Айгъазини йыры сочинение къумукъ

Обновлено: 05.07.2024

Оценить 1598 0

Урок родной (кумыкской)

литературы в 9 классе:

Подготовила и провела

учитель первой категории

Джалилова Д.И.

2017-2018 уч.год.

9-НЧУ КЛАСДА ОЬТГЕРИЛГЕН АЧЫКЪ ДАРС

Дарсны мурады:уллу йыравубуз Йырчы Къазакъны пагьмусуну зорлугъун суратлап, халкъ учун уллу уьлгюню белгиси болуп токътагъанын герсетмек.

Аян алатлар: компьютер, интерактив. доска; А.Къазиевни суратлары, китаплары.

Дарсны юрюлюшю:

Къурум мюгьлет. Саламлашыв.

Муаллимни гиришив сёзю.

Яшланы тергевюн (интерактивный экран) доскагъа бакъдырыв.

(А.Къазиевни яшавундан ва яратывчулугъундан соравлар).

Поэмадан сатырлар. (бет 15)

Муаллимни сёзю ва поэмадан сатырланы охув.

(Яшлар дёртлюклени охуй)

Къумукъ тюзню гюзгюсю,

Кана бетни шавласы…

ва яшлагъа сораву:

Нечик ердир кана ер?

Китап булан ишлев (17-нчи бетдеги дёртлюклени охув)

Муаллимни сёзю ва дарсны экинчи яртысына гёчюв.

Къазакъны гьызы булан…

9-нчу класны охувчу къызы Багавутдинова Каринагъа сёз берив

Интерактивный (экран) доскада Къазакъны йырларындан сатырлар.

Муаллимни сораву:

-Яшлар, шу сатырлардан сиз адабиятны не йимик англатывларына тергев бересиз?

Бутларыбыз бурма бугъав бувнагъан…

Тюшдюк темир тузакъгъа…

Шынжырлы шылбыр шек шегине матайлар…

Асхартав, сенден бийик тав болмас,

Ана Дол, сенден уллу сув болмас…

Муаллимни сёзю ва яшланы тергевюн доскагъа бердирив (кроссворд тизмек учун соравлар)

Абдурагьман Къазиевни яшавундан соравлар:

1.Абдурагьман Къазиевни тувгъан ери, йылы ва яш йыллары.

2.Ватандаш давланы девюрюнде А.Къазиев.

3.1935 –нчи йыл Къазиевни яшавунда.

4.А.Къазиевни шаирлик варислиги гьакъда.

5.Шаирни асарларыны аслу темасы?

6.Шаир негер къаршы чыгъа?

7.Биз охугъан асарларындан инг къужурлусу къайсыдыр?Шондан сонг экранда поэмадан сатырлар чыгъа.

Елни чатып йыр эшген

Абдурагьман агъавман.

Муаллим охуй:

Маънасыз сёз – бош торба,

Минг болса да не этейим,

Юз сёйлемей йыр айтып,

Сизин рагьат этейим.

Асил сёз айдан гелмей,

Айдан геле ярыгъы.

Айны ярыгъы йимик

Сёзню де бар тарыгъы.

- Яшлар, поэманы охуй туруп, уьйге берилген ишни уьстюнде ишлейик.

Поэмадан сайлап, сиз ошатгъан дёртлюклени гёнгюгюзден айтыгъыз.

-Гьюрметли охувчулар, бизин класыбызда бир тюрлю предмет бар,

шондан баш алып узатылажакъ дарсыбыз. О недир?

-Не айтма боласыз сиз шо гьакъда? Дарс булан не байлавлугъу бар ону?

Яшланы жавабы:…

- Тюз, яхшы ойлашасыз. Гьали шо гюзгюге къарап Й.Къазакъны пагьмусуну зорлугъун, халкъгъа къуллукъ этегенлигин, халкъны яшавун гюзгюдей тюз гёрсетегенлигин, зулмугъа къаршы чыкъгъанлыгъын, шо саялыда чакъсыз къурбан болгъанлыгъын гёрме герекбиз ваш о гьакъда поэмадагъы сатырлар булан пайдаланып сёйлежекбиз.

- Яшлар, оьзюню поэмасында А.Къазиевни уллу йыравубузну авур къысматы гьакъда шу сатырлар нечик роль ойнай?:

Къумукъ тюзню гюзгюсю

Кана бетни шавласы.

Муаллимни сораву: Кана нечик ердир? О сёз булан автор нени англатма сюе ? ( Яшланы жавабы)

Девюрлер гетген хыйлы,

Девюрлер гете хыйлы,

Девюрлеге байланып,

Бир зат бар – оьте сыйлы.(3 строфа).

Муаллимни сораву: - Яшлар, айтыгъыз чы, оьзюню поэмасында А.Къазиев уллу йыравубузгъа нечик макътав эте ва неге эте? Шо сатырланы охугъуз.(бет 17.Къазакъ бизин къаныбыз…бет 18. зулмучуну макътама)

- А. Къазиев йимик Йырчы Къазакъны гьакъында язгъан ким шаирлер, алимлер бар? Шолардан сиз билегенлеригизни эсгеригиз.

Дарсны экинчи бёлюгю:

Къазакъны гьызы булан.

Охувчулар дарсгъа алданокъ гьазирленип гелген.(Йырчы Къазакъны бай яратывчулукъ варислигин ахтаргъан алимлени. Ону гьакъындан язгъан шаирлени асарлары гьакъда яратывчулукъ ишлер гьазирлеп гелген. Оьзлени ишлери булан олтургъанланы таныш эте. Материалланы къайдан алгъанын англата.)

Экранда Й. Къазакъны сураты.

Экранда Къазакъны шиъруларындан сатырлар бериле.

- Эсге алайыкъ, аллитерация, ассонансдеп негер айтыла ва шу сатырлардан оланы айырып гёрсетигиз.

Шынжыры шылбыр

Шек шегине матайлар.

Бутларыбыз бурма бугъав бувнагъан…

Тюшдюк темир тузакъгъа…

Жан агъалар, жандай тилев жан учун…

Асгъартав, сенден бийик тав болмас,

Анадол, сенден уллу сув болмас,

Аргъумакъ, сенден арив ат болмас,

Атолу, сенден яхшы зат болмас.

2.Йырчы Къазакъны ата юртуну табиатына, сабанчы загьматгъа багъышлангъан биринчи йыры. … йыр

5. Йырчы Къазакъ сюргюн этилген эллер.

6. Гетгенибиз гёкша марал … эди.

8. Йырчы Къазакъны къурдашыны аты.

7. Тавну гюн тиймейген бети.

10. Йырчы Къазакъны йырларын жыйып, биринчилей китапгъа гийирген шаирни замандашыны фамилиясы.

Муаллим буса шиъру этип охуй.

Къазакъ десе таллыкъда тав гёремен…

Дарсда ортакъчылыкъ этегенлеге муаллим баракалла билдиремен.

- Бугюнгю оьтгерилген ишибиз булан бизин миллетни оьктемлиги, къумукъ адабият тилни кюрчюсюн салгъан , шаирлик пагьмусу устазлыкъгъа тенг гелеген Й.Къазагъыбызны абурун ,бизге къойгъан йыр варислигини зор гючюн юрегибизге сингдирип, огъар амин болма уьйретеген яшав дарс гьисаплайбыз. Шу пикру булан охувчулар да разилешер деп инанаман.

Муаллим къыйматланы айта.

Савболугъуз, яшлар, баракалла.

У вас недостаточно прав для добавления комментариев
Чтобы оставлять комментарии, вам необходимо авторизоваться.
Если у вас еще нет учетной записи на нашем сайте, предлагаем зарегистрироваться.
Это займет не более 5 минут.

Для скачивания материалов с сайта необходимо авторизоваться на сайте (войти под своим логином и паролем)

Если Вы не регистрировались ранее, Вы можете зарегистрироваться.
После авторизации/регистрации на сайте Вы сможете скачивать необходимый в работе материал.

Заказать рецензию на методическую разработку
можно здесь

Я тоже работаю по программе Неменского постоянно ищу что-то новенькое, ваши презентации просто клад. Подробнее.

Оказание первой помощи в образовательных учреждениях Пройти обучение

Диплом за отличное владение и эффективное применение современных педагогических методик в условиях реализации ФГОС

Благодарность руководству образовательного учреждения за поддержку и развитие профессионального потенциала педагогического работника

Свидетельство о регистрации средства массовой информации ЭЛ № ФС 77 — 58841 от 28 июля 2014 года выдано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационный технологий и массовых коммуникации (Роскомнадзор).
Лицензия на осуществление образовательной деятельности № 4276 от 19.11.2020 года. Серия 78 ЛО № 0000171 Выдана Комитетом по образованию Правительства Санкт-Петербурга
В соответствии с Федеральной целевой программой развития системы образования на 2011–2015 гг. и проектом концепции федеральной целевой программы развития образования на 2016–2020 гг.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Тематикалы планлар

Къумукъ адабият 7 клас

Гечилеген материал

Байлавлу сёйлевню оьсдюрюв

Англатыв дарс. Халкъ авуз яратывчулугъу.

Вводный урок. Устное народное творчество.

Гьасил бола, журалары, фольклор, сигьру

Тухум, дерия, анакъ, кюрчю.

йырлар. Гёнг. Казацкие песни

Ичиргилер, ебелери, шамланып, чайнарына.

Къанна къазакъ й. маънасын ачыв.

Кюстюн болгъан, тор ат, яеын, алаша, ябагъылы

Йырны хабар этип айтыв

Игит тарихи йырлар.

Вн. чт. Песни о героях.

Абдулланы йыры. Эпос лирика.

Таш уланны келпетин ачыв

Йырда эсгерилген заманда бизин жамиятда токътагъан гьалланы гьакъында сёйлемек

Гюренлеге, алые, дувансыз, макъар.

Шаирни шиъруларыны терен маънасын ачыв.

Гетгенибиз гёкше марал гюз эди.

Шаирни ящавуну шо вакътиси гьакъда лакъырлашмакъ

Агь деген булан артмай кёмеклер

Кл. тышда охув. Й. Къазакъны шиърулары.

Вн. чт. Стихи И. Казака.

Бугъав, надзиратель, эрмели, Бурав- къала.

Шиъру язылгъан вакътини гьалиги заман булан

Абусупьян Акъаев.

Къайсы якъдан ел уфюрсе шогъар багъып айланагъан

Революциядан алдагъы дёвюрде болгъан агьвалатланы гьакъында сёйлев

Къызларына кёп мал сёйлейгенлени тилинден

Къалымны гьакъында хабарлав

Дагъыстан халкъланы адабиятларындан

Ал къумачлар, ат караслар, нёкер.

Сюжетни гьакъында генг кюйде

Чарыкълар, шекирт, магарич.

Сюжетни гьакъ. англ. берив.

Атасы ва уланы Батырмурзаевлени гьакъында лакъырлашыв оьтгерив.

Тангчолпан, харап эт

20 -нчы асрудагъы адабиятдан

Мадар этдик, маъдан, хан, вазир.

Кл. тышда охув. Ёмакълар.

Чебер охувну уьстюнде ишлев.

Работа над выразительным чтением.

Ачув – сайда, рагьму -- теренде

Кулаклар, юортлер, тул къалып.

Ватан давну игитлерини гьакъында лакъырлашав

М-С. Ягьияев «Топуракъ

Асарны аслу маънасы.

Сейирленмей, бару, эмир, дыгъар, аманат.

Къалабек, шагь, кериван - сарай

Къумукъ халкъны тарихи гьакъда лакъырлашыв оьтгерив.

Чиркей ГЭС- ни гьакъында хабарлав

Периште, къул, чарыкълар.

Класдан тышда охув

подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
по всем предметам 1-11 классов

Курс повышения квалификации

Охрана труда

Сейчас обучается 124 человека из 45 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Охрана труда

Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

ЗП до 91 000 руб.
Гибкий график
Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 603 440 материалов в базе

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

06.11.2018 1583
DOCX 26 кбайт
7 скачиваний
Оцените материал:

Настоящий материал опубликован пользователем Аджиев Герейхан Касимханович. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

Автор материала

40%

Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
Для учеников 1-11 классов

Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов

Дистанционные курсы
для педагогов

663 курса от 690 рублей

Выбрать курс со скидкой

Выдаём документы
установленного образца!

Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки

Время чтения: 11 минут

Минпросвещения России подготовит учителей для обучения детей из Донбасса

Время чтения: 1 минута

Школьник из Сочи выиграл международный турнир по шахматам в Сербии

Время чтения: 1 минута

Университет им. Герцена и РАО создадут портрет современного школьника

Время чтения: 2 минуты

В Белгородской области отменяют занятия в школах и детсадах на границе с Украиной

Время чтения: 0 минут

В приграничных пунктах Брянской области на день приостановили занятия в школах

Время чтения: 0 минут

Инфоурок стал резидентом Сколково

Время чтения: 2 минуты

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Конференцияда къолланагъан аян ва гёрсетив алатлар: Аткъай Гьажаматовну, Нугьай Батырмурзаевни, Зайналабид Батырмурзаевни суратлары,ананы келпетин яратагъан сурат, Аткъайны китапларыны выставкасы.

Конференцияны мурады: охувчу яшланы къумукъ повестлени охумагъа ругьландырмакъ; повестдеги къыйын сёзлени баянын бермек; адабият теориядан билимлерин сорамакъ ва камиллешдирмек (асарны темасын, идеясын ачыкъ этмек); асарны сюжетин англагъанны тергемек; ананы келпетин ачыкъ этмек; ярлы халкъны яшаву яхшылашсын учун жанын берген уланланы унутмасдай эсинде сакъламакъ; яшланы патриот ругьда тарбияламакъ.

Конференцияны юрюшю:

Авторну оьмюр баяны.

Къумукъ совет адабиятны белгили вакили Аткъай Гьажаматов 1910- нчу йылда Эндирейде Абдулгьакимни агьлсюнде тувгъан Оьзюне 16 йыл болагъанда Буйнакск шагьардагъы биринчи педагогика техникумгъа охума тюше ваш о вакътисинден тутуп йырлар, хабарлар язмагъа башлай.

А. Сёзлюк иш.

Повестде эсгиленген сёзлер, архаизмлер бар. Оланы маънасын ачыкъ этейик.

Инкъылап - революция, Сурсат- ашамлыкъ, мискин халкъ – ярлы халкъ.

Рус тилден гелген сёзлер:

Кансарал – контор, канцелярия, тачанка – пайтон,

хачперес-христиан, мужукълар – мужиклер.

Дагъыстан тиллерден гелген сёзлер:

Даци – улан (даргиче), гант- улан (мычыгъышча), делир – воллагь (мычыгъышча), эбел – ана (аварча)

Къумукъ тилде маънадашлары къолланагъан сёзлер:

Кюсген – ялкъгъан, тонагъан – урлагъан, тюйлюген – мыгъый (коршун), мычыгъыш тил –чечен тил, олжа – къатыны, бюдюремей – къоркъмай, вакил – ихтиярларын якълама тапшургъан адам(представитель), акъсюек – дворянин, сенгер - окоп, икъ, немкъорай ямучу – хырчын, тилмач – таржумачы, янгылыш – хата, гьабас болгъан – негьакъ болгъан, къонгурав - зенг (колокольчик), же – тез, изну – ихтияр, отар – гиччи юрт, оьзенни эрневю - ягъасы.

Шагьарланы, юртланы атлары:

Темирханшура – Буйнакск, Хасавкъала – Хасавюрт, Сююнч къала – Грозный, Аштархан – Астрахань, Къазан – Казань, Лаваша – Леваши.

- Адабиятны къайсы жанрында язылгъан бу асар? (Повесть)

- Повесть деген недир? (Проза булан язылгъан хабардан уллу, романдан гиччи, бир нече адамланы яшаву булан байлавлу агьвалатлар суратлана).

- Асарны темасы, идеясы, сюжети деген недир ? - (Язывчу асарда нении гёрсее буса шо темасы, нечик гёрсетегени- идеясы, яшав агьвалатланы суратлав – сюжети).

- Къумыкъ адабиятда прозаны кюрчюсюн салгъан къайсы язывчудур? - ( Н.Батырмурзаев).

Гьали биз девюрге чыгъайыкъ.

-Эпиграф деген недир? (Асарны маънасын ачыкъ этеген, ону башында ерлешеген экилик, дёртлюк, проза асардан бир нече сатыр, айтыв ваш .б.). - Повестни эпиграфы бармы? Ол къайдан алынгъан? Нени англата? (Къазакъ йырдан алынгъан).

- Повесть кимге багъышлангъан? Кимни атындан хабарлана? (Нугьай ва Зайналабид Батырмурзаевлеге багъышлангъан ; Умукюрсюнню атындан).

- Не саялы ананы атындан берилген? (Неге тюгюл ол Нугьайгъа да, Зайналабидге ювукъ – олжа да дюр, ана да).

- Нугьай Батырмурзаев кимдир? Зайналабид кимдир?

З.Батырмурзаев 1897- нчи йылда Нугьай Батырмурмурзаевни агьлюсюнде тувгъан.

Ол Яхсайда, Къазанда, Аштарханда охугъан, яхшы билим алгъан. Студент заманында революция

Повесть ажайып чебер, къужурлу тили бар. Зайналабидни гьар айтгъан сёзю чечеген ёмакъ йимик, ол тапшурмалы сёйлей. Кёбюсю гезиклер анасы ону англап да болмай.

- Хасавюртдагъы школагъа не саялы охума алмагъан Зайналабидни? ( Атасы бай гишилерде тюгюл деп).

- Къазандан неге къувалангъан? (Давгъа къаршы йыр язып Петербурггъа йиберген).

-Къанлы гишини йимик чач къоюп неге айлана? (Бир де ярашмажакъ къанлыман. Халкъны тынышын ким къыса буса, шоланы къанлысыман).

- Не къыз гелеше булар? (Къыз- мурат. Тюнегюн шону гелеше эдик, бугюн уьйлендирип де битдик,- дей Зайналабид. Яхсайлы уланланы бременден къутгъара).

- Анасы не ишде ишлегенни сюе? (Хасавюртда судда тилмачлыкъ этгенни сюе).

- Зайналабидни жавабын айтыгъыз.(Байланы шорпасына татыгъан адамны табияты осал болмай гьеч къалмас).

- Ону ёлдашлары кимлердир? (Ачылгъан сыйлы китап йимик Уллубий, сувурулгъан къылыч йимик Магьач, битмейген хазна йимик Хизроев, от- ялын йимик Гьарун Саидов , лачин йимик Солтансайид Казбеков).

-Булар гьариси оьлгенде не йимик айтма ярай дей Умюкюсюн? ( Эренлер уьйде тувар, къырда оьлюр, эренлеге булай гюнлер кёп гелер).

Охувчу яш шиъруну гёнгюнден охуй.

- Шиъру не этме чакъыра? (Оьз насиби учун ябушмагъа, халкъны бирикмеге чакъыра).

Бу шиъру къумукъ халкъны гимни деп гьисаплана.

-Зайналабид нече тил биле? Тиллени билегенлиги ону не хасиятын гёрсете? (Етти тил биле, англавлу, билимли, далаплы экенин гёрсете).

-Янгы билип гелеген не тилдир? (Кисесинде пулу кёплер билип болмайгъан, пулу азлар бир эшитгендокъ англайгъан- ябушувну тили).

-Сол къолунг булан неге язасан дегенде Зайналабид нечик айтгъан? (Онг къолумну къылыч тутма къойгъанман деген).

- Яхсай инкъылапчы кагъызлар оьтеген телбагъана неге болгъан? ( Зайналабид бар саялы,о ёкъда Бакуден Ростовгъа, Лавашадан Аштархангъа, Аштархандан Буравкъалагъа барагъан кагъызланы атасы ёлгъа сала болгъан).

- Яхшы жынслы пастанланы урлугъун гелтиргенми анасына ? (Гелтирмеген, чачма да чачмагъан адамланы юреклерине деген. О - инкъыллапны урлугъу).

- Яхсайны къатын- къызлары йылап уллу яс болуп турагъанда ону тойгъа ким ва нечик айландыргъан? (Зайналабид яхсайлы уланланы деникинчи отрядгъа алып гетме къоймагъан).

- Абдурашит булан ёлукъгъанда Зайналабид нечик гьилла булан ута? ( Янгыз ябушма чакъыра, Абдурашит къоркъа, ону адамларыны кёбюсю Зайналабидге къошула).

- Чечеклер булан кимни тенглешдире? (Зайналабид оьзюню къурдашлары тюрлю- тюрлю миллетлер дей. Дослукъну масъаласы арагъа чыгъа).

- Хасавкъалада базаргюн не къавгъа бола? Деникинчилер гелгенли гьар гюн базар боламы? ( Тачанкаланы къавгъасы, деникинчилени кёп тачанкалары гьар гюн оькюрюп тура болгъан).

- Нугьайны тутуп алып барагъанда нечик васият эте? (Сюегимни къырда къоймассан, душманлар гёмген ерде къоймассан).

- Къумукъларда оьлюню къашкъаралгъынча гёмме алгъасай. Неге Зайналабидни къарангыда гёмелер? ( Бир багьана чыкъгъынча деп, яшыртгъын гёмелер).

-Къумукъланы арасында къатынгиши къабурлагъа оьлю гёмме барагъан адат тюгюл буса да, Умукюрсюн къабурлагъа уланын гёмме бара.

- Нугьайны сюегин къайдан таба, нечик таба? (Етти сюекни арасындан ярасына къарап таба).

-Къумукъ батыр улан Айгъазини уьстюнде нечик намуслар тюшген, оланыол нечик кютген? (Атасындан къалгъан къурдашларыны мурадын кютген, душманындан оьч алгъан, сюйген къызын къутгъаргъан).

-Умукюрсюн оьзюню намусларын нечик кюте? (Зайналабидни кагъызларын Умар деген пакъыргъа берип яшырта, сонг уланкъардашыны ягъына алгъасай).

- Умукюрсюнню уланкъардашлары нечик оьле? (Бирисин штабдан Мычыгъышгъа кагъыз алып барагъанда душманны разведкасы оьлтюре, экинчиси де партизан отряда сувукъ тийип къабургъа аврувдан оьле. Булар да инкъылапгъа берилген адамлар).

В. Повестде ёлугъагъан халкъ авуз яратывчулугъуну жанрлары:

Айтывлар ва аталар сёзлери.

-Янгъан сёйлер, янындагъы тынглар.

-Анам ёрагъан кюйде болмайым.

-Ал булан яшыл арив ярашыр, гёкню де къошса гёз къамашыр.

-Мени адамларымда оьлдю, мен де оьлдюм.

-Ярлы гёгю ярыкъдыр.

-Эренлер уьйде тувар,къырда оьлер, эренлеге булай гюнлеркёп геллер.

- Байланы- бийлени шорпасына татыгъан адамны табиаты осал болмай гьеч къалмас.

-От битген ерде от битер, сув акъгъан ерден сув агъар.

- Яшыртгъын лакъырыбызны яшлардан эшитейик.

- Сапда турмайгъан балта.

Къазакъ йыр

Мен оьктеммен, оьктеммен!

Оьктемлигим булан не этмен мен?

Гемме тёшлю гери алашам бар чакъы,

Гемелер агъып гетсе, гетмен мен.

Исси сувгъа баргъанда,

Аягъым тийди ташгъа.

Ай гелин улан тапсын

Жан Нугьайгъа ёлдашгъа.

Э –э-ей ! Борагъанханда сакълавман,

Боранлы гюнде икълавман,

Борасылай магъа окъ явса,

Елкеде бадырагъан болат къалгъанман!

Эренлер абдыраса , адаса,

Эренлеге гелип гирме сенгермен.

Сенгерде янгыз ятгъанман.

Артымдан гелсе ёртгъанман.

Алдымдан гелеген кёп асгер-

Аланы ач бёрюдей йыртгъанман!

Къалалар гёрсем, къайпанман.

Къарыш бутлу арсланман,

Къахыгъанлар гёрсем,ий болман.

Къалмагъанлар гёрсем, бий болман.

Кёк тербенсе- тербенмес

Кёклерде Темиркъазыкъ юлдузман, гьа-а-вву-уй.

Г. Повестдеги чеберлик калималаны ачыв.

Тенглешдиривлер:

- Олжаланы яшыртгъын йылаву- туманлы гечени сыгъанагъына ошай;

Аналар ичинден бозлайгъаны- бёрю хапгъан къойну агьына ошай;

Къызардашланы ясы –кёкюреп явагъан къатты янгургъа ошай.

-Арив къыз йимик Хасавкъаланы Узунгьажи чупур да чупур, сокъур да сокъур, чолакъ да дюр, акъсакъ да дюр къатынгъа ошатгъан.

-Къызыл байракъ баш къусгъан будай тарлав йимик тонкъунлашып тура.

-Байрам йымыртгъалар мискин халкъны къаны булан боялгъан.

-Зайналабид къарчыгъа, Абдурашит тюйлюген булан тенглешдириле.

- Зайналабидни отряды –тёбе, Абдурашитники буса – тав. Тёбени холагъа айландырмагъа амал ёкъ, тёбени тавдай этип оьсдюрмеге герек.

-Чёбю оьсген гьабижай тарлавну этегинден тюшюп каза ура туруп, башгъа чыгъып гелеген гишини ишине ошай муну иши.

- Кёрпе тонлар- байлар, гён чарыкълар- ярлылар.

-Тюрлю миллетлени вакиллерин тюрлю чечеклер булан тенглешдире.

-Гюн тувгъан чечек- мычыгъышлы, даци гюл- акъушалы, иван мелевше- рус, салатаву- аварлы.

-Ону гьаракаты яшмындай чалт.

-Тузакъгъа тюшген арсланкъапланны йимик, отуз да атлыны арасына тюшюп къала.

-Пастан урлукъ – инкъылапны урлугъу.

- Къанлы гиши- халкъны тынышын къысагъанланы къанлысы.

- Ачылгъан сыйлы китап йимик Уллубий, сувурулгъан къылыч йимик Магьач, битмейген хазна йимик Хизроев, от- ялын йимик Гьарун Саидов , лачин йимик Солтансайид Казбеков

- Сапда турмайгъан балта дей Зайналабидге.

-Пилав татывлукъну , талав оьчлюкню ишарасы.

-Дюньядагъы миллетлеи бириси- асил дюгю, бириси- сюзюк май, бириси - татли кишмиш.

Аллетерация – тутукъ авазланы такрарлаву.

Ассонанс – созукъ авазланы такрарлаву.

-ал булан яшыл арив ярашыр, гёкню де къошса гёз къамашыр.

- Эренлер уьйде тувар,къырда оьлер, эренлеге булай гюнлер кёп гелер.

-Янгъан сёйлер, янындагъы тынглар.

-Ярлы гёгю ярыкъдыр.

-От битген ерде от битер, сув акъгъан ерден сув агъар.

- Яшыртгъын лакъырыбызны яшлардан эшитейик.

Келпетни толу кюйде яратмакъ учун да, чеберлигин артдырыв гьисапда да автор къазакъ йырны да айтывланы да къоллагъан.

Къоллангъан адабият:

Асеков И.Х. Дагъыстан литература. Педучилищелер учун учебник- хрестоматия.Магьачкъала: Дагкнигиздат,1971.

Къумукъланы йыр хазнасы. Магьачкъала: Дагкнигиздат,1979.

Дарсны темасы: Аткъай Гьажаматовну яшаву ва яратывчулугъу

Дарсны мурады:

Поэманы идея, тематика маънасын ачыкъ этип билмек.

Автор багъышлагъан поэманы СССР – ни халкъ артискасы Барият Мурадованы яшаву ва яратывчулугъу булан яшланы ювукъдан таныш этмек.

Яшланы инче саниятгъа, маданиятгъа, ону вакиллерине бакъгъан сюювюн артдырыв.

Дарсны планы:

Муаллимни баш сёзю.

Барият Мурадовагъа багъышлангъан лакъыр.

Китапдан гесеклер охула.

Дарсны барышы.

Салам яшлар, олтуругъуз.

Бугюнгю бизин адабият дарсыбыз гетген темагъа байлавлу. Ким айтар, гетген дарсны темасын?

Яхшы , гьали мен сизге поэмадан гесеклер беремен. Сиз буса шо дёртлюкню етишмейген сатырын толтуруп язасыз.

Аргъанын яхшы гьалда;

Къурчубузну къандыра.

Яхшы. Яшлар, гьали гелигиз шу дёртлюкдеги гьыз тартылгъан сёзлеге маънадашлар табайыкъ.

Эркеси ол ананы,

Бола айтгъан айтгъаны:

Даим толу кисеси.

Шу дёртлюкдеги гьыз тартылгъан сатырлагъа къарагъыз. Ким айтар недир бу?

Бардыр гишини гьагъы,

Иш тутма чалт кююнде:

Къазандан чолпу чакъы

Чыкъмай къызны уьюнден.

Бирикген сёз тагъымлар.

Къачан къоллана бирикген сёз тагъымлар?

Дагъа да нечиклерин билесиз? (Авзуна сув алмакъ, сулагь ютмакъ).

Къумукъ театрны артискасы.

Тюз яшлар Барият Мурадова гиччи де, уллу да таныйгъан, кёп сюеген, абурлайгъан пагьмулу артисткабыз.

Гесеклер охула.

Муаллим: Герти яшлар, Барият Мурадованы танымайгъанлар Дагъыстанда кёп аздыр. Ол чечек байламдагъы лап да арив гюл йимик, бизин къумукъ театрны безейген лап да арив гюллерден бириси эди. Гьали бизин дарсыбызны къалгъан янын мен сизин ону яшаву ва яратывчулугъу булан яшланы дагъы да ювукъ таныш этме сюемен.

СССР-ни халкъ артисткасы Барият Солтанмеджидовна Мурадова инче саниятны ёлунда оьзюню тийишли ерин тапмакъ учун тартынмай юрюген дагъыстанлы къатынлардан биринчиси.

Яшдан берли де оьзюню яратывчулукъ пагьмусун эс этип ,о шо пагьмуну къыргъа чыгъармагъа ёл излеген, оьзю шо ёлну табажагъына да инангъан. Тек шо ёл тувра болмагъан, оьрю – эниши кёп болгъан. 20 –чы асруну баш вакътилеринде дагъыстанлы къатынлагъа сагьна да оьзлени пагьмуларын гёрсетме тынч болмагъан, неге тюгюл о заманларда адамланы яшавгъа бакъгъан къаравлары башгъа болгъан. Къатын гишини бир затгъа да ихтияры болмагъан.Олагъа охумакъ, халкъ арада ишлемек, йыбав бермек, сагьнагъа чыкъмакъ о адамгъа, ону тухумуна уллу биябурлукъгъа, тёбенликге гьисап этиле болгъан.

Шо сёзлени гертилейген сёзлер поэмада да бар.

(бет 60, 5-6 дёртлюклер).

Дарсны гьасиллери:

Муаллим: Муна, яшлар, биз дарсыбызны ахырына етишдик. Биз бу дарсда бизин халкъны оьктемлиги бийик сагьналаны лап да ярыкъ юлдузу Барият Солтанмеджидовна Мурадованы яратывчулугъу булан таныш болдукъ. Бу дарсда ортакъчылыкъ этген сизге баракалламы билдиремен. Къыйматлав.

Цельурока - повторить и обобщить знания о жизни и творчестве Ирчи Казака. . Основная технология, выбранная учителем для подготовки и проведения урока – технология проектно-исследовательской деятельности – применялась на этапе повторения биографического материала и при изучении нового: рассказ об истории создания произведения

Содержимое разработки

Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение