Уллу ата журт уруш сочинение
Обновлено: 02.07.2024
359 Военное искусство. Военные науки. Оборона страны. Вооруженные силы
Ахкебекланы И. Сталинграддан Венагъа дери: [М. Кучуков] // Заман. – 2001. – 9 май.
Ахкубеков И. От Сталинграда до Вены: [дошел М. Кучуков из сел. Н. Чегем]. – Балкар.
Байсыланы М. Уруш салгъан жарала алыкъа сау болмагъандыла // Заман. – 2001. – 22 июня.
Байсиева М. Раны, полученные в Великой Отечественной войне, еще не зажили: [Б. Кадыров из сел. Бабугент]. – Балкар.
Барагунов К. Десантник В. Рябов: [Ко дню Победы] // Терек. – 2001. – 17 апр.
Барагунов К. Наводчик орудийного расчета: [Ветеран войны З. Семенов] // Терек. – 2001. – 14 апр.
Баранюк Ю. Командир саперной роты: [И. И. Полищук] // Сов. молодежь. – 2001. – 9 мая.
Баронин А. Он заслужил любовь и славу: [Участник Великой Отечественной войны Зикевский В. А.] // Прохладнен. известия. – 2001. – 22 февр.
Бейтоков Муаед Матович : [Ветеран и инвалид Великой Отечественной войны, ветеран труда. Некролог] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 25 мая.
Бекалдиев И. Ровесник Республики: [Участник Великой Отечественной войны Рашад Тлигуров] // Баксан. вестник. – 2001. – 18 авг.
Бекалдиев И. Шел солдат, преград не зная: [М. Г. Гендугов из с. Алтуд] // Сов. молодежь. – 2001. – 9 мая.
Беппайланы М. Думалачы жарыкъландырыучу: [Мызыланы Адрай Яникойдан] // Заман. – 2001. – 22 июнь.
Беппаев М. Просветитель из Думалы: [Участник Великой Отечественной войны, учитель балкар. языка А. Мизиев]. – Балкар.
Бжахова Р. Отважная партизанка: [Кашежева Ф.] // Зольск. вести. – 2001. – 9 мая.
Бжекшиев Б., Канукоев Б. Подвиг отважного танкиста: [О Апажеве Х. Г.] // Голос Чегема. – 2001. – 8 мая.
Ветров К. Командир отделения разведки: [Участник Великой Отечественной войны Горшенев П. В. из г. Прохладного] // Прохладнен. известия. – 2001. – 1 февр.
Гаев Мухтар Алиевич : [Ветеран Великой Отечественной войны и труда. Некролог] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 2 март.
Гедгафов Каральчу Абдулович : [Ветеран Великой Отечественной войны и труда. Некролог] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 10 март.
Гергокъланы З. Кепню керген Копай // Заман. – 2001. – 9 май.
Гергокова З. Об участнике Великой Отечественной войны К. Гуртуеве. – Балкар.
Дружбой ветеранов гордятся и дорожат : [60 лет со дня начала формирования 115-й кавдивизии] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 13 нояб.
Дудей Л. Отважный командир разведроты Мизов Т. К. // Маяк. – 2001. – 8 мая.
Жолабланы Б. Антына кертичи болгъанды: [Атлы Гуртуланы] // Заман. – 2001. – 9 май.
Жолабов Б. Верен клятве: [Участник Великой Отечественной войны А. Гуртуев]. – Балкар.
Заидланы Ш. Къадарыма ыразыма: Уллу Ата Журт уруш башланнганлы 60-жыллыгъына: [Къашхатаудан] // Заман. – 2001. – 29, 30, 31 май.
Заидов Ш. Ветеран Великой Отечественной войны рассказывает о себе, о военных годах. – Балкар.
Занкишиев Х. Зарубки памяти: [А. К. Рахаев оставил свой автограф на Рейхстаге] // Сов. молодежь. – 2001. – 9 мая.
Занкишиланы Х. Къазауатны от жолларында. Уллу Хорламны 56-жыллыгъына // Заман. – 2001. – 12 апр.
Занкишиев Х. На дорогах войны. К 56-летию Победы: [К. Кульбаев]. – Балкар.
Занкишиев Х. Один из них: [Ветеран Великой Отечественной войны, старейший журналист М. А. Кучуков] // Литер. Кабард.-Балкар. – 2001. – № 2. – С. 96 – 101.
Занкишиев Х. Партизан Белоруссии: [Об участнике Великой Отечественной войны М. Кульчаеве] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 19 июня.
Занкишиланы Х. Рейхстагны Къабыргъасында-таулу жашны тукъуму: [Рахайланы Ачах] // Заман. – 2001. – 9 авг.
Занкишиев Х. На стенах Рейхстага – подпись: [А. Рахаева]. – Балкар.
Зумадинов Х. Отважный артиллерист из Старого Уруха Таов М. М. // Маяк. – 2001. – 17 мая.
Катанчиев Т. М. Незабываемый подвиг: К 60-летию со дня формирования 115-й Кабардино-Балкарской кавдивизии // Литер. Кабард.-Балкар. – 2001. – № 5. – С. 169 – 177.
То же // Адыгэ псалъэ. – 2001. – 28 нояб. – Кабард.
То же // Заман. – 2001. – 13 нояб. – Балкар.
То же // Сов. молодежь. – 2001. – 14 нояб.
Котлярова М. Черпай из боли моего сердца: [Н. Кануков погиб в Абхазии] // Литер. Кабард.-Балкар. – 2001. – № 1. – С. 191 – 194.
Котов Р. Нет у храбрых смерти: [О ветеране Великой Отечественной войны Шокарове А. Г.] // Зольск. вести. – 2001. – 25 апр.
Кудаев Черим Карамурзович : [Гос. деятель, хозяйственник, участник Великой Отечественной войны, организатор промыш. и строит. производства, Почетный гражданин г. Нальчика. Некролог] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 6 февр.
Къулбайланы А. Солдатны жазыу китапчыгъындан: [Уяналаны Къубадий] // Заман. – 2001. – 19 май.
Кульбаев А. Из записной книжки солдата: [Участник ВОВ К. Уянаев]. – Балкар.
Къулбайланы А. Жигитни аты халкъы бла бирге жашайды: [Алим Байсултанов – Совет Союзну Жигити] // Заман. – 2001. – 1 сент.
Кульбаев А. Имя героя живет с народом: [А. Байсултанов – Герой Советского Союза]. – Балкар.
Къулбайланы А. Энчи буйрукъ толтургъан партизан отрядда: [Ташлы Талачы Цаколаны Мустафа] // Минги Тау. – 2000. – № 6. – 174 б.
Кульбаев А. Отряд особого назначения: [М. Цокаев из сел. Ташлы-Тала]. – Балкар.
Къулбайланы А. Санинструктор Соня: [Ата Журт урушну ветераны Саният Базоева] // Заман. – 2001. – 22 июнь.
Кульбаев А. Об участнице Великой Отечественной войны Саният Бадзоевой из Кашхатау. – Балкар.
Къулбайланы А. Бухенвальдны жесирлери: Уллу Ата Журт уруш башланнганлы – 60-жыллыгъына // Заман. – 2001. – 12 июнь.
Кульбаев А. Солдаты Бухенвальда. 60 лет со дня начала Великой Отечественной войны. – Балкар.
Къулбайланы А. Политрукну дерслери: [Берт Гуртуев] // Заман. – 2001. – 6 апр.
Кульбаев А. Уроки политрука: [Б. Гуртуев]. – Балкар.
Къулбайланы А. Юч жыйырма жылдан сора белгили болгъанды солдатны къадары: [Бызынгыдан Чочайланы Хаким] // Заман. – 2001. – 16 февр.
Кульбаев А. Через 60 лет стало известно имя без вести пропавшего солдата [из Безенги Х. Чочаева]. – Балкар.
Кумыков Р. Не забывать о прошлом: [О ветеране Великой Отечественной войны Н. Фомине] // Терек. – 2001. – 12 апр.
Левченко Н. Долгий тяжелый путь к Победе: [Полковник Н. Левченко] // Прохладнен. известия. – 2001. – 8 мая.
Лукъман улу М. Терт къарындаш да фронтха бир кюн кетген эдиле: [Ботталаны Мухаммат, Хурун, Махмут, Масхут] // Заман. – 2001. – 9 май.
Лукманов М. О четырех братьях, ушедших на фронт: [Из В. Баксана – Боттаевы]. – Балкар.
Мамайланы А. Таякъда къан тамгъа. Уллу Ата Журт уруш башланнганлы – 60 – жыллыгъына // Заман. – 2001. – 6 июнь.
Мамаев А. Об участнике Великой Отечественной войны из Булунгу А. Жабелове. – Балкар.
Маремов З. Доброволец. Служат Родине земляки: [Э. Шаваев из г. Чегема] // Голос Чегема. – 2001. – 11 сент.
Маремов З. Подвиг братьев Ягановых: [Ягановы Мел, Задин, Темир, Темиркан, Имел, участники Великой Отечественной войны] // Голос Чегема. – 2001. – 31 авг.
Маремукова С. Светлой памяти отца…: [Х. С. Маремуков воевал в партизанском соединении С. А. Ковпака] // Сов. молодежь. – 2001. – 9 мая.
Махов А. Умелый сапер: [К 56-летию Великой Победы. Х. Калов] // Зольск. вести. – 2001. – 25 апр.
Мизиев Далхат Гиталанович : [Ветеран Великой Отечественной войны. Некролог] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 27 июня.
Небежев К. Адам Шогенцуков на фронтах Великой Отечественной войны // Горянка. – 2001. – 19 май.
Османланы Х. Белгигиз тас болгъанла: [Огъары Малкъардан Османлары] // Заман. – 2001. – 7 июль.
Османов Х. Без вести пропавшие: [Братья Османовы из В. Балкарии]. – Балкар.
Пшигошев Хашао Хафицевич : [Ветеран Великой Отечественной войны и труда. Некролог] // Кабард.-Балкар. правда. – 2001. – 23 март.
Рязанова Т. Боевой офицер: [А. М. Малинин] // Терек. – 2001. – 21 апр.
Таубий улу А. Солдат борчун толтургъанды. Уллу Хорламны 56-жыллыгъына: [Гергокъланы Ахмат Яникой элден] // Заман. – 2001. – 18 апр.
Таубиев А. Свой солдатский долг выполнил: К 56-летию Победы: [А. Гергоков из Яникоя]. – Балкар.
Теммоланы М. Политрукну душманнга дерти кючлю эди: [Зулкъарний Бачийланы] // Заман. – 2001. – 9 май.
Теммоев М. Ненависть к врагу: [Участник Великой Отечественной войны З. Бачиев]. – Балкар.
Теуважева Н. Броня крепка и танки наши быстры: [Ж. Гонгапшев] // Зольск. вести. – 2001. – 9 мая.
Теуважева Н. Дорогами войны: [В. И. Веременко] // Заман. – 2001. – 9 мая.
Трошкина В. Дороги к камням Безенги: Ко Дню возрождения балкарского народа: [Участник Великой Отечественной войны С. К. Чочаев испытал ужасы концлагерей, выселение родных] // Прохладнен. известия. – 2001. – 1 марта.
Урусова Г. За ратную доблесть и жертвенное служение награждается… мама: [Альберта Халишхова, погибшего в чеченской войне] // Сов. молодежь. – 2001. – 14 нояб.
Фролова Е. Подвиг Николая Павлова: [Участник Великой Отечественной войны Н. Н. Павлов из г. Прохладного. Награжден орденами Красной звезды и Славы III степени, медалями] // Прохладнен. известия. – 2001. – 8 мая.
Холаланы М. Ол саулай элни эхтемлиги эди: [Генерал Зокаев Валерийге – 50 ж.] // Заман. – 2001. – 11 авг.
Холаева М. Гордость села: [50 лет генералу В. Зокаеву]. – Балкар.
Хужоков А. Участник двух войн Пшибиев М. Х. // Маяк. – 2001. – 8 мая.
Хучиналаны А. Къырал башчыла да алгъышлайдыла аны: [Бабаланы Билялны юсюнден – Ата Журт уруша къатышханды] // Заман. – 2001. – 6 апр.
Хучинаев А. О ветеране войны и труда из Б. Речки Б. Бабаеве. – Балкар.
Черкесов А. Парень что надо: [Участник Великой Отечественной войны П. Н. Астанин] // Маяк. – 2001. – 14 авг.
Черкесова О. Был учителем и другом: [Участник Великой Отечественной войны Х. М. Гутов] // Трудовая слава. – 2001. – 18 окт.
Чеченланы Ш. Москва ючюн сермешледе // Заман. – 2001. – 9 май.
Чеченов Ш. В боях за Москву: [М. Асанов из В. Балкарии]. – Балкар.
Чеченланы Ш. Атларына Эльбадан суу ичирген жигитле: [Уллу Ата Журт уруш башланнганлы. 60-жыллыгъына] // Заман. – 2001. – 14 июль.
Чеченов Ш. Лошадей поили из реки Эльбы. 60 лет со дня начала Отечественной войны: [О ветеране Великой Отечественной войны]. – Балкар.
Чеченов Ш. От Сталинграда до Берлина: [Б. Б. Уянаев] // Трудовая слава. – 2001. – 21 апр.
Чеченланы Ш. Жигит артиллериячы. Уллу Хорламны 56-жыллыгъына // Заман. – 2001. – 17 апр.
Чеченов Ш. Храбрый артиллерист. К 56-годовщине Победы: [Б. Уянаев п. Кашхатау]. – Балкар.
Шишкина С. Не стареют душой ветераны: [В. П. Таратухин]// Прохладнен. известия. – 2001. – 8 мая.
37 Народное образование. Воспитание. Обучение. Организация досуга
Похожие документы:
Оьтемиш халкъы да – ишлеме кёп сюеген халкъ, гьар затгъа пагьмусу булангъы адамлар. Ата-бабалардан къалгъан адатланы, байрамланы, тойланы юртлуларыбыз ажайып арив оьтгере.
Дагъыстангъа айтылгъан дарман, эмли булакълары: Пача булакъ, Угав булакъ, Гезсув булакъ – булар бары да адамлагъа гюч бере, къуват бере, яралагъа балгьам бола.
Бизин юртну пагьмулу шаирлери: атолубуз Залимхан Устарханов, ону уланы Абдул-Керим Залимханов, Хамисат Хизриева, Ума Каипова, Зайнарбек Зайнарбеков, Гьажи Гьажиев. Оланы асарларыны кёплери халкъны арасына яйылгъан, бирлери макъамгъа да салынып, йыр гьисапда белгили.
Шиъру къайдада язылгъан А-К.Залимхановну романлары дагъыстан адабиятгъа янгылыкъ гелтирди, русланы белгили шаири А.С.Пушкин булан тенг болду десе де ярай.
Ону ата юртуна багъышлап язылгъан шиърусундан:
Уланларынг сени оьзден къылыкълы,
Танылмагъан ишлер этип илыкълы.
Эл къуллукъгъа чабып чыкъгъан герекде…
Эр намусун сакълап эркин юрекде.
Эркелетдинг, эсим жыйдым, сюйдюрдюнг,
Гьар булагъынг ятып ичдим – тоймадым.
Тек атынга тот къондурма къоймадым.
Ата юртум, гьашыкъман сагъа.
Мени ата юртума шаирлер гьашыкъ болгъан сонг, менден насипли адам ёкъдур деп ойлашаман. Ата юртгъа бакъгъан сююв агьлюден, школадан башлана. Ата юрт – бизин гиччи Ватаныбыз.
Гьали мен онунчу класда охуйман. Школаны охуп битдирген сонг, шагьаргъа охума тюшежекмен. Ата юртдан бир нече йыллагъа айрылма тюшежек. Аявлу юртумну сагъынажакъман, шо заман магъа тынч болмажакъ.
Каникулланы вакътисинде мен шагьаргъа къардашларыбызгъа бир-эки гюнге барсам, юртгъа къайтма алгъасайман, къурдашларымны янына гелмеге сюемен, салкъын сув булакъларыны эмли сувларын ичмеге гьасирет къаламан.
Мен къайда барсам да, не ерлеге чыкъсам да, орамлары хав, тыгъырыкълары тар, ярыкълары аз, яшыл хали яйгъан йимик гёрюнеген авлакъларын, нартлар йимик токътагъан бийик тавларын ва тёбелерин унутмажакъман. Юртума бакъгъан сюювюм бир де сёнмежек. Юртлуларыма яшав ёлунда, ишлеринде яхшылыкълар ва уьстюнлюклер ёрайман.
Къысха ёмюрлю комсомолну джашауунда эм къыйын сынау Уллу Ата джурт къазауат болгъанына бир адамны да ишеги боллукъ тюлдю, деб акъылыбыз алайды. Къарачай автоном областны комсомолчулары, бютеу къралны джаш адамларыча, джуртларыны азатлыгъы ючюн ёрге къобадыла. Тогъуз минг къарачайлы, фашист зорчула бла сермешиб, уруш тюзледе джан бергендиле – аланы асламысы джаш адамла болгъандыла. Тогъуз минг - дивизия чакълы бирди. Ол себебден Уллу Хорламны келтирирге миллетибиз керти тыйыншлы юлюшюн къошханды.
Иги уруш этген джердешлерибизге Коммунист партияны къурамына кирирге эркинлик берилгенди – ол бек уллу сыйгъа саналгъанды.
Къарачай автоном областны джюзле бла комсомолчулары Киев бла Смоленск шахарланы джаудан тазалауда джигитлик кёргюзюб сермешгендиле. Къарачайны келечилери, Ата джуртубузну ара шахары Москваны къоруулай, къан тёкгендиле. Блокадагъа тюшген Ленинградны азатлауда, аны кибик Курск-Орёл тёгерегинде баргъан сермешиуде ётгюрлюкню юлгюсюн кёргюзгендиле. Туугъан джуртлары Кавказны джакълауда да атларын айтдыргъандыла. Къарачайны джигит джашлары Сиваш бла Сапун-Тауну джаудан сыйырыргъа таукел къошулгъандыла, Днепрни, окъ-тоб атыла тургъанлай, ётгендиле, Белоруссиядан джауну сюргендиле, Прибалтикада орналгъан республикаланы фашистледен тазалар ючюн кюрешгендиле.
Къайда уруш этмегендиле ала? Польшаны, Чехословакияны, Румынияны, Югославияны, Венгрияны, Австрияны фашист зорчуланы къапханларындан чыгъаргъандыла. Джауну сюрюб, кюркесине джыйыб, рейхстагны алгъанланы сафларында баргъандыла. Ол огъай эсенг, халал, батыр халкъыбызны тулпар джашлары Узакъ Шаркъда Японияны махтаулу Квантун аскерин къаушатханланы ичлеринде болгъандыла.
Совет Союзну фашистле кючлеген шахарлары бла эллеринде миллионла бла адамла партизан кюрешни бардыргъандыла. Ол джаугъа бой бермегенликни, къаджау турууну халкъ къурагъан къозгъалыуу болгъанды. Къарачайны бир затдан артха турмагъан ётгюр джашлары бла къызлары партизан къозгъалыуда да энчи ызларын къойгъандыла.
Белгилисича, Уллу Ата джурт къазауат башланырдан бёлек джылны алгъа совет къралда адамланы, сюд этмегенлей, терсликлери болмагъанлай, тутуб, узакъ джерлеге ашыргъандыла. Бютюн да уллу къуллукълада ишлегенлени, урунуб, мюлк-рысхы джыйгъанланы аяусуз этгендиле. Аланы бир къаууму, азаб чегиб къайтхандан сора, уруш этерге кеси разылыкълары бла кетгендиле. Аланы бири Айбазланы Окъуб болгъанды.
Айбаз улу 1921-чи-1923-чю джыллада РКСМ-ни Къарачай-Черкес къурау бюросуну секретары болуб тургъанды. Ол халкъ окъууну область бёлюмюню эмда джорукъну бузгъанлагъа къаршчы комиссияны члени болгъанды. Тутхан ишин тынгылы баджаргъанды. Балахонов салгъан борчну толтура, Окъуб, Къарачай-Черкес Миллет взводха адамла джыйгъанды.
1924-чю джыл Айбаз улуну РКП(б)-гъа членнге аладыла. 1925-чи джылны къачында Къарачай-Черкес РКМ-ни къурау бюросуну биринчи секретары С. Епанешников областдан кетгенден сора, аны орнуна Айбазланы Окъубну саладыла.
Эресей Федерацияны Джигити Ёзденланы Дюгербий, Украинада диверсион-тахса къауумну командири болуб, кёб джигитлик этгенди. Ол белгили тахсачы Николай Кузнецов бла бир партизан бирлешликде уруш джолну ётгенди.
Эресей Федерацияны Джигити Бадахланы Хамзат Днепрден ётген заманда эмда Житомирни фашистледен тазалауда уллу джигитлик кёргюзгенди.
Эресей Федерацияны Джигити Биджиланы Солтан-Хамит генерал Береговойну эскадрильясында уруш этгенди. Джаугъа къаршчылыкъ танытыб, кёкге 91 кере чыкъгъанды. Салыннган борчну толтурмай къоймагъанады.
Эресей Федерацияны Джигити Гербекланы Магомет – гвардияны старшинасы, миномет расчётну командири – Южный Буг бла Тисса сууланы ётген кёзюуде керти кишилик танытханды.
Эресей Федерацияны Джигити Голаланы Джанибек, джаугъа къаршчы болуб, кёкге 102 кере чыкъгъанды. Хауада 39 кере уруш этгенди. Бир кере тёрт фашист самолётну кюйдюргенди. Уллу Ата джурт къазауатны тарихинде быллай юлгюле бек аздыла. Джурту ючюн 26 джылында джан бергенди.
Эресей Федерацияны Джигити Ижаланы Абдулла джауну уясы Берлинни алгъан джигит уланланы бириди.
Эресей Федерация Джигити Чочуланы Харун, Къызыл Аскерни абычары, Чехословак аскерни поручиги, немчала джесирге алгъанларында, андан къачыб, Чехословакияда джесирден къачханла бла словакладан партизан отряд къурагъанды. Ол башчылыкъ этген отряд джаугъа кёб хыянат джетдиргенди.
Халкъыбызны уланлары къапланлача уруш этгендиле. Джюзле бла джашла орденле, медалла бла саугъаланнгандыла – ала барысы да джаш адамла, къолларындан кёб затны этерге келгенле болгъандыла. Бизни 80 минг адамы болгъан миллетибизни ичинден юлгюлюге тыйыншлыла кёб чыкъгъандыла. Байтокъланы Аслан бла Анисат он джашларын Ата джуртубузну сакъларгъа джибергендиле – алтысы уруш тюзде джан бергендиле, тёртюсю хорлам бла къайтхандыла.
Хапаланы Туугъан афендини джашы Абдулла, Украинада партизан болуб, джаугъа къаршчы сермешгенди. Немчала аны джесирге алгъанларында, ол тенглерин сатмаз ючюн, кесин къабыргъагъа чюйле бла урдургъанды. Керти таулуча, керти патриотча джан бергенди.
Бархозланы Аскер, немча генералны тутуб, Москвагъа самолёт бла ашыргъан джигитибизди.
Бу сёзлени бизге, джангы комсомолгъа киргенлеге, юлгюге келтириб айта эдиле – бизде патриот сезимлени ёсдюрюрге быллай ушакъла уллу себеб бола эдиле.
Бу затланы барысын да айтханыбыз, комсомолну, джуртларыны да атларын сый бла айтдыргъан уланларыбыз ёлюмсюздюле. Аладан юлгю алыргъа, атларын джюреклеге джазаргъа, аланы хапарларын келлик тёлюлеге билдирирге барыбызны да борчубузду.
Кязимни бойнуна бек къыйын борч тюшген эди – анга къара таныгъан адамы бек аз болгъан халкъны литературасыны мурдорун салыргъа тёреленди. Ол кесини чыгъармаларында да халкъыны басмасы болмагъаны, таулула жахил болгъанларыны тарыгъыуун бош этмегенди. Анга къарамаздан, Кязим халкъыбызны поэзиясыны отун тиргизген эди. Анга ол онгну берген аны айтхылыкъ фахмусу болду. Нарт Сосрукъ эмегенледен отну урлап, халкъына от тамызып, гыржын этер, эт биширир амал бергенча, Мечиев Кязим да, къудуретден поэзияны отун алып, миллет литературабызны нарты болду. Биз барыбыз да мынча жылны ичинде аны поэзиясыны иеси от жагъасында жылынабыз. Ол от жагъа жашауну бек къыйын кюнлеринде да суумай турду. Пушкин бла Лермонтовдан юйреннгенибизча, биз, таулу поэтле, бизни устазыбыз Кязимден дайым юйренебиз. Ол бизни миллет суратлау оюмубузну бийик даражагъа кётюргенди. Ол аны тарыхлы къыйыны, хакъы, сыйыды. Шыкъычы поэт халкъына, ана тилине да болмагъанча уллу игиликге этгенди. Аны кереклисича танымагъан, билмеген адамла Кязимни юсюнден жырчыды деп жазып тургъандыла. Ала жангылгъан этгендиле. Ол жырчы тюйюл, назмучу – поэт, жазыучу эди.
Кязим Октябрь революциягъа дери окъуна жалан фахмусу, назмулары бла белгили болуп къалмай, батырлыгъы – кишилиги бла да бизни таулада белгили болгъанды. Ол артыкълыкъгъа чыдай билмегенди, зулмучулагъа баш урмагъанды. Мен былайда да семиртип айтмайма. Поэтни аллай адам болгъанын тауда къартла энтда да унутмагъандыла.
Кязим тюзлюкню излеу бла бирге, къоркъмаулукъну да билген киши эди. Ол затны уа къаллай къыйын болгъаны белгилиди! Адамла класслагъа бёлюннген дунияда фахму бла къоркъмаулукъ – бир къаманы эки аузучадыла. Ол затха Кязимни жашауу, чыгъармалары, адам халы да шагъат боладыла. Дунияда батырны къоркъмаулугъу да болады. Анга аллай адам болургъа тюзлюкню аламат жютю сезгени, халкъгъа къуллукъ этмеклиги буюрадыла. Чынтты поэт, художник – халкъыны жюреги, намысыды, миллетни халларыны, къылыкъларыны бек иги шартлары анда боладыла, абадан поэт не заманда да историялы магъаналы адам болуп, уллу къыйматлы инсанына саналады. Аллай белгили шартласыз уллу художник болмайды. Биз Мечиев Кязимни жашауун бла чыгъармаларын сюзгенде да, акъылыбызгъа быллай оюмла келедиле.
Ой, мени жарлы халкъым,
Сен да бир башха болмай,
Кечеги къар жаугъанча,
Жауад къайгъы юсюнге,
Сени аллах къаргъагъанча!
Бу хыйла кёп дунияда
Жаннга хыйла этмедим,
Кесим жашасам, бары
Тюп болсунла демедим.
Бу артыкълыкъ кёп жерде
Бир артыкълыкъ этмедим,
Къан кёп тёгюлген жерде
Инсан къанын тёкмедим.
Къолларыма, къан угъай,
Кязим историяны кёп къыйын сагъатларына шагъат болгъанды. Анга халкъ поэтини акъылы бла фахмусу къыйын заманланы, уллу ишлени магъаналарын тюз ангыларгъа онг бере эдиле. 1914 жылда башланнган битеудуния урушну, Октябрь революцияны, коллективизацияны, Ата журт урушну кезиулеринде да алай болгъанын биз арсарсыз айтыргъа эркинбиз. Аны поэзиясы, хазна таймай, жашаугъа, историягъа да кертилей къалгъанына сёз жокъду. Тюзлюкню алай сюйген поэтге эски дунияны от жагъасында жылыннган къыйын эди. Ол от жагъаны жылыуу асыры аз болгъанын Кзяим бек тамам ангылагъанды, билгенли. Алай андан жылысын, мажалын да къайда табаргъа боллугъун поэт билмегени, ангыламагъаны да ишексизди. Бир жол Кязим кесини антча сёзлерин айтып, таймай алагъа кертилей къалгъанды. Ма ала:
Муну айтхан акъсакъ Кязим:
Жетгинчиннге манга ёлюм,
Къысылгъынчы эки кёзюм,-
Тюзлюкге къулд мени сёзюм!
Кавказны ахшы революционерлерини, батырларыны бири болгъан Къалабекланы Солтанхамитни юсюнден Кязим этген жырны хапары да бек сейирди. Солтанхамит революциягъа дери, абрек болуп, Шыкъыгъа келип, поэтни юйюнде къалып тургъанды, ала татлы шуёхла болгъандыла. С.М. Кировха Бызынгы тауларында аллай назмучу жашагъанын да Солтанхамит айтханды. Думала элинден чыкъгъан жигит революционер душманны къолундан жоюлгъанында, Киров Терк башында Шыкъыгъа, Кязим Солтанхамитныи юсюнден жыр этсин тау эллеге жайылып, халкъ жыры болуп къалгъанды.
Дуния деген алай къыйын, тик жолду,
Ол жолда азаплыкъ ким сынамагъанд?
Дуния деген алай ачы тенгизди,-
Анда кимни кемелери батмагъанд?
Кязим быллай назмуларында уллу поэтлеге тенг болады. Таулу поэтни дагъыда бир сейир жери – ол не бек къайгъылы, ачыулу затланы юсюнден жаза эсе да, аны сёзлери не ачы болсала да, ол бир заманда да жашауну керексиз затха санамайды, андан къол жуууп къойгъан адети жокъду. Кязим адамлыкъгъа, тюзлюкге, кишиликге, аланы жоюлмазлыкъларына да ийнаннганын бир заманда да тас этмегенди. Биз огъарлакъда айтып ётген ачы, къайгъылы назмусунда да поэт жашаугъа ийнаннганыны юсюнден къоймагъанды:
Дуния, сен не ачы тенгиз эсенг да,
Ата юйюбюзге сен барыбызны.
Дагъыда атдан кетгенде да, алай кетебиз,
Билекликлени биз къолдан иймейин!
Кязим, ана тилибизни бек кючлю чигинжиси, алыкъа бизде киши аллына ёталмагъан сёз устасыды. Ол барыбызны да устазыбызды, аны поэзиясы барыбызгъа да бек болушханды. Мен кесими уа анга артыкъ да уллу борчлугъа санайма. Мени затларымы окъгъан адам Кязимни манга болушлугъу жетегенин тынч сезерге боллукъду. Мен ол затдан уялгъанны къой да, анга къууаннган этеме, аны кесиме намысха санайма, не ючюн десенг, Кязимни уллу поэтледен – устазладан – бири болгъанына мени ишегим жокъду. Ол Лермонтов бла, Гарсия Лорка бла бирге мени унутулмаз устазлырымдан бириди. Аны себепли, 80 жыл болгъанында да, Кязим кёзлеринде къаллай кюн жарыгъы кёрюннгенин бир заманда да унутмам. Мен аны кёзлерине сюйюп къарай, жылы къолун кёп тутханма, огъурлу ауазын эшитгенме. Ол ауаз бюгюн да къулагъымда турады. Аны башы – акъыманны башы, жюреги поэтни жюреги эди. Манга Кязимни юсюнден жалан да бир-эки сёз бла айтып къояргъа керек болса – фахму акъыл дер эдим.
Шаудан сууну тазалыгъын бла сууукълугъун сезер ючюн, бир уртлап къойсанг да тамады деп тауда алай айтадыла. Энтда да жангыдан Кязимни усталыгъан къайта, аны жашлыкъны юсюнден этген жангыз бир къысха назмусун юлгюге келтирип къояйым:
Жашлыкъ, сен – садакъ окъ эдинг,
Мен сени жибердим атып.
Къайсы сырт артына аудунг,
Не къаягъа тийдинг барып?
Жашлыкъ, бек ушай эдинг жазгъы
Жумарукъну бойнуна сен.
Не уа ол кесим ёлтюген
Кийик болурму эдинг сен?
Ол темагъа битеу дунияны поэтлери кёп жазгъандыла, аны юсюнден алмат иги чыгъарма кёпдю. Алай Кязим аны юсюнден да кесини жангы сёзюп айтханды. Алай этерге жалан да бек ахшы поэтлени къолларындан келеди.
Кязимни аты халкъ жигитлени атлары бла бир даражада турады. Аны заман эски эталмагъан чыгъармалары уа анга халкълагъа белгили болургаъ эркинлик бередиле. Ол алай болур ючюн бизге кёп иш этерге керекди. Кязим – бизни миллет намысыбыз, къууанчыбызды, ол битеу Кавказны бек ахшы поэтлеринден бириди, аны халкъла билирге керекдиле.
Кязимни аты халкъ жигитлени атлары бла бир даражада турады. Аны заман эски эталмагъан чыгъармалары уа анга халкълагъа белгили болургаъ эркинлик бередиле. Ол алай болур ючюн бизге кёп иш этерге керекди. Кязим – бизни миллет намысыбыз, къууанчыбызды, ол битеу Кавказны бек ахшы поэтлеринден бириди, аны халкъла билирге керекдиле.
Фахму, заманны кючлю желлерине кесин элтдирмей, кесине узакъ ёмюрлюкню алады. Кязимни уллу фахмусу да алай этгенди. Аны поэзиясына тау тёппелени башларында кёк жашнау да, таза сууну бойнунда тал терекни чакъгъаны да киргендиле. Кязим бизни кёп къыйынлыкъ кёрген, ёмюрледе кесини тилин тас этмей жашагъан жигит халкъыбызны бир заманда да андан айырылмазлыкъ жол нёгериди. Аны эски болмазлыкъ поэзиясыны отуна адамла энтда да кёп жылланы жылынырла.
Мен бу статьяны Кязимге этилген къысха назмум бла бошаргъа сюеме:
Сен – тауса, кёк терексе.
Жашауубузда алай
Дайым да турлукъса сен,
Тау кибик агъаргъанлай.
Туманны эки жарып,
Алай тургъан къаяча,
Тохтамагъанлай арып,
Бара тургъан атлыча.
Кязим хажини барлыгъына шекли болгъан угъай да, арабызда сау-эсен жашап тургъан адам окъуна сунадыла.
Алыкъа Орта Азияда къабыры да белгисиз Кязимни къайда болгъанын а мен къайдан билип айталлыкъ эдим!
Ма аллай бир жарыкъ.
Кязим хажи кеси да бек жарыкъ адам болуучу эди, дейдиле.
Ойлачыгъыз бир, къаллай жюрек талпыныу, къаллай бир сюймеклик от керек эди устазгъа – сохталарына Кязимни сау сундурурча аллай сезимни,аллай ийнаныуну алдыртыр ючюн!
Ол тукъум зат халкъда барды.
Ол-бу назмучуну юсюнден жазылгъан зат – аны не зат жазгъанын, къалай жазгъанын, нек жазгъанын, къаллай адам, къаллай назмучу болгъанын шартыракъ ангылатыргъа, толуракъ ачаргъа деп этиле эсе, мында уа, бу къужур жазмалада, сейир-аламат! – Кязим хажи ким болгъанын, не айтыргъа сюйгенин, жашаугъа, дуниялыкъ ишлеге кёз къарамын къайда да адам ангылап иш къоймасын деп, иш этип, къатышдырылгъаннга ушайды.
Кязим кеси къалай ангылашыныулу жаза эсе да, аны кесини юсюнден да алай жазаргъа керек болур, баям, – бурмай, чулгъамай – шарт, шатык, туура. Туманнга киргенча этмей, чууакъгъа, аязгъа чыкъгъанча. Кязим кеси да ким да тынч ангылагъан, кимни да ангылагъан, ачыкъ ниетли, ачыкъ сёзлю, жарыкъ кёллю, таза адам болгъанды, назмуларына ушаш, хар заманда ол сезилгенлей турады.
Ол назмуланы таула, тарла ичлеринде жашагъан адам жазгъанлыкъгъа, алада - тюзле, талала кенглиги, аулакъла азатлыгъы, аяз, жел.
Хоу, тауну уллулугъун узакъдан къарап да кёрюрге боллукъду.
Кязимни ол-бу быластха байлап биз табарыкъ жокъду. Кязим ёз жеринде закийди. Ол кесин аланы экилеринден да эртте айыргъанды.
Оу большевик, шау кадетле,
Къайдан чыкъды шу адетле?
Суу уртлап, ауузунгу чайкъа,
Сууну тамакъдан, кемирчекден
Жиберип, – бурунунгу тазала.
Битеу чархынгы ариу жуу,
Сууукъ сууну къуюп, –
деп жазады Кязим дегенча.
Сюннет абидез аллыкъ мукъмин, олтуруп,
Аузун чайкъар, таза суудан толтуруп.
Бурнун чайкъар, кемирчекден ётдюрюп,
Чархын жууар, барына суу жетдирип,–
Сабийлеге аны толусунлай басмаласакъ, андан уллу игилик эталмаз эдик алагъа былайда.
Сен – тауса, кёк терексе,
Жашауубузда алай
Дайым да турлукъса сен
Тау кибик агъаргъанлай, –
деп, жюрегине туугъан журтун салып, Кязимге къарап айтхан сёзю да. Бирине сюемеклиги башхасына жугъуп барырча этгенди. Ушамагъан – жукъмайды. Туугъан жерге, халкъгъа уллу сюймеклик – уллу адамланы ёсдюреди. Жюрегингде ол сюймеклигинг не къадар уллу эсе – халкъынгда сыйынг ол къадар бийикди. Ол жорукь, Аллахха шукур, халкъда бузулмай сакъланады.
Абдуллах Бегий уллу
АЛАНЛА,акъылыгъызны бёлюгюз. "НЮР" атына тийишли чыгъып башлагъанды . Артда сурап-излеп айланмай, алгъан, жазылгъан этигиз. Сабийлеригизге, кесигизге да ол бек сыйлы саугъа боллукъду. Дагъыда - сабийлеге не иги затыгъыз бар эсе да - сабийле тили, жомакъ, хапар - не зат да болсун - былайгъа - салсагъыз да, журналны атына ийсегиз да - бек иги иш этериксиз. Жарым жылгьа багьасы- 75сомду. Тел. 42-37-27. Айны ахырына дери жазылыргьа барды онгугьуз.Анала, Атала, Устазла, бир эс бёлюгюз! Амал табып,
Нур Карачай-Малкар ана тилде джазылган сабий назмула, джомакла, хапарланы болганы сабий жоурналды. Хар айда бир Малкарда басмаланады. Былайда болган сайысы 10.чу сайысыды. -------- Нур Карачай-Малкар ана тилде джазылга.
Чтобы отметить человека, наведите на него курсор и нажмите левую кнопку мыши. Чтобы отметиться на фото, наведите на себя курсор и нажмите левую кнопку мыши.
Читайте также: