Астаг1а тимар конспект в 4 классе чеч лит

Обновлено: 07.07.2024

1алашо: нохчийн д1адахначунна т1ера цхьацца г1уллакхаш довзийтар; турпалхой бовзийтар, церан хьуьнарш берашка д1акхачор; авторан дог- ойла нийса д1а а гойтуш дийцаран текст еша 1амор.Даймахках дозалла дар 1амор.

1.Ц1ера болх таллар.

-Вайна тахана а евзар ю кхин цхьаъ а турпалхочун ц1е, шуна гурд у цуьнан хьуьнарш, ца кхизачу эллина дуьхьал латтийна къийсам.

3.Керла тема хьехар.

Эла-миска нах бацош волу , хьал долу стаг.

Ясакх- ялтица, ахчанца, я доханца йоккхуш хилла йолу ясакх.

3. Чулацамах къамел дар.

-Мила ву Адин Сурхо?

-Мила ву эла Мусост?

-Х1унда бегна юьртара нах г1айг1ане?Цара х1ун дехар до эла Мусостега?

-Муха жп ло эла Мусостас царна? Д1аеша и меттиг.

-Муха стаг ву эла Мусост?

-Стенна кхеташо йира тхьамданша?Мила дагавеара царна?

-Хьаьнга воьху цара Адин Сурхо?

-Муха жоп ло Сурхон нанас? Д1аеша и меттиг.

-Муха зуда хетта шуна Сурхон нана?Х1унда?

-Муха къамел дира нанас Сурхога?Д1аеша и меттиг.

-Муха къамел до Сурхос дуьххьар?(дехарца, лерамца)

- Муха жоп ло Мусоста?(ца лоьруш, ша вешаш, сийсаз ванн г1ерташ)

-Шуна х1ун аьлла хетта , х1унда до Мусоста г1иллакхе доцу къамел?(1ехавелла шен бахамах)

4. Сада1аран миноташ.

1.Бераша д1адоьшу дийцар.

2.Турпалхочун васт х1оттор.

-Муха к1ант ву Адин Сурхо? ( Майра , оьзда,г1иллакхе)

-Стенах хиира и хьуна?( тхьамданашна угар хьалха иза дагавеара г1о эшча,цо ша къамел долош элега а г1иллакхе а лераме а вистхилира иза, цо майрра д1акхайкхира эла)

3.Эла Мусостан васт.

-Муха стаг ву эла Мусост?(къиза, г1иллакхдоцуш, адамаш ца лоруш)

-Стенах хиира шуна иза?(баккхийчу нахе вистхилар ирча дара, т1ечихар, Сурхога г1иллакхдоцуш къамел долийра)

-Муьлха дийцар дийшира аша?

-Муьлха турпалхо вевзира шуна?

Кхочушдан лерина жам1аш:

2. Метапредметни:

Регулятивни: берашна хуур ду белхан дика кхиамаш хир болу г1ирс билгалбаккха , цунах пайдаэца. Хьехархочун г1оьнца шен билгалйина тема дика 1аморехь план х1оттор, цуьнан рог1аллица кхиамаш баха.

Коммуникативни: дешархошна хуур ду хьехархочун хаттаршна бух а болуш жоьпаш дала(текста юкъара, шайна гинчух масалаш а далош). Берашна хуур ду шайн хетарг къовса , т1еч1аг1дан, къамел д1адахьа.

Познавательни: берашна хуур ду учебникаца болх бан, оьшург лаха. Берийн ойланех кхуьур ю адамийн амалехь мехалла йолу ойланаш: 1аламе безам, цуьнан хаза суьрташ гар, царех ваккхийвер.

3. Личностни: берийн хьекъалех гуллур ю адамийн амалехь оьшу мехалле аг1онаш : 1аламе безам, цуьнан хазалла ган лаам.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

2. Ц1ера болх таллар.

3. Мотт шарбар. Меттан говзалла кхиор.

Уьн т1е д1аяздо.

Т1ах-т1их-т1ахь, т1ах-т1их-т1ахь,

Акхарой ю т1улга т1ехь

Дийнахь сарралц шаьш хестош,

Ирах кхуьйсуш, т1улгаш лестош.

- Массарел со дера ю, -

Хестамаш беш ча ма ю.

Мекарчу цу цхьогало

Х1илланца до инкарло.

Борз ю къерзош буьрса б1аьргаш:

- Кхин аш щаьш-шайн хестадахь,

Ийзор ду ас шун лергаш!

4.1алашо йовзийтар. Хетачу аг1ор 1алашонаш х1иттор.

-Мила ву цуьнан автор? (Хь. Хасаев).

-Стенах лаьцна хир ду и дийцар? Дийца шайна хетарг.

-Х1ун болх бийр бу вай и дика 1амо? Х1ун кхиамаш бохур бу аша?

5.Керла тема хьехар.

Чулацамах кхетор.

-Хьенан ц1арх д1ахьуш ду дийцар? (Авторо шен ц1арах).

-Шеран муьлха зама ю цу т1ехь юьйцург? (Гуьйре ).

-Муха ю арахь? (Шийла ю).

-Х1ун яра ток йолчу серашна т1ехь? (К1ац яра).

-Мичахь яцара к1ац? (Органна т1ехула долчу сераш т1ехь яцара к1ац).

-Х1ун хиира цу т1е? (Ч1ег1аг).

-Х1ун дира ч1ег1аго? (Цок хин а олхазарш гулдира цу сера т1е).

-Х1ун бахьана дара уьш оцу серана т1е гулдаларан?(Буьйса а, 1уьйре а шийла хилча , Органна т1ехула долу х1аваъ мела хуьлу, цу т1ехь к1ац ца соцу, и хууш гулделлера олхазарш цига).

-Шун реза дуй оцу дешнашна? Шу хиллий ишттачу х1уманан тидам? Дийца цунах лаций.

5. Сада1аран миноташ.

- Уьнт1епхьид, уьнт1епхьид,

Т1улган ц1а т1ехь лелон пхьид,

Мичахь лелаш хьо яра,

Ловза ма ца еара?

- Х1орда чохь со лелара,

К1орнеш хи чу сайн яьхна:

Нека дан уьш 1амийра,

Куьйгаш, когаш детташ,

Хи чохь даим сетташ:

Аркъал, бертал, пел доьрзуш,

Нека дора хих ца 1ебаш.

Уьнт1епхьид а хоржий, бераш класса чухула дуьилало цунна т1аьххье, цо дийриг а деш: нека до моттуьйтуш, куьйгаш д1аса а лестош, аркъал сетташ, охьате1аш, aгlop доьрзуш.

6. Керла тема кхин д1а а хьехар.

Къастош ешар.

-Д1адеша ч1ег1аг Органна т1ехуларчу сера т1е ярах лаьцна долу дакъа.

-Муха ялийра цок хин масех ч1ег1аг? Д1аеша к1айдарг.

-Муьлха олхазарш гулделира цу т1е? Д1аеша к1айдарг.

-Муха схьакхийтира малх? Д1адеша цунан хазалла юьйцуш долу дакъа.

-Х1ун бахьана дара уьш цу т1ехула гулдаларан? Д1аеша к1айдарг.

Кхоллараллин болх.

-Шайна хазахетачу к1айдаргана иллюстрации йилла . Цунна дог1у дакъа д1аязде.

-Х1ун дан ницкъ кхечи шун? Х1ун диси шу ца кхеташ?

-Муьлха произведении йийшира аша? Мила ву цуьнан автор? Стенах лаьцна ю иза?

9. Ц1ахь бан болх балар.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: дешархошна хуур ду произведенин чулацам стенах лаьцна хир бу хаа.Дешархошна хуур ду хезаш еша т1аьхь-т1аьхьа шайн дагахь ешар т1е а бовлуш. 1емар ду шаьш юха йоьшуш ,хьалха даьхна г1алаташ ган , уьш нисдвн.

2. Метапредметни:

Регулятивни: берашна 1емар ду шайн болх кхиамаш хир болчу кепара д1анисбан. Шайн кхиамийн мах хадо, бахьнаш довза , царех пайдаэца.

Коммуникативни: берашна хуур ду ешначу произведене, цуьнан коьртачу маь1нех лаьцна шайна хетарг ала. Учебника т1ехь деллачу хаттаршна жоьпаш каро.

Познавательни: берашна 1емар ду учебникаца болх бан. Ешначу произведенин коьрта маь1на довза , цунах кхета. Текста юкъахь коьрта(чулацамах дерг шайна чохь долу) дешнаш каро, царех пайдаэца.

3. Личностни: берийн ойланехь кхуьур ю адамийн амалехь хуьлу мехаллин аг1онаш: 1аламе безам , цуьнан доладан лаам.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

2. Ц1ера болх таллар.

3. Мотт шарбар.

Уьн т1е д1аяздо.

Мархий, 1алхий ловзош аьлха, боьлхуш бара лаха Ваха.

-Д1адеша чехкаалар меллаша шайн дагахь. Хезаш деша. Чехка д1адеша.

4.1алашо йовзийтар. Хетачу аг1ор 1алашонаш х1иттор.

-Мила ву цуьнан автор? (Ш. Окуев).

-Стенах лаьцна хир ю произведени?

-Х1ун болх бийр бу аша иза дика 1амийта? Х1ун кхиамаш бохур бу аша?

5.Керла тема хьехар.

Хьехархочун дош.

Шима Окуев -нохчийн яздархо ву.

Цунах лаьцна ала хала ду. Иза ч1ог1 корматалла йолуш стаг хилла. Цунна ч1ог1а дукхабезаш хилла шен жима Даймохк-Шуьйта, шен хазачу чехкачу татолашца, луьстачу хьаннашца, ц1еначу шовданашца, догц1еначу адамашца.Безаш хилла цундела наггахь бен цигара д1аса ца волуш хила иза.

Шен Даймохк дукхабезар хоуьйтуш цо ялош хилла х1ара притча.

Ш. Окуев нохчийн яздархо, прозаик ву.

Иза вина 1937 шарахь Г1алахь.Цуьнан да цу хенахь просвещенин системехь болх беш хилла. Амма г1алахь иза дукха ца ваьхна. Шен кхо шо каьчча иза махкахваьккхина Казахстане хьажийна. Цигахь цо чакхъяьккхина школа.

Шимас дозалла дан мегар дара шен дайх.Цуьнан дедена Орцина дика вевзаш хилла обарг Зеламха.Цо цунна хьошалла деш хилла шен ц1ахь, цунна цхьацца г1уллакхаш т1ехь ойлаян г1о деш хилла.Цуьнана деваша Беца прапорщик ша воллушехь , цунна цхьацца г1уллакхаш т1ехь г1о деш хилла.Окуев дена а гина хилла Зеламха. Иза ловзуш хилла цуьнца.

Ш. Окуев кхелхина шен 49 шо долуш 1986 ш.

Эсарца,эсар –йис.

Патаршца , Патар - 1) бутон, 2) пух козий, 3) побег, росток.

Дин- говр.

Чулацамах лаьйна къамел дар.

-Шеран муьлха зама ю автора юьйцуш ерг? (Гуьйре).

-Муха кхета шу оцу мог1анах? (Гурахь гуьрено барт бича сана сих-сиха юьллу йис).

-Муха хуьйсу зезагаш? (Буо-бер сана, бос баьхьна).

-Шун х1ун тидамаш гулбелла гуьйренан хийцамех? Дийца царех лаций.

6. Сада1аран миноташ.

Зезаг долу-уш самадели,

Тохадели, меттахдели.

Мохо патарш лестадо,

Г1ийла зезаг техкадо.

Малх схьакхийти, айбели,

Бода лоллуш, серло ели.

Полла г1оттуш, т1емабели,

Т1емаш лестош, лакхабели.

(Байташ т1ехь дуьйцург кхочушдо бераша: голаш т1е хевшина 1а,

кортош охьа а дахийтина, б1аьргаш хьекхош, самадовлу, меттахъхьоь, зезаг санна, леста, техка и. д1. кх.)

7.Керла тема хьехар.

Нийса ешарехь болх бар.

-Муьлха дог-ойла хуьлу шун и стихотворении ешча? (Г1айг1ане хуьлу).

-Муьлхачу озаца еша еза иза? (Лахдинчу озаца).

-Муьлха дешнаш къасто деза йоьшуш? (Т1аьххьара дерш. Царна т1е тидам бахийта беза).

Бераша шаьш хьалха йоьшуш даьхна г1алаташ нисдеш йоьшу.

8. Рефлекси.

-Муьлхачу дог-ойланца ерзайо аша урок? Йилла смайлик.

9. Жам1 дар.

-Муьлха произведении йийшира аша?

-Мила ву цуьнан автор?

-Х1ун хаьа шуна Ш.Окуевх лаьцна?

10. Ц1ахь бан болх балар.

1алашо: бераша карлабохур бу чакхдаьллачу декъах болу хаамаш. Накъосташна хетарг лера , царна хетачуьнга ладог1а, шена хетарг бакъдан. Берийн алсамдер ду ойлаяр, къамел, хьекъал,тидам бар.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: шена еша книга харжа хаар, д1агайтинчу книгаш юкъара. Шен ешаран корматаллин бах хадо хуур ду.

2. Метапредметни:

Регулятивни: урокан 1алашо билгалъяккха хаар, и кхочушъян некъаш каро хаар. Дешархошна хуур ду шайн болх кхиамаш бохур болчу кепара д1анисбан, цуьнан мах хадо.

Коммуникативни: берашна 1емар ду вовшаца къамел д1адахьа ,хаттарна вовшашца дагабовларца жоп лаха. Книги т1ехь жоп лаха, цунах пайдаэца.

3. Личностни: берийн алсамдер ду коллективехь вазавалар,иэвалар.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

2. Ц1ера болх таллар.

3. 1алашо йовзийтар.Хетачу аг1ор 1алашонаш х1иттор.

-Бераш , учебникан хьалхара дакъа чакхдели. Тахана вай йийр ю ша-тайпана урок. Амма цкъа хьалха шуна каро деза еък1овш чохь д1аловчкъина дешнаш.

В выражении закрепился исторический факт - поход в глубь золотордынских владений на Северном Кавказе среднеазиатского полководца, основателя династии Тимуридов - Тимур Лента /Тимур/, Тамерлан 1336-1405/.

Тимур на территории Чечни и Ингушетии был дважды. В 1395 году, разорив Дагестан, он с огромным войском появился на Тереке, где наголову разбил войско хана Тохтомыша. Осенью этого же года он вновь остановился на Северном Кавказе. Нет исторических источников, в которых бы определенно сообщалось о взаимоотношениях предков чеченцев и ингушей и жестокого завоевателя. Однако, обратившись к произведениям чечено-ингушского фольклора, к языковому материалу, мы сможем увидеть, что им приходилось иметь дело с полчищами этого полководца, воевать с ними. Почти два года полчища Тимура разоряли Кавказские земли, значительная часть населения была истреблена. Кровавые преступления этого завоевателя навечно сохранились в народной памяти.

По этому поводу есть предание и у чеченцев и ингушей. В нем рассказывается о том, что в детстве Тимур, по повелению отца, в каждое утро отравлялся пасти овец. Однажды в его стадо вбежал заяц. Тимур этого не заметил и когда заяц попытался убежать из стада, Тимур догнал его и вернул обратно. Так повторялось весь день. Вечером Тимур сказал отцу,что в их стаде одна овца постоянно убегает и ему приходится догонять ее. Увидев что сын без трудадогоняетзайца,отец сломал Тимуру одну ногу. При этом он сказал: "Слишком много у тебя ловкости и силы,достаточно и половины того, что ты имеешь; а не то ты будешь опасен миру." Конечно, в реальной жизни это произошло более прозаично, однако в легенде подчеркивается уважение перед силой и могуществом этого завоевателя.

Выражение закрепилось в чеч. языке как шутливое образное определение человека с физическим недостатком - хромотой.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Кхочушдан лору жам1аш: дешархошна хаа деза керла девзинарг т1еэца, ешначух лаьцна шайна хетарг ала а, ойла ян а, дуста а; чулацам схьабийца; вовшашца а, хьехархочуьнца а къамеле бовла, къамел д1адахьа,1ама беза шайн кхиамаш а, кхачамбацарш а довза, царех пайдаэца.

Хьехаран некъаш : прогнозировани, хьехархочун дош, учебникца болх бар, хаттаршца доьзна къамел дар, комментари ярца текст ешар.

Урок д1аяхьар

Урокана кечамбар.

Ойла т1еерзор.

Урок д1айолайо Арсанукаев Шайхин стихашкахь язйинчу повестан ц1арна т1ера.

- Нохчийчоьнца х1ун уьйр хилла те цуьнан? Шуна хезний цо вайца т1ом бина бохучух х1умма а? Х1ун хаьа шуна цунах лаьцна?

( Дешархошка шайга урокан 1алашонаш а, декхарш а бигалдохуьйту)

Дешархойн хаарш жигардахар.

Хьехархочо толлу дешархоша ц1ахь кхочушбина белхаш, билгалбоху церан кхиамаш а, кхачамбацарш а.

- Дахаран х1ун аг1онаш а, муха а йовзуьйту 1илмано?

- 1илмано лучу хаарех муха къаьста литературо лун хаарш?

- Литертурни произведенийн х1ун тайпа жанраш евза шуна?

- Стенах олу повесть? Х1ун тайпа повесташ 1амийна вай? Ц1ераш яха церан шайн авторшца.

- Стихашкахь повесть хила йиш юй те? Оьрсийн литературехь а цхьа а евзий шуна стихашкахь язйина повесть?

( 1-2 дешархочуьнга доцца дуьйцуьйту Арсанукаев Шайхин дахарх а, кхоллараллех а лаьцна)

Керлачу хаарийн дуьххьара д1алацар.

Хьехархочун дош.

14-чу б1ешерийн чаккхе. 1395-чу шеран б1аьста, апрель баттахь, Нохчийчу кхочу Астаг1 Тимаран доккха эскар. Оццу баттахь Терк-хин йистошца Астаг1 Тимара т1ом бо кхечу мехкашд1алецархочуьнца – Тохтамышан эскарца. Тохтамыш оьшу. Цул т1аьхьа Тимар ерриге а Дег1астанехула чекхволу. Шина шарахь сов олалла до Астаг1 Тимара Къилбседа Кавказехь. Оцу муьрехь нохчаша а, кхечу къаьмнаша а хаддаза дуьхьало йо мехкашд1алецархочунна. Оцу къаьмнашна г1о дина уггар хьалха церан майралло, доьналло, маршоне доза доцучу безамо, шолг1а – юькъа хьаннаша а, хийла б1еннаш шераш хьалха дуьйна уьш лардинчу лаьмнаша а.

2.Учебникца болх бар.

( Цкъа хьалха хьехархочо, цул т1аьхьа дешарошка д1адоьшуьйту повестан дакъош)

- Драматургин башхаллех муха пайдаоьцу поэто?

- Турпалхойн суртсибат гойтуш муьлхачу исбаьхьаллин г1ирсех пайдаоьцу поэто?

- Автора 1аламан исбаьхьала гойту меттигаш билгалъяха.

4. Дешнаш т1ехь болх.

Пхьаьрчий (пхьу) –боьрша ж1аьла

назбар – г1айба

зов- звон, звук

баьчча- вождь

г1арол-караул,стража

гоьмукъ- копье

чхар – боккха т1улг

йийсар- пленник

г1аг1- кольчуга

боьра-овраг, лощина

саьнгар- канава; ров.

Кхетарх дуьххьарлера таллам.

Хаттаршна жоьпаш:

– Х1ун 1алашо йолуш веанера иза?

– Х1ун хьехар дира цо Тимурна?

– Схьабалийна йийсарш мухачу хьолехь бара?

– Мискачу йийсарех х1ун хилира?

Белхан тептарш т1ера кхочушдойту 1-2 т1едахкарш.

Урокан жам1дар

– Бахьана х1ун ду цуьнан Нохчийчу варан?

– Накъостий муха бу Тимуран?

– Дийца царах лаций.

Дийца шайн кхиамех лаций.

Суна кхета хала дара…

Хаарийн мах хадор. ( Мах дешархошка шайга хадабойту).

VIII . Ц1ахь кхочушдан дезарг. ( Т1едахкарш декъа мегар ду дешархошна).

1.Учебник-хрестомати т1ерачу 1- 6 хаттаршна жоьпаш кечдар.

2. Белхан тептар – 3-4 т1едахкарш.

1алашонаш : Айтамар мила ву а, повестехь цо д1алоцу меттиг а йовзийтар; проблемни хьал х1отторца дешарна т1е ойла яхийтар; дешархойн ойла а, дагалацам а кхиор; Даймахке болу безам к1аргбар, шорбар.

Хьехаран некъаш : хьехархочун дош, учебникца болх бар, хаттаршца доьзна къамел дар, комментари ярца текст ешар, историх лаьцна йолу аг1онаш таллар.

Урок д1аяхьар

Урокана кечамбар.

II. Ойла т1еерзор.

«Лаьттана го лаьцна

И сийна хIорд санна,

Лаьмнашца го лаьцна

МостагIий ма лаьтта.

Дакъаза ма довла,

ХIай нохчийн ва кIентий,

Доьхначу кху дийнахь

Шу мичахь тийна-техь?

Нуьречу малхана

Го лаьцна дохк санна,

Аренаш дIалаьцна

МостагIий ма лаьтта,

Дакъаза ма довла,

ХIай нохчийн ва кIентий,

Доьхначу кху дийнахь

- Хьан эр дара аша, стенах тера хета шуна аса д1адешна мог1анаш? Маца олуш хилла иштта дешнаш?

- Хьанна хаьа шуна, т1амехь илли аларан х1ун маь1на хилла?

- Хьан эр дара аша, стенах лаьцна дийца лерина хир ю вайн таханлера урок?

( Дешархошка шайга урокан 1алашонаш а, декхарш а бигалдохуьйту)

Дешархойн хаарш жигардахар.

Хьехархочо толлу дешархоша ц1ахь кхочушбина белхаш, билгалбоху церан кхиамаш а, кхачамбацарш а.

– Маца веана Тимур Нохчийчу?

– 1395-чу шарахь хьаьнца т1ом бо Тимура?

– Олалла маса шарахь до Тимура Къилбаседа Кавказехь?

– Стен г1о до оцу къаьмнашна Тимуран б1о эшо?

Керлачу хаарийн дуьххьара д1алацар.

Хьехархочун дош

Вайн къоман х1ора г1иллакх а, х1ора ламаст а, 1адат а шатайпа институт ю. И чекхъяьккхичий бен, вайх кхоччуш вешан къоман векалш хир дац. Халкъан д1адахнарг хиъчий бен, т1ейог1учу ханна хьекъале т1аьхье кхуьур яц. Цундела, х1ора жайна а керланиг довза, 1ама лаам болуш листа деза вай.

Кхечу къаьмнех къам къастораш а оцу къомо шайн гуранашкахь т1елаьцна г1иллакхаш, 1адаташ ду. Тахана вайна Айтамаран вастехь керла къоман ламаст девзар ду. Боьдуш т1ом болуш, дечиг-пондарца цхьамма патриотически илли олуш хилла. Ткъа цуьнан х1ун маь1на хилла таханлерчу урокехь девзар ду шуна.

2.Учебникца болх бар.

( Цкъа хьалха хьехархочо, цул т1аьхьа дешарошка д1адоьшуьйту повестан дисина дакъош)

Дешархошца ден къамел.

– Мила ву Айтамар?

– Илли аларан х1ун бахьана ду?

– Баккхийнаш муха бу боху иллино?

– Зударийн, йижарийн, берийн хьал муха ду?

– Х1ун маь1на ду иллин?

Кхетарх дуьххьарлера таллам.

Хаттаршна жоьпаш:

- Шайн дешнашца схьабийца Айтамаран иллин чулацам.

- Оцу илли т1ехь нохчийн къоман поэзица йолу исбаьхьаллин з1енаш карае.

- Поэмехь даладо риторикин хаттарш, схьакараде уьш. Х1ун маь1на леладо цара.

- Поэта юх-юха ялош йолу меттигаш (рефренаш) билгалъяха. Цара х1ун исбаьхьаллин маь1на леладо?

- Т1амехь илли аларан ламаст муха т1еоьцу аша? Вайн къоман муьлха амал гучуйоккху цо?

Белхан тептарш т1ера кхочушдойту 5-7 т1едахкарш.

Урокан жам1дар

– Ала мегар дуй Айтамиран иллино нехан дог-ойла г1аттайо.?

– Х1ун бахьана дара Айтамара и илли ала?

– Муха кхойкху иза Даймохк безачаьрга?

Дийца шайн кхиамех лаций.

Суна кхета хала дара…

Хаарийн мах хадор. ( Мах дешархошка шайга хадабойту).

Ц1ахь кхочушдан дезарг. ( Т1едахкарш декъа мегар ду дешархошна).

( Г1орасиз дешархошна шайна т1едиллар делча дика хир ду).

1алашонаш: повестан коьртачу турпалхойн амалш йовзийтар; исбаьхьаллин говзаран таллам (анализ) бан 1амор ; проблемни хьал х1отторца дешарна т1е ойла яхийтар; дешархойн къамел кхиор; нохчийн исбаьхьаллин литературе болу безам к1аргбар.

Хьехаран некъаш: хьехархочун дош, учебникца болх бар, хаттаршца доьзна къамел дар, комментари ярца текст ешар, тобанашца болх бар.

Г1ирс: тобанашна кечдина хаттарш т1ехь долу кехаташ, 1амат, тептарш.

Урок д1аяхьар

I. Урокана кечамбар.

Ойла т1еерзор.

- Астаг1чу Тимарца хиллачу т1амехь нохчий толаран бахьана х1ун ду аьлла хета шуна?

- Т1емашкахь дакъалаьцна нохчийн къонаха-зударий бевзий шуна?

Д1адоьшу лахахь далийна мог1анаш:

Мехкан тур Эсирехь! –

– ЙоI, шек ма яла, вай

Отур бу уьш.

ЙоIах эхь хетта, дой

Юхадерзийра,

Сихонца мостагIех

Летачех уьйш…

- Оцу мог1анашца х1ун гучудолу вайна?

- Мила ю те Эсира?

- Хьан эр дара аша, стенах лаьцна дийца лерина хир ю вайн таханлера урок?

(Дешархошка шайга урокан 1алашонаш а, декхарш а бигалдохуьйту)

III. Дешархойн хаарш жигардахар.

Хьехархочо толлу дешархоша ц1ахь кхочушбина белхаш, билгалбоху церан кхиамаш а, кхачамбацарш а.

Хаттаршна жоьпаш:

– Маца вина Шайхи Арсанукаев?

– Нохчийн къам муха гайтина повестехь?

– Айтамир мила ву?

– Илли аларан х1ун бахьана ду?

– Баккхийнаш, зударий, бераш муха ду боху иллино?

– Х1ун маь1на ду иллин?

IV. Керлачу хаарийн дуьххьара д1алацар.

1. Хьехархочун дош.

Вайх х1ора а нохчийн истори йовза лууш хила веза. Йовза еза нохчийн турпалхойн ц1ераш, церан къонахалла, турпалалла, амалш. Шен мотт а, литература а, истори а ца евзачу стеган мах кхечу къаьмнашна хьалха а дукха лахара хир бу.

Зударий а хуьлу турпалхой. шайца яхь, къонахалла, доьналла а долуш… Цуьнан масал ду Гиххойн Таймасха а, Дадин Айбика а, 1аьмаран Заза а, Жансиг а иштта д1а кхин а. Кху т1аьхьарчу т1емашкахь а зударийн къонахаллех лаьцна масалш к1езиг дац. Ма-дарра аьлча, зударийн къонахалла йовза т1ом а ца оьшу. Нохчийн оьздачу муьлххачу зудчуьнгахь а йолуш ю и амал.

Ткъа таханлерчу урокехь вайна девзар ду керла васт. Иза Эсира ю. Лаа далийна дац и автора шен говзарехь. Цунна а т1аьхьакхиа хьовсур ду вай.

2.Учебникца болх бар.

( Цкъа хьалха хьехархочо, цул т1аьхьа дешарошка д1адоьшуьйту повестан дисина дакъош)

Дешархошца ден къамел.

– Мила ву Борзаб1аьрг?

– Муьлха коьрта амалш гучуевлира шуна цуьнгахь?

– Мила ю Эсира? Муха т1ийци аша цо динарг?

– Х1унда далийна аьлла хета шуна автора Эсирин васт?

– Х1инца ала хуур дарий шуна стен г1о дина нахана Тимуран б1о эшо?

V. Кхетарх дуьххьарлера таллам.

Кхузахь д1абахьа мегар ду тобанашца болх.

Дешархой кхаа декъе боькъий, ц1ераш тохкуьйту шайн тобанашна.

Х1ора тобанна кечдина пхиппа т1едиллар ду:

1. Х1ун 1алашо йолуш кхаьчна Тимур а, цуьнан б1о а Нохчийн лаьмнашка?

2. Х1ун дуьхьалонаш йо Тимуран б1онна нохчаша?

3. Дошаман статья ялае Б1О бохучу дашна.

4. Къизалла бохучу дашна ялае тезис. (Стенах олу КЪИЗАЛЛА).

5. Повестехь къизалла гайтина мог1анаш схьакараде. Д1адеша уьш.

1. Махкана тешнабехк бан кийчча, ямарта некъ бохьуш Тимурана т1е мила вог1у?

2. Мостаг1ашна дуьхьало ян г1евттинчу нохчашна хьалхабевлларш муьлш бу?

3. Дошаман статья ялае БОЬРА бохучу дашна.

4. Ямартло бохучу дашна ялае тезис. (Стенах олу ЯМАРТЛО).

5. Дийца шайна дукхавезачу турпалхочух лаций.

Повестан муьлхачу турпалхошкахь гучуелира шуна къонахалла?

Х1ун хьуьнар гойту нохчийн йо1а Эсирас?

Дошаман статья ялале ТУОГ1И бохучу дашна.

Къонахалла бохучу дашна ялае тезис. (Стенах олу КЪОНАХАЛЛА).

Повестан хиламийн план х1оттае.

(Тобанашкахь бинчу белхан мах дешархошка шайга хадабойту).

VI. Урокан жам1дар

– Тимур мила хилла?

– Повестехь юьйцург х1ун хан-зама ю?

– Тимуран т1емаш нийсо а, къинхетам а, адамалла а лардеш хилла ала мегар дуй?

– Х1унда мегар дац?

– Повестан коьрта маь1на муха ду?

VII. Рефлекси.

Дийца шайн кхиамех лаций.

Суна кхета хала дара…

Хаарийн мах хадор. ( Мах дешархошка шайга хадабойту).

VIII. Ц1ахь кхочушдан дезарг. ( Т1едахкарш декъа мегар ду дешархошна).

Читайте также: