Эдилов х сий делахь латта план урока

Обновлено: 04.07.2024

Перед публикацией материала внимательно проверьте все данные, указанные в вашем профиле. Информация из профиля будет использована при оформлении документов. В случае неполного или неправильного заполнения профиля свидетельства, сертификаты и другие дополнительные документы будут сформированы некорректно.

Оценить 6166 0

Вай урокан ц1е ю - къамелан дакъош, предложенин меженаш. 1амийнарг карладаккхар.

Урокан 1алашо ю: нохчийн маттахь долу къамелан дакъойх, предложенин меженех аша 1амийнарг карладаккхар. Уьш вовшех къастор, церан грамматически билгалонаш шуна йовзийтар. Ткъа иштта, шуьца предложенин меженаш къастош болх бар.

Урок д1айолош цхьа жима дийцар доьшур ду вай.

Морфологи бохучу махкахь 1аш къамелан дакъош хилла. Цхьана дийнахь цара къоьвсина, муьлха къамел дакъа ду коьртаниг, муьлха къамелан дакъа хила деза Морфологи бохучу махкахь Паччахь.

- Со коьрта къамел дакъа ду. Сан дешнаша х1ума билгалйо, а шу сан билгалонаш а, дар я хилар а ду. Ткъа дешт1аьхьенаш-м хумма билгал а ца йо.

- Со доцуш хила хьажал!-халахетта Хандашна. - Со дацахьара муха эр дара ахьа Б1аьсте а еана, малх а кхетта?

-Сан дешнаш а ч1ог1а оьшуш ду, - аьлла билгалдашо. - Со дацахьара муха эр дара ахьа,сийна стигал, к1орга хи?

- А со дацахьара, -аьлла дешт1аьхьено,- предложени шуьга х1отталур а яцара.

Моьттурдац!- дуьхьал даьлла Ц1ердош.- Х1уманан билгало, х1уманан дар я хилар! Муха шу хийцало? Хьо, билгалдош,со лаьттачу дожарехь, терахьехь, классехь лаьтта. Ткъа хьо, хандош, ас аьллачу х1уманийн дар я хилар гойтуш 1а. Цундела Морфологин Паччахь со хила деза - Ц1ердош!

Дуккха а къийсалуш 1ийна уьш, коьртаниг къастош. Цхьа барт ца хила цера.

Хьоме дешархой, вай х1окху урокехь царна г1о дийр ду церан къовсамехь. Жоп лур ду, муьха къамел дакъа ду коьртаниг морфологехь.

Муьлха къамелан дакъош девза вайна? Дагадаийтий вай?

5-чу классехь вай дийцира къамелан дакъош:

Ц1ердош, Билгалдош, Ц1ерметдош, Терахьдош, Хандош.

Нохчийн маттахь, дерриге а дагардича итт къамелан дакъа ду.

Коьрта - 6 къамел дакъа: Ц1ердош – имя существительное, Билгалдош – имя прилагательное, Терахьдош – имя числительное, Ц1ерметдош – местоимение, Куцдош – наречие, Хандош – глагол

Г1уллакхан къамелан дакъош – 3 ду: Дешт1аьхье, Хуттург, Дакъалг

Кхин цхьа къамелан дакъа а ду, коьрта я г1уллакхан а доцуш, ша лаьтташ - цунах айдардош олу (оьрсийн маттахь междометие).

Къамелан дакъош (части речи)

Ц1ердош – имя существительное.

Билгалдош – имя прилагательное.

Терахьдош – имя числительное

Ц1ерметдош – местоимение. Коьрта къамелан дакъош

Куцдош – наречие.

Хандош – глагол.

Дешт1аьхье - предлоги

Хуттург - союз Г1уллакхан къамелан

Дакъалг - частица.

Айдардош - междометие

Х1ора къамелан декъан ю шеен-шен морфологически а, синтаксически а

бигалонаш. Масалш а далош хьовсур ду вай.

I. Х1ума билалъечу къамелан декъах ц1ердош олу. Цо жоп ло Х1ун? Мила?

Муьлш? бохучу хаттаршна, масала: некъ, говр, к1ант, белхало, лаьмнаш.

Вайна ма-хаъара, ц1ердешнаш дожаршца а, терахьашца а хийцало.

Предложенехь ц1ердош, шен маь1не хаьжжина, подлежащи, кхачам, латтам, къастам, т1едерзар хила тарло.

1. Барзо узарш ца до.

Барзо - ц1ердош, подлежащи. Узарш- ц1ердош, нийса кхачам.

2. Асхьаб хьуьжаре деша вахна.

Хьуьжаре - ц1ердош, латтам.

3. Хеда, хьо хьуьжаре йог1ий?

Хеда - ц1ердош, т1едерзар.

4. Х1уманан билгало а гойтуш, муха? муьлха? хьенан? стенан? мацалера? мичара? бохучу хаттаршна жоп а луш долчу къамелан декъах билгалдош олу.

К1айн коч, юккъера кор, вешин к1ант, стохкалера шо.

Билгалдешан ц1ердашца уьйр хуьлу:

Масала: лекха лам,1аьржа мархаш, лулахойн керт.

Билгалдешнаш терахьашца а, дожаршца а хийцало:

Масала: доккха ц1а-даккхий ц1енош, доккха дитт - даккхий дитташ.

Дукха хьолахь билгалдош предложенехь къастам хуьлий лела, амма шен маь1не хьаьжжина подлежащи, кхачам, т1едерзар а хуьлу.

Бацалахь лепара бес-бесара зезагаш. (бес-бесара - къастам)

Царалахь воккханиг тхуна т1евеара. (воккханиг - подлежащи).

Тайнигех жиманиг къастийра Маликас. (жиманиг - кхачам бу).

Хьомениг, хьо х1ун лелош вара ехачу аьхка? (Хьомениг - т1едерзар ду).

Х1уманан масалла я рог1алла гойтучу къамелан декъах терахьдош олу.

Терахьдашо маса? масалг1а? бохучу хаттаршна жоп ло.

(исс, итт, шолг1а, пхуьйтталг1а).

Умидатан берх1итталг1а шо ду.

Ц1ЕРМЕТДОШ – КЪАМЕЛАН ДАКЪА ДУ.

Ц1ердашан, билгалдешан, терахьдешан метта лелачу къамелан декъах Ц1ерметдешнаш олу.

Х1етахь со жима вара. Делахь а, суна дагадог1у дерриг а.

Хьалхарчу предложенера ц1ерметдош – со, шолг1ачу предложенехь суна.

Уггар доккха къамелан дакъа хандош ду. Дикачу белхалочо санна, 24 сахьта чохь болх бо цо. Оцу къамелан декъо х1уманан дар я хилар гойту.

Хандашо жоп ло х1ун дан? х1ун хила? х1ун до? х1ун хуьлу? и.д1.кх. бохучу хаттаршна.

Яздо, доьшу, хьоьжу, шелъяла, йохъяла, шелло, доьшу, сахуьлу.

Предложенехь хандош сказуеми хуьлий лела.

Коьртачу къамелан дакъойх кхин цхьа къамелан дакъа а ду вай хьахо дезаш. Иза куцдош ду.

Куцдош йоккхачу стагах тера ду ала мегар ду, х1унда аьлча цо хоьтту Муха? Маца? Мичахь? Х1унда? Х1ун 1алашо йолуш?

Бераша гурахь синтарш дуьйг1ира.

Дуьйг1ира (маца?) гурахь. – Куцдош, латтам.

Вай хьалха ма-аллара, нохчийн маттахь, г1уллакхан къамелан дакъош а ду.

Царах лаьцна вай т1ейог1учу хенахь 1амор ду.

Уьш кхоъ ду: дешт1аьхье, хуттург, дакъалг.

Г1уллакхан къамелан дакъоша дар я хилар а ца гойту, х1ума билгал а ца йо, х1уманан билгало а ца гойту, масалла я рог1алла а ца гойту, предложенин меженаш а ца хуьлу.

Дешт1аьхьено - Ц1ердешан, Билгалдешан, Терахьдешан, Ц1ерметдешан кхечу дашца йолу юкъаметтиг гойту.

(Класс чохь, стоьла к1ел)

Хуттурго - Предложенин меженаш я предложенин дакъош вовшахтосу.

(Султана мохь беттара, амма цхьа а гучу волуш вацара)

Дакъалг - дешнашна я дийначу предложенешна тайп-тайпана маь1на ло.

(Вахарий техьа Супьян эсий дажо?)

Кхин цхьа къамелан дакъа ду нохчийн маттахь - айдардош.

Х1уманан я г1уллакхан хаадалар хазахетарца, инзарваларца, азтардарца, кхайкхарца билгалдечу дешнех айдардош олу.

Эх1, ма тамашийна г1уллакх ду-кх х1ара! Ой, х1инца баккъал дешна а ваьлла, ц1а веана-кх хьо!

Хьоме дешархой! Вайна ма-гарра Морфологи бохучу пачхьалкхехь Паччахь хуьлийла дац, х1унда аьлча, массо къамелан дакъа вовшашца доьзна ду. Вовшашна г1оьнна д1ах1иттина ду. Цхьаъ юкъара д1адаьккхича Пачхьалкх юхур ю. Цундела уьш х1ора а вайн маттахь ч1ог1а оьшуш а, мехала а ду. Вай 6-чу классехь царах долу хаарш шордеш, дуккха а керла х1уманаш а довзуьйтуш болх бийр бу шуьца.

Х1инца вай карладохур ду предложенин меженех долу хаарш.

Вайна ма хаара нохчийн маттахь предложенин меженаш екъало шина тобане: коьрта а, коьртаза а. Подлежащи, сказуеми, коьрта меженаш ю. Кхачам, латтам, къастам коьртаза меженаш ю.

Предложенехь сказуемино шех лаьцна дуьйцучу коьртачу меженах подлежащи олу.

Арахь схьакхетта бовха малх.

(Малх подлежащи ду, сказуемино малхах лаьцна дуьйцу).

Подлежащина буха цхьа сиз хьокху. ( ______ )

Предложенехь подлежащех лаьцна дуьйцучу коьртачу меженах сказуеми олу.

Цо жоп ло цо (х1ун до? х1ун хуьлу? х1ун дийр ду?) иштта кхин д1а а долчу хаттаршна.

Гурахь олхазарш бовхачу махка д1адоьлху.

(х1ун до? - д1адоьлху – сказуеми, д1адоьлху (х1ун?) - олхазарш). Подлежащих лаьцна дуьйцу.

Сказуемина к1ел ши сиз хьокху.

Кхачамах лаьцна дийцале вайна хаа деза, кхачам шина кепара хилар: нийса кхачам, лач кхачам

Ц1ерниг дожар нийса дожар долун дела, дар я хилар шена т1еузуш болчу кхачамах нийса кхачам олу. Цо ц1ерниг дожаран хаттаршна жоп ло Мила? Муьлш? Х1ун? Нийса кхачам хаьдда сиз хьакхарца билгалбоккху.

Эсета хаза бедарш тоьгу.

(Эсета тоьгу (х1ун?) бедарш).

Лач дожарийн хаттаршна жоп а луш, предложенийн меженашна юккъера тайп-тайпана уьйраш а гойтуш болчу кхачамах лач кхачам олу.

Лач кхачаман хаттарш: Хьаьнга? Стенга? Хьанна? Стенна? Хьанах? Стенах? Хьанал? Стенал?

Лач кхачаман к1ела а хаьдда сиз хьокху.

Дешархоша яздархочуьнга хьошалг1а кхайкхира.

Кхайкхира (хьаьнга?) яздархочуьнга – лач кхачам.

Предложенехь х1уманан билгало гойтучу коьртазчу меженах къастам олу.

Цо хаттаршна жоп ло: Муха? Муьлха? Мичара? Хьенан? Стенан? Мацалера?

Предложенехь дукхахьолахь къастам ц1ердашна хьалха хуьлу. Далор ду вай масалш.

Бацалахь лепа ц1ен а, можа а, сийна а зезагаш.

Х1ун до? – лепа (сказуеми ду), лепа х1ун? – зезагаш (подлежащи)

Лепа муха зезагаш?- ц1ен а, можа а, сийна а (х1орш къастамаш бу)

Г1уллакх маца, мичахь, муха я мича кепара, мича 1алашонца, х1унда я мича бахьаница хуьлу гойтучу коьртазчу меженах ЛАТТАМ олу.

Цундела латтамна х1итто тарло х1ара хаттарш: Маца? Мичахь? Муха? Стенга? Х1унда? Мича бахьаница? Мича 1алашонца? Предложенехь латтам хаьдда сиз-т1адам хьакхарца билгалбоккху. Масалш далор ду вай.

Бераш школехь дика доьшуш ду. (доьшуш ду муха? – дика- латтам).

Тулг1енашца мохь бетташ, доьдура Орга.

Муха доьдура Орга?- Тулг1енашца мохь бетташ.

Х1инца х1окху урокехь вай дийцинарг т1еч1аг1деш, ц1ахь кхочушдан хьовса иштта т1едиллар. Д1а а язъяй синтаксически къастае х1ара предложенеш:

МКОУ СОШ №17 г.Хасавюрт и СОШ №4 Г.Грозного. Стихотворение "Сурте" , посвещенное Герою Советского Союза Ханпаше Нурадиловичу Нурадилову.

МКОУ СОШ №17 и СОШ №4 г. Грозный

Урок-телемост (мастер-класс)

чеченская литература в 9 "а" классе

Провела:

учительница чеченского языка и литературы

Абдукаримова Халжат Магомедсалиховна

Iалашо: Советски Союзан Турпалхочун Х.Нурадиловн хьуьнарш довзийтар; Даймахке болу безам чlагlбар; къастош еша lамор.

Урокан тайпа: комбинированни урок.

Урокан гlирс: поэтан портрет, Х.Нурадиловн портрет, слайдаш, учебник,

исбаьхьаллин фильман тlера кийсак.

Урок д1аяхьар.

I. Урок дlахlотторан минот.

II. Цlахь бина болх таллар

1. Дешархоша дуьйцу Нурадилов Ханпашин хьуьнарех лаьцна.

2. Юьйцу нохчийн поэташа цуьнах лаьцна язйина стихотворенеш.

III. Нурадиловх лаьцна язйина книжкийн выставка.

IV. Керла тема йовзийтар. (слайд)

а) Хьехархочун хьалхара дош

1) Эдилов Хасмохьмад вина 1922 шарахь (1991) Валаргт1ехь ахархочун доьзалехь. Юьхьанцара дешар ц1ахь 1амийна цо. 1936 шарахь Серноводскерчу педучилище деша а вахна, иза чекхъяьккхина Эдилов Хасмохьмада. Цигара ваьлча, 1939 шарахь Нохч-Г1алг1айн АССР-н Халкъан дешаран комисса- риатехь йиллинчу политпросвет школе вахна иза. Дешарца цхьаьна школийн инспекторан болх а бо цо. Цигахь дешна велира 1941 шарахь. Цул т1аьхьа Эдиловс белхаш бо Республикански халкъан кхоллараллин ц1ийнан инструктор волуш а, Ачхой-Мартанехь суьдан исполнителан даржехь а. Кхид1а деша цкъачунна таро ца хилира. Дуккха а т1аьхьа чекхъяьккхина Эдилов Хасмохьмада Нохч-Г1алг1айн педагогически институтан историко- филологически факультетан оьрсийн меттан, литературин, нохчийн меттан, литературин отделени.

Нохчийн халкъан барта кхолларалле ч1ог1а шовкъ йолуш вара хинволу яздархо.

Эдилов Хасмохьмад яздан волавелла 1937 шарахь, Серноводски педучилищехь доьшуш волчу хенахь. Дуьххьара цуьнан стихотворени зорбатуьйхира 1941 шарахь.

Эдиловн и стихотворенеш зорбанехь дуьххьара араевллачарах елахь а, исбаьхьаллица язйина говза поэтически произведенеш ю уьш. Нохчийн литературе исбаьхьаллин пох1ма долу поэт веана хилар гойтура цара. Х1етахь дуьйна къоман литературехь къеггина шен ц1е йолуш поэт хилира Эдилов Хасмохьмадах.

аь) "В семнадцать мальчишеских лет" исбаьхьаллин фильман тlера

б) Словарни болх (слайд)

Мажар - кремневое ружье

в) Хьехархочо юьйцу стихотворени "Сурте"

( Советски Союзан Турпалхо Нурадилов Ханпаша дагалоьцуш)

Къуона юьхь, горга юьхь хьан парггlат хьоьжу,

Ламанан майрачу аьрзун ши 61аьрг .

"Цо вийна исс 61е ткъа фашист. " - ас доьшу -

Къуонаха стогаллех ца оьшуш хьаьрк !

Кyppa схьахьожу хьо, кавказан аьрзу, Тlам тохий гlаттахьа - хьайн - турпал тlам ! Хьо веца,мохк ларбеш, "максимца" хьаьрса Мостаг1ий цоьстуш, цlийн хlоттийнарг 1ам !

"Каравола. гуо лаьцна. " - мостагl цавашар Дохадеш жоп делларг , х1иттабеш кlур: "Мас йоцу тlам бу сан - тешаме мажар Болатан маlаш ю сан - терса тур".

Хьо вуй и нохчийн к1ант - со хьайх хьоьгург, Тlаьхьешка вийцийта даьккхинарг сий ? Турпалчу халкъашна майралла хьоьхург, Дийнаниг , пхенашкахь ца кхехкаи цlий ?!

V Т1еч1аг1дар.

в) Хаттаршца болх:

- Хьанах лаьцна ю хlара стихотворени?

- Хlун хьуьнарш девза вайна цуьнан?

- Муха гайтина поэта Ханпаша вицлург цахилар?

г) Дешархоша йоьшу стихотворени

VI Сценка. Хамидов А.Х. пьесин тlера кийсак гойту дешархоша.

VII Дешархоша цlахь язйина сочиненеш ешар. Цlахь дехкина сурташка

Нохчийн халкъан барта кхолларалла а, цуьнан тайпанаш а.

Нохчийн литература

Урокан коьрта кхетам

Дешархошна хаа дезарг

Нохчийн халкъан барта кхолларалла а, цуьнан тайпанаш а.

Нохчийн халкъан барта кхоллараллех лаьцна дийцар.

Барта кхолларалла х1ун ю, цуьнан тайпанаш

Чулацам лаьцна хаттарш

Сийлахь-баккхийчу оьрсийн яздархоша А. С. Фета шайн кхоллараллехь нохчийн барта произведенех пайдаэцар.

Керла коьчал йовзийтаран урок

Нохчийн барта произведенех лаьцна дийцар.оьрсийн яздархоша аьлларг довзийтар

Туьйранаш. Инзаре-тамашийна х1уманех лаьцна туьйранаш.

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Туьйранех лаьцна кхетам балар

Хаарех, говзаллех, кхетамех пайда оьцу урок.

Туьйранашкахь 1ер-дахар гайтар

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Нене болу безам шорбар, к1аргбар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Туьйранашкахь 1ер-дахар гайтар

дешархоша бинчу кечамца

Керла коьчал 1аморан урок

Нохчийн эшарш йовзийтар.

дешархоша бинчу кечамца

Керла коьчал 1аморан урок

Кицанаш, х1етал-металш довзийтар.

дешархоша бинчу кечамца

Керла коьчал 1аморан урок

дешархоша бинчу кечамца

Лирически а, турпаллин а иллеш.

Керла коьчал 1аморан урок

Иллех лаьцна дийцар.

Хаарех, говзаллех, кхетамех пайда оьцу урок.

Иллин чулацам бовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Турпалхочун ненах лаьцна.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор

Керла коьчал 1аморан

Чулацам бовзий тар

Иллин турпалхой бовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Иллин т1ехь къаьмнийн юкъара доттаг1алла.

Къаьмнийн юкъара доттаг1алла довзийтар

Кхечу къаьнашца нохчийн хилла доттаг1аллех лаьцна

Карладаккхарца жам1 даран урок

Иллин маь1нех кхетам балар

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор.

Керла коьчал 1аморан урок

Халкъан илланчаш бовзийтар

Оьрсийн яздархоша а, 1илманчаша а нохчийн барта кхоллараллех лаьцна яздинарг.

Керла коьчал 1аморан урок

Оьрсийн яздархоша а, 1илманчаша нохчийн барта кхоллараллех аьлларг довзийтар

Хаарш талларан урок

Керла коьчал 1аморан урок

Исбаьхьаллин литература йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Къоман исбаьхьаллин литература йолийнарш. Дудаев 1абдин дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Исбаьхьаллин литература йолийнарш бовзийтар

Хаарш талларан урок

Дудаев 1аьбдин произведенеш йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Сальмурзаев Мохьмадан дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Сальмурзаев М. кхолларалла а, дахар а довзийтар

Хаарш талларан урок

Сальмурзаев М. произведенеш йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Нажаев Ахьмадан дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Нажаев А. кхолларалла а, дахар а довзийтар

Хаарш талларан урок

Нажаев А. произведенеш йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Авторан 1алашо а, поэмин д1ах1оттам а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Поэмин коьрта чулацам а, маь1на а.

Керла коьчал 1аморан урок

Айсханов Шамсуддинан дахар а, кхолларалла а.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Стихийн чулацамах кхетор

Дагахь 1аминарг хаттар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Стихийн чулацамах кхетор

Чулацам лаьцна хаттарш

Махмаев Ж. аг1о 80

Дозуш долу къамел кхиор

Дозуш долу къамел

Бадуев Саь1идан дахар а,

Керла коьчал 1аморан урок

кхоллараллин некъ а.

кхоллараллин некъ бовзийтар.

Бадуев Саь1ид а, къоман театр а. Оьрсийн яздархошца хилла доттаг1алла.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Кхечу къаьмнашца долу гергарло муха гайтина хаар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Стихийн чулацамах кхетор

Дагахь 1амийнарг хаттар

Кульдевич а, цуьнан т1аьхьабозурш а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Повестан чулацам бовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хонмурд а, цуьнан доьзал а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Мица хьолехь бара Хонмурдан доьзал

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Хаарш кхиоран, шардаран, т1еч1аг1даран урок

Бештон, Бусанин васт х1оттор

Дешархойн хаарш таллар.

Сочиненина кечам бар

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор.

Мамакаев 1аьрбин дахар а, кхолларалла а.

Керла коьчал 1аморан урок

Мамакаев 1аьрбин дахар а, кхолларалла а йовзийтар

Хаарш талларан урок

Мамакаев 1аьрбин лирически произведенеш йовзийтар

Дагахь 1амийнарг хаттар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Авторан васт х1оттор 1амо

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор.

Хамидов 1абдул-Хьамидан дахар а, кхолларалла а, цуьнан забаре дийцарш,

Керла коьчал 1амо Керла коьчал

Дахаран а, кхоллараллин а некъ бовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хамидов 1абдул –Хьамид - драматург

Керла коьчал 1аморан урок

Нохчийн куьлтура кхиорехь Хамидовс лаьцна довзийтар.

Хаарш, говзалла кхиоран урок

Даймохк мостаг1чух 1алашбан г1евттинчу б1аьхойн турпалла а, доттаг1алла а.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Турпалхойн доттаг1алла довзийтар.

Изложенийн гулам 5-9 кл. аг1о 154

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор

Жам1 даран урок. Изложени йийцаре яр.

Карладаккхарца жам1 даран урок

1амийнчу произв. Обзор е

20-40 шерашкахь нохчийн литература кхиаран хьелаш.

Керла коьчал 1аморан урок

Лит-х лаьцна кхетам шорбар, к1аргбар.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Прозех, драматургех лаьцна дийцар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Яздархойн кхолларалла йовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Нохчийн литература Сийлахь –боккха Даймехкан т1ом лаьттинчу шерашкахь.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Сийлахь –боккха Даймехкан т1ом лаьттинчу шерашкахь.хил-ла литература йовзийтар

Чулацам лаьцна хаттарш

Гайсултанов 1умаран, Мусаев Мохьмадан кхоллараллин обзор.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Гайсултанов 1 Мусаев М.кхоллараллин обзор.ян 1амор

Эдилов Хасмохьмадан, Саидов Билалин,

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Эдилов Х., Саидов Б.поэзин обзор ян 1амор

Сулаев М. произведенин обзор

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Сулаев М. произведенин обзор яр

Нохчийн литература20 –чу б1ешеран 50-70-чуй шерашкахь.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

50-70-чуй шерашкахь.литературе баьхкина яздархой бовзийтар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Арсанов С-Б. Мамакаев М. поизведенин обзорян хаар

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Ошаев Х. Гайсултанов 1.поизведенин обзор ян хаар

Чулацам лаьцна хаттарш

Хаарш талларан урок

Дозуш долу къамел кхиор

Нохчийн литература 20 –чу б1ешеран 80-90-чуй шерашкахь.

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

80-90-чуй шерашкахь.литературе баьхкина яздархой бовзийтар

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Арсанукаев Шайхин поэзин обзор

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Кхоллараллах лаьцна дийцар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Рашидов Ш. , Кибиев М. произведенин обзор

Хаарех , говзаллех, кхетамех пайдаоьцу урок

Яздархочун кхолларалла йовзийтар.

Чулацам лаьцна хаттарш

Нохчийн литературин программа хIоттийна шолгIачу тIаьхьенан Федеральни пачхьалкхан юкъардешаран стандартийн лехамашна тIе тевжаш.

Программо билгалдо инвариантни (ца Iамийча цадолу) дешаран курсан дакъа, таро ло белхан программаш хIиттош дешаран коьчал дIасаекъа, курсан дакъош шайн лаамехь хьалха-тIаьхьа нисдеш, хьеха. Программо аьтто бо дешаран цхьаалла ларъярехь а, хьехархойн кхоллараллин лаам ца боьхкуш, таронаш ло дешаран курс тайп-тайпанчу кепара дIахIотторехь а.

Программо Iамо билгалйина нохчийн литературин тоьлла произведенеш, уьш массо юкъардешаран ишколашна лерина а, жамIдаран талламан системица йозаелла а ю. Программо иштта шена чулоцу юкъарчу хьесапера обзораш, тематически а, жанрови а башхаллашца хIиттийна йолу.

Яккхий произведенеш, Iамо атта хилийта, яцйина ялийна.

Коьртачу юкъардешаран ишколашкахь литературин курс тIехьажийна ю дукхакъаьмнийн Россин ца хилча цаторуш долчу культурин декъах санна, литературех болу кхетам дешархошкахь кхиорна, цо аьтто бо массо кепара къиъна ваьлла, граждански кхетам болу, къаьмнашца йолу юкъаметтигаш цхьаьнайогIуш долу адам (личность) кхиорна.

Нохчийн литература ишколашкахь Iамор шен башхаллаш йолуш ду. Нохчий кхиаран социально-исторически башхаллаш а, къоман культурин исторически хьелаш а, гIиллакх-оьздангалла, ламасташ а тидаме оьцуш, дIахьо литература Iамор. Къоман башхалло шатайпа тIеIаткъам бо дешархошна литература Iаморехь, цундела культурно-исторически хьелаш тидаме а оьцуш, Iамо еза литература.

Исбаьхьаллин произведенийн мотт Iаморо аьтто бо дешархошна дешан исбаьхьаллин (эстетически) декхарш довзарехь, исбаьхьаллин дешнашца кхелина мотт караберзорехь. Цо билгалйоккхуш ю цуьнан мехалла нохчийн литература а, нохчийн мотт а герггара уьйраш тосуш Iаморехь.

Нохчийн литература, цуьнан цхьа дакъа а долуш, къоман культурица юххера йозаелла ю. Юкъаракультурица йоьзна литература Iаморо таро лур ю дешархошна нохчийн литература билггалдолу культурин цхьа дакъа санна иза тIеэца, ткъа иштта нохчийн литературин этнокультурни башхалла а, культура а тидаме эца. Цу кепара билгалйинчу школашкахь кочушъялур ю этнокультурни принцип.

Нохчийн литература герггарчу уьйрашца нохчийн историца а, географица а, исламан баххашца а Iаморо дешархойн дегнашкахь патриотически дог-ойла а, синъоьздангаллин мехаллаш а кхуллур ю, шен дукхакъаьмнийн махках дозалла а дийр ду цо.

– синъоьздангаллин мехаллаш шеца йолу, гуманистически кепара дуьненехьежар а, къоман а, юкъарароссийски а, граждански а кхетам а, патриотически синхаамаш а, ша къоман культурин векал хиларх кхеташ, ларам барца кхийолчу культурашца юкъаметтигаш дIакхехьа хьуьнар долуш долу адам кхиор;

– дукхакъаьмнийн российски культурин дуьненна юкъавахар, цуьнан бух тIехь интеграци яр цхьана дукхакъаьмнийн российски социуме;

– нохчийн литературех а, цуьнан синъоьздангаллин а, исбаьхьаллин мехаллех а, нохчийн яздархойн гIараевллачу произведенех, церан дахарх, кхоллараллех лаьцна долу хаарш карадерзор; нохчийн литературин произведенеш ша еша болу лаам кхиор, произведенийн юкъараадамаллин а, билггала-исторически чулацам билгалбоккхуш, оьшуш болу теоретико-литературни хаамаш балош, исбаьхьаллин произведенешна талламбан хаар кхиор;

– искусствон кхечу тайпанашна юккъехь литературин башхаллийн юкъара хаамаш а, произведенеш шайн исбаьхьаллица тIеэца а, исбаьхьаллин чам бовза а, оьрсийн литературин тексташца юста а, церан вастийн-эстетически системийн башхаллашца доьзна юкъара дерг а, къаьстарг а билгалдан хаар кхиор;

– Iамочу литературни произведених лаьцна шена хетарг ала, мах хадо хаар кхиор;

– Iамочу нохчийн произведенийн бух тIехь массо а тайпа къамелдаран кеп кхиор а, шаръяр а, исбаьхьаллин дашах, цо кхочушдечу исбаьхьаллин гIуллакхах кхеташ хилар, исбаьхьаллин дашца кхелина мотт шена караберзор.

Предметах лаьцна болу юкъара хаамаш

Оьшучу барамехь теоретико-литературни хаарш далар кхочушдо.

Программехь билгалдина хIара дакъош:

1. Литература дешан исбаьхьалла (искусство) санна.

2. Халкъан барта кхолларалла.

3. ХХ бIешеран хьалхарчу эхан литература.

4. ХХ бIешеран шолгIачу эхан литература.

5. Кхечу къаьмнийн литература.

6. Обзорни теманаш.

7. Литературин теорех болу хаамаш.

8. Дешархошна билгалдина йозанан белхийн тайпанаш.

– шен къоман векал а, дукхакъаьмнийн Российски пачхьалкхан гражданин а ша хиларх кхеташ хилар;

– личностан синъоьздангаллин мехаллаш кхачаме ялор, дукхакъаьмнийн махке безам кхиор, нохчийн литературе (культуре), кхечу къаьмнийн культуре болу ларам кхиор;

– хIума довзаран а, коммуникативни а декхарш кхочушдарехь хаамийн тайп-тайпанчу хьастех пайда эцар (словараш, энциклопедеш, интернет-гIирсаш).

– проблемех кхета а, гипотеза хьалха яккха а, коьчал структуре ерзо а, шена хетарг тIечIагIдеш делил дало а, барта а, йозанан а аларшкахь бахьанин - тIаьхьалонан уьйраш билгалъяха а, жамIаш кепе дерзо а хаарехь;

– ша гIуллакхдар вовшахтоха а, цуьнан мах хадо а, шена самукъане хета болу гуо къасто а хаар карадерзорехь;

– ша гIуллакхдеш юстаран, дуьхь-дуьхьал хIитторан кепех пайдаэцарехь;

– тайп-тайпанчу хаамийн хьасташца болх бан, уьш лаха, талла, ша гIуллакхдарехь царах пайдаэца хаарехь.

Коьртачу юкъардешаран школа чекхйоккхучеран предметни жамIаш лаьтта:

1) хIума довзаран декъехь :

– барта кхоллараллин а, тайп-тайпанчу муьрийн нохчийн литературин произведенийн коьртачу проблемех кхетам хилар; и проблемаш нийса цхьана кепе ерзо хьуьнар хилар;

– произведени а, иза язъяран муьран уьйрах кхетар, цу произведенийн бухехь йолу хенан йохаллехь йовр йоцу синъоьздангаллин мехаллаш а, церан тахана а маьIне хилар билгалдаккхар;

– литературни произведенина таллам бан хаар: хIокху я оцу литературни родан а, жанран а произведени иза хилар билгалдан хаар; темех, идейх кхета а, кепе ерзо а, цуьнан синъоьздангаллин мехаллаш, турпалхойн амалш билгалъяхар, цхьана я масех произведенийн турпалхой буста, нохчийн а, кхечу къаьмнийн а литературин произведенеш вовшашца юста;

– произведенехь сюжетан дакъош, дIахIоттам, меттан суртхIотторан гIирсаш къастор, чулацаман идейно-исбаьхьаллин агIонаш билгалъяхарехь цара дIалоцучу меттигах кхетар (филологически талламан кепаш);

– литературни произведени толлуш юьхьанцара (элементарни) литературоведчески терминологи евзаш хила езар;

2) мехаллин-некъ бовзаран (ориентацин) декъехь :

–нохчийн литературин синъоьздангаллин мехаллашка кхачор, шен къоман синъоьздангаллин мехаллашца уьш юстар;

– нохчийн литературин произведенех лаьцна шена хетарг цхьана кепе дерзо хаар, церан мах хадор;

– Iамийначу произведенех лаьцна шен кхетам хилар;

– авторна хетачух кхетар, цунах лаьцна шена хетарг ала хаар;

3) коммуникативни декъехь:

– тайп-тайпанчу жанрийн литературни произведенеш нохчийн маттахь лерсица а, цхьанатайпанара а тIеэцар, кхеташ ешар;

– текст тIера цитаташ а ялош, меттан исбаьхьаллин гIирсех пайдаэцарца прозаически произведенеш я церан дакъош юхасхьадийца хаар; ладоьгIначу я ешначу текстан хьокъехъ хаттаршна жоьпаш далар; барта монологически къамелан тайп-тайпана аларш кхоллар; шеца къамел деш волчуьнца оьздангаллин барамаш ларбеш, гIиллакхехь диалог дIаяхьар;

– Iамийначу произведенийн тематикица а, проблематикица а йоьзна изложенеш, сочиненеш язъяр, цIахь а, классехь а йозанан белхаш кхочушбар, юкъара культурин а, литературни а теманашна рефераташ язъяр;

4) эстетически декъехь:

– дешан исбаьхьаллех (искусствох) санна литературах кхетар, эстетически кепара нохчийн литературин произведенеш тIеэцар; нохчийн исбаьхьаллин тексташ тIехь исбаьхьаллин (эстетически) чам кхиор;

– эстетически гIуллакхдарехь нохчийн дашах, литературни произведенийн васташ кхуллуш меттан суртхIотторан исбаьхьаллин гIирсаша дIалоцучу меттигах кхетар;

– меттан дIахIоттаман а, нохчийн, оьрсийн литературин вастийн системийн башхаллашца а доьзна нохчийн а, оьрсийн литературин произведенеш вовшашца юста хаар.

Юккъера юкъарадешаран школехь нохчийн литература Iамош ю 5 – 11 классашкахь. Дешаран планехь нохчийн литература хьеха билгалдина ду 476 сахьт. Царах 5 – 9 класашкахь – 340 сахьт, 10 – 11 классашкахь – 136 сахьт, хIор классехь кIирнах шишша сахьт. Инвариантни декъана билгалдинарг 5, 6, 7, 8 классашкахь 222 сахьт ду, вариативни декъана – 50 ду; 9, 10,11 классашкахь инвариантни 186 сахьт ду, вариативни 18 сахьт ду.

ПРОГРАММИН КОЬРТА ЧУЛАЦАМ

1-ра дакъа. ХХ бIешеран хьалхарчу эхан литература.

Мамакаев Мохьмадан дахаран, кхоллараллин некъ.

Мамакаев Мохьмадан поэзехь Даймехкан тема. Стеган паргIато, сий цуьнан Дймахкаца йолчу юкъаметтигех доьзна хилар. Поэтан лирически турпалхочо дахарх, заманах йо ойланаш. Мамакаев Мохьмадан лирикехь поэтан, поэзин тема.

Нохчийн литературехь Мамакаев Мохьмадан кхоллараллин мехалла.

Гадаев Мохьмадан кхолларалла. Цуьнан поэзехь дуьненах, дахарх, Iаламах йолу ойланаш. Лирически турпалхочун оьздангалла.

Поэтан лирикехь безаман тема.

Гадаев Мохьмадан поэзин исбаьхьаллин басарш, ша-тайпанан аьхналла.

Нохчийн литературехь Гадаев Мохьмадан кхоллараллин мехалла.

Гайсултанов Iумаран дахар а, кхолларалла а. Цуьнан повестийн, дийцарийн проблематика. Вайн заманан кегийрхой гIиллакх-оьздангаллица кхиоран проблемаш хIитторан башхаллаш.

Повестан композици, исбаьхьаллин гIирсаш.

Нохчийн проза кхиарехь, берашна, кхиазхошна йолу литература кхолларехь Гайсултанов Iумаран произведенийн маьIна.

Эдилов Хасмохьмадан дахар а, кхолларалла а. Поэтан кхоллараллин шуьйра проблематика. Даймехкан, маршонан теманаш. Къинхьегаман стаг ларар. Лирически турпалхочун адамашка йолу къинхетаме дог-ойла.

Поэми тIехь суртхIотторан, васт кхолларан поэтически гIирсаш.

Эдилов Хасмохьмадан кхоллараллин башхаллаш.

Сулейманов Ахьмадан дахар а, кхолларалла а.

Поэтан лирикехь къонахаллин, оьздангаллин тема. Къоман гIиллакх-оьздангаллица вехаш, эхь-бехк лардеш волу цуьнан лирически турпалхо. Безаман а, доттагIаллин а лирика.

Сулейманов Ахьмадан произведенешкахь поэтически сурт хIотторан башхаллаш. Цуьнан кхоллараллин мехалла.

2-гIа дакъа. ХХ бIешеран шолгIачу эхан литература.

М. А. Сулаев . Дахар а, кхолларалла а.

Поэтан лирикехь гIиллакх-оьздангаллех, стеган вахаран Iалашонах лаьцна йолу ойланаш. Дайн оьзда гIиллакхаш лардан дезар, шегахь дика амалш: яхь, собар, тешам кхио езар чIагIдар. Iаламан лирика. Даймехкан исбаьхьа, беркате Iалам Iалашдан дезар, цуьнца къинхетаме хила везар.

Романехь кегийрхойн васташ.

Романан маьIна а, исбаьхьаллин башхаллаш а.

Романан турпалхойн Аьрзу, Маккхал, Iела.

Романан исбаьхьаллин башхаллаш.

Ахматова Раисин дахар а, поэтически кхолларалла а. Даймохк, халкъийн доттагIалла, машаре дахар, къинхьегам, безам, кегийрхойн дог-ойла гайтар. Поэтессин кхолларалла шен хенаца йогIуш хилар.

Ахматова Раисин поэзехь нохчийн йоьIан васт.

Поэтессин лирически турпалхо даима къона, шен Даймохк дукхабезаш, дахарехь хIайт-аьлла хилар.

Ахматован поэзехь безаман тема. Цуьнан лирикин башхаллаш.

Цуьнан турпалхочун кхоллам Даймехкан, халкъан кхолламах къасталур боцуш бозабелла хилар. Поэмин тIехь къинхьегаман, безаман, поэзин, поэтан декхарийн теманаш цхьаьнайогIуш къастор.

Поэмин идейни а, исбаьхьаллин а башхаллаш

Арсанукаев Шайхин кхолларалла.

Поэтан произведенешкахь Даймехкан исбаьхьа суьрташ, Iаламан аьрха хазалла. КIорггера кхетам, оьзда лаамаш болу поэтан лирически турпалхо. Цо дуьненах, дахарх йо йоланаш, адаман ирсехьа къийсам латто иза кийча хилар.

Арсанукаев Шайхи лирикан башхаллаш: чулацам, поэтически гIирсаш, исбаьхьаллин хатI.

Арсанукаев Шайхин поэзин мехалла.

Шайхиев Iалвадин кхолларалла. Цуьнан поэзин шуьйра чулацам а, маьIна а. Шайхиев Iалвади стихашкахь поэтически сурт кхолларан башхаллаш. Цуьнан поэзин ша-тайпана долу хатI.

Шайхиев Iалвадин кхоллараллин мехалла.

Рашидов Шаидан поэзин проблематика, коьрта башхаллаш. Лирически турпалхочун ойланаш, синхаамаш.

Стихотворенеш мукъаме хилар, дуккха а стихаш эшаршка ерзор. Цуьнан стихашкахь поэтически сурт кхолларан башхаллаш.

Лирически турпалхочун халкъах, махках йолу ойланаш.

Ахмадов Мусан произведенийн коьрта проблемаш, теманаш, турпалхой.

Ахмадов Мусан кхоллараллин обзор: бIешерашкара схьадогIу къоман оьздангаллин ламасташ хIинцалерчу заманан лехамашца къовсаме довлар, чолхечу дахаран галморзахаллаш адам эхь-бехках юхадалар, гIиллакх лахдалар, халкъан ламасташка лерам бацар къомана бохаме хилар; оьздангаллех ца вухуш, гIиллакх лардеш дахаран халонех чекхвалар

Ахмадов Мусан прозин исбаьхьаллин башхаллаш.

Дикаев Мохьмадан лирика. Поэтан шен Даймахках, ша схьаваьллачу халкъах дозалла даран ойла, патриотически синхаамаш, къоман хиндерг ирсе хила лаар - цуьнан кхоллараллин коьрта чулацам.

Дикаев Мохьмадан поэзехь яхь, къоман оьздангалла гайтаран башхаллаш. Цуьнан поэтически хатI.

Абдулаев Лечин лирика. Поэтан стихийн коьрта проблематика а. филофски чулацам а. Лирически турпалхочун амалшкахь нохчийн къоман гIиллакх-оьздангалла. Поэтан стихан шатайпаналла.

Бексултанов Мусан кхолларалла.

Цуьнан прозехь дахар шатайпанчу исбаьхьаллин хотIехь гайтар. Яздархочо кега-мерса долчу хIумнашкахула, царех чекххьежарца дахаран чолхе, шайн кIорггера маьIна долу гIуллакхаш, хьелаш къастор.

Къоман хиндерг халкъан ламасташ, гIиллакх-оьздангалла ларъярца дозаделла хилар произведенешкахь чIагIдар. Турпалхойн амалш гайтаран, церан васташ кхолларан башхаллаш.

Яздархочун кхоллараллин маьIна, исбаьхьаллин башхаллаш. Халкъан барта кхоллараллица уьйр хилар.

Бисултанов Аптин поэзин башхаллаш. Поэтан лирически турпалхочун шен Даймахке, халкъе, болу безам. Яхь йолу кIант кхиийначу ненан сийдар. Граждански лирикин исбаьхьалла.

Бисултанов Аптин поэзин исбаьхьаллин хатI.

Эльсанов Исламан произведенешкахь хIинцалерчу дахаран сурташ, адамийн кхолламаш. Турпалхойн амалш гайтаран башхаллаш.

БойсагIар а, ТIелхаг а.

3-гIа дакъа. ХХI бIешо долалучу муьран литература.

4-гIа дакъа. Кхечу къаьмнийн литература

ГIалгIайн литературах юкъара хаамаш.

ГIалгIайн литературех хаамаш.

Яндиев Джамалдинан поэтичнски кхолларалла. Поэтан лирика. Цуьнан лирически турпалхочун ойланаш а, синхаамаш а. Шен махке, халкъе болу аьхна безам. Поэтан дог халкъан лехамашца детталуш хилар. Цуьнан лирикехь Iаламан хазалла, аьхналла.

Яндиев Джамалдинан поэзин башхаллаш.

Элисин, Чербижан Анзоран, Важиян васташ.

Казбегин турпалхой – нохчий, гуьржий – шайн сий, маршо, паргIато ларъечу къийсамехь, вежарий санна, бертахь хилар.

Кулиев Кайсын – балкхаройн поэт. Цуьнан поэзин башхаллаш. Поэтан лирически турпалхочун ша винчу лаьтте, хьомечу Даймахке, халкъе болу безам. Шен дахар адам ирсе кхачорна дIадала иза кийча хилар.

5-гIа дакъа. Обзорни теманаш

Нохчийн литература ХХ бIешеран хьалхарчу эхехь кхиаран хьелаш (Обзор).

Сийлахь-Боккхачу Нохчийн литературехь Даймехкан тIеман (1941–1945) тема (Обзор).

Нохчийн литература ХХ бIешеран шолгIачу эхехь кхиаран хьелаш а, хIинцалерчу поэзин, прозин башхаллаш (Обзор).

6-гIа дакъа. Литературин теори а, истори а.

Нохчийн исбаьхьаллин литература кхоллаяларан хьелаш, къоман йозанан литературин хьостанаш. Нохчийн литературехь поэзин, прозин, драматургин жанраш кхоллаяларан а, кхиаран а башхаллаш. Йозанан литературин нохчийн барта кхоллараллица уьйр хилар.

Литературин тайпанаш: эпос, лирика, драма.

Литератрин жанраш. Эпически жанраш: дийцар, повесть, роман. Лирически жанраш: стихотворени. Драматургически жанраш: комеди, драма, трагеди. Лиро-эпически произведенеш: поэма, баллада, басня, стихашкахь повесть, стихашкахь роман.

Исбаьхьаллин произведенин формех а, чулацамах а болу кхетам кIаргбар. Исбаьхьаллин прпоизведенин чулацам а, маьIна а. Тема, проблематика, сюжет, дIахIоттам (пролог, юьхьйолор, долор, кульминаци, къастор, тIаьхьара дош, монолог, диалог, лирически юьстахдийларш). Исбаьхьаллин произведенин васт, персонаж, турпалхо. Лирически турпалхо. Авторан васт. Авторан къамел.

Исбаьхьаллин произведени тIехь къовсам (конфликт). Драматургически къовсам.

Проза а, поэзи а. Церан башхаллаш.

Стих кхолларан кепаш. Стих кхолларан силлабо-тонически кеп. Стихан барамаш. Стихан гIулч. Хорей, ямб, дактиль, амфибрахи, анапест. Строфа, ритм, рифма.

Исбаьхьаллин произведенин меттан гIирсаш: дустар, эпитет, метафора, юьхьедерзор, гипербола, метоними.

Нохчийн литература ХХ бIешеран хьалхарчу эхехь кхиаран башхаллаш.

Нохчийн литература ХХ бIешеран шолгIачу эхехь кхиаран башхаллаш.

ХIинцалерчу поэзин, прозин башхаллаш.

Теоретико-литературна хаарш далар исбаьхьаллин произведенеш Iамош а кхочушдо, цул совнаха литературин теори Iамо хан а билгалъяьккхина Программи тIехь.

7-гIа дакъа. Литература Iамош кхочушбечу барта а, йозанан а белхийн коьрта тайпанаш.

Исбаьхьаллин произведенин чулацам тайп-тайпанчу форманашкахь схьабийцар: чулацам текстана юххера бийцар; произведенин сюжетан сиз а лардеш, коьрта хиламаш схьабийцар; шайн къеггина маьIна долу цхьа-ши эпизод йийцар; билгалволчу турпалхочух йозаелла йолу меттигаш йийцар.

Исбаьхьаллин произведенин текст маьIна деш схьайийцар.

Литературах, юкъараллин дахарх лаьцна йолчу статьян чулацам схьабийцар.

Стихотворенеш, прозаически произведенийн дакъош дагахь дешар.

Произведени тIера исбаьхьаллин суртхIотторан гIирсаш билгал а бохуш, эпитетийн, дустарийн, метафорийн, геперболийн олицетворенийн, иштта дIа кхиболчу а суртхIотторан гIирсийн башхаллаш къастор.

Кхочушбечу барта а, йозанан а белхан план х1оттор.

Литературно-критически белхийн тезисаш, конспекташ.

Барта а, йозанан а тайп-тайпана сочиненеш. Царна юккъехь хир ю литературин материала тIехь язъеш ерш а, дешархоша шайн тидамех, шайна зеделлачух лаьцна язъеш ерш а.

Литературин материал тIехь язъечу сочиненийн герггарчу хьесапехь долу тайпанаш:

– исбаьхьаллин произведенийн васташ къастош йолу сочиненеш;

– произведенийн тематика къастош йолу сочиненеш;

– исбаьхьаллин произведенин идейни чулацам билгалбоккхуш йолу сочиненеш;

– обзорни теми хьокъехь йолу сочиненеш;

– исбаьхьаллин произведенийн хорманех лаьцна йолу сочиненеш;

– исбаьхьаллин литературан произведени искусствон кхечу форманехь йолчу произведенех юстуш йолу сочиненеш;

– исбаьхьаллин произведенех кхоллараллица пайдаоьцуш язъеш йолу сочиненеш.

Дешархоша шайн тидамех, шайна зеделлачух, девзинчух лаьцна язъеш йолчу сочиненеш хила тарло шайн гIаланах, юьртах, юьртахойх лаьцна. Юкъараллин дахарх, даймахках, халкъийн доттагIаллех лаьцна сочиненеш.

Шаьш цIахь ешначу книгашна рецензеш.

Шайна гинчу кинофильмашна, спектаклашна отзываш.

Литературин материал т1ехь доклад, къамел кечдар (цхьаннах я масех книгех пайдаоьцуш).

Интернет ресурсашкахь йолчу материалан барта мах хадор а, рецензи язъяр а.

Шаьш ешначу книгина, хьаьвсинчу кинофильмана, телепередачина, шайна гинчу спектаклана рецензи язъяр.

Шайн школин а, г1алин (юьртан) а дахарх лаьцна къамел кечдар, доклад язъяр.

Читайте также: