Сочинение по адыгейскому языку гъэмэфэ пчэдыжь

Обновлено: 30.06.2024

Тинепэрэ зэхахьэ орэдусэу, усак1оу, фольклористэу К1убэ Щэбан игущы1эхэмк1э къызэ1утхы тш1оигъу.

СЭ СЫЩЭIЭФЭ СЕМЫЗЭЩЭУ, КЪЭСIОЩТЫР СЭ СИОРЭД,
СЫЩЫМЫIЭЖЬМЭ, ЖЬЫМИ ЗЭРИХЬЭУ КЪАIОЩТЫР СЭ СИОРЭД
Ары ц1ыфым игъаш1э орэдым фэд. Къэхъугъэу мыл1эжьын щы1эп. Непэ ущымы1эжьмэ, уиорэд дахэу ц1ыфмэ къа1о хъумэ, умыл1эгъахэм фэд.
Л1ыгъэмрэ адыгагъэмрэ ятамыгъэ хъугъэу, адыгэмэ ятарихъ пытэу хэуцуагъэу, ч1ыгоу къызэрыхъухьагъэхэм ш1улъэгъу мыухыжьэу фыря1эр ящы1эк1э-зек1уак1э, ягъаш1э къыхэщэу ык1и ар ягъаш1э ылъапсэ хъугъэу щы1эгъэ адыгэл1 ц1эры1охэу, л1ыхъужъхэу Занэкъо Сэфэрбый, Хъырцыжъыкъо Алэр, Хьатх Мыхьамэт-Гъуаз, Къоджэбэрдыкъо Мыхьамэт, Хьатх я Къок1ас, Мафэкъо Урысбый къэбарэу апылъмэ лъэпкъым итарихъ нэк1убгъо ч1ып1эшхо щаубыты, къагъэдахэ.. Мы зыц1э къет1уагъэхэр бэп, ти1агъэм елъытыгъэмэ, ау мыхэр тилъэпкъ къыхэк1ыгъэу щымытыгъэхэмэ, тинепэрэ щы1ак1э къэзыухъумэгъэ л1ыхъужъхэу Андырхъое Хъусенэ фэдэхэр ти1эщтыгъэхэп.
,Мыхэмэ л1ыгъэу ахэлъыгъэр, ш1улъэгъуныгъэу лъэпкъым, ч1ыгум фыря1агъэр зэк1э зэхэубытагъэу Хъусен къылъы1эсыжьыгъ. Мыхэм афэдэхэр къызхэк1ын зылъэк1ыгъэ лъэпкъыр тэ тилъэпкъ фэдэр ары. Шэпхъэнчъэ л1ыхъужъныгъэрэ гъунэнчъэ ш1улъэгъуныгъэрэ зич1ыгу, зилъэпкъ фызи1эр ары.

Оценить 836 0

Андырхъое Хъусенэ къызыхъугъэ мафэм

фэгъэхьыгъэ зэхахь.

ВЕД.Тинепэрэ зэхахьэ орэдусэу, усак1оу, фольклористэу К1убэ Щэбан игущы1эхэмк1э къызэ1утхы тш1оигъу.

ВЕД.СЭ СЫЩЭ I ЭФЭ СЕМЫЗЭЩЭУ, КЪЭС I ОЩТЫР СЭ СИОРЭД,

СЫЩЫМЫ I ЭЖЬМЭ, ЖЬЫМИ ЗЭРИХЬЭУ КЪА I ОЩТЫР СЭ СИОРЭД

ВЕД. Ары ц1ыфым игъаш1э орэдым фэд. Къэхъугъэу мыл1эжьын щы1эп. Непэ ущымы1эжьмэ, уиорэд дахэу ц1ыфмэ къа1о хъумэ, умыл1эгъахэм фэд.

ВЕД. Л1ыгъэмрэ адыгагъэмрэ ятамыгъэ хъугъэу, адыгэмэ ятарихъ пытэу хэуцуагъэу, ч1ыгоу къызэрыхъухьагъэхэм ш1улъэгъу мыухыжьэу фыря1эр ящы1эк1э-зек1уак1э, ягъаш1э къыхэщэу ык1и ар ягъаш1э ылъапсэ хъугъэу щы1эгъэ адыгэл1 ц1эры1охэу, л1ыхъужъхэу Занэкъо Сэфэрбый, Хъырцыжъыкъо Алэр, Хьатх Мыхьамэт-Гъуаз, Къоджэбэрдыкъо Мыхьамэт, Хьатх я Къок1ас, Мафэкъо Урысбый къэбарэу апылъмэ лъэпкъым итарихъ нэк1убгъо ч1ып1эшхо щаубыты, къагъэдахэ.

ВЕД. Мы зыц1э къет1уагъэхэр бэп, ти1агъэм елъытыгъэмэ, ау мыхэр тилъэпкъ къыхэк1ыгъэу щымытыгъэхэмэ, тинепэрэ щы1ак1э къэзыухъумэгъэ л1ыхъужъхэу Андырхъое Хъусенэ фэдэхэр ти1эщтыгъэхэп.

ВЕД,Мыхэмэ л1ыгъэу ахэлъыгъэр, ш1улъэгъуныгъэу лъэпкъым, ч1ыгум фыря1агъэр зэк1э зэхэубытагъэу Хъусен къылъы1эсыжьыгъ. Мыхэм афэдэхэр къызхэк1ын зылъэк1ыгъэ лъэпкъыр тэ тилъэпкъ фэдэр ары. Шэпхъэнчъэ л1ыхъужъныгъэрэ гъунэнчъэ ш1улъэгъуныгъэрэ зич1ыгу, зилъэпкъ фызи1эр ары.

ВЕД.Силъэпкъы ыгур иадыгэ ч1ыгу

Ыпсэ зыхэлъыр ич1ыгоу игупс

Тхьэм къыритыгъэу игъаш1э

Ш1улъэгъоу фыри1эм гуигъэуцуагъ.

Ар л1эш1эгъубэхэм къыгъэшъыпкъагъ

Адыгэл1 лъыпсык1э ар ыгъэшъок1ыгъ

Адыгэны нэпсык1э ылъэсыхьажьыгъ

Шэпхъэнчъэ л1ыгъэк1э ыгъэк1эрэк1агъ

Гъыбзэ-орэд дахэк1э ар ыгъэежьыгъ ….

ВЕД.Тилъэпкъ идахэ язгъэ1уагъэмэ, лъэуж дахэ къэзгъэнагъэмэ ащыщ Адырхъое Хъусен Борэжъ ыкъор. Ар щэ1эфэ орэд дэхабэ къы1уагъ, ежь ыужк1и пстэуми л1ыхъужъым иорэдхэр къа1ох ык1и къа1ощт.

ВЕД.Илъэс т1ок1 ны1эп ащ ыгъэш1агъэр, ау игупшысэ дахэхэмрэ ил1ыхъужъыгъэ зек1уак1эрэ ц1ыфмэ ящысэ техып1эу, ягъэсэпэтхыдэу къахэнэжьыгъ. Ар к1элэеджэк1о ц1ык1угъ апэрэ усэр зетхым. Исабыигъом щегъэжьагъэу иапэрэ шыхьатэу ипсыхъо жъынч, истхъумбыл чъыгыжъ ары апэрэ усэхэр зэхьыл1агъэхэр. Джащ фэдэу адыгэ къуаджэм къыдэхъухьагъэ шъэожъыем иапэрэ лъэубэкъухэри, игулъытэхэри зэпхыгъагъэхэр икъуадж, ипсыхъу, имэз.

Сикъуадж – Кенеч Рустам

Орэд къэс1ощт – Выкъэ Бислъан

Дзэ плъыжьым тэ тэк1о – Щэрдж Салим

Кавказ – Хьаджым Иляс

Бжыхьэ – Хъуажъ Зарем

Бжыхьэпэ пчэдыжь – Щэрдж Дарин

Гъэмэфэ пчэдыжь – Хьаджым Джэнэт

Шъхьахынэм ипыир къэсыгъ. –Ашхъун Азид

Пц1эшхъо ц1ык1у – Хьаджым Эльдар

Пк1ашъэхэр щтагъэх – Тхьакущынэ Аслъан

Рактористхэр - Гъот Батыр.

ВЕД.Хъусен бэ ытхынэу игъо ифагъэп. Ащ италант анахь къызщызэ1ук1ыщтым зэо пхъашэм хэк1одагъ. Ау ытхыгъэ усэхэу, мак1эу къык1эныжьыгъэхэми ащ игухэлъ къабзэхэм, игупшысэ инхэм тащегъэгъуазэ, хэгъэгум ик1элэ п1угъэхэм яобраз тапашъхьэ къырегъэуцо.

ВЕД. Заор къинышху, бэлахь. Ащ унагьо пэпчъ иягъэ екIы. Нымэ ялъфыгъэхэр, яшъхьэгъусэхэр, сабыймэ ятэхэр хэк1уадэх, ибэу къэнэх. Отечественнэ зэошхоу 1941-рэ ильэсым щегъэжьагъэу, илъэсипл1ым къык1оц1, тихэгъэгу щык1уагьэм нэбгырэ миллион т1ок1ым ехъу хэк1одагъ. Ц1ыфмэ къинышхо алъэгъугь, къэлэ ык1и къоджабэ акъутагь. Адыгэ лъэпкъ ц1ык1ум ик1элэ п1угъэхэми а зэошхом я1ахьыш1у халъхьагь, щыфэхыгъэри бэ, Л1ыхъужъыц1эри нэбгыриблымэ къафагъэшъошагъ.

ВЕД.Жъогъо зэшиблэу
Огум къизэрэхьэх
Ш1унк1 къызэрэхъоу
Хъусен, Даут, Алый, Къымчэрый,
Абубэчыр, Айдэмыр, Исмахьил.
Лъэгъопэ хэщхэу
Чыжьэк1э къаблэх,
Къаплъэх л1ыгъэм к1агъэтхъэу
Жъогьо зэшиблыр,
Нарты лъэгъуиблыр
Чэщ мэзахэм къыхэлыдык1ы.
Нэфыр, гупсэфыр къапыустхъук1эу
Россием фэдэу шъхьашыгу нэфых,
Хыемк1э зафэх.
Пыимк1э хафэх.
Гъатхэр кьызык1орэм
Ахэр зэрэдахэхэр!
Жъуагъохэр зинэплъэгъухэр
ЗэрэнасыпышIохэр
Яш1улъэгъу лъагэ,
Ягугъэ къаргъо.
Ц1ыф лъэпкъым
Жъогъо зэшиблэу
Огум тхьапш ригъэхьагъэн?
Сталинград, Ленинград апэ1улъэу
Тхьапш апсэ агъэт1ыльыгъэн
Гъаш1эм иш1улъэгъу пай,
Ц1ыфым инасып пай.

ВЕД.1941-рэ илъэс. Пыир къыблэ фронтым къыщилъыгъ. Андырхъое Хъусен зиполитрук ротэм зызщигъэпытэгъэ шъолъыр псыгъом фашист бамбардировщикмэ бомбыр ошъоу къыщырагъэхыгъ. Пыим к1оч1ак1эхэр къы1уитакъощтыгъэх. Пыищэм Хъусен ынэк1ушъхьэ пхыритхъугь, ау 1ашэр ч1имыдзэу, л1ыхъужъэу мэзао. Фэдищэу къебэк1рэ к1уач1эк1э политрукыр къаухъурэигъ. Гранатхэр ыухыгъэх, противотанковэ гранатит1оу къыфэнагъэр ышти, пыир къызэригъэк1уал1и, гранатэхэр ахидзагъ.
ВЕД. Поэт ныбжьык1эм ихэгъэгу къэухъумэгъэным, ищык1агъэ хъумэ ащ ищы1эныгъэ фитынэу зэри1ощтыгъэр къыгъэшъыпкъэжьэу фашист техак1охэм язэуагъ, л1ыхъужъныгъэшхо зэрихьэу заом хэк1одагъ. (Сл. 16-17) Центральнэ музееу Москва дэтым Андырхъое Хъусен иснайперскэ винтовкэ ч1элъ. Хъусен ыуж а винтовкэр урыс к1алэу Николай Ильин ратыгъагъ. Ильиныр зыхэк1уадэм украинцэу Анатолий Гордиенкэм ратыжьыгъагъ.

ВЕД.Джащ фэдэу лъэпкъ зэфэшъхьафмэ язэкъошныгъэ пытэ исаугъэтэу а винтовкэр тарихъым хэхьагъ.

ВЕД. Ау усак1ом ыц1э щы1ак1эм хэкIодагъэп. Л1ыхъужъым зэблагъэ ыш1ыгъэх къызщыхъугъэ къуаджэу Хьакурнэхьаблэрэ ыпсэ зыфитыгьэ украинэ къуаджэу Дьяковэрэ ащыпсэурэ лэжьак1охэр. Дьяковэ ипарк заом щыфэхыгъэмэ ясаугъэтэу щагъэпсыгъэм тетхагъэмэ апэ дэдэ ит адыгэ лъэпкъым ик1элэ п1угъэ ылъэкъуац1э, зыщыфэхыгъэ 1уашъхьэм ыц1э ехьы.

ВЕД.Иродинэ ш1улъэгъу ин зэрэфыри1эр, емыхъырэхъышэжьэу ыпсэ зэрэфитыщтыр зэол1 бланэу, щтэр ымыш1эу, щысэтехып1эу зэрэщытыщтыгъэр игущы1и и1аши къаушыхьатыгъ.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.

Ипсыхъо чъэрмэ

Мыжъор акъутэ.

Пхъэшъэбэ чъыгмэ

Пшысэр а1уатэ.

Гур агъэлъатэ

Ипшысэ нэфмэ,

Гур агъэк1эжьы

Ныбжьырэ шъофмэ!

Хэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомы лэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъ хьэрэ гушхуагъэм зытегъэ 1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ы п1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасы пи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.

Тихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.

Урысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.

Тихэку ныбжьык1. Игъаш1э ц1ык1уми, иш1агъэ ины. Зызэхащагъэр илъэс т1ок1рэ тфырэ хъугъэ. Ау щытыми игимни , ибракъи, игерби,иконституции и1э хъугъэ.Тиреспубликэ къэралыгъуабзэу т1у щагъэфедэ:урысыбзэмрэ,адыгабзэмрэ. Ахэмэ фитыныгъэу я1эр зэфэдэ. Адыгеер бай, к1оч1эшху.

Мыщ лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу. Ахэр бзэ эфэшъхьафхэмк1э мэгущы1эхэми,шэн-зек1ок1э зэфэшъхьафхэр я1эми , иякультурэхэмк1э зэтек1хэми зэрэлъытэх,зэдэ1ужьых,зэдаштэу 1оф зэдаш1э.Ащ уегъэгушхо ык1и уегъэгуш1о.

Ащ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.

Урысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.

Хэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.

Тэ тилъэпкък1э тынасыпыш1у , тымак1э нахь мыш1эми тыгук1э тыин. Анахь къэралыгъо инхэм ябгъаш1эми сыдрэ лъэныкъок1и тыбай. Ти къушъхьэхэр , ти мэзхэр , ти псыхъохэр , ти къащъохэр , ти орэдхэр - зыпэпш1ын зи щы1эп. Хьак1эу къытфак1охэри бэ , къанэу зыш1оигъоу къыхэк1хэри бэ.

Тилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух

Сыадыг зы1орэр адыга зэк1э?

Адыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,

Адыгэм дахэу щы1эр пыль.

Сэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!

Адыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.

Об адыгейских писателях, участниках ВОВ, и адыгейской художественной литературе в годы ВОВ.

Вложение	Размер
nauchno_prakticheskaya_konferentsiya_hegegu_zeoshhom_idzherpedzhezh.doc	56.5 КБ

Предварительный просмотр:

Хэгъэгу Зэошхом хъишъэу пылъым игугъу пш1ыщтмэ – ар гъунэнчъ. Ау зэошхом инэк1убгъохэм п1ун –гъэсэныгъэм мэхьанэшхо ащыря1эу щыт. А нэк1убгъохэм зэу къахэбгъэщмэ хъущт тхак1охэмрэ усак1охэмрэ тек1оныгъэм икъэгъэблэгъэнк1э 1ахьыш1оу халъхьагъэр. Тхак1охэр лэжьак1охэм рабочхэм аготэу нэмыц техак1охэм, апсэ емыблэжьыхэу, апэуцущтыгъэх якъарыук1и яакъылк1и. Ахэмэ якъэлэмыпэ къыч1эк1ыгъэ тхыгъэхэм ц1ыфхэм агу зыкъыригъэ1этыщтыгъ, бэнэным фищэщтыгъэх, апсэ емыблэжьэу пыим пигъэуцущтыгъэх яхэгъэгу гупсэ паек1э. Тэ тиадыгэ тхак1охэри ахэмэ ясатыр хэтыгъэх. Нэбгырэ 22 рэ тиадыгэ тхак1оу Зэошхом хэлэжьагъэх. Ахэр Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Кэстэнэ Дмитрий, Еутых Аскэр, Андырхъое Хъусен. Мы зыц1э къес1уагъэхэр а лъэхъаным литературэм ч1ып1э гъэнэфагъэ щыря1эу щытыгъэх. Ау к1элак1эхэу зикъэлэмыпэ апэрэ тхылъхэр, усэхэр къызч1эк1ыгъэ тхак1охэри а зэошхом пэ1ууцуагъэх. Ахэр: Андырхъое Хъ, Кобл Б., Жэнэ Къ., Нак1э Шъ,Яхъул1э С., Хьэдэгъэл1э А. Уджыхъу Хъ, Уджыхъу А., Тыгъужъ Д. . Шъхьаплъэкъо Хь., Шэуджэн А., Джэнчэтэ М., Бахъукъо Е.,

1944 рэ илъэсым у1эгъэ хьылъэ телъэу заом къыхэк1ынэу хъугъэ Жэнэ Къырымызэ. Зэо мэш1уаем хэмытыгъэми къэлэмымрэ игущы1эрэ и1ашэу апэуцущтыгъ Къырымызэ нэмыц техак1омэ. Ащ иусэхэр тиц1ыфхэм, тихэгъэгу итек1оныгъэ фэгъэхьыгъэхэу, игущы1эр мэш1уащэм ипэш1эу тхэщтыгъ тхэк1о к1элак1эр. Жэнэ Къырымызэ итворчествэ нахь зызиушъомбгъугъэр зэоуж илъэсхэр ары. Опсэуфэ Жэнэ Къырымызэ тиц1ыф жъугъэхэми, сабыйхэми итхыгъэхэр афигъэхьыгъ, афигъэшъошагъ.

Мы непэ зигугъу тш1ыгъэ тхыгъэхэр еджап1э программэм хэхьагъэхэу ятэгъаш1э тик1элэеджак1омэ. Заом къинэу тиц1ыфмэ алъэгъугъэр, къафа1уатэзэ атхыгъэу щымытэу, ежь тхак1эхэр а къиным зэрэпхырык1ыгъэхэр ятхыгъэхэмк1э ягурыдгъа1озэ тик1элэеджак1омэ алъытэгъэ1эсы заом ихъишъэ.

Читайте также: