Шамсутдинов бувайсар нохчийн яздархо реферат на чеченском

Обновлено: 04.07.2024

Вайн къоман дахарехь даздеш долчу денойх уггар деза дерг а, вайн къоман уггар а сийлахьчу денойх дерг а Нохчийн меттан де ду. Иза даздо вай х1ора шарахь оханан беттан 25-чу дийнахь. Мотт – вайн дахаран ца хилча йиш йоцу г1ирс бу. Нохчийн мотт- вайн къоман а, х1ора нохчичун а дахаран хазна ю.
Бевзаш болчу оьрсийн яздархоша, поэташа, кхечу къаьмнийн а цхьаьна, 1илманчаша хестийна вайн къоман мотт, и хесто хьакъ болу дела. Эвлаяаша а, динан дайша а, бусалба дин даржочу муьрехь, цу динан бакъо а, нийсо а юьйцуш, нохчийн маттахь бина нахана шайн хьехамаш.
Нохчийн Республикин Конституци т1ехь билгалдаьккхина ду нохчийн мотт а, оьрсийн мотт а, цхьатерра бакъонаш а йолуш, пачхьалкхан мотт бу, аьлла. Стага, шен къоман мотт и безаш велахь, лоруш велахь, шен мотт бийца хууш велахь, шен къам ша ларар а, цу къоман яхь йолуш волу стаг ша хилар а гойту. Нохчийн меттан говзанча вара Нохчийн Республикин хьалхара Президент хилла волу, Россин Турпалхо Кадыров Ахьмад-Хьаьжа. Нохчийн мотт а буьйцуш, кхетийра цо вайн нохчийн къам т1еман къизачу шерашкахь, нийса некъ вайн къомана гойтуш. Иштта, нохчийн матте шен ден хилла боллу ларам болуш, меттан сий-пусар деш, схьавог1уш ву Нохчийн Республикин Куьйгалхо волу, Россин Турпалхо Кадыров Рамзан.
Х1ора доьзалехь нохчийн мотт бийцаре терра бен, цуьнан сий-пусар даре терра бен, вайн къоман г1иллакхаш, 1адаташ, оьздангалла, халкъан ламасташ, къоман истори ларлур яц вайга. Эзарнаш шерашкахь вайн мотт а ларбеш, цунах дозалла а деш, и бийца а буьйцуш хилла болчу вай дайшна, наношна, нохчийн 1илманчашна, яздархошна, динан дайшна хьалха доккхачу декхарийлахь ду вай тахана, вешан мотт а болуш, нохчийн къам хиларна. Къоман дахарехь хала мур т1ех1оьттича, вайн къам цу халонашка, баланашка эша ца дайтинарг вайн мотт бу.
Дуьне мел лаьтта, вайн къоман хаза г1иллакхаш массо а къаьмнашна довзуьйтуш, кхуьуш, хазлуш, доттаг1аллин, гергарлонийн, уьйрийн мотт хилла, бехийла вайн нохчийн мотт!
А. Султанов

сочинени ненан мотт

Ответы:

ДАЙДЖЕСТ ПРЕССЫ:
Я.С. Чемирзаева
Хьайн ненан мотт хаахь,
Ас дозалла до хьох…
Билал Саидов
Ненан мотт мехала хазна ю халкъан дахарехь. Боккха ницкъ бу цуьнан адамийн кхетам кхиорехь. Шийлачу дийнахь кхеттачу малхо дохдо дуьне санна, дог дохдо ненан маттахь аьллачу дашо. Мел дийцича а, дийцина ца валлал дукха довха дешнаш ду ненан маттах ала. Муьлххачу хенахь а, муьлххачу дахаран муьрехь а адамашна, къаьсттина т1екхуьучу т1аьхьенна, шайл хьалха гулдина хаарш оьшу. Дукхахьолахь и хаарш, хаарех пайдаэцар, оьшучу барамехь лелор кхочушдо хьехаран а, 1аморан а маьхькамашкахь, ишколашкахь. Цу маьхькамашкахь и инзаре а, чолхе а хаарш, 1илманан баххаш т1ехь дешархошна д1алуш, хьоьхуш къахьоьгуш ву хьехархо. Заманан денна хийцалуш лаьттачу хьелашка хьаьжжина, Нохчийн Республикин Дешаран Минисерствос т1е а эцна, ч1аг1йина йолу керлачу программаша вайна, хьехархошна т1е декхар дуьллу ишколехь ненан мотт а, ненан меттан литература хьехаран г1уллакхаш кхин а тодан, лакхарчу т1ег1ан т1е даха а. Дешаран декъехь хуьлуш мел бакхий хийцамаш белахь а, хаарш д1адаларан а, т1еэцаран а, т1екхуьу чкъор кхетош-кхиоран кеп урок хилаза ца йолу. Ткъа таханлерачу дийнахь пачхьалкхан т1едахкаршца ламасталлин йолчу урокан кеп хийцина, керлачу лехамашца д1аяхьа еза. Методика хийца еза, цу юккъе керла технологиш ялош. Хьехархочо урокана х1отточу 1алашонах, хоржучу коьчалх, нийса билгалдинчу методически некъех дозуш хуьлу цуьнан жам1аш а, 1аморан а, кхетош-кхиоран дикалла а.
Х1инцалера урокаш къаьсташ ю вовшахтохаран кепаш тайп-тайпана хиларца: семинараш, лекцеш, ловзарш, конференцеш и д1. кх. а. Кхузахь а цхьацца кхачамбацарш хила тарло: билгалйинчу темин 1алашоне кхачарехь долу хаарш къасто цахаар, урокийн цхьацца долчу дакъошка тидам тоъал цахилар, дешархой дешарна т1еберзон хьелаш цакхоллар, урокан кхетош-кхиоран дакъа тидаме цалацар. Ткъа таханалерачу дийнахь, х1ора дешархо тидаме а лоцуш, урокашна т1ехьажам хила беза. Х1инцалерачу урокан кеп билгалйийриг ду: хаарш даларан декъехь дан дезарг билгалдаккхар, дешархошна тоъал хаарш далар, тайп-тайпана болхбаран кепаш йовзийтар; 1амош долчуьнан чулацамца йог1у кепаш а, некъаш а харжар, дешрхошна кхачаме хаарш луш долу болх вовшахтохар, дагалаьцнарг кхиамца, дика жам1аш долуш чекхдериг хиларан тоьшалла а луш; ненан матте, 1амабаре лаам кхуллу 1аморан кепаш харжар.
Урокехь дешархоша дечун нийса мах хадо хаар, муьлхачу жам1ашка сатийса йиш ю урокан юьхьехь д1ахаийтар; болх бан дог доуьйту хьелаш хилийта хьовсар, кху кепара юкъаметтигаш шайца йолу – хьехархо-дешархо, дешархо-дешархо, дешархо-хьехархо. Тахана хьехархо вац гуттар а дешархошна дийца дезарг. Дешархой бу шайна хьалха лаьттачу хаттаршна жоьпаш лохуш, лехамийн новкъахь алссам къахьега дезаш. Вайн, хьехархойн декхар – уьш цу новкъа бахар, цаьрга шайн хаарш гулдайтар. Цхьана низамехь теманашца нисйинчу урокаша таро ло, х1ора темина хаттар къасто, цу темина йог1учу урокийн тайпанаш харжа, уьш вовшашца йоза. Урок вовшах тухуш билгалдан деза: урокехь кхочушдан деза 1аморан а, кхетош-кхиоран а декхарш; дешархошна хаа деза, муьлхачу жам1ашка дог даха йиш ю, муьлхачу лакхене кхача йиш ю; керла тема йовзар халонга дерзон тарлуш хилар; йийцаре еш йолчу материалаца дог1у методически некъаш; 1аморехь оьшуш болу г1ирсаш; ц1ахь бечу белхан чулацам, барам, кхочушбаран кепаш. Урокан кеп хоржуш тидаме эца деза дешархойн хаарш. Ледара а, дика а доьшуш болу дешархой саццаза тидамехь латторо аьтто бийр бу сатийсинчу жам1ашка кхачарехь. Тайп-тайпанчу белхийн кепех пайдаоьцуш вовшахтоьхначу уроко г1о дийр ду эвсаре а, пайде а хин йолчу кепара урокан хенах пайдаэца, дешархоша ц1ахь дечу дешаран барам харжа а.
Уьш хила тарло: урок-тобанашкахь болх бар; урок-1аморан дарс; урок-кхетор; урок-гайтам; урок-проектни хьесапаш кхочушдар; урок-талламаш бар. Иштта д1ахьош болчу балхо кхачаво х1инцалерачу лехамашка, кхиадо юкъара дешаран дараш а, хаарш а (УУД). Кху кепара болх баро г1о до хьехаран шайн зеделла ц1ераш, технологин кепаш юкъаяло: кхиош-1аморан, могашалла ларъяран, информационно-коммуникационни, 1оттабаккхаман-диалогин, дешаран проектированин, интерактивни технологеш и. кх. д1. Нохчийн меттан хьехархошна царех пайдаэца хало ду, х1унда аьлча т1ехьажа г1ирс бац, интернет чохь а нохчийн маттахь хаамаш к1еззиг бу. Делахь а, массо хьехархо лехамехь хила веза, массо аг1ор керлачунна т1екхиа г1ерташ. 1оттабаккхаман-диалоган технологех ю кейс-технологи. Хьехархочо ша проблемни хьал а кхуллуш, иза кхочушдаран некъ лахар, гайтар. Масала: хьехархочо жима дийцар деша доладо дешархошна, царна уггар хазделлачу меттехь соцунг1а а йой, т1едиллар до царна, аш муха чекхдоккхур дара и дийцар шаьш хилча цуьнан автор. И тайпа болх д1абахьа мегар ду дешархой шина тобане бекъна, х1ора тобано шен дийцаран чаккхенан кеп юьйцуш. Цул т1аьхь хьехархочо деригге а дийцар д1адоьшу. Кейс-технологин методаш дукхахьолахь хаарш сов дахарна т1ехьажийна йоцуш, дешархойн ладог1аран, дийцаран корматалла айъярна т1е тидам бахийтина ю. Урокашкахь таро хуьлу, хьехархочуьна дешархойн мотт бийцаран говзалла лакхаяккха. Проблемни хьал кхоллар а, оьшург лахархьама дешархошка шайга болх байтар а вовшахтухуш, цу шина некъах пайдаэцар гуш ма-хиллара, керланиг гучудалар иза бакъдарца нисло: цкъа хьалха хьехархочо ойлаяран а, бакъдаран кеп гойту, шолг1а – дешархоша шаьш я хьехархочун г1оьнца бакъдо, т1еч1аг1деш цхьаьна бакъдо. Ненан мотт 1амош, коьрта тидам т1ебахийта беза 1амор шардеш, ч1аг1деш г1о дечу тайп-тайпанчу шардаршна. Х1унда аьлча, цкъа делахь, орфографически, пунктуационни къамелан хаамаш караберзорна г1о деш хиларна а, шозлаг1а делахь, 1амош йолу грамматически материалаш дешархошна дика йовза аьтто цара беш хиларна а.
Хаарш талларан технологех ю тестови технологи. Цуьнан коьрта 1алашо ю, дешархойн хаарш толлуш, х1ораннан ша-шеца беш болу болх кхин д1а а тобар. Тестировани д1аяхьаро ч1ог1а г1о до дешархошнан 1амийнарг т1еч1аг1деш а, хьалха 1амийначунна таллам беш а, керла тема йовзуьйтуш а. Дукхахьолахь тесташца болх бечу хенахь гучудолу дешархойн хааршкахь долу кхачамбацарш. Критически ойлаяр кхиоран технологих ю синквейн. Синквейн – иза пхеа мог1анах лаьтта, къастамечу кепаца язйинчу, жимачу байтан кеп ю. Стенна оьшу синквейн:
1. Дешнийн т1аьхьало хьалаюзу.
2. Боцца чулацам схьабийцарна кечво.
3. Коьртаниг каро 1амаво.
4. Жимчу ханна кхоллархо хила таро ло.
5. Дукхахьолахь и кхочушхуьлу.
Кхузахь вайна го, синквейн язъешволчунна хаа деза, къамелан дакъош къасто, предложени х1отто, хьалхарчу дашца маь1ница дог1уш дош дало. Цу дерригено вайна таро ло, дешархойн дозуш долу къамел кхио, церан дешнийн х1онс мелла алссам яккха. Ткъа иза вай кхочушдан деза х1ора урокехь, муьлхха а тема 1амош. Коьртачарех ду, х1инцалерачу урокашкахь рефлексин муьрехь тайп-тайпана белхаш бар: йоццачу ханна дешархоша эссе язъяр, синквейн язъяр, шена хетарг алар, яцйина предложени т1еюзар, ша диллинчу суьртехь шен ойла гайтар. Иштта бечу белхаша, къасттина ненан мотт хьехарехь, дешархой вовшашца хьасене хуьлуьйту, шен накъостан ойла хийра ца хета, ша бинчу а, шен накъосташа бинчу а белхийн нийса мах хадо 1ема, шен ойла йийцаре йилла 1ема, кхечуьнга ладог1а 1ема. Цул сов, дешархой 1ема шаьш а, кхечара бечу белхан нийса хьесап дан а, информационни хаамаш язбан а, конспекташ х1итто а. Керлачу технологишца бан безаш болу болх х1инца а кхачо йолуш бац, цунах лаьцна дуккха а дийца дезар ду, 1ама дезар ду, шена хуург къоначу хьехархочуьнга д1адала дезар ду. Ненан мотт хьоьхучу муьлххачу хьехархочун болх т1ехьажийна бу т1екхуьу къона т1аьхье дайн ламасташца, къоман г1иллакх-оьздангаллица, иман долуш хилийтарна.
Х1инцлерачу ненан меттан урокашкахь хьехархочун коьрта ши декхар ду аьлла хета суна: ненан матте дешархойн безам кхоллар; биллина ненан мотт цаьрга бийцитар. Дешаран декъехь ненан маттахь хьехар деккъа кхетар сов хилийтарна эшна 1аш дац. Цуьнан марзонца, и безаш кхиина волу дешархо, дешна ваьллачул т1аьхьа и бийца хууш а, лууш а хила веза. И бийца хууш а, лууш а хилча бен цо и буьйцур бац. Бийцича бен и кхуьур бац, бехар а бац, т1ахьене д1акховдо ненан мотт хир бац.
Вайн нохчийн мотт, яхь, г1иллакх, оьздангалла юха денъярехь, вайн къам ч1аг1дарехь къахьоьгуш волчу Нохчийн Республикин куьйгалхочунна Кадыров Рамзанна а, нохчийн меттан сий-пусар деш, и мотт безаш, шен ницкъ ца кхоош иза берашна 1амош волчу массо а хьехархочунна, даггара баркалла ала лаьа. Ненан мотт кхио а, цуьнан сий-пусар дан а, дайх дисина оьзда г1иллакхаш лардан а Дала хьекъал а, хьуьнар а, могашалла а лойла вайна.
Источник:: журнал “Нана”

“Доьзал” дешан маь1 на дан г1 оьртича, гучудолу иза “доь” бохучу орамах хилар. “Доь шен маь1 ница “х1 у” дашна гергахь ду. Нохчийн маттахь иза дисна х1 окху тайпанчу аларшкахь: “доь доцуш вайна”, “доьза вайна”. И бохург цхьа а лар а йоцуш, т1 аьхьадисина цхьа цуьрриг х1 ума а доцуш стаг вар ду. Доьзал – и доь (х1 у) хилар, доь долор ду.
Доьзал – иза боьрший, стей ши адам дино а, шен къоман 1 адато а ма бохху, цхьаьна даха а, шайн т1 аьхье йоло а вовшахкхетар ду. Нохчийн 1 адатехь доьзал да-нана, бераш хилла ца 1 а. Доьзал – иза да, нана, бераш, церан деда, денана, дейижарий, девежарий, цаьрца цхьаьна тховк1 елахь, я кертахь 1 аш болу чоьхьара кхин гергара нах а бу. Доьзалал шуьйра кхетам бу “цхьана ц1 ийнан нах бохург. Цо чулоцу цхьана дех схьабевлла шича-маьхчаллехь болу гергара нах.
Доьзал, массо а декъашхо меттахь волуш, буьззина а, я буьззина боцуш а (т1 ера да, я нана д1 аяьлла; я ший а д1 адаьлла гергарчу стага дола деш) хила тарло. Бакъду, доьзал алар нийса хир ду, нагахь цхьаьна дехачу адамийн, ц1 ийца гергарло хилла ца 1 аш, оьздангаллин мехаллех болу кхетамаш цхьатера а, вовшашна юккъехь сий-ларам а хилахь.
Доьзал кхоллар а, иза кхетош-кхиор а стагана дахарехь т1 ех1 уьттучу зерех уггаре коьртачарах цхьаъ ду, х1 унда аьлча, Дала боху Шен Сийлахьчу Къуръанчохь, Ша адаме хаттам бийр болуш кхо х1 ума ду: адамах шех а (цо лелийнчух, дийдинчух …) , цуьнан доьзалх а, цуьнан даьхнех а. Цундела шен доьзал дас, я нанас охьатасар, я к1 езиг х1 ума бахьанехь вовшах а къаьстина, шайн берийн дахар дакъаздаккхар доккха къа ду.
Доьзал – иза шина аг1 ор долу жоьпалла ду: денненан берашна хьалха, берийн дений-нанний хьалха. Lен-ненан жоьпалла хьалххехь д1 адолало, бер дуьненчу даларца. Оцу дийнахь дуьйyа д1 адоло дезаш ду иза кхетош-кхиор. Бераца доьзна цхьа а х1 ума а дац к1 езиг. Цундела бен а доцуш хьежа мегар дад оцу г1 уллакхе.
Бер дуьненчу даьлча, цунна ц1 е тиллар т1 едужу дена, нагахь дийна велахь дедена а. Ц1 е тилларх лаьцна цхьа стихотворени ю Дикаев Мохьмадан. Цу т1 ехь винчу к1 антана ц1 ераш къестош ден доттаг1 ий бохкуш, цхьана воккхачу стага олу:

ГАЙСУЛТАНОВ IУМАР

ГАЙСУЛТАНОВ IУМАР (1920 – 1980) Гайсултнов Iумар вина 1920 шарахь Шелахь ахархочун Эдалсолтин доьзалехь. Юьртара школа чекхъяьккхинчул тIаьхьа, 1936-чу шарахь, Грозненски рабфаке деша вахна Гайсултанов Iумар. Дика доьшуш чекхъяьккхина рабфак.

Эдильгериев Хьасан

Ахмадов Iумар Ахмадович

Ахмадов Iумар Ахмадович вина 1927-чу шарахь Хьалха-МартантIехь ахархочун доьзалехь. Деша вахара Хьалха-МартантIерчу юккъерчу школе. Школехь доьшуш волуш дуьйна исбаьхьаллин литература дукхаезаш, школин программица Iамо еза книгаш ешна ца Iаш, кхиерш.

Махмаев Махьмудан Жамалди

Яхъяев Мохьмадан Леча

Яхъяев Мохьмадан Леча вина октябрь беттан 1 дийнахь 1952-чу шарахь Семипалатинск-гIалахь Касахстанехь махкахбаьккхинчу нохчийн доьзалехь. Даймахка цIавирзинчул тIаьхьа деша вахна ГихтIарчу юккъерчу школе. Школехь дешначул тIаьхьа цо чекхъяьккхина Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан.

Ахмадов Муса Магомедович

Нунуев Сайд-Хьамзат Махмудович

Эдилов Хасмохьмад

Поэт, прозаик Эдилов Хасмохьмад вина 1922-чу шеран 16-чу ноябрехь Нохчийчоьнан Ачхой-Мартан районерчу ВаларгтIехь ахархочун Эдалан доьзалехь. Эдилов Хасмохьмада юьхьанца цIахь дешна. Юьртара школа чекхъяьккхинчул тIаьхьа 1936-чу шарахь хьехархойн училищехь а.

Сулаев Мохьмад

Гоьваьлла нохчийн яздархо а, байтанча а Сулаев Мохьмад (1920 - 1992) вина 1920-чу шеран гезгмашин-беттан 20-чу дийнахь ГIойтIахь. 1941-чу шарахь Мохьмада чекхйоккху Бакура лоьрийн институт. Лоьралла а, яздархочун болх а.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Мамакаев Мохьмад Амаевич

Окуев Шима Хамидович

Бадуев Саид Сулейманович

Гайсултанов Умар Эдилсултанович

(1920-1980) Гайсултанов Iумар вина 1920 шарахь Шелахь ахархочун Эдалсолтин доьзалехь. Юьртара школа чекхъяьккхинчул тIаьхьа, 1936-чу шарахь, Грозненски рабфаке деша вахна Гайсултанов Iумар. Дика доьшуш чекхъяьккхина рабфак. Дукха хан ялале Сийлахь-боккха Даймехкан тIом болабелла. ТIаме а вахна Гайсултанов Iумар, 1941–1943 шерашкахь эскарехь хилла иза. Нохчийн къам махках даьккхинчу хенахь, 1944-1957 шерашкахь, Киргизехь финансови органашкахь белхаш бина цо. 1958 шарахь дуьйна хаддаза Нохч-ГIалгIайн книжни издательствехь дешаран книгаш арахоьцучу отделехь лакхарчу редакторан болх беш вара.Гайсултанов Iумар яздан волавелла дIадаханчу бIешеран 40-га шераш юккъе даханчу хенахь. Гайсултанов Iумаран дуьххьарлера книга “Болат-ГIала йожар” араяьлла 1959 шарахь Соьлжа-ГIалахь. Гайсултанов Iумар кхелхина 1980 шеран 1-чу февралехь Соьлжа-ГIалахь.

Саракаев Хьамзат Ибрагим-Бекович

Рашидов Шаид Рашидович

Рашидов Шах1ид Нохчийн г1араваьлла яздархо ву. Рашидов Шах1ид

Сулаев Мохьмад Абуевич

Абдулаев Леча Шарипович

Леча Шарипович Абдулаев ( 1953 , Чиллан-беттан 15 - гIа де) — нохчийн яздархо, поэт, публицист, гочдархо, Нохчийн Республикан а, Оьрсийчоьнан а яздархойн Кхеташонан декъашхо, Нохчийн Республикан а, Оьрсийчоьнан журналистийн Бертан декъашхо, Нохчийн Республикан Халкъан поэт.

Гадаев Мохьмад-Салахь

Мохьмад-Салахь Гадаев вина ГIуран-беттан 6-чу дийнахь, 1909-чу шарахь.

Гацаев Саь1ид Асланбекович

Мамакаев Арби Шамсуддинович

Сулейманов Ахьмад Сулейманович

Хамидов Абдул-Хамид Хамидович

(1920-1969) Хамидов Iабдул-Хьамид вина 1920-чу шеран гIадужубеттан 15-чу дийнахь. Иза нохчийн яздархойх тоьллачех ву. Цул сов иза актёр а, байтанча а, драматург а, гочдархо а, театран кхолларалийн белхахо а, Нохч-ГIалгIайн АССР-ан Хьалкъан артист (1959), Совет Пачхьалкхан яздархойн декъашко (1943), Нохч-ГIалгIайн яздархойн Бертан гIентда (1959-1961). Цуьнан дахаран некъ цIаьххьана хедира машенан бохамехь 1969-чу шеран товбеца-беттан 6-чу дийнахь.

Арсанукаев Шайхи Абдулмуслимович

Айдамиров Абузар Абдулхакимович

Джамалханов Зайнди Джамалханович

Берсанов Хож-Ахьмад Ахьмадович

Дикаев Мохьмад Джунидович

Дикаев Мохьмад вина 1941 шеран 1 сентябрехь Соьлжа-ГIалахь искусствон белхахочун Джунидан доьзалехь. Джунид Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан эшарийн, хелхаран ансамблехь говза пондарча хилла, гIараваьллачу нохчийн къоман композиторца Димаев Iумарца цхаьна пондар локхуш а хилла иза. Нохчийн къам махках даьккхинчу хенахь Казахстанехь Чу станцехь Iийна ДикаевгIеран доьзал. Цигахь 1949 шарахь хьалхарчу классе деша вахна Мохьмад. Юккъера школа чекхъяьккхина Даймахка цIадирзинчул тIаьхьа Соьлжа-ГIалахь 1959 шарахь. Иза Соьлжа-ГIалара 18 школа яра. Оццу шарахь деша вахна Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан педагогически институтан историко-филологически факультете оьрсийн мотт, литературий, нохчийн мотт, литературий хьоьхучу отделени. ТIех дика доьшуш институт чекх а яьккхина, аспирантуре хIоьттина фольклорехула йолу Iилманан говзалла караерзо.Оцу институте хьехархочун балха дIа а эцна иза. Хаддаза цигахь болх бина цо студенташна литература хьоьхуш. Дикаев Мохьмад кхелхина 1979 шеран 29 октябрехь. Поэтана дуьненахь яккха елла хан еха ца хилла. Амма ша дуьненахь яьккхинчу кIеззигчу хенахь нохчийн литературехь кIеггина лар йита кхиъна Мохьмад.

Кибиев Мусбек Магомедович

Сальмурзаев Мохьмад Сальмурзаевич

Эдилов Хас-Мохьмад Эдилович

Поэт, прозаик Эдилов Хасмохьмад вина 1922-чу шеран 16-чу ноябрехь Нохчийчоьнан Ачхой-Мартан районерчу ВалартIехь ахархочун Эдалан доьзалехь.

Эдилов Хасмохьмада юьхьанца цIахь дешна. Эдилов Хасмохьмад яздан волавелла 1937-чу шарахь, хьехархойн училищехь доьшуш волчу хенахь. Амма шина-кхаа шарахь а шен стихотворенеш зорбане ца елла цо, уьш ледара хеташ. Дуьххьара цуьнан стихотворени зорбанехь араяьлла 1939-чу шарахь.

Ошаев Халид Дудаевич

Музаев Нурдин Джамалдинович

Арсанов Саид_бей Арсанбекович

Бексултанов Муса Эльмурзаевич

Кагерманов Докка Денисолтович

Нунуев Сайд-Хьамзат Махмудович

Айсханов Шамсуддин Катаевич

Благодаря нашим источникам из Чеченской Республики, в том числе Министерство Культуры, у нас есть возможность опубликовать большое количество биографий чеченских известных личностей в области культуры за историю Чеченской Республики.

Эльмурзаева Зина

Эльмурзаев Бека

Бека берахь дуьйна вара иллеш, эшарш, хелхарш дукхадезаш. Шеен .

Шаипова Зулай

Йина 1948 шарахь Киргизехь. Жимчохь дуьйна нохчийн халкъан эшарш дукхаезаш, кехатан – пондара т1ехь.

Цугаев Супьян

Вина 1934шарахь Хьалха – Мартанан к1оштан. Сибрех чекхяъккхина Семиналатински музыкальни .

Цицкиев Идрис

Цицкиев Идрис шен кхоллараллийн некъ д1аболийна «Хелхарийн.

Хасбулатов Ямлихан

Нохчийн поэт Хасбулатов Ямлихан вина 1935-чу шеран август.

Темирбулатова Сиржан

Сиржана дуьххьара пондар караэцна пхи шо а кхачале.

Таьнгичуьра Хьасан

Таьнгичуьра Хьасан б1аьрзе хилла, ч1ог1а дика пондар локхуш .

Сулейманов Бауддин

Жимчохь дуьцна тайп – тайпана халонаш 1итталуш, болало .

Чеченский язык

Последние комментарии

аманта хаматова к записи Русско-чеченский разговорник
Олег Белов к записи Русско-чеченский разговорник
Олег Белов к записи Русско-чеченский разговорник
Hermann Hans к записи Как чеченцы поступили на службу к Российскому царю
Hermann Hans к записи Предание о Малсаг, его жене Маьлхааьзни и сыне Леча

Знаете ли Вы, что

Нохчо, имеющий г1иллакх, не станет садиться, если старший по возрасту стоит.

Муьлха а мотт дийна хиларан уггар хьалхара билгало ю цуьнан литература кхиар. Ткъа нохчийн литература таханлерачу дийнахь яздархошна а, произведенешна а къен яц. Дуккха а шерашкахь нохчийн литературехь къахьоьгуш ву вевзаш волу литературни критик, яздархо, хьехархо, журналист, гочдархо Бурчаев Хьаьлим.

-Хьаьлим, дийцахьа, муха д1адоладелира хьан нохчийн литературица гергарло?

-Хьо доьшуш хилла долу шераш а, хьо нохчийн литературехь болх бан волавелла зама а, нохчийн маттана кхиа башха парг1ато йолуш зама яцара. Х1етахь нохчийн литературехь хиллачу хьолех лаьцна дийцахьа.

- Сан ойла х1инца цхьаццаболчарна тамашийна хета а мега, амма х1инцалера зама хьалхачуьнца юьстича, х1етахь нохчийн меттан кхиар сов дара, аьлла хета суна. Бакъду, х1инца санна хьелаш дацара иза 1амо, амма нехан а, къаьсттина кегирхойн а, цуьнга к1еззиг безам бацара. Х1етахь университетехь х1ора шарахь нохчийн отделенис 75 стаг схьаоьцура деша, ткъа таханлерачу дийнахь цу отделенехь 25 студент бен вац. Мотт 1амо 1едалера цхьана а аг1ор дихкина дацара. Мотт дийна бара, кхуьуш бара, амма цхьабакъду, сий долуш бацара иза х1инца санна. Со даима а цецвуьйлу таханлерачу дийнахь вайн матте долчу хьоле хьаьжча. Вайн мехкан куьйгалло цунна д1акхайкхина маршо ю, пачхьалкхан мотт бина цуьнах, х1ора шарахь даздеш нохчийн меттан де ду вайна билгалдаьккхина, амма и мотт х1инца а ша хила безачу т1егант1ехь бац, х1унда аьлча дийцарх ца тоьу, закон кхочуш деш ца хилча.

-Хьаьлим, литературица йолу юкъаметтигаш муха яра хьан ишколехь доьшучу заманахь?

-Литературица сан гергарло теснарг, ас хьалха ма-аллара, тхан юьртара библиотека ю. Ишколехь доьшучу заманахь цу библиотекехь мел йолу киншка ешна вала г1ерташ дукха къа хьоьгура ас. Сайн мукъа хан даима а цигахь йойура . Оьрсийн а, нохчийн литература ишколехь уггар суна еза предметаш хилла д1ах1иттира. Со 6-чу классехь доьшуш волуш Наурски к1оштан Керла Солкушино олучу юьрта кхелхина д1абахара тхан доьзал. Дукха хан яьллехь а, йиц ца луш, безамца дагалоцу ас цигара сайн хилла йолу оьрсийн меттан а, литературан а хьехархо. Уггаре хьалха сан литературе болу безам хаабелларг иза яра. Цуо даима хаставора со, дийцар а, байт суна сиха 1ема бохуш. Хьох яздархо хир ву олура даима а. Амма суна х1етахь иза дагахь а дацара. Х1ете а цхьацца байташ язъян-м г1ертара со. Сайн хьехархошна лерина а, цхьана доьшуш долчу берашна лерина а. Доцца аьлча, бераллехь дуьйна схьа гуш дар-кх сан литературица хийра ца хилар.
-Дуьххьара ахь хьайн дахарехь яздина мог1анаш–хуьлийла уьш байташ я дийцар– х1инца дагадог1ий хьуна?.

- Оцу хаттарна жоп луш суна уггар хьалха билгалваьккха лаьа вайн къоман гоьваьлла яздархо, нохчийн литературан классик Айдамиров Абузар. Х1инца а дагадог1у суна, и дуьххьара сайна гар, суо цунна т1аьхьаваьлла лелар, цуьнга вистхила эхь хеташ, т1аьххьара а майра ваьлла суо цунна т1евахар а. Ткъа ас цуьнга сайн байташ а, дуьххьара айса яздан долийна дийцарш а гайтича, цунна уьш хаза а хийтира, хьох яздархо хир ву хьуна аьлла, сан дегайовхо кхоьллира, яздархо хила сан лаам кхин а ч1аг1 а бира. Со кест-кестта и волчу воьдура. Шозза-кхузза цуьнан ц1ахь а хилла со. Таханлерачу дийнахь ас дозалла а до суна литературехь дуьххьара некъ хьехнарг и пох1ма долу, сийлахь-воккха яздархо хиларна. Вайн къамелехь цхьа кхин ц1е яккха а луур дара суна. Иза ву поэт Байхаджиев Зайнди. Иза ч1ог1а дика накъост вара сан. Цуо 1аламат дика, пайдехь хьехарш а дора суна. Ткъа ас болх бечу ишколехь вовшахтоьхначу берийн литературни кружоке а вог1ура иза. Ткъа шен кхоллараллица поэзин дуьне суна схьадиллинарг, цунна т1ехь суна г1о динарг Гадаев Мохьмад-Салахь ву. Цу хенахь 1едало вийца иза магийна а вацара х1етте а куьйга йозанаш дара тхуна юкъахь лелаш. Цара массара а кхоллараллехь г1о дина суна, амма х1етте а дукхачу декъана суна т1е1аткъам бинарг Абузар ву. Уьш, вайна мел халахетахь а, х1инца вайца бац. Царна Дала геч дойла.

-Оьрсийн а, нохчийн а г1арабевллачу яздархошна юкъара хьан даго къобалвеш муьлханиг ву? Бераллехь а, х1инца а муьлха ю хьуна уггар дукха езна литературни произведени?

-Ахь дуккха а произведенеш оьрсийн маттера нохчийн матте гочйина. Нохчийн матте гочъян муха билгалйоккху ахь произведени?

-Муьлхха а мотт, вайна ма-хаъара, 1алашбеш, кхиош ерг литература, телевидени, радио ю. Доцца аьлча, шуьйрачу хаамийн г1ирсаш бу. Ткъа тахана, нохчийн мотт уггар лаккхарчу т1ег1ан т1е х1оттор хьан карахь хилча, оцу шуьйрачу хаамийн г1ирсаш юкъара муьлхачунна т1ера д1аволалур вара хьо г1алаташ нисдан?

-Ас уггар хьалха вайн массо а 1илманчийн цхьаьнакхетар а дина, цкъа а вайн ца хилла йолу орфографически словарь арахоьцур яра. Ткъа цул т1аьхьа г1алаташ гучудаха дезаш, уьш нисдан дезаш йолу меттиг вайн телевидени ю. Цигахь буьйцуш берг публицистически мотт бу. Меттан уггар лаккхара кеп ю и. Массарна а масала гойтучу аг1ор ц1ена, к1оргера, лаккхарчу т1егант1ехь хила беза теливизорчухула вайна хеза мотт. Амма ас х1инца дуьйцург вайна цигара цкъачунна схьахезаш а дац, я хаза х1инца а генахь ду моьттуш а ву со. Цундела ас цига боккъалла а нохчийн мотт хууш болу говзанчаш бен оьцур бацара. Ас боккъалла а журналист хир ву аьлла билгалваьккхина цхьа пхи-ялх стаг бен вац цигахь. Цара нохчийн маттахь язъйо, гочйо, шайна цхьажима г1о деш хилахь. Ткъа кхиберш х1инца а нохчийн мотт дика хууш бац. Телевиденехь долу хьал говзанчаш балха а оьцуш тада мегар дара. Ткъа цхьа кхин х1ума а ду. Нохчийн меттан сий айда лаахь, цуьнан хьехархошна алапа т1етоха деза уггар хьалха, цаьрга дог дог1уш, ницкъ болуш болх байтархьама.

-Таханлерачу дийнахь нохчийн литературан бухбилиллиначу классикашца вуста мегар волуш вайн заманахь муьлха яздархо хета хьуна? Я ван а вуй иштаниг?

-Х1инца вайн къамел дерзош, къоначу литераторшна, нохчийн мотт 1амочу студенташна х1ун хьехар лур дара ахь?

- Нохчийн мотт хьоьхучарна уггар хьалха Дала собар лойла. Х1унда аьлча, меттан говзанча хила ч1ог1а хала ду. Со тешна ву, цара шаьш ца кхоош къахьегар терго йоцуш дуьтур ца хиларх. Царна оьшу хьелаш кхуллур ду, церан болх бан дог доуьйтур ду. Х1унда аьлча цара кховдийнарг бен т1екхуьчу чкъуран хаарш хир дац. Нохчийн яздархой, нохчийн мотт 1амош болу студенташ, хьехархой уьш сайн гергара, чуьра нах санна дукха беза суна. Даггара ала лаьа, Дала аьтто бойла церан. Уьш вайн меттан сий деш, и кхиош, цуьнан доладеш болу нах бу. Дала шаьш арабаьккхинчу некъа т1ехь г1о а дойла царна!

- Хьаьлим, хьуна Дела реза а хуьлда х1окху къамелехь ахь дакъа лацарна а, тхан хаттаршна жоп дала хьуна хан карорна а.

Читайте также: