЖ

1. Организационный момент – 2 мин

2. Актуализация опорных знаний – 7-10 мин..

3. Изложение нового материала - 20 -25 мин

4. Закрепление нового материала - 45-47 м.
5. Рефлексия – 2 мин
6. Подведение итогов -2 – 3 мин
7. Задание на дом – 2 - 3 мин

Организационный момент

Селям алейкум, окъуйыджылар. Бугунь бизде ана тили дерси. Невбетчи тахтаны азырлап, бугуньки санны ве мевзуны язсын. Дерске ким кельмеди?

Актуализация опорных знаний.

Шимди биз сизнен тахтада язылгъан суаллерге джевап бермеге тырышырыкъ. Бу тестлерни чезерик.

Янълыш фикирни бельгиленъиз:

А) Фииллер иш-арекетни ве булунгъан алыны бильдирелер.

Б) Фиильнинъ эсас шекли оларакъ – 3-юнджи шахіста текликте шимдики замандаки шекли сайылыр.

В) Фиильнинъ учь заманы бар: кечкен заманы, келеджек заманы ве олып кечкен заман.

2. Тек фиильнен тизильген сыраны бельгиленъиз:

А) сары, отмек, келе, отургъан;

Б) денъиштирдим, язмагъан, талиль,

В) беян этем, миза чекем, гизлейсинъ

3. Шимдики заман фииллерини бельгиленъиз

Иш-арекетни бильдирген фииллерни бельгиленъиз.

5. Берильген сырада арткъач (сырагъа келишмеген) сёзлерни тапынъыз:

А) парчаламакъ, йыртмакъ, къопармакъ, алып

Б) кермек, топалламакъ, чырылдамакъ, суваргъан

В) секирмек, яздырмакъ, окъув, хатырлав

Г) корюшюв, сусты, мыхлады, кокледи

Д) язылгъан, чалар, кесерим, япыладжакъ

Демек, бу сезлер арасында иш-арекетни косьтермеген сезлер де расткельди: алып, суваргъан, окув, хатырлав, корюшюв, язылгъан, чалар, япыладжакъ.

Бу сезлер насыл суаллерге джевап берелер?

Догъру, Не? Насыл? ве Насыл этип?

3.Изложение нового материала

Иш-арекетнинъ насыл япылгъаныны бильдирген фииль шекиллерине алфииль дейлер. Алфииль джумледе шахыс япкъан эсас арекетке кошма мана бере ве джумледе эксериетнен ал, базан хабер олып келе.

Меселя: Бир кунь эвель къар курпелеп ягъгъан эди.

Бу джумледе курпелеп сёзю иш-арекет насыл шекильде япылгъаныны бильдире ве Къар насыл ягъгъан? суалине джевап бере.

Алфиильде мусбет – менфий ве дередже шекиллери бар: язып – мусбет, малюм дередже; язылып – мусбет, бельгисизлик дередже.

Алфииллер тюсленмезлер ве заманджа джумледе баш фиильге багълы олур: Меселя: Мен китапны язып битирдим.

Мен китапны язып битирем.

Мен китапны язып битиреджегим.

Алфииллернинъ япылувы ве оларнынъ имлясы.

Алфииллер фииль тамырына – п,-ып, ип; -аракъ, ерек, яракъ, йаракъ, мадан, меден, май, мей, майынджа, мейиндже, маздан, мезден, ялгъамалар къошулып япылыр.

Окъуп, язып, корип, севип, аларакъ, башлаяракъ, келерек, башламадан, бермеден, бармай, корьмей, бармайджа, корьмейиндже, бармаздан, кельмезден,.

-П,-ып, -ип ялгъамаларынен япылгъан алфииллер джумледе тюсленген фииль (баш фииль) ифаделеген эсас арекеттен эвель олгъан (язып кетти, язып чыкъты), яда эсас арекеттен бир вакъытта олгъан арекетни анълат

Къолларыны саллап юре (бир вакъытта эм къолларыны саллай, эм юре).

Аракъ,-яракъ,-ерек ялгъамаларынен япылгъан алфииллер де – п, -ып, -ип ялгъамаларынен япылгъан алфииллерининъ маналарыны анълаталар, лякин тилимизде азджа къулланылалар.

Мадан,- меден,- май, -мей, майынджа, -мейиндже, -маздан, -мезден ялгъамалары алфииллернинъ менший шекильни япалар:

Сервер болдурамадан, чалыша. Эмине, кунь догъмаздан, эвинден чыкъты.

Алфииллер къалын ве индже шекиллерде язылырлар, дудакълы шекильде язылмазлар:

Барып, алып, айтып, алмайынджа, кочип, келип, корип, корьмейиндже киби.

Менфий шекилдеки фииллерге – ып, ип, ялгъамалары къошулгъанда ма, ме ялгъамаларындан сонъ бир й пейса ола:

Язмайып, бармайып, кельмейип, корьмейип киби.

Текрарлангъан алда къулланылгъан алфииллер арасына къыскъа сызыкъ къоюлыр: Басып-басып, къакъып-къакъып, кулип-кулип, киби.

Сыфатфииль предметнинъ алямети олгъан арекетни анълаткъан, джумледе айырыджы вазифесини беджерген фииль шекилидир. Сыфатфииллерде эм фииль, эм де сыфат хусусиетлери бар.

Сыфатфииллер, фииллер киби объектли – объектсиз (окъугъан, корьген – объектли, юрген – объектсиз), мусбет – менфий ( язгъан – язмагъан), заман (язгъан, язаджакъ) маналарыны бильдирелер.

Меселя: Айытылгъын сёз – атылгъын окътыр.

Исимлешкен сыфатфииллер джумлелерде муптеда (Дагъгъа баргъанлар мантар джыйдылар), тамамлайыджы (Дагъда чалышкъанларгъа аш азырладылар), айырыджы (Топлашувгъа чагъырылгъан адамлар кельди), хабер (Акъкъайын терегининъ эгильгени – сынгъаныдыр).

Сыфатфииллернинъ япылувы.

Сыфатфииллер ифаделеген маналарына ве насыл аффикслер ярдымынен япылгъанына коре учь формада олалар:

Биринджи форма сыфатфииллери фииль негизине –гъан, -къан,- ген, - кен ялгъамалары къошулып япылырлар:

Меселя: язгъан, баргъан, айткъан, корьген, берген, эшиткен.

Бойле ялгъамалары ярдымынен япылгъан сыфатфииллер предметнинъ лакъырды этилип тургъан вакъыттан эвель олгъан арекет хусусиетлерини бильдире. (Язылгъан мектюплерни почтагъа алып бардым).

Экинджи формада сыфатфииллери фиильнинъ шимдики заман формасына – джакъ, -джек ялгъамалары къошулувынен япылыр: яза – джакъ, окуй-джакъ, шлей-джек, бек лей-джек.

Бу формадаки сыфатфииллер предметнинъ аляметини келеджек заман шекилинен ифаделейлер:

Меселя:Ярын япыладжакъ ишлер акъкъында тефсилятлыджа лакъырды этильди.

Учюнджи форма сыфатфииллери фиильнинъ мусбет негизине –р,-ыр, -ир, -ар, -ер, аффикслери, менфий негизине з – ялгъамасы къошулувынен япылыр: акъ-ар сув, чал-ар саат, кул-ер юзь.

Сыфатфииль япыджы ялгъамасы янъгъыравукъ ве сагъыр, къалын ве индже формаларда язылырлар: къазангъан, баскъан, берген, кескен,киби. Сыфатфииль япыджы –джакъ, джек ялгъамалары тек янъгъыравукъ формада язылырлар: бараджакъ, келеджек.

Исимфииль иш-арекетнинъ умумий ады олып, исимлерге аит вазифени беджерген фииль формасыдыр: язмакъ, окъумакъ,окъув, ишлев, языш…

Исимфииллер фиильге аит олгъан объектли ве объектсиз ве дереджелерни бильдирелер: язмакъ, язылмакъ, яздырмакъ язылышмакъ. Исимфииллер исимге аит олгъан сайы, мулькиет, келиш ялгъамаларыны къабул этелер ве джумледе муптеда, тамамлайыджы, айырыджы ве хабер вазифелерини беджерелер.

Меселя: Балыкъ тутмакънынъ да озюне хас хусусиетлери бар.

Исимфииллер фииль негизине –макъ, -мек, -ув, -юв, -уш, -юш ялгъамалары къошулувынен япыла: язмакъ, язув, корьмек корюв, корюш…

Исимфииль япыджы –макъ, -мек ялгъамалары къалын ве индже формаларда язылырлар: бармакъ, кельмек.

Макъ , - мек ялгъамаларынен япылгъан исимфииллерге мулькиет ве догърултув келишлерининъ ялгъамалары къошулгъанда исимфииллернинъ сонъундаки арифлери тюшип къалыр.

Меселя: бармакъ – меним бармам, сенинъ барманъ, онынъ бармасы, кельмек – меним кельмем.

Ш-, иш,-ыш, -уш, -юш ялгъамалары къалын ве индже, дудакълы ве дудакъсыз формаларда язылырлар:

Меселя: келиш, олуш, корюш…

-в, -ув, -юв къалын ве индже ве даима дудакълы формада язылырлар:

Меселя: окув, къайтув, корюв..

4.Закрепление нового материала

1 Вазифе: Ашагъыдаки фииллерден алфииллер япынъыз:

А) п, ып, ип ялгъамалары ярдымынен;

Б) маздан, мезден, майынджа, мейиндже ялгъамалары ярдымынен;

В) Алфииллерни ишлетип 2 джумле тизинъиз.

Язмакъ, кельмек, ювмакъ, битирмек, окъаламакъ, ачмакъ, учмакъ, тикмек, больмек, къурмакъ, сепмек, бояламакъ, силькитмек, къакъмакъ, тиремек, тарамакъ.

Янълыш язылгъан алфииллерни бельгиленъиз.

Отурып, болюп, опюп, оксюрип, тутуп, корып, толып, кулип, орип, сюртып, юрып, къойып, бурюштирип, тюшип, узип, орып, болдурып

3 Вазифе: Алфииллерден сыфатфииллер япынъыз.

Отурып, болюп, опюп, оксюрип, тутуп, корып, толып, кулип, орип, сюртып, юрып, къойып, бурюштирип, тюшип, узип, орып, болдурып.

4 Вазифе: Сыфатфиилли сёз бирикмелерни тапынъыз:

Языладжакъ мектюп, окъулгъан китап, иш япылгъан, кунь догъгъан, бала хасталангъан, кирген ине, сувукълангъан адам, кирленген антер, отмек къаткъан, болюнген кунь, сараргъан япракъ, солугъан чечек, къапы бояланды, аш пиширильди.

5 Вазифе: Янълыш язылгъан сыфатфииллерни бельгиленъиз.

Хасталанмакъ – хасталангъан, къычырмакъ – къычыргъан, осьмек – оськен, ишанмакъ – ишанмагъан, узатмакъ – узатмагъан. Парламакъ – парлангъан, урьметлемек – урьметли, кермек –кирсеткен, къыздырмакъ – къызаргъан.

6 Вазифе: Ашагъыдаки джумлелерде нутукъ хаталарны догъурланъ.

Наратны донатылгъан балалар одада отурдылар. Къадын озгъаргъан баланы эвнинъ янына якъынлашты. Тантаналы акъшамгъа мемнюн кельген адамлар къалдылар. Бутюн кунь шаматалайджакъ бала бир дакъкъада сусты. Мектепке огюмизде ашыкъкъан талебелер кете дилер.

7 вазифе: Исимфииллерни тапып язынъыз:

Ташып, патлагъан, бояламакъ, кетирдилер, отурушта, корюшювнинъ, турушы, барманъ, кельменъиз, бурды, ишангъан, септирген, болюв.

Джумлелерде фииль шекиллерини тапып тюбюни сызынъыз: Насыл шекили олгъаныны язынъыз.

Къыз агълавыны шу саат ке сип, сандыкъны сыртына урып кете. Ватаныны унуткъан адам – адашкъан адам. Озь анасына урьмет этмеген адамдан урьмет беклеме. Умют этильмеген таш баш яра. Мусафир севмеген алмаз, севильмеген мусафир олур. Окумакъ-язмакъ - иненен кую къазмакъ.

5. Рефлексия

Бугуньки дерсте насыл мевзунен таныштыкъ?

Насыл къыйынджылыкълар олды?

Фиильнинъ насыл чешитини акъылынъызда къалдырдынъыз?

Насыл чешитини нутукъта чокъ ишлетесиз?

Оджанынъ фикирини девам этинъиз:

Бугунь мен дерсте ……………….таныш олдым.

Дерсте мен……………. (чокъ/аз джевап бердим).

Озь чалышкъанымны …………………(бегендим/бегенмедим).

Дерсте анълатылгъан мевзу манъа…….корюнди (агъыр/енгиль).

Дерснинъ …………..къысмыны (бегендим/бегенмедим).

Дерстеки вазифелерни мен (авеснен/авессиз, меракънен/меракъсыз) беджердим.

Читайте также: