Реферат тыва улустун езу чанчылдары

Обновлено: 06.07.2024

Тыва чонувустуң өгбелерден дамчып келген чараш утка-шынарлыг езу-чаңчылдарывысты арыг сагып, оларны чонувуска, ылаңгыя аныяктарга тайылбырлап, дамчыдары – бо хүннүң эң чидиг айтырыы дээр болза чазыг чок. Чүге дизе, сөөлгү үеде чаңчылдарывысты хажыдып, утказын уттуп, таарымча чок чүүлдерниң нептереп турары өг-бүлелерде эрттирип турар байырлалдарның чурумундан көстүп турар.

Прикрепленные файлы: 1 файл

Тув свадьба.docx

Тыва куда ёзулалы

Тыва чонувустуң өгбелерден дамчып келген чараш утка-шынарлыг езу-чаңчылдарывысты арыг сагып, оларны чонувуска, ылаңгыя аныяктарга тайылбырлап, дамчыдары – бо хүннүң эң чидиг айтырыы дээр болза чазыг чок. Чүге дизе, сөөлгү үеде чаңчылдарывысты хажыдып, утказын уттуп, таарымча чок чүүлдерниң нептереп турары өг-бүлелерде эрттирип турар байырлалдарның чурумундан көстүп турар. Чижээ, келин айтырар езулалга хамаарылга чок кижилерни чалаары, барымдаа чок чарыгдалдар үндүрери, хөй ужа-төштү негээри, куда-дойларда арага-дарыны элбээ-биле кудары, ижери дээш оон-даа өске.

Ог-бүлеге эрттирер байырлалдарны арага-дары чокка эрттирери чугула. Бо чүүлдүң барымдаазы улуг: куда, дойлар үезинде арага садарынга хөй чарыгдал үнер, микрофонга сөс ап келген болгаш өргээде олурар аалчыларга дашкаларны хөй катап көдүртүрү, дойнуң шагын хөй чип турар болгаш келген аалчыларның кадыкшылынга хоралыг. Байырлалга хөй арага ишкеш, аалчылар аразында шош-содаа, алгыш-кырыш үндүрүп, озал-ондакка таваржып болурунуң айыылы шынап-ла улуг.

Куда дүжүрериниң тайылбыры болгаш эрттирериниң чижек чуруму

Куда дүжүрер мурнунда лама башкыларга эки хүннү көргүзүп алыр чораан. Эки хүн дээрге, уругнуң ада-иезиниң өөнден үнүп чоруур хүнү-дүр. Уругнуң ада-иези, чоок төрелдери эт-севин, шагның дөрт ээлчээнде кедер хевин, идиктерин, ижер-чиир аъш-чемин ыяк белеткептер, айыткан хүнүнде аъткарарынга шуудадып каар. Келин кижи чаа өг-бүлеже чоруурда куруг, өнчү-хөреңги чок чорбас турган. Ол дээрге өгбелерниң сагып келген ыдыктыг езулалы болур.

Оон ыңай кайы чүкче үнүп алырын, кандыг чүзүннүг мал мунуп алырын, аъдының тынын кым тудуп алырыл дээн чүүлдерни база-ла лама башкылардан баш удур айтырып алыр чораан. Чижээ, уруг тоолай чылында төрүттүнген болза, аъдының тынын тоолай чылдыг эр төрели чедип алыр. Аъттыг уругну ада-иезиниң өөнден элээн ырадыр чедип келгеш, узун-тынын салыптар, ашакка баар уруг аъдын боду башкарып чоруптар. Бо чүүл болза, куданың база бир кончуг нарын, чажыт уткалыг кезээ болур.

Эки айда-хүнде, эки шакта куда эрттирерге, уругларның чуртталгазы база чогумчалыг болур. Озалдап, узамдыгып, эки шагын эрттирбес ужурлуг чораан.

Кудага кедер хеп база-ла аныяктарның шилип алганы-биле болур: европейжи азы тыва национал хеп.

Куда бетинде келин уругну оран-савазындан алыры

Куда дүжүрери дээрге-ле келин кыстың ада-иезиниң өөнден аъттанып үнеринден эгелээр.

Келин болур кыс үстүнде айыткан өнчү-хөреңгизин белеткеп алган турар. Келинниң оран-савазындан үнер бодунуң таарымчалыг шагын баш удур ламалардан айтырып алыр турган. Таарымчалыг шагында келин кысты даайы үдеп үнүп кээр. /дээр даайы келин кыстың төрүттүнген чылы-биле чылдаш болур. Бир эвес чылдаш даайы чок болза, эр төрелдеринден дөмей чылдыг кижи үдээр турган.

Орук ортузунга күдээ оол улуг улузу-биле ак кадаан сунуп, келин кысты уткуп алыр. Күдээ оол кыстың ада-иезинге мөгеер, оон кысты оолдуң ада-иезиниң мурнунга чадып каан ак кидис кырынче чалаар. Келин кыс оолдуң ада-иезинге, оон улаштыр хүн аайы-биле уткуп келген аалчыларже дөрт чүкче мөгеер.

Уткуп четкен бөлүк кижилерниң баштаңы көгээржикте тыва арагалыг болур. Көгээржикти ажыткаш, кунгадагага куткаш, баштай-ла уругнуң адазынга сунар, ооң соонда келинни үдээннерже улаштыр сунар.

Амыр, амыр, мендээ, мендээ!

Бо кайгамчыктыг буянныг хүнде

Өлчейлиг айның экизинде

Эргим хүндүлүг кудаларывыстың

Эргелиг чараш кызы - кенивисти

Уткуп алыр дээш келгенивис бо, кудаларывыс!

Кыстың талазындан улуг назылыг даайы азы кырган-ачазы мөгейип харыылаар:

Энерелдиг, эргим хүндүлүг кудаларывыс!

Айның-чаазында, хүннүң экизинде

ажы-төлүвүс салым-хуузунуң аайы-биле

Аайлыг чорук бүдүрер дээш,

Кулун сүрүү менди-менди

Малдар сүрүү менди-менди!

Шагдан тура сагып чоруур

Чараш езу - чаңчылывыс

Куда-дойже чалап алгаш,

Ак сүт шиме арагазын

Аайлаштыр тудуп сунгаш,

Алгап, йөрээп чооглаалыңар.

Оолдуң авазы келин кыска аякта сүдүн сунар. Келин кыс кудаларның сунган сүдүн амзааш, оолдуң авазынга дедир сунар. Оолдуң авазы сүттү төндүр ижиптер. Бо болза, келин биле кунчуу кижиниң аразында хүндүткелдиң болгаш харылзааның демдээн илередири болур. Келин кысты ынчаар уткуп, хүлээп алыры дээрге хүндүткелдиң база бир онзагай хевири болур.

Арат-чонну, кудаларны аал-өдээвисче чалап тур бис, аъттанып хөлдениилиңер че, чонум!

  1. Куда эрттирерде сагыыр езу-чаңчылдар болгаш чижек чуруму

Куда болур черни байырлыг шинчи киир дерип каастаан.

/легер домактарны, өөредиглиг сөстерни, чагыг сүмелерни бижээш аскан.

Куда мурнунда оолдуң талазындан куда башкарыкчызын шилип алыр. Ол кижи келген аалчыларны назы-харының аайы-биле олуттарынче чалаар, куда үезинде таныштырар. Куда башкарыкчызынга дузалажыры-биле кыстың талазындан бир кижини томуйлап каар.

Куда эрттирер өргээге келгеш, өгленип турар аныяктар кады четтингеш, куда өргээзинче кылаштаарда, кыс кижи оолдуң солагай талазынга чоруур. Ажы-төлдүг болза оларны ортузунга чедип алыр. Ада-иези өгленишкен уругларның артынга чоруур: оолдуң ада-иези оолдуң соонда, уругнуң-уругнуң соонда. Чалаттырган аалчылар, дөргүл-төрелдери ийи үзе дизе туруп алгаш аныяктарны өргээ даштынга адыш-часкап уткуп турарлар.

Куда эрттирер найыр-дой өргээзинге келирге, йөрээлдер:

Чаңгыс черге одун кыпсып,

Салым чолун каттыштырган-

Эжеш куу дег аныяктар-

Эжишкилер чоруп орлар.

Бай-ла Тайгам, Мөңгүлектиң

Баштарында меңги ышкаш

Душтук кыстың думаалайы

Дуу-ла чайнап көстүп келди!

Хаан көгей бажынайдан

Харап келген сыын ышкаш

Хөрээ делгем, чоргаар түрлүг

Көрүңер-даан, хүреген эр кожа келди!

Амыдырал таваа тудуп,

Арат чонун чалап чыгган,

Ак чемин салып делгээн,

Аныяктар моорлап келди

Адыш часкап уткуулуңар!

Чымыш иштиң аас-кежиин-шылгадазын,

Эгиннерге деңге чүктеп эрттирер дээн,

Чалыылар-даа чоруп орлар.

Эки сөстен йөрээп тургаш уткуулуңар!

Аныяктар болгаш ажы-төлү, ада-иези өргээже кире бээр. Байырлыг хөгжүм ойнай бээр.

Тыва хөгжүм, сыгыт-хөөмейниң үделгези-биле куданың башкарыкчызы аныяктарны куда-дойнуң дүжүлгезинче чалаар, аалчыларны тус-тузунда ширээлерже олуртур.

Ширээлерге олурар чуруму:

Кол ширээге өгленишкен аныяктар олурар: кыс кижи оолдуң солагай талазынга олурар. Оолдуң ада-иези болгаш, кырган-авазы, кырган-ачазы ооң талазында бир дугаар ширээге олуруп саадаар. Ийи дугаар ширээге оолдуң кады-төрээннери, даайлары, даай-авалары олурар.

Оон улаштыр ширээлерге чурум аайы-биле өске төрелдери, кады ажылдап чоруур болгаш эдержип чоруур эш-өөрү олурар. Кыстың талазындан ширээлерге олурар чуруму база-ла ындыг. Аргалыг болза, куда мурнунда-ла ширээлерге чалаткан аалчыларны тус-тузу-биле бижээш, салып каар болза эки.

Чалаткан чон четчелештир чыглып, олуттарын ээлеп турда,

Эргим өгленчип турар аныяктар, кудалар, оолдуң кыстың эш-өөрлери, хүндүлүг чалатканнар, аныяк назынның аас-кежиктиг чараш найырынче, куда-дойнуң ширээзинче олуруп саадаарынче силер бүгүдени чаладывыс.

Оолдуң кыстың өгленишкен кудазынче

Аалчыларны, төрелдерни чалап тур бис!

+өрүшкүнүң, ынакшылдың найыры-дыр,

+рү эртип, саадаңар, кудагайлар!

Эптиг-демниг энерелдиг төрелдери

Эрттиңер-ле, олуттарны ээлеңер-ле!

Ырак-узак орук дивейн

Ырлыг-хөглүг чедип келген

Кудаларга, эштер-өөрлер шуптуңарга

Кудук базып өөрүп тур бис!

Сыгыр даң бажында, сырынга чайгадып чайгы шагның шалыңы дег мөндүң арыг-чаагай аас-кежикти йөрээген байыр-дойну ажыдары-биле оолдуң (адын адаар) талазындан хүндүлүг өгбе ……………………………….-ге сөстү бээр-дир бис.

+гбениң чижек сөзү:

Бот-боттарын танышпас ийи аныяк кижи, арыг ынакшылдың ачызында таныжып, билчип, тыпчып алгаш, чүректерин каттыштырып, чуртталганың оруун кады чурттап эрттер бис деп дангыраан солушкан бадыткалы - куда-дойуң бөгүн дүжүрүп турары бо.

Шаанда бистиң тыва чон куда дойну эзиртир сускун чокка эрттирип чораан. Черле тыва кижиниң төөгүзүнде арага ижер чорук чок чораан. Ынчангаш шаандагы чаагай чаңчылдарывысче катап эглип, бо куда-дойну база арага-дары чокка ойнап хөглеп, эки чаагай йөрээп эртирээлиңер. Моон-даа соңгаар куда-дойну арага чокка, чараш-чаагай эрттирер кылдыр аныяк өскенге суртаалдап, үлегер чижек болуп көрээлиңер. Аныяктарывыс чуртталгазы аржаан суг дег арыг болзун, аас-кежиктиг, ажыл-ишчи, төрээн Тывазынга төлептиг өг-бүле болзун -_деп алгап йөрээвишаан, куда дойнуң аксын ажыттынган деп чарладым.

Тыва чоннуң чаагай чаңчылдарында чаа төрүттүнген чаш уругнуң-даа, чаа өг-бүле тудуп турар аныяктарның-даа амыдыралы йөрээлдерниң чылыг-чымчак сөстеринден эгелээр турган.

Ынчангаш чаагай күзээшкиннер, йөрээлдер бо найыр-дойга чаъс дег куттулуп-ла турар болзун!

Чаңчыл болган куда-дойже

Чалап тур бис моорлаңар!

Амыдырал кадыр арттын

Ажып эртип чурттаарынга

Чагыг йөрээл сөстериңер

Чалыыларга сүме болзун!

Уругнуң улузу - холдарыңар көдүрүңер! (адыш часкаашкыннары)

Оолдуң кады ажылдап турар коллективи!

Келин кыстың кады ажылдап чоруур коллективи!

Оолдуң эш-өөрү, чангысклассчылары!

Ырак-узактан келген хүндүлүг кудалар, дөргүл-төрелдер, чалаткан аалчылар! Силер бүгүдеге өгленишкен аныяктарывыс чалыы назынның чараш байырынга аалдап келгениңер дээш сеткилиниң ханызындан өөрүп орлар!

(азы оолдуң, кыстың улуг өгбези чоок төрелдерин таныштырар)

Хүндүлүг аалчылар, эргим төрелдер! +г-бүле тудуп, куда езулалын эртирери аныяктарның эң-не дүвүренчиг, чараш байырлалы.

Байыр-дой, езулал бүрүзү эгелиг, төнчүлүг, тускай сагыыр ужур-дүрүмнүг болгай. Куда доюн эгелеп, аныяк назынның аас- кежиктиг чараш найырынга баштайгы йөрээлдерни салыры-биле оолдуң, кыстың ада-иезин (аттарын адаар) чалаалыңар!

Оолдуң ада-иези келин кысты, кыстың ада-иези оолду алгап-йөрээр.

Ниити йөрээлдерни база салыр.

Чанчыл – чоннун чус-чус чылдарда амыдыралчы дуржулга-зындан шилиттинген, кижилернин угаан-медерелинде быжыг доктаай берген, салгалдан салгал дамчып сагыттынып чоруур мораль - этиктиг нормалар, бижиттинмээн хоойлу дурум, ниитилел ужур – уткалыг сагылгалары деп, Чулдум Чап башкы тодарадып бижээн.

Бурунгу тывалар ажы - толу чаш турда-ла, чопшээрелдиг болгаш хоруглуг чуулдерни ылгаар кылдыр чанчыктырып эгелээр турган.

Уруг–дарыгны бичиизинден тура угаан - сарыылдыг чорукка кижизидеринге тыва улустун аас-чогаалын ажыглаар:

Чем чивес уругну когудери:

Аван, ачан чемненди,

Акын, угбан база-ла,

А сен мыя кадыктан

Ам, ам деп кор хензигбей!

Ам, ам деп кор хензигбей!

Чечек черде, Соглээн сос,

Чечен менде. Керткен ыяш.

Эртем чокта Мурнун хынаар

Эртен база дун. Соон истээр.

1.Уне калбан, 2. Чартыы чок хоюм,

Кире калбан чыда семирди

3.Шуглак чок удуур. 4.Тывызыым дытта

Суг чок чуннур Тоолум дошта

(Моортай) (Диин, балык)

Ада созун ажырып болбас,

Ие созун ижип болбас.

. Улуг дээш ооруп болбас,

Биче дээш, окпелеп болбас.

Чадаг чорба, аъттыг чор,

Чааскаан чорба, эштиг чор.

Кижи экизи – хун,

Кижи багы – чылан.

Эвилен кижээ чон ынак.

Боду ушкан уруг ыглавас .

Чарышта туруш чок,

Чашта чашпаа чок.

Чеди сылдыс долаан бурган

Черде-дир бе, дээрде-дир бе?

Чечек садик уруглары

Четче-дир бе, менди-дир бе?

Ийи айнын ортанында

Чечек садик залынга

Алды сылдыс долаан бурган

Арта-дыр бе, дээрде –дир бе

Аалында бе, чуртунда бе?

Ийи айнын ортанында

Чечек садик залынга

Барыын -Хемчик кожууннун Кызыл-Мажалык суурнун муниципалдыг бюджеттиг школа назы четпээн холушкак хевирнин “Чечек” уруглар сады.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Шагаа - тыва улустун чаа чыл байырлалы!

Тыва чоннун чаагай чанчылдары. Шагаа - тыва улустун чаа чыл байырлалы.



Хоомей - тыва улустун ырыларынын база бир онзагай хевири

Хоомей - тыва улустун ырыларынын база бир онзагай хевири.

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери


доклад "Тыва улустун педагогиктиг бодалдары болгаш чанчылдары"


Тыва улустун аас чогаалы: Дурген чугаа

Дүрген-чугаа аас чогаалыныӊ бурун үеден дамчып келген жанры. Оларныӊ кижизидикчи үнези кайгамчык улуг. Шын, тода чугаалап өөреринге, сөстерниӊ аӊгы-аӊгы утказын билип алырынга, сөс, чугаа аяны шиӊгээд.

Вы можете изучить и скачать доклад-презентацию на тему Тыва чонну ң улусчу ужурлары. Презентация на заданную тему содержит 11 слайдов. Для просмотра воспользуйтесь проигрывателем, если материал оказался полезным для Вас - поделитесь им с друзьями с помощью социальных кнопок и добавьте наш сайт презентаций в закладки!

500
500
500
500
500
500
500
500
500
500
500

Улусчу ужурлар болгаш чаңчылдар –ѳгбелеривистен биске каш-каш салгалдар дамчып келген амыдыралдың ѳѳредии. Ол бурун шагда-ла, үжүк-бижик тывылбаан үеден-не эгелээн. Ада-иениң улусчу ужурларны болгаш чаңчылдарны сагып чорууру - уруг-дарыг кижизидилгезинге аажок улуг ужур-дузалыг. Улусчу ужурлар болгаш чаңчылдар –ѳгбелеривистен биске каш-каш салгалдар дамчып келген амыдыралдың ѳѳредии. Ол бурун шагда-ла, үжүк-бижик тывылбаан үеден-не эгелээн. Ада-иениң улусчу ужурларны болгаш чаңчылдарны сагып чорууру - уруг-дарыг кижизидилгезинге аажок улуг ужур-дузалыг.

Тыва чон ажы-тѳлүнге аажок ынак, хумагалыг чораан. Уругнуң кижизидилгези иениң иштинге тыптып келген үезинден эгелээш, ол 12 харга чедир ада-иезиниң дорт хайгааралынга ѳзер чораан. Тыва чон ажы-тѳлүнге аажок ынак, хумагалыг чораан. Уругнуң кижизидилгези иениң иштинге тыптып келген үезинден эгелээш, ол 12 харга чедир ада-иезиниң дорт хайгааралынга ѳзер чораан.

Уругларның кылбас ужурлуг чүүлдери: улуг улус мурну-биле эртпес улуг улустуң адын дорт адавас, ону кончуг багай кижизидилге деп санап чораан ѳскениң ѳнчүзүн ап, оор чорук кылып болбас мегелеп болбас каржы, багай сѳстер чугаалап болбас эзиртир суксуннар, арага ижип, таакпы тыртып болбас улуг улус чугаазы үзе кирбес, чугаага киришпес дээш база оон-даа ѳске

Тыва чон уруг-дарыын чажындан-на бойдуска хумагалыг болурун чагып, ѳѳредип чораан. Аң-мең, балык-байлаңны артыкка ѳлүрбес, тутпас, а чугле аксынга ѳй, ажы-тѳлүн ашкарып-чемгериптеринге чедер хирени оран-таңдызындан чалбарып дилеп аар. Тыва чон уруг-дарыын чажындан-на бойдуска хумагалыг болурун чагып, ѳѳредип чораан. Аң-мең, балык-байлаңны артыкка ѳлүрбес, тутпас, а чугле аксынга ѳй, ажы-тѳлүн ашкарып-чемгериптеринге чедер хирени оран-таңдызындан чалбарып дилеп аар.

Долгандыр турар бойдусту кадагалаар, арга-арыгда ыяш-дашты кайы-хамаан чок кеспес, суг бажын кургатпас чораан. Долгандыр турар бойдусту кадагалаар, арга-арыгда ыяш-дашты кайы-хамаан чок кеспес, суг бажын кургатпас чораан.

Тыва чоннуң база бир онзагай чаңчылы - даң бажында үнген хүннү уткуп, ак сүдүн азы сүттүг шайының бажын тос-карактан хүн уунче, тайга-таңды, хем-суг, чер ээлеринге чалбарып чажып чорааны. Тыва чоннуң база бир онзагай чаңчылы - даң бажында үнген хүннү уткуп, ак сүдүн азы сүттүг шайының бажын тос-карактан хүн уунче, тайга-таңды, хем-суг, чер ээлеринге чалбарып чажып чорааны.

Бурунгу тыва чоннуң долгандыр турар бойдуска, бот-бодунга, ажы-тѳлүнге хумагаалыын, амыдыралга ынак, кызымаан дараазында чаагай ужур-чаңчылдар бадыткап турар: отче дүкпүрүп болбас, от, хүл, одаг артап болбас, хем, суг, аржааннар, хѳлдер хирледип, бокталдырып болбас, кайы-хамаанчок ыяш кеспес, чаш ыяш, ѳл ыяшка дээп болбас, суг бажынга албаннап болбас, чаш уругну кончувас, а чугле чассыдар, 3 харга дээр чанагаштап, кадыын быжыглаар, кыжын соокка доңмазын дээш алгы-кешке ораар,

Кичээнгейлиг кѳргениңер дээш четтирдивис! Кичээнгейлиг кѳргениңер дээш четтирдивис! Аас-кежиктиг, кадык болуңар!

Сельский клуб с. Хонделен

Сельский клуб с. Хонделен

Сельский клуб с. Хонделен запись закреплена
ТЫВА КУЛЬТУРА +

1) Огге таныыр-даа, танывазы-даа кижилер келирге, ол огнун уруг-дарыы тенектенип болбас
2) Ог иштинге алгырбас, ог иштинге алгырарга, мочээн торелинин каргыжы чедер
3) Сыгырбас. Ог иштинге сыгырар болза, азалар чыглып келир
4) Дижин кыжыратпас. Дижин кыжырадыр болза, кырган-авазынын шугулу хайныр
5) Таалайын таккылатпас. Таалайын таккыладырга, аш ырым кирер

6) Отче дукпурбес. От ээзи киленнээр дижир
7) Будун челдирбес. Чорук чок черден ырак чер баар чорук унер
8) Уш-баш чок алгырты кегирбес. Кежик оскундурар дижир
9) Улуп тура кылдыр эзевес. Багы костур
10) Чараазын чылгавас. Адазынын адынга багай

11) Дылын ужулбас. Дылын уштурга, авазы ыглаар
12) Хачы аксы анганнатпас. Куруг черден чаргы-чаалы болур
13) Хуун аксы донгайтыр кагбас. Ол дээрге кежик чолдун эди. Кодан-чурт ядараар дижир
14) Кыскаш аксы хаккылатпас. Кадайлар аразынга хоп-чип унер
15) Бижек хынындан ужулбас. Дуне аза киргеш, хыл бооп хуулгаш, хыннын иштинге хонуп чыдыптар дижир
16) Билзек солушпас. Бир уруг билзээн оске эжи уругнун билзээ-биле солчур болза, душтук оглундан ыраар дижир
17) Бадылгага эр-кыс аныяктар билзектерин кедип тургаш, оваарымчалыг болур. Оскунар болза, эр кижи дораан ангы ог-буле тудуп чоруптар
18) Курун куржаныр. Багай чуве ооргазынга чуктенир дижир
19) Арага ижери хоруглуг. Хунду суксуну чугле онзагай байырлалдарда, онзагай кижилер мурнунга дижир
20) Оске кижинин хевин, эдин албас. Кижи чувези киленниг
21) Кижиге кыжанып болбас. Актыг кижиге кыжанып болбас- нугул болур. Актыг кижинин сеткилин хомудадып болбас-бачыт болур
22) Тодуг-догаа чуртаар дизе, инек-малды хумагалаар
23) Хем суунче бок тогери хоруглуг. Чудараар.
24) Дустуг чер-ыдыктыг чер. Торээн черинин дузун амзап чораан кижи ол-шыкка алыспас дижир
25) Хем суу дуглавас. Ядараарынын демдээ дижир
26) Ийи теректин будуктары тутчуп унген болза, ол чернин чурттакчылары ханы харылзаалыг чон дижир
27) Улуг назылыг кижи бичии кижиге чуве бээрге, ийи холдап алыр. Чангыс холу-биле алырга, бугу назынында чааскаан чурттаар дижир
28) Аяк сунарга ийи холдап алыр. Чангыс холу-биле алырга хырны аштаар
29) Аяк дуву дырбап болбас. Аш болур дижир
30) Дус дилээн кижиге албан дусту бээр. Ол дээрге буян чедиргени ол
31) Дус бээрде каттырып тургаш сунар. Чуге дээрге дус ажыг.
32) Тыва кижинин амыдыралынга дус кончуг ажыктыг дижир. Шаандан тура тыва чон Овур кожууннун девискээри Дус-Дагдан дустаар чораан. Дус каккан кижи оран ээзинге чалбарыыр
33) Ырак чер чоруур кижи бир борбак дусту хойлап чоруур.
34) Дус чыглап чоруур болза, ол-шыкка алыспас
35) Кыс уругнун аксы быжыг болур. Хоп тарадырга, сек корген кускундан дора костур
36) Кыс кижи дириг амытаннарнын амызынга хол чедип болбас
37) Кыс кижи узун эдектиг хептер кедер. Эдээн ажыдып болбас
38) Оске оглерге хонмас. Дооскун бызаага домейлээр
39) Кыс кижи черге чыткан баг аргамчы, чеп-аргамчы ап болбас. Бергедеп божуур
40) Кыс уруг шалыпкын кежээ болур. Чалгаа кыстын чанынга душтук оол чагдавас
41) Кыс уругнун караа хоюг, чымчак болур. Соок карактыг уруг каржы кылдыр сагындырар дижир
42) Чем кылып билбес уругнун ашаа хозар дижир
43) Кыс уруг ол хаак сыкпас, чечек чулбас. Ажы-толунге каржы ава болур
44) Каткыжы кыстын чанынга душтук оолдар чыглыр
45) Донгун кыстын чанынга ыт безин чагдавас
46) Улус кыжырып соглевес. Кочуланыр болза, боду база домей бергелерге таваржыр
47) Хундулээчел, дузааргак кижи, чуну-даа чедип ап шыдаар
48) Ада-иезин хундулеп чоруурга, аас-кежик ковудээр
49) Аал-чуртун кагбайн чоруур болза, аарыг-аржык оршээр
50) Чонунга аас-кежикти кузеп, экини бодап чоруур болза, акша-копеек арбын болур.

Өске-даа бөлүктерже тарадырын диледим,чонувус ёзу-чаңчылдарывысты утпайн, салгалдан-салгалче дамчытчып чоруурун күзедим.

  • Для учеников 1-11 классов и дошкольников
  • Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Ф.И.О Кужугет Любовь Дакар-ооловна Образование: высшее учитель начальных клас.

Описание презентации по отдельным слайдам:

Ф.И.О Кужугет Любовь Дакар-ооловна Образование: высшее учитель начальных клас.

























Уруг кижизидилгезинге тыва ёзу-чанчылдар угаадыглар, суртаалдар, хоруглар ко.

Уруг кижизидилгезинге тыва ёзу-чанчылдар угаадыглар, суртаалдар, хоруглар кончуг салдарлыг. Уруг эки, бакты ылгап билир, амылыг, амы чок бойдуска хора чедирбес ужурлуг. Ол торээн чуртунга ынак болуру дээрге хулээлге деп билир боорун кижизидер. Кижи торелгетен чырык ортемчейге турар шагда торээн тыва чон ёзу- чанчылывысты салгалдарывыска хумагалыг дамчыдып чоруур болзувуса, нациянын толептиг толдери чурттун сайзырадыр чонун байыдар, дылын чидирбес деп бодал – биле бо хунде ажылым хунун уламчылап кириптим.

Хой чылдар ажылдааш, кыска состуг арга дуржулгалыг сумени кадып тургаш, силер.

Хой чылдар ажылдааш, кыска состуг арга дуржулгалыг сумени кадып тургаш, силер чогаадыкчы ажылынарны немеп, моон-даа солун ажыл-ижинер дээш чуткулерни деткип ор мен.


  • подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
  • по всем предметам 1-11 классов

Курс повышения квалификации

Дистанционное обучение как современный формат преподавания


Курс повышения квалификации

Дислексия, дисграфия, дискалькулия у младших школьников: нейропсихологическая диагностика и коррекция

  • Курс добавлен 24.12.2021
  • Сейчас обучается 202 человека из 52 регионов


Курс повышения квалификации

Актуальные вопросы теории и методики преподавания в начальной школе в соответствии с ФГОС НОО

  • ЗП до 91 000 руб.
  • Гибкий график
  • Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 602 796 материалов в базе

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

  • 20.12.2016 2541
  • PPTX 6.8 мбайт
  • 35 скачиваний
  • Оцените материал:

Настоящий материал опубликован пользователем Кужугет Любовь Дакар-ооловна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

Автор материала

40%

  • Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
  • Для учеников 1-11 классов

Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов

Дистанционные курсы
для педагогов

663 курса от 690 рублей

Выбрать курс со скидкой

Выдаём документы
установленного образца!

Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки

Время чтения: 11 минут

Новые курсы: функциональная грамотность, ФГОС НОО, инклюзивное обучение и другие

Время чтения: 15 минут

Студенты российских вузов смогут получить 1 млн рублей на создание стартапов

Время чтения: 3 минуты

В Швеции запретят использовать мобильные телефоны на уроках

Время чтения: 1 минута

В Белгородской области отменяют занятия в школах и детсадах на границе с Украиной

Время чтения: 0 минут

Минпросвещения России подготовит учителей для обучения детей из Донбасса

Время чтения: 1 минута

Инфоурок стал резидентом Сколково

Время чтения: 2 минуты

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Читайте также: