Минии гэр булэ сочинение
Обновлено: 05.07.2024
а . Һургалгын : Бүлэ, Мэргэжэл, Тоо, Yнгэ гэһэн темэнүүдые бэхижүүлхэ. Һурагшадай мэдэсэ шалгаха.
б . Хүгжөөлгын : Аман бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ, анхарал, ухаан бодолыень хурсадхаха. Хэлэлгын шадабари дээшэлүүлхэ, зүбөөр уншуулжа һургаха.
в . Хүмүүжүүлгын : Буряад хэлэндэ һонирхуулха, бүлэ тухай хүмүүжүүлгын ажал ябуулха.
Хэрэгсэл : самбар, зурагууд
Методууд : наглядна, практическа, хөөрэлдөөн, проблемнэ, проектнэ ажал.
I. Хэшээлэй эхин
Эмхидхэлэй үе. Темэ болон зорилгонуудтай танилсуулха. Һурагшадай мотиваци.
-Сайн байна. Һуугты.
-Ухибууд, харагты энэ юун бэ?
-Энэ гэр соо хэд байдаг бэ?
-Зуб, таанад булэ гээшэ юун гэжэ ойлгонобта?
- Булэ соо хэд бииб тоолое:
Убгэн аба, хугшэн эжы, аба, эжы, ахай, эгэшэ, би, дуу хубуун, дуу басаган.
Мүнөөдэр манай хэшээлдэ айлшад ерээд байна. Танилсагты. Энэ Жаргалай булэ. Энэ Арюнын булэ. Бидэ муноодэр барилагашад болоод эдэ хоер булэдэ гэр барихабди.
Гэр барихын тулоо юун хэрэгтэйб? Бидэ элдэб даабаринуудые дүүргэхэбди, зуб харюусаhан булэ тургэн гэр бодхоохо.
Муноо бидэ гое гэрэй барижа эхилэе. Даабари зубоор, тургэн дуургэhэн булэ гэрэй туруун бодхоохо.
-1. Буряад зон аба эжыдээ, аха зондо хэн гээд хандадаг бэ? (Как обращаются буряты к родителям, к старшим?) - ши, та, тэрэ.
- 2. Урданhаа эхитэй наадан. Ухибуун томогуй тэрэ нааданда муноошье болотор дуратай? (шагай наадан)
-3. Хундэтэй зоноо ямар юумээр угтадаг бэ? (хадаг)
- 4. Ямар буряад хатар мэдэхэбтэ? (ехор)
Зай ямар булэ hайнаар зуб харюусааб, наашаа самбарта гарагты гэрээнгээ эхи табия.
2. даабари. Уран зураашан
- Арюнын эжы хара үhэтэй, улаахан уралтай, хүхэ малгайтай, ногоон платитай, шара суумхэтэй.
Шалгалта . Ямар булэ зуб даабарияа дуургээб? Зураг хараад шалгагты.
3 даабари. Хоргодоhон угэ оло.
Булэ гээшэмнэй сугтаа ажаhуудаг турэл зон болоно. Булэ нэн туруун ямар байха ёhотой гэжэ hананабта? Энэ асуудалда харюу олохын тулоо гурбадахи даабари дуургэе. Тоогой саана хоргодоhон узэгуудоор угэ зохеоходомнай элирхэ.
Нэн туруун булэ Ямар байха ёhотойб? (эбтэй)
4 даабари. Хэн юу хэнэб?
Хэлэ хүгжөөлгын разминка
-Шинии булэ эбтэй гу? -Шинии бүлэ ехэ гү?
-Шинии аба хэн гэжэ нэрэтэйб? - Шинии эжы хэн гэжэ нэрэтэйб?
Шинии дуу хубуун хэн гэжэ нэрэтэйб? Таанад эжы абадаа туhалдаг гут?
Бʏлэ соо хʏн бʏхэн ɵɵрын ажалтай байдаг. Бэе бэедээ туhатай байдаг.
Зураг хараад хэн юу хэнэб гэжэ бэшэгты.
5даабари. Модо тарилга.
Гэрнэй баригдаа. Гое гэр болоо гу? Зай саашан харагты ушоо юун дутанаб? Гэр байна, булэ булта. Модон угы.
Эдэ булын угай модо зубоор ургуулха хэрэгтэй. Угай модондонь зубоор нюурнуудынь няагты. Самбарта дутэлжэ угай модо гэрэй хажууда няагты.
(Угай модон ургаа)
III. Хэшээлэй түгэсхэл.
- Бэхижүүлгэ. Зай бэрхэнуудтаа ухибуудни. Муноодэр хэшээлэй ажал гоешоогоогту? Хэндэ туhалаабта? Жаргалай булэдэ ямар гэр баряабта? Арюнын булэдэ ямар гэр баряабта? Булэ ямар байха ёhотойб?
Эжы абадаа туhатай байгты,
• Эжы абаяа хʏндэлжэ ябагты,
• Yбгэн аба, хʏгшэн эжыгээ гамнажа ябагты,
• Ахай эгэшэтэеэ эбтэй байгты,
• Дʏʏнэрээ харалсажа, hургажа ябагты.
Булэтнай хододоо эбтэй, хухюутэй байхань болтогой.
Ухибууд хэhэн ажалнуудаа харагты. Хамта гэр бодхоогообди, модо таряабди. Энэ зурагтамнай юун дутана гэжэ hананабта? Зуб – наран. Муноо хун бухэн дутэлжэ наранай элшэ няагты.
Инга Карпицкая ![]()
запись закреплена
МИНИИ БYЛЭ. МОЯ СЕМЬЯ
Запомните фразы, которые помогут Вам общаться в типичных ситуациях.
Ши хаана түрөөбши? Где ты родился (родилась)?
Би … түрөөб. Я родился (родилась).
Ши хэзээ түрөөбши? Когда ты родился (родилась)?
Ши ямар жэлдэ түрөөбши ? В какой год ты родился?
Ши хэдытэйбши? Сколько тебе лет?
Би арбан найматайб. Мне восемнадцать.
Шинии түрэлхид хэн бэ? Кто твои родители?
Ши хэзээ hургуули дүүргээбши? Когда ты закончил школу?
Шамда аха дүүнэр бии гү? У тебя есть братья, сестры?
Намда аха ба эгэшэ бии. У меня есть брат и сестра.
Шамда үбгэн аба бии гү? У тебя есть дедушка?
Ши хүгшэн эжытэй гүш? У тебя есть бабушка?
Yбгэн абашни хэн гэжэ нэрэтэйб? Как зовут твоего дедушку?
Лексика: бүлэ - семья, эжы – мама, аба – отец, аха - старший брат, дүү хүбүүн - младший брат, эгэшэ – старшая сестра, дүү басаган – младшая сестра, хүгшэн эжы – бабушка, үбгэн аба – дедушка, аша хүүбүүн – внук, аша басаган – внучка, наhан – возраст (год, лет), багша – учитель, эмшэн – врач, hургуули – школа, наhанай амаралтада - на пенсии, залуу – молодой, хүгшэн – старый, сэбэрхэн – красивый, хөөрхэн – симпатичный, үндэр – высокий, набтар – невысокий (низкий), минии – мой, манай – наш, бүридэхэ – состоять, hураха – учиться, хүдэлхэ, ажаллаха – работать.
А. Прочитайте, переведите.
Би Баярма гэжэ нэрэтэйб. Би Буряадай гүрэнэй дээдэ hургуулида математика болон информатикын hалбарида нэгэдэхи шатада hуранаб. Минии бyлэ табан хyнhөө бyридэнэ: минии эжы, аба, хүгшэн эжы, дүү хүбүүн ба би. Манай бyлэ Улаан-Үдэ хотодо, Намсараевай нэрэмжэтэ үйлсэдэ ажаhуудаг. Минии аба Даша Дамбаевич, табин нэгэн наhатай, эмшэн-хирург, зургаадахи поликлиникада хүдэлдэг, эжымни Светлана Доржиевна, дүшэн долоо наhатай, прибор бүтээдэг заводой инженер. Дүү хүбүүмни Батор гэжэ нэрэтэй, тэрэ арбан дүрбэдэхи hургуулида арбадахи ангида hурана. Дарима Нимаевна, минии хүгшэн эжы, далан табан наhатай, наhанай амаралтада. Манай бүлэ эбтэй, би бүлэдөө дуратайб.
Б. Примите участие в диалоге.
- Нэрэшни хэн бэ?
- …
- Ши хаана түрөөбши?
- …
- Ши хэдытэйбши?
- …
- Шинии түрэлхид хэн бэ?
- …
- Ши хаана hуранабши?
- …
- Шамда нохой бии гү?
- …
- Ши нохойдо али миисгэйдэ дуратай гyш?
- …
В. Поговорите друг с другом, используя вопросы.
Та хэн гэжэ нэрэтэйбта? Хэдытэйбта? Та хаана түрөөбта? Хаана ажаhуудагбта? Танай бүлэ томо гy? Танай түрэлхид хэн бэ? Танда эгэшэ, аха бии гү? Тэрэ хэдытэйб? Тэрэ хаана байдаг бэ? Танай бүлэг соо адли нэрэтэй хүнүүд бии гү?
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Урок бурятского языка
Автор Ломбоева Светлана Владимировна,
учитель бурятского языка
Хэшээл: буряад хэлэн (гүрэнэй)
Класс: 3-дахи
Хэшээлэй түхэл: хэшээл мүрысөөн
Темэ: Минии бүлэ
Зорилгонууд:
а. Һургалгын: Бүлэ, Мэргэжэл, Тоо, Y нгэ гэһэн темэнүүдые бэхижүүлхэ. Һурагшадай мэдэсэ шалгаха.
б. Хүгжөөлгын: Аман бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ, анхарал, ухаан бодолыень хурсадхаха. Хэлэлгын шадабари дээшэлүүлхэ, зүбөөр уншуулжа һургаха.
в. Хүмүүжүүлгын: Буряад хэлэндэ һонирхуулха, бүлэ тухай хүмүүжүүлгын ажал ябуулха.
Коммуникативная - совершенствование речевых навыков, логично и последовательно излагать свои мысли.
Развивать умение правильно говорить, логичность высказывания, память, внимание, мышление учащихся.
Воспитательная - привитие любви к семье, самостоятельности, любознательности.
Хэрэгсэл: самбар, зурагууд
Методууд: наглядна, практическа, хөөрэлдөөн, проблемнэ, проектнэ ажал.
Хэшээлэй ябаса
I . Хэшээлэй эхин
Эмхидхэлэй үе. Темэ болон зорилгонуудтай танилсуулха. Һурагшадай мотиваци.
-Сайн байна. Һуугты.
-Ухибууд, харагты энэ юун бэ?
-Энэ гэр соо хэд байдаг бэ?
-Зуб, таанад булэ гээшэ юун гэжэ ойлгонобта?
- Булэ соо хэд бииб тоолое:
Убгэн аба, хугшэн эжы, аба, эжы, ахай, эгэшэ, би, дуу хубуун, дуу басаган.
- Мүнөөдэр манай хэшээлдэ айлшад ерээд байна. Танилсагты. Энэ Жаргалай булэ. Энэ Арюнын булэ. Бидэ муноодэр барилгашад болоод эдэ хоер булэдэ гэр барихабди.
Гэр барихын тулоо юун хэрэгтэйб?
Бидэ элдэб даабаринуудые дүүргэхэбди, зуб харюуса h ан булэ тургэн гэр бодхоохо.
Муноо бидэ дулаахан гэрэй барижа эхилэе. Даабари зубоор, тургэн дуургэ h эн булэ гэрэй туруун бодхоохо.
Даабари. Асуудал.
-1. Буряад зон аба эжыдээ, аха зондо хэн гээд хандадаг бэ? (Как обращаются буряты к родителям, к старшим?) - ши, та, тэрэ.
- 2. Урдан h аа эхитэй наадан. Ухибуун томогуй тэрэ нааданда муноошье болотор дуратай? (шагай наадан)
-3. Айлшадаа яагаад угтадаг байгааб? (хадаг)
- 4. Ямар буряад хатар мэдэхэбтэ? (еохор)
Зай ямар булэ h айнаар зуб харюусааб, наашаа самбарта гарагты гэрээнгээ эхи табия.
2. даабари. Уран зураашан
- Арюнын эжы хара ү h этэй, улаахан уралтай, хүхэ малгайтай, ногоон платитай, шара суумхэтэй.
Шалгалта. Ямар булэ зуб даабарияа дуургээб? Зураг хараад шалгагты.
(2 –дохи дабхар)
3 даабари. Хоргодо h он угэ оло.
Булэ гээшэмнэй сугтаа ажа h уудаг турэл зон болоно. Булэ нэн туруун ямар байха ё h отой гэжэ h ананабта? Энэ асуудалда харюу олохын тулоо гурбадахи даабари дуургэе. Тоогой саана хоргодо h он узэгуудоор угэ зохеоходомнай элирхэ.
Нэн туруун булэ Ямар байха ё h отойб? (эбтэй)
(3-дахи дабхар)
4 даабари. Хэн юу хэнэб?
Хэлэ хүгжөөлгын разминка
-Шинии булэ эбтэй гу? -Шинии бүлэ ехэ гү?
-Шинии аба хэн гэжэ нэрэтэйб? - Шинии эжы хэн гэжэ нэрэтэйб?
Шинии дуу хубуун хэн гэжэ нэрэтэйб? Таанад эжы абадаа ту h алдаг гут?
Бʏлэ соо хʏн бʏхэн ɵɵрын ажалтай байдаг. Бэе бэедээ ту h атай байдаг.
Зураг хараад хэн юу хэнэб гэжэ бэшэгты.
5даабари. Модо тарилга. Гэрнэй баригдаа. Гое гэр болоо гу? Зай саашан харагты ушоо юун дутанаб? Гэр байна, булэ булта. Модон угы.
Эдэ булын угай модо зубоор ургуулха хэрэгтэй. Угай модондонь зубоор нюурнуудынь няагты. Самбарта дутэлжэ угай модо гэрэй хажууда няагты.
(Угай модон ургаа)
III. Хэшээлэй түгэсхэл.
Бэхижүүлгэ. Зай бэрхэнуудтаа ухибуудни. Муноодэр хэшээлэй ажал гоешоогоогту? Хэндэ ту h алаабта? Жаргалай булэдэ ямар гэр баряабта? Арюнын булэдэ ямар гэр баряабта? Булэ ямар байха ё h отойб?
Эжы абадаа туhатай байгты,
• Эжы абаяа хʏндэлжэ ябагты,
• Yбгэн аба, хʏгшэн эжыгээ гамнажа ябагты,
• Ахай эгэшэтэеэ эбтэй байгты,
• Дʏʏнэрээ харалсажа, hургажа ябагты.
. Булэтнай хододоо эбтэй, хухюутэй байхань болтогой.
Ухибууд хэ h эн ажалнуудаа харагты. Хамта гэр бодхоогообди, модо таряабди. Энэ зурагтамнай юун дутана гэжэ h ананабта? Зуб – наран. Муноо хун бухэн дутэлжэ наранай элшэ няагты.
Манай буряад арад урда сагһаа нааша уг гарбалаа мартангүй үргэн абажа, hанажа ябаха гэжэ оролдодог. Тиихэдэ заатагүй угаа долоон үе хүрэтэр мэдэхэ, нэрлэжэ шадаха ёhотой hэн. Зүгөөр хүгжэhэн түүхын жама ёһо нилээн орёо, энээнhээ уламжалан, үсөөхэн тоотой арадууд нэрэ обогоо, ёһо заншалаа, хэлээ орхихо, мартаха туйлдаа хүрөөд байгаа hэн. Гэбэшье, бидэ, буряадууд, уг удамаа дурсаха, хэлэ бэшэгээ hэргээн мандуулха аргатайбди. Тиимэhээ нагаса абын уг гарбал минии шэнжэлгын зүйл боложо үгэнэ.
Би эхэ, эсэгынгээ уг гарбалые hайн мэдэхэб. Нагаса абымни уг гарбал тухай намда эжымни хөөрэhэн байна. Эжымни аба Дамбаев Баир Дондокович гэжэ нэрэтэй. Буряад арад
эсэгынгээ талаар уг гарбалаа тоолодог заншалтай гээшэ ааб даа, харин би нагаса баабайнгаа уг ехэтэ hонирхожо, шэнжэлгын ажал ябуулааб. Энээн тухай дэлгэрэнгыгээр хөөрэхэ хүсэлтэйб. Энэ ажалдам багша нагаса баабай хоёрни туhалаа. Нагаса баабайнгаа уг hэргээхэ, эхынгээ уг гарбалые hайнаар мэдэхэ гэhэн шиидхэбэри минии урда табигдаа.
Нэгэтэ баабайтаяа сай уужа һуухадаа, уг гарбал тухайнь hонирхобоб. Тиихэдэмни ехэ hонин юумэ хөөрэжэ үгэбэ.
. Минии баабайн эжы, Бай-Мэдэг Дондоковна, Доржиев Дугар Бадмаевич гэжэ хүнтэй айл болоод, Хэжэнгэ нютагтань түбхинэбэ. 1954 ондо алтан дэлхэйдэ Доржиевтанай гэр
бүлэдэ ехэ баяр боложо, Баяр баабаймни мүндэлбэ. Үхибүүнэй hаратай байхада, Бай-Мэдэг эжын эхэнь ерэжэ, хүбүүтэйнь мори тэргээр Буламаа абаад ябаа. Үгэеэ ойлголсоогүй юм гү, харин юундэ эбээ таһарһан байгаа юм бэ гэжэ мүнөө болоходо хэншье мэдэнэгүй.
Тэрэ гэhэнhээ хойшо олон жэл үнгэрөө. Нагаса баабайн хүл дээрээ гаража, минии нагаса эжытэй хоёр басагатай (ехэнь - минии эжы) болоод байхада, Дугар абгатаяа заримдаа уулзадаг болоо.
1995 оной зун, үбhэнэй үедэ, Дугар Бадмаевичай Жаргал хүбүүниинь хэрэгээр Булам нютаг ерэжэ, нагаса баабайтай танилсаа юм. Тэндэ хүбүүтэйб гэжэ эсэгынгээ дуулгахада, зорюуталжа орооб гэжэ тэрэ хэлээ hэн. Тиигээд Хэжэнгэ нютаг дуудажа, саашадаа бэшэнтэеэ танилсаха, мэдэлсэхэ байгаабди гэжэ дурадхаа. Тиихэдэнь нагаса баабай бүлэтэеэ сугтаа нютагтань ошожо, абатаяа, Роза Михайловна хани нүхэртэйнь, үхибүүдээрнь уулзажа, hайнаар танилсаhан юм. Үни болонгүй, Дугар Бадмаевич хүндөөр үбшэлжэ, наһа барашоо. Бидэ нагасанартаяа үхибүүдээрнь уулзажа, заримантайнь мүнөө мэдэлсэжэ байдагбди.
Дугар нагаса - үргэмэл хүбүүн юм. Тэрэ талаараа Хэжэнгын угтай болоно. Харин түрэhэн эсэгынгээ уг гарбалаар болоо һаа, Кабанск руу ошоно гэжэ нагаса баабайда эсэгэнь хөөрэhэн байна.
Би хадаа нагаса талынгаа уг гарбал тухай мэдэхэ гэжэ эжытэеэ ба нагаса баабайтаяа түрүүн Хэжэнгэ нютаг ошожо, Дугар баабайн хани нүхэртэйнь, hүүлдэнь Ородой-Адагта
ажаhуудаг Жаргал хүбүүнтэйнь уулзааб. Роза Михайловна гурбан үе тооложо үгэбэ.
Таряашын һамган Сэсэг гэжэ нэрэтэй байhан юм. Тэдэ Шалсаана буурал баабайн хормойдо ажаhуудаг hэн. Тэдэ гурбан үхибүүтэй (эгэшэ дүү хоёройнь нэрэ hананагүй), нэгэ
Гэдэhээ үлдэжэ эхилхэдээ, Дугар хүбүүнэй эгэшэнь сонхоёо тэhэ сохёод, жэлтэй болоогүй дүү басагаяа нюрган дээрээ үргэлжэ, Дугартаяа гурбуулан гараба. Тиихэдэ Дугар
Тэрэ хүндэ дайнай үеын сагта өөһэдөө xoohoop ябаашье haa, фронтдо ябаhан сэрэгшэдтэ хилээмэ, мяха эльгээхэ гэжэ талха таряагаа ургуулна, үхэр малаа үдхэнэ.
Дайнай hүүлдэ Таряаша абань хүбүүгээ бэдэржэ, гэртэнь ерээ. Тиихэдэнь үргэhэн эхэнь абаад ябашанаа гү гэжэ ехээр айгаа hэн. Харин эсэгэнь Дугараа таалаад, үмдэжэ ябаhан дэгэлээ бэлэглээд ябаа гэдэг.
Дугар Бадмаевич үргэhэн эхынгээ хэбтэриин болоод байхадань, ходо хажуудань байжа, түшэг тулгууринь болоо юм.
Мүнөө үхибүүдынь булта айл бүлэ боложо түбхинэнхэй, олонхинь аша, зээнэртэй болонхой юм.
Угаа уһанда хаяхагүй гэһэн сэсэн мэргэн үгэ бии. Тиимэhээ бидэ, буряад зон, уг гарбалаа hанажа, сахижа ябаха ёhотой болонобди. Энэ шэнжэлгын ажал соогоо би нагаса баабайн, Дугар нагаса үбгэн абын уг тухай бэшээб. Үшөө тэрэ хатуу гушаад-дүшөөд онуудта арад зон ямар хүндэ хүшэр байдалда абтаhан байгаа гээшэб гэжэ мэдээб. Тиихэдээ нагаса талын түрэлхидөөрөө уулзажа, хөөрэлдэжэ, танилсажа, холбоо харилсаагаа бэхижүүлээбди. Энээгээр дүүрэхэ бэшэ, харин саашадаа үшөө дүтөөр холбоотой болохобди гэжэ найданаб. Юундэб гэхэдэ, уг гарбалаа hайн мэдэхэ, сахижа ябаха - минии уялга.
Читайте также: