Саас кэлиитэ сочинение сахалыы
Обновлено: 02.07.2024
Урукку сылларга айар дьоҕур суолтата чыҥха атын, айар дьоҕур диэн тулалыыр эйгэ, олох-дьаьах уларыйыытыгар сөп түбэһии ааттанара.
Кэлин айар дьоҕурга: сытыы проблеманы көрдөөһүн, кылгас уонна сөптөөх быһаарыыны биэрии, саҥа усулуобуйаҕа урукку билиини туттуу, элбэх билиини ыларга бэлэм буолуу, өйдүүр кыах, түргэн саҥа, ылбыт дьыаланы түмүгэр тириэрдии буолар. Ити үлэлэри толороругар оҕо бэйэтин билиитэ, сатабыла туттуллар, ону таһынан атын биллэр ньымалары кытта сатаан холбооһуна эбэтэр оҕо бэйэтэ туспа ньымалары айааһына. Билиҥҥи кэмҥэ оҕону бэйэҕэ туһаайыылаах үөрэтии технологията инники күөҥҥэ таҕыста. Ол курдук, оҕо баҕатын, интэриэһин, дьоҕурун таба тайанан үөрэтии хас биирдии педагог сүрүн соругунан буолар.
Былыр-былыргыттан саха бүөбээйдээн, чочуйан-тупсаран кэлбит барҕа баайа ийэ тыла буолар. Төрөөбүт тыл киһи үөрэҕи-билиини кэбэҕэстик ылынар, өйө-санаата туругурар, майгыта-сигилитэ ситэр, иһирэх иэйиитэ уһуктар, өлбөт үйэлээҕи айар-тутар дьоҕура тобуллар айылҕаттан бэриллибит эйгэтэ буолар.
Тыл – киһи айбыт биир эриэккэс көстүүтэ. Сахабыт тыла баай, кэрэ, хомоҕой, ол иһин барҕара, тупса турар, сайдар-үүнэр кэскиллээх. Киһи төрөөбүт тылын дириҥник билэр да, соччонон кинини ытыктыыр. Тылы имитэ-хомута туттар эрэ киһи кини сүмэтин үчүгэйдик өйдүүр. Холобур, оҕоҕо төрөөбүт тылыгар кэрэхсэбили үөскэтээри бу элективнай кууруска үгүстүк тыл оонньуутун, күрэҕин тэрийиэххэ, кэрэхсэбиллээх айар сорудахтары толорторуохха сөп. Бу ньыма оҕо тылын-өһүн сытыылыырга, толкуйун торумнуурга балай да көмөлөһүөҕэ.
Эбии үөрэх сүрүн сыала: Төрөөбүт тылга кэрэхсэбили, интириэһи үөскэтии. Үөрэнээччилэр айар дьоҕурдарын сайыннарыы. Экзамеҥҥа бэлэмнээһин.
Эбии үөрэх соруктара: Оҕо болҕомтотун тардар, интириэһин үрдэтэр уруок формаларынан оҕо айар дьоҕурун сайыннарыы, сочинение суруйуутугар үөрэтии дьарыктара.
Үѳрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ
(метапредметные результаты).
Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл.
Атын омук культуратыгар эйэ5эс сыһыаны, биир республика иһигэр олорор норуоттарга убаастабылы иҥэрии, кинилэр культуралырын билии, үөрэтии.
Аҕыйах ахсааннаах норуоттар үгэстэрин үөрэтии, кинилэр олорор сирдэрин-уоттарын билии.
Өбүгэ үгэһин үөрэтии, күннээҕи олоххо туттуллар сиэри-туому тутуһуу.
Бэйэни саха омук быһыытынан билинии, Россия гражданина буолуутун билии.
Бэйэҕэ убаастабылы, тулалыыр эйгэҕэ эйэҕэс сыһыаны иҥэрии.
Билэр-кѳрѳр сатабыл. Сүрүн үѳрэнэр сатабыл.
Үлэ сыалын-соругун таба туруоруу. Тѳрүт культураны үѳрэтэригэр сыал-сорук туруорунан кѳдьүүстээхтик үлэлиир.
Иккиэ буолан, бөлөҕүнэн үлэлиири сатыахтаах.
Билиини сааһылааһын (структурирование знаний). Саҥа билии ыларга баар билиитигэр тирэҕирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний).
Тустаах үѳрэх предметин үѳрэтии түмүгэ
(предметные результаты).
Тылынан уус-уран айымньыны билиэхтээх. Өбүгэ үгэһин, күннээҕи олоххо туттуллар сиэри-туому тутуһуохтаах.
Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-ѳһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар.
I чиэппэр. Көмүс күһүн тиийэн кэллэ. Барыта – 9 чаас.
Үгэс быһыытынан, норуот синоптига Тускулу кытта быйыл хайдах сайын буоларын туһунан кэпсэттибит.
Хатааһыннаах саас
Кэлиҥҥи сылларга саас хатааһыннаах буолла. Быйыл кыһын киин улуустарга өтөрүнэн түспэтэх халыҥ хаар түспүтэ уонна эбиитин тибии бөҕө типпитэ. Онно эбии ардаан, киһини уйар кыстык хаар сыппыта. Үгүс дьон “ууга барар буоллубут” диэн эрдэттэн бэлэмнэммиттэрэ. Кулун тутар 20 күнүгэр куһаҕан, тыаллаах күн этэ. Онон өбүгэлэрбит 44 хонуктаах хатааһын буолар дииллэрэ оруннааҕа көһүннэ. Быйыл саас хатаан, ууну көтүтэн кэбиһэн, ол хаартан дуоннаах уу кэлбэтэ. Ону тэҥэ күөл мууһа чараас буолан, түспүт хаары уйбакка, сааска диэри тааҥнаата. Бу эмиэ өтөрүнэн буолбатах көстүү.
Тыа сиригэр олохсуйан, кыһыны быһа халлааммын анаан кэтээн көрөбүн. Сулустары ырытыыга куораттааҕар быдан табыгастаах эбит. „Үргэл“ сулуһу кэтээн көрдүм — Ыйы быдан үрдүнэн сылдьар. Ити кураан сааска уонна сайыҥҥа оннук буолар. Өбүгэлэрбит халлаантан тутулуктаах буолан, сөпкө да кэтээн көрөллөр эбит диэн сөҕөбүн эрэ.
Уратылаах сайын
Быйыл киин улуустарга ньургуһун үүнүүтэ хойуу гынан баран, биир-биир үүммүт. Кэҕэ кылгас-кылгастык этэр. Ити соччото суох сайын билгэтэ.
Быйылгы сайын уратыта – субу-субу соһуччу айылҕа дьикти дьайыылара буолуохтара. Эмискэ күүстээх баҕайы тыал, холорук түһүөн сөп. Ол сылаас-тымныы салгын эмискэ хамсааһыныттан тутулуктаах. Ардаҕа суох этиҥнээх, чаҕылҕаннаах буолуоҕа. Ити, биллэн турар, тыа баһаарын күөттүөҕэ. Сорох сиргэ тобурах түһэн, хоромньуну аҕалыан сөп. Эмискэ-эмискэ биэдэрэнэн куппут курдук ардах кэлэн түһүөҕэ. Ону тэҥэ айылҕаны алдьатар үөн-көйүүр тоҕо ааҥнаан иһэр: аһыҥа туруоҕа, клещ үөн элбиир чинчилээх, „шелкопряд“ диэн үөн үөдүйэн, айылҕаҕа хоромньуну аҕалыаҕа.
Онон туохха барытыгар эрдэттэн сэрэхтээх бэлэмнээх буолуҥ. Дьиэҕит сабараанньатын, кырыыһатын бөҕөргөтүҥ. Икки өттүн хаптаһынынан сабыҥ. Тыалга көтөр малы күлүк сиргэ ууруҥ.
Бэс ыйа
Бэс ыйа сылы аһатар. Ол аата ардаатаҕына, от мас үүнүүтэ үчүгэй буолар. Киин улуустарга сөҥүүтэ суох көннөрү сылаас буолуоҕа. Иккис дэкээдэ ардаҕа кэмчи соҕус. Салгын +20-24 кыраадыс итийиэҕэ. Үһүс дэкээдэҕэ биирдэ-иккитэ эрэ ардыаҕа. Киин улуустарга бэс ыйа кураан буолар чинчилээх.
От ыйа
От ыйа куйаас ыйынан биллэр. Ол эрээри урукку курдук куйаас түспэт буолла. Ол Күҥҥэ эстии аҕыйаабытын түмүгэ. Быйылгы от ыйын ардаҕа кэмчи. Ордук алаас сирдээх киин улуустарга кураан сибикитэ биллииһи.
Онон аһыҥа туруута улаатыаҕа. Онтон өрүс, үрэх эҥэрдээх Амма, Таатта, Томпо, Бүлүү бөлөх, Халыма-Индигиир, Өймөкөөн улуустарыгар от үүнүүтэ үчүгэй.
От ыйын 13 күнэ — Кунай хотуурдаах күнэ. Бу күн от охсуллубат, „Абааһы мунньахтыыр күнэ“. От эрэ охсуллубат, атын үлэ көҥүллэнэр. Ый иккис дэкээдэтигэр салгын температурата +23-28 кыраадыс. Сынньанар, сөтүөлүүр дьоҥҥо сүбэ — маҥнайгы куйаас түһээтин кытта, сөтүөлээн хаалыҥ. Кэлиҥҥи сылларга сөтүөлүүр кэми олох кылгас, ону туһанан хаалыҥ.
Быйылгы от ыйа — кураан. От ыйын саҥатыгар уонна бүтэһик күннэригэр эрэ ардахтаах буолуо. Сир аһа — дьэдьэн да, хаптаҕас да киин алаас сирдэрдээх дойдуга кэмчи буолуоҕа. Түүнүн тымныы, күнүһүн куйаас буолан, иинэн-хатан халыаҕа. Өрүс эҥэрдээх үрэх сирдэргэ дьэдьэн, хаптаҕас, моонньоҕон өлгөмнүк үүнүөҕэ. Бу кэмҥэ оҕуруот саамай ууга наадыйар кэмэ, онон уута эрдэттэн хаһаанан кэбиһиҥ.
Атырдьах ыйа
Быйылгы атырдьах ыйа ардахтаах буолуоҕа. Онон от үлэтин от ыйыгар үмүрүтэр ордук. Улуустарга барытыгар ардахтаах күннэр туруохтара. Онон оҕуруокка да, сир аһыгар да олус туһалаах буолуоҕа. Үчүгэй күннэр улууска барытыгар хойукка дылы туруохтара. Наһаа куйааһа суох, сөбүгэр сылаас буолуоҕа. Быйыл оҕуруот аһа, сир аһа атырдьах ыйа үчүгэй буолан, үүнүүтэ өлгөм буолуоҕа. Тэллэй да, отон да баар буолуоҕа. Быйылгы атырдьах ыйа былырыыҥҥыны батыһыаҕа. Онон сир аһын, оҕуруот аһына хаһаанан хаалыҥ.
Кэлиҥҥи кэмҥэ эмтээх оту-маһы хомуйуу уонна хаһааныы сайдан эрэр. Онон билэр дьонтон сүбэлэтэн, туһалаах оту-маһы хаһаанан кэбиһиҥ. Ордук ньургуһун төбөтүн, үөрэ оту, хатыҥ ытарҕатын, сэбирдэҕин, кучу оту, дөлүһүөн аһын лабаатын силиһин, бэриэй от силиһин кыһыны быһа утах оҥостон, иһэ сылдьыҥ.
Уйгу сайыны Сир ийэ отчут-масчыт, үлэһит сахаҕа анаабыт кэмэ. Оттуур алааскытын-сыһыыгытын бэркэ болҕойон эргиччи көрүҥ. Алгыстаах тылгытынан алҕаан, аһыаххыт иннинэ арыылаах-сыалаах аскыт бастыҥын айахта тутуҥ.
Эһиги куораткыт барахсан
Кыраадыһа + плюс буолла
Чалбах туран уу сүүрдэ
Куорат кытыы сиригэр
Бадарааннаан мэһэйдээн
Куорат дьонун эрэйдээтэ
Көмүрүө ыраас хаар
Көмүс күн күөнүгэр
Күлүмнүү оонньуурун
Кырылыы тохторун
Кэрэхсии көрбүтум
Кэтэхпэр хаалбытын
Күһүнүм кыттыһан
Куннэтэ санатта
Билигин да сытар хаарбыт
Күн сылаас уота күн аайы
Чаҕылыччы тыган тиэтэтэр
Хоту дойду олохтоохторун
Бириэмэ ыгым диэбиттии.
Сааскы хараастыы
Иҥнэри тураахтыыр хатыҥы көрөммүн,
Испиттэн эмискэ иэйиибин истэммин,
Иринньэх санаабын сааһылыыр баҕаттан,
Ириэнэх хаарбытын кэспэтим саҥаттан.
Ыраахтан одуулаан көрдөрбүн даҕаны
Ыыс быдан дьыллартан тураахтыыр хатыҥы
Ытаары тураахтыыр кыысчааны санатан
Ылбытым ытыспар ириэнэх хаарбытын.
Хаар ууллар таммаҕа санатар кыысчааны,
Хараҕын уутунан сууммутун хаарыаны.
Хаһан да бу маннык буолбатар ханнык диэн,
Хараастан турумаҥ, сааскытын көрсүҥ-диэм.
Мааны Мааса бадараантан иннэн
Дьиэтигэр да олордор
Кун бокуой булбакка
Тэннээ5ин хамсатар.
"Кыраабылла ыланнын
Сэтиэнэ5и харбаарыый!
Муус ууллан бутээрэй
Буочука5а хаалаарыый!"
Киьитэ бэрт холку,
Ондуруускэ5э холоонноох:
"Сарсын да оноьуллуо",-
Сарсыныгар да - мэлигир.
Мааса эригэр кыьыйбычча
Кун анара тиргиллэн
Барытын ситэри бутэрдэ,
Олбуор иьэ тубуста.
Бииргэ кырдьыахтаа5ын уэ5устэ,
Тылынан ба5ас кыайда:
"Эр киьи ааттааххын,
Наьаа да улэ5э колооххун".
Киьитэ эппиэттээн эрэрэ:
"Мааны Мааса кэрэ5эр
Ымсыыраммын ылбытым,
Баайгар-дуолгар,харчыгар
Эр буола кэлбитим.
Саас аайы маннык сордуо,
Улэлэтэн тахсыаххын
Билтим буоллар атыны,
Мара Муусаны, ойох ылыа этим".
Мааны Мааса алдьанна,
Олох буорайа сыста:
"Сайын, куьун, кыьын
Солбуйсан иьиэхтэрэ.
Ол аайы улэ тахсан иьиэ5э,
Аны даача кэлиэ5э.
Бар, бар, бахтай,
Мууса5ар бараахтаа,
Икки куэх копполор
Тэннээхтэр буола5ыт".
Хаарыан сааскы майгыны
Ити Сиидэр алдьатта.
эбиитин арахсан кэбиьэн
Даачаны илдьэ барда.
"Чэ мантан сайын
Ыьыахтары кэрийиллиэ,
Ити Сиидэргэ холооно суох
Киьини булуллуо".
Миитэрээс
Мааны
Маасатын
Манна
Маҥнайгыттан
Манньыйан туран
Манньа ылаары
Маанылаата аҕай:-)
Миитэрээс хаһан
Миинин иһэрдэрэ буолла?
астык да топ))
бу форум хоhооннорун
Түмэн кинигэ он,ороллоро буоллар (а5ыйах да тиражтаах буоллун). История биир көстүүтэ буолуо этэ.
Хм, устуоруйаҕа кыттыһыахха дуу))
Оҕо саас үөрүүтэ -- сырдык саас!
Чалбаҕы -- "муораны" -- кэрийэ
Дохсуннуур сүүрүктээх "өрүскэ"
Хатырык "хараабыл" күрэһэ
Үгэнниир кэмнэрэ кэрэкэ.
Эдэр саас эрчимэ -- дохсун саас!
Айылҕа уһуктар ырыата --
Дьиэрэйэр дьүрүлгэн дууһаҕа,
Оччоҕо кэрэҕэ тардыста
Долгураҥ күүркэйэр сүрэххэ
Аҕам саас ахтара -- үтүө саас!
Сирэм күөх хонууга дьаарбайа
Үтүмэн үлэттэн уйгуурар,
Айылҕа үөрүүтүн үллэстэ
Сылааргыыр санааны саймаардар.
Кырдьар саас эрэлэ -- сандал саас!
Өссө биир хаар ууллан санныга
Уйгуга үктэнии бэлиэтэ,
Бу дьикти сүпсүлгэн угута --
Олохпут салҕанар үөрүүтэ!
Яна5а таhынабын, ча5ылхай хоhооннор..
"эбээ, мин эйиигин санаатым.." диэни бутэhик строка он'орбутун' этэ буоллар 8сс8 тупсуо этэ..
Миитэрээскэ
Мааса салгыытын кытаатый. Даачаҕа төнүннэ, онтон? Дьээбэлээх буолан учугэй баҕайы.
Айака, сылайдым
Бүппэт түбүктэн.
Сайын кэрэтин
Билиэхпин баҕардым.
Куоракка тумнастан эрэбин.
Барбыт киһии.
Ийэбэр сурук (эбээлээххэ сылдьан)
Таhырдьа халлаан итийбит
Сөтүөлүүргэ уу сылыйбыт
Гриша тылын истиэ5им
Дириҥ ууга киирбэппин
Күнтэн төбөбүн харыстыа5ым
Сиикэй ууну испэппин
Мойра оҕо сылдьан үчүгэйдик саҕалаабыккын
Мааны Мааса даачаттан дэриэбинэ5э
Санаттан олох тэринэрдии,
Уьуну-киэни саныыбын.
Тыа5а тахсан олорон
Ууттээх чэйбин истэрбин.
Даача учугэй эрээри
Буор да булар ыарахан,
Буору хаьар улэлээх,
Даача тыа5а тэннэспэт.
Суорумньуга сылдьаммын
Болуодьаны билсэммин,
Илин энэр тахсыа5ым,
Дьиэтин корон киириэ5им.
Тоьо бэркэ олорор,
Тугу хайдах тэриммит,
Сана дьиэни туттарга
Былаан хайдах эбитий?
Эмиэ испэт курдук дии,
Улэьитэ да сурдээх,
Кэпсээниттэн иьиттэххэ,
Уол о5ото быьыылаах.
Арай биири сирдэ5им:
Дьонун кытта олорор.
Миигин, куорат дьахтарын,
Ылыналлар эрэ суох.
Хайа, сирэн кээстэллэр:
"Буударата бур5аннас,
Тыныра5а да тостуохча,
Помаадата эчикийэ!
Ба5ар уолбут эдэрчи,
Оссо да сылдьымахтыа,
Куорат Мааны Маасата
Бу уолга барсыбат!"
Хайаан инньэ диэхтэрэй,
Кийиит киирэн кэллэ5э,
Уолбут кырдьар сааьыгар
Чэй исиьэр до5ордоммут.
Мааса барытын иьигэр
Ор да ор толкуйдаата
Уонна тырамбаайга олорон
Бэстээх диэки элээрдэ.
Хайдах туох кэпсэтии,
Коруу-истии буолбутун
Билэн баран сэьэргиэм,
Маасабын мин салгыам.
Читайте также: