Реферат на тему абусупьян акаев
Обновлено: 02.07.2024
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Дагестанский институт повышения
Квалификации педагогических кадров
Кафедра родных языков и литературы
Проектная работа
Жизнь и творчество Абусупьяна Акаева.
Консультант: Минатуллаева М М
Махачкала 2013.
Эрпели юрт орта школа
Къумукъ адабият дарсдан ачыкъ дарс
Абусупьян Акаевни
Яшаву ва яратывчулугъу.
Дарсны юрютген эрпели юрт
орта школаны муаллими
Хадисова М.Г.
Дарсны мурады : А.Акаевни яшаву ва яратывчулугъу гьакъда
Чечеген ёмакъларын э c гесалмакъ;
Тил байлыгъын оьсдюрмек;
Асыл къылыкълар тарбиялав.
Дарсда къолланагъан алатлар:
Дарсны барышы
I.Къурум мюгьлет.
II.Уьйге берилген иш тергеле:
1.А.Акаевни яшаву ва яратывчулугъу гьакъда хабарламакъ.
2.Яшлар гьазирлеген докладларын,берилишлерин охуй.
А).Абусупьян Акаевни адабият ва илму варислиги.
Б).Абусупьян Акаевни жамият политика къаравлары.
3. А.Акаевни гьакъында ону къызыны къызы Патимат Магомедовна булан болгъан лакъырны бир гесегине къарамакъ.
4. А. Акаевни шърулары ва чечеген ёмакълары.
5.Яшлар оьзлер гьазирлеген соравларын бере.
III.Янгыдарс .
Абусупиян-апенди,озокъда, чинк башлап оьзю яшагьан девюрню денгизлердей терен билимли, инг де оьр марипатлы, инг де алдынлы ойлары булангъы, оьтесиз гьаракатчы ва бек далаплы гьакъыл байы. Ол—ярыкъландырывчу, шаир, алим, таржумачы, реформатор, публицист, журналист, демократ, гуманист.Сонгда,олоьзхалкъыны,сав Дагьыстанны ва гьатта Темиркъазыкъ Кавказны, Европаны алдынлы халкъларыны артындан етишдирмеге эпсиз бек белсенип, ял тапмай айлангъан адам. Шу ойну, кёплеге англатып-сингдирип болмайлы, огьар оьтесиз талчыкъмагьа ва къабунмагьа тюшген.
А.Акаевни гьакъында ону къызыны къызы Патимат Магомедовна булан болгъан лакъырны бир гесегине тынглама болабыз.
1914 йылда (гьижратбулан 1332 йылда) биринчилей чыгъарылгъан бу китапны оьлчевю - 24 сагьифа; ичинде ону автору Абусупьян Акаевни гиччирек баш сёзю, сонг адамны гьар тюрлю санлары гьакъында айрыча бёлюклер, адамны яхшы къылыкълары гьакъында, сонг да яман къылыкъланы гьакъында айры-айры бёлюклер бар. Китапны ахырынчы япырагъында эки гиччирек хабар да язылгъан.
Бу китабын тизегенде-язагъанда о къазан-татарланы ва оьзгелени асарларындан пайдалангъан ва, автор оьзю де эсгереген кюйде, "бизин оьз халкъыбызны гьалына хас йимик болагъан ярашывлу бирнече затланы" оьзягъындан да къошуп, артдыргъан. Абусупьян мунда бусурман адамарада оьзюн нечик тутма тюшегенликни, санларына-чархына нечик къуллукъ этмеге, гьар-бир затгъа нечик янашма гереклиги гьакъында, арив англашылагъан тил булан, сабур-саламат кюйде хабарлай.
Къылыкъны гьар миллетдеги хаслыгъы гьакъындагъы масъаланы дагъы да генг кюйде къарасакъ, айрыча бир халкъгъа тюгюл, бир нече тюрлю халкълагъа хас болгъан къылыкълар да айрыла. Мисал учун, "бусурман къылыкъ", "бусурман хасият" – бусурман халкъланы барысына да дегенлей айтмагъа ярайгъан кюйде къыйышагъан хасиятлар-къылыкълар: ювашлыкъ, муъминлик, бирев-биревге кёмеклешмеге-болушмагъа гьазирлик ва олай башгъалары.
Тек о яхшы къылыкълар, тизив хасиятлар оьзлюгюнден болунуп къалмайгъаны да белгили. Тарбиясыз олар да болмай. Тарбиялангъан эдепли адам оьзюн къайда да тииишли даражада тутуп бажаражакъ, оьзюню йимик оьзгелени де яхшы англажакъ. Биз де: "Къылыкъ билген гишиге къыйматлыдыр бу дюнья", "Къылыкъ билмес гишиге къыйын болур бу дюнья", "Къылыгъын таптагъан къылгъа сюрюнер", "Къылыгъы ёкъну, къытыгъы ёкъ", "Къылыкъсыз – къылсыз къомуздай", "Къылыкъ - этгенники" деп айтыла.
IV.Дарсны натижасын чыгъарыв.
Гиришив сёз.
Абусупиян - апенди, озокъда, чинк башлап оьзю яшагьан девюрню денгизлердей терен билимли, инг де оьр марипатлы, инг де алдынлы ойлары булангъы, оьтесиз гьаракатчы ва бек далаплы гьакъылбайы. Ол—ярыкъландырывчу, шаир, алим, таржумачы, реформатор, публицист, журналист, демократ, гуманист. Сонг да, ол оьз халкъыны, сав Дагьыстанны ва гьатта Темиркъазыкъ Кавказны, Европаны алдынлы халкъларыны артындан етишдирмеге эпсиз бек белсенип, ял тапмай айлангъан адам. Шу ойну, кёплеге англатып-сингдирип болмайлы, огьар оьтесиз талчыкъмагьа ва къабунмагьа тюшген.
А.Акаев тувмадан Аллагь берген пагьмусун, бары гьюнерин, къанын-жанын элинден аямагьан, савлай оьмюрюн халкъын оьр этмеге багъышлагьан, гьакъылыны мукълугъундан миллет аздырагъанлагъа гьакъ юрегинден янагъан-гюеген ва оланы сай гьакъылыны есирлигинден къутгьармагьа гече-гюнюн бир этип арымайлы-талмайлы талашгъан Къумукъну эревюллю уланы.
Адамлыкъны, гертиликни, тюзлюкню байракъчысы, оьз халкъын оьр дара-жагьа чыгъармагьа савлай оьмюр бою янын салмайлы жанталашгьан, там тармашгъан Абусупиян-апенди 59 йыллыкъ чагъында йыракъ сибирлерде ГУЛАГ-ны авур шартларында савлугьун тас этип, шолай зая болуп, чакъсыз оьлюп гетген.
Ёкъ, ол оьлмеген! Игитлер, шаирлер, алимлер. демек, халкъына къуллукъ этгенлер оьлмейлер. Ол — игит, шаир, алим. Абусупиян-апенди анадаш халкъы бар чакъы яшажакъ, яшажакъ, гьар даим де яшажакъ!
Бу ишни этмегибизни мурады –гьалиги ва гележек наслуда А Акаевни унутмасын,ону китапларын охусун, къылыкълы болсун деп иш гёргенбиз.
Бизин Дагъыстанны тарихинде белгили ярыкъландырывчу, шаир ва муаллим Абусупьян Акаев (Арсланбеков) ат-Дагъыстаны ал-Къазанышыны (1872-1931) яратывчулугъу шолай агьвалатлардан бириси деп айтмагъа тийишли.
Выполнила учитель
родного (кумыкского) языка
МБОУ СОШ № 9
Камалутдинова М.И.
Къумукъ халкъынг унутмай.
Чийни къошуп къуругъа,
Булгъагъанлар нени де,
Берип къойгъан сени де.
Элтген къысматынг – ханынг
Къазакъ гетген ёллардан
Гечмесбиз сени къанынг
Этмегенсен бир зат да
Оьктем къумукъ эрлердей.
Баракалла! Гьар ишинг
Гьайран уллу умутдай,
Магьмуз тав, Къазанышынг,
Къумукъ халкъынг унутмай.
А. Акаевни яшаву ва яратывчулугъу.
А. Акаевни илмугъа къараву.
А. Акаевни педагогика къараву.
А. Акаевни динге къараву.
А. Акаевни ингъылапгъа къараву.
Шу ишни язмакъ учун къоллагъан материал.
Гьар халкъны яшавунда, ону ругь якъдан оьсювюнде кюрчю бурулувуну белгиси болагъан ва асруланы боюнда унутулмайгъан эсделик къоягъан агьвалатлар бар. Олар, шо халкъны мингли маданиятыны дазуларындан чыгъып дюнья агьамияты булангъы агьвалатлагъа айлана. Бизин Дагъыстанны тарихинде белгили ярыкъландырывчу, шаир ва муаллим Абусупьян Акаев (Арсланбеков) ат-Дагъыстаны ал-Къазанышыны (1872-1931) яратывчулугъу шолай агьвалатлардан бириси деп айтмагъа тийишли.
Абусупьянны яшаву ва чалышыву инсанлагъа тарихиндеги белгили адамланы: Абай Къунанбаевны, Къаюм Насырини, Астемир Атажукинни, Абдулхалыкъ Жанибековну ва оьзгелени чалышыву булан бир сыдрада токътагъан.
Абусупьян, даражанг бийик болсун,
Уламаълар сенден тергев де алсын,
Къариб эллер сагъа мубаракъ къалсын.
Болжал етип, къойдунг папа дюньяны.
Сен гермеген бу дюньяда не къалды?!
Муна пикълер сени къуршады алды,
Ёлдашларынг сени кёп гьайран къалды,
Болжал етип, къойдунг папа дюньяны.
Къаргъа гёмюп ёлдашларынг да гетип,
Эртен гелди сагъа зиярат этип,
Тапмадылар. Гетдинг тижарат этип,
Болжал етип, къойдунг папа дюньяны…
Абусупьян – агьлюдеги уланланы инг де гиччиси – яш вакътиден тутуп китарлардан кёп ишдагьлана, гьар затны билме сюе болгъан. Шону эс этип, атасы муну Къазаныш межитдеги мадрасагъа охума сала.
Мадрасада берилген билимлер Абусупьянны рази этмей. Шогъар гёре атасы яшны охувун давам этмек учун Дагъыстанны инг уллу алимлерини янына йибере. Абусупьян Жюнгютейде, Шурада, Согьратда, Таргъуда алимлени янында бир нече йыл охуй. Онда ол араб тилге, адабиятгъа, астрономиягъа, философиягъа, тарихге, физикагъа, тил илмулагъа байлавлу оьр даражада билим ала. Уьюне къайтып гелген сонг ол Гюнтувуш адабиятны классиклерини асарларын оьз башына уьйрене, анадаш халкъыны авуз яратувчулугъун, Йырчы Къазакъны йырларын, такъмакъларын жыя.
Яш заманындан тутуп ол оьз халкъыны бары да ругь байлыкъларын оьзюне алгъан. Къысгъа болжалны ичинде яшавну университетлерин оьтген ва терен гьакъылы булангъы улан мингли адабиятгъа генг кюйде арагъа чыкъгъан. Абусупьян яшавну янгыртывда жагь кюйде ортакъчылыкъ этген. Шо огъар айланадагъы гёзеликни ва халкъны ругьун терен кюйде гьис этмеге кёмек этген. Абусупьян оьзюню ойларын, алдына салынгъан борчланы тез англагъан ва оланы оьр даражада гьаракатчылыкъ булан бек къаст этип кютме чалышгъан.
Гетген асруну ахырында Темирхан-Шурагъа, Дагъыстан областны гьакимине, Кавказны наместнигинден яхшы пагьмулу эки яш адамны танглап, айырып арап ва дюнья яшавгъа байлавлу илмулардан оьз билимлери артдырмакъ учун оланы Къазангъа йиберигиз, - деп язылгъан кагъыз гелген. Ерли гьаким шонда охумакъ учун Абусупьянны йибермекни тийишли гёрген. Татар алимлерден дарс алып Къазанда ва Оренбург тарапларда охугъанлыгъы да, Татарстанны школаларында дюнья яшаву гьакъында дарс беривню янгы къайдалар булан болуву ва Абусупьянгъа алим ва язывчу гьисапда хыйлы затланы билме кёмек этген.
Казандан къайтгъан сон ол халкъны маърипатлы, билимли этив ишине дагъы да уллу гьаракатчылыкъ булан гиришген.
Оьзден алдагъылар гьалиги ва гележек наслулар булан тенглешдиргенде Абусупьянны тарихдеги къумукълары кёп уллу. Абусупьянны аты кёп миллетли Дагъыстан ва Кавказ адабиятны макътавлу тарихине белгили. Ол халкълагъа терен ойчу, машгьур шаир, алим, ярыкъландырывчу ва моюмайгъан – талмайгъан жамият чалышывчу гьисапда танывлу Абусупьян бизге варисликге оьзю язгъанлары ва башгъа тиллерден гёчюрюлегенлери булан бирче алгъанда 40-дан да артыкъ китап къоюп гетген. Оланы гёзден гёчюрюп, тергевлю охуп пигьру этгенде Абусупьян девюрюне гёре, хыйлы-хыйлы философия жамият политика, илму ва къылыкъ якъдан тюрлю-тюрлю гьакъылланы арагъа чыгъаргъан, олагъа оьз терен янашгъан.
Абусупьянны яратывчулугъу бизден алдагъы кёп пагьмулу алимлени ойларын оьзлеге тартгъан ва Абусупьян Дагъыстан маданиятына ва адабиятына дагъы да уллу къошум этежегине шеклик этмейбиз. Сибирни къыйынлы шартларында къыйналсада, Абусупьян гертиликге инангъан, гертилик ва тюзлюк уьст болажагъына умут эте болгъан. Сувукълукъдан ва ачлыкъдан къыйынлы гьалгъа тюшген туснакъланы ол ругь ягъындан якълагъан. Оланы тюрлю-тюрлю аврувлардан сав этген. Ата юрту, уьй аглюлерде эссине тюшген къыйынлы мюгьлетлерде Къуран китапдан рагьмулукъгъа ва инсанлыкъгъа чакъыргъан сураланы-аятланы олагъа гёнгюнден охуй болгъан.
Оьзюню 59 йыл болагъан чагъында, Сибирни къагьрулу къышларын ва авур элимекни шартланы гетерме болмай, Абусупьян жан берген. Ол оьзю оьлсе де, онлар булан язгъан китаплары, этген асил ишлери халкъны эсинде. Абусупьянны яратывчу байлыкъларны оьз халкъына къайтырмакъ – заманны талабы. Шу ойну яшавгъа чыгъармакъ мурат булан биз шу китапдан язгъанбыз.
«Абусупьян Дагъыстанда ва ондан тышда да шаир,
публицист, китап чыгъарывчу ва муалим, охув
ишде янгы пайдаланы къолламакъны якълавчусу
гьисапда белгили болгъан. Оьз девюрюне гере генг
кюйде билим алгъан ва оьзюню ана тилинден
къайры да орус, арап ва татар тиллени билген.
Абусупьян тарих, адабият илмулар булан машгьул
«Къумукъ тилни ахтарыв гьаракатыны
тарихинде, ону фонетикасына арап алифлени
къыйышдыргъан къумукъ ярыкъландырывчу
(Академик А.Н. Кононов).
Авторну конкурсуна гёре.
Абусупьян оьзюню дарсларында дюнья алашыны, табиатда болуп гетеген гьалланы, юлдузланы, планеталаны гьакъында яшлар англайгъан кюйде тынч тил булан айта болгъан. Муалим оьзю охутагъан яшланы да алып юрт ягъагъа чыгъа, йыракъ ерлени гёрсетеген торнамадан таба юлдузланы тербенишине яшланы къарата. Неге тюгюл де дарсда эшитген затланын яшлар яшавда оьз гёзю булан гермеге де герекли болгъан.
Бажарылу педагог гьисапда Абусупьян ана тилин оьсдюрюв, тазалыгъы масъаласына да кёп тергев бере. Ана тилге башгъа тиллени ол терминлени сёзлюгюн де гьазирлеп чыгъаргъан, шо терминлер къайдан гелгенлигин, оланы не ерде къоллайгъанын да гёрсетген. Бу сёзлюкде 200 ден артыкъ сагьифа бар. Автор бу сёзлюкню чыгъармакъдан Мурат-ана тилин, сёзлюк байлыгъын артдырмакъ, деп эсгере.
Абусупьян Акаев иш тизив таржумачылардан, ол татар, рус ва оьзге халкъланы классиклерин анадаш халкъына нечик чи, бары да дагъыстанлылагъа танытгъан.
Бу китапда къумукъ халкъны тезден берли авуздан-авузгъа айтыла гелген йырлары, сарынлары, аталар сёзлери, къумукъ шаирлени алдынгы наслусу Йырчу Къазакъны, Мугьаммат-Апенди Османовну, Мамай Алибековну. Абусупьянны, оьзюню адабият асарлары ерлешдирилген. Мунда бизин халкъны барышы халкъ йырлары, сарнав сырлары, къаргъыш этеген сарынлар, къылыкъ масъалалагъа байлавлу айтывлар, мисаллар, тапшурмалар, тапмачалар, оюлкюлю къысгъа хабарлар ва оьзгелери де жыйылгъан.
Абусупьян къумукъ позияны классиги Йырчы Къазакъны оьр даражада къыйматлагъан, ону Имрулкъайс (арапланы бусурман дин чыкъгъанча алдынгъы вакътидеги танывлу шаирни) булан тенглендирген. Абусупьян басмаханадан чыгъаргъан Йырчы Къазакъны шиъруларындан биринде, къолун бутун шынжырлар булан да бугъавлап, шаирни йыракъ Сибирге йиберген шавхалны зулмучулукъ ишлерни ачыкъ этилип гёрсетиле.
«Гьар йылны бир язбашдыр
Бош – бошуна йибермейик
Абусупьянгъа ва ону китапханасына, шолай да ол язгъан китаплагъа бакъгъан якъдагъы ожетлик талавурчуланы ва енгил гьакъылы рагьмусуз адамланы сыйлы хаты булангъы арап эсделиклени ёкъ этмегеде къолу тартынмагъанлыгъын ачыкъ гёрсете. Юзлер былангъы кёп тюрлю тиллерде печатдан чыкъгъан уллу алимлени, философланы ва язывчуланы китаплары, пургон арбалагъа юкленип юрт ягъагъа гелтирилип, яллатылгъан, оьзю де ГУАГ-гъа бакъдырылгъан.
Абусупьянны къагъызы Северный край, Вологодский округ, село Леденское деген концлагерлени бириндеги Абдулхайыргъа язылгъаны-ахырынчы. Шу шагьатнаманы маънасы билдиреген кюйде. Дагъыстандагъы халкъгъа билим биривню инг де уллу гёрмекли вакиллериден бириси Абусупьянны 30-нчу йылланы азаплы эпсиз къулуна айландыргъанлар.
Абусупьянны къысматы ва ону яратывчу ишни тарикни бирдагъы бир рагьмусуз белгиси. Насипге, ол яратгъан бары байлыкълагъа намарт адамланы къоллары етишмеге болмагъан. Халкъны арасындан чыкъгъан, пагьмугъа абус этеген къоччакъ уланлар пагьмулу алим ва ярыкъландырывчу яратгъан асарланы хыйлысын бугюнге ерли сакъламагъа бажаргъан.
Абусупьянны яратывчулугъу янгыз къумукъ халкъны маданият байлыгъы болуп къанмай, о бары да Дагъыстан халкъланы да, Гюнтувуш ва Гюнбатыш, Европаны халкъларыны да уллу байлыгъы.
Ахтарывлар гёрсетеген кюйде, ярыкъландырывчуну яратывчулукъ байлыгъында дюнья йиливизациясыны чебер маданиятыны ва авуз - шаирлик байлыгъына оьр даражаларын сейлеме бола. Ол оьзю язгъан асарларда Имрул Къайсны, Омар Хаямны, Къол Алипи, Абдурагъман Жамини, Низамини, Пушкинни, Крыловну, Толстойну, Къазакъны ва башгъаларыны классика байлыкъларындан пайдалангъан. Ол оьзюню кёп-кёп асарларын да шо уллу сезлерин ерсиз, гьажатсыз къошуп, къарышдырып къоягъанлыкъгъа да къаршы ябушгъан.
Эй Абусупьян, илму тереги,
Исламны кюрю, динни гереги,
Алимсиз дюньягъа гьар ахыратгъа
Жавабыгъыз гьазир имкаллы затгъа.
Алимсиз исламны гюл терегисиз,
Шафин масгьабны инг гересиз,
Улум ва фунунда сиздей табулмас,
Мужтагьид сен десе уялгъан болмас.
Сендеги гьюнерни макътамакъ учун
Герек къазанма шаирлик гючюн.
Артыкъсыз улумда, масларда таза…
Халкъ арасында Абусупьян бир якъдан таржумачы деп, бир дагъы якъдан гьар тюрлю масъалалагъа гёре илму китаплар язгъан, кёп тилни сёзлюклени тизген адам деп таныву.
Китаплар чгъарывда акъчаны, кагызны къатлыгъы себепден ону оьз харжламакъ муратда ол лап увакъ гьарплар булан языв эте болгъан. Ону «100 йыллыкъ тынч рузнама календары шолай чыгъарылгъан китапларындан биридир. Бу календарда 1905-нчи йылдан башлап 1985-нчи йылгъа ерли табиатда болажакъ агьвалатланы йылары, жумалары: кёп маълуматлар, тюрлю-тюрлю хабарлар ерлешген.
Абусупьян динге инангъан адам болгъан. Ону динге инаныву оьзю чыгъаргъан китапларда да гёрюнмей къалмагъан. Дюнья яшаву байлавлу адабият асарларын гёчюрмек, оланы басмадан чыгъармакъ булан янаша Абусупьян дин китапларын да. Къуранны маънасын англатагъан асарланы да гёчюрген. Шолай этегенни Абусупьян оьз девюрюне къыйышывлу адам болгъанлыгъын гёрсете.
Динчилик къуллукъну тутмагъа бирдокъ да къаст этмеген, халкъны яшавун тунукълашдырырагъан бир тайпа ялгъан моллалагъа, алдатывчу къадилеге ачывлу гёзден къарайгъанлыгъын ол бир заманда да яшырмагъан.
«Уллулардан эл чегин,
Сен айтагъан табунгъа
Ол динни – шариатны бузмайлы, тюз кюйде юрютмекни далап этген.
Дагъыстанлыланы ароб, орус ва ерли тиллер булан таныш этмек учун Абусупьян 4-5-6 тюрлю тилде сёзлюклер чыгъара. Шолай да адамланы яратывчулугъуну таълирини тюбюнде яратгъан.
Абусупьянны ярыкъландырывчу ва халкъгъа билим берив тармакъда гёрмекли вакили гьисапда халкъны арасында уллу абуру-сыйы болгъан. Ол тарбиялав ишде патриот янына кёп тергев берген.
Среди наиболее значительных деятелей просветительского и просвещенческого движения в Дагестане первой четверти XX века выделяется фигура Абусуфьяна Акаева (1872-1931 гг.) (на снимке), 140-летний юбилей которого отметили в прошлом году. Он снискал славу и уважение у народов Дагестана и всего Северного Кавказа не только как признанный знаток законоположений шариата, но и как ученый-тюрколог и арабист, поэт, педагог, публицист и общественный деятель.
Абусуфьян Акаев родился в декабре 1872 года (в месяце шавваль 1289 года по хиджре) в кумыкском селении Нижнее Казанище Темир-Хан-Шуринского округа (ныне Буйнакского района), в семье известного духовного лица и арабоязычного поэта, собирателя ценных кумыкских фольклорных материалов и древних адатов Акай-кадия Арсланбекова.
Ему принадлежит особая роль в движении по реформации образования в Дагестане и в мусульманском просветительстве, как единомышленнику и последователю известных в мусульманском мире (Египте, Крыму, Азербайджане, Татарстане, Астрахани) деятелей начала прошлого века – Мухаммеда Абдо, Рашида Ризы, Исмаила Гаспринского, Бекира Чобан-заде, Каюма Насыри, Шигабутдина Марджани, Ризаутдина Фахреттинова, Кязима Мечиева, Абдрахмана Умерова, Абд-ор-Рахмана Тебризи (Талибова) и других представителей соседних дагестанцам мусульманских народов. Нередко он выезжал в образовательных и просветительских целях в Османскую империю (в том числе пребывал в Египте), Крым, Астрахань, Поволжье.
Абусуфьян Акаев является автором многочисленных публицистических и научных статей по животрепещущим вопросам того времени. Кроме того, он издал в течение 1902-1928 годов более 40 отдельных книг по самым различным отраслям знаний. Статьи, стихи и поэмы он писал как на родном кумыкском, так и на арабском, азербайджанском, персидском и аварском языках. Именно он считается основателем жанра художественного рассказа в кумыкской литературе.
Абусуфьян Акаев владел семью языками в совершенстве, в том числе арабским, персидским, турецким. Он писал свои труды на разных языках.
Известно, что он близко сотрудничал с выдающимися политическими деятелями и учеными Дагестана – Джалалутдином Коркмасовым, Солтан-Саидом Казбековым, Махачем Дахадаевым, Зайналабидом и Нухаем Батырмурзаевыми, Магомед-Мирзой Мавраевым, Назиром из Дургели, Али Каяевым из Казикумуха, Джамалутдином Карабудахкентским, Абдул-Басиром Казанищенским, Темирболатом Бийболатовым, Манаем Алибековым, Зияутдином Курихи, Магомедом Дибировым (Карахским) и многими другими.
В 1929 году Абусуфьян Акаев был подвергнут необоснованной репрессии со стороны советских властей и сослан на Север, где и умер через два года, не вынеся тяжелейших условий котласских концлагерей.
Он был полностью реабилитирован посмертно в 1960 году.
Короткие и порой отрывочные сведения, а также ошибки в тексте - не стоит считать это нашей небрежностью или небрежностью родственников, это даже не акт неуважения к тому или иному лицу, скорее это просьба о помощи. Тема репрессий и количество жертв, а также сопутствующие темы так неохватны, понятно, что те силы и средства, которые у нас есть, не всегда могут отвечать требованиям наших читателей. Поэтому мы обращаемся к вам, если вы видите, что та или иная история требует дополнения, не проходите мимо, поделитесь своими знаниями или источниками, где вы, может быть, видели информацию об этом человеке, либо вы захотите рассказать о ком-то другом. Помните, если вы поделитесь с нами найденной информацией, мы в кратчайшие сроки постараемся дополнить и привести в порядок текст и все материалы сайта. Тысячи наших читателей будут вам благодарны!
Сотрудничал с известными политическими деятелями и учеными Дагестана - Дж. Коркмасовым, М. Дахадаевым, С.-С. Казбековым, З. и Н. Батырмурзаевыми, М.-М. Мавраевым, Назиром из Доргели, Али Каяевым, Джамалутдином Карабудахкентским, Т. Бийболатовым и др.
В 1929 г. А. Акаев был подвергнут необоснованной репрессии и сослан на Север, где и умер, не вынеся тяжелейших условий котласских концлагерей. Реабилитирован посмертно в 1960 г.
Гасан Оразаев
Предлагаем для чтения другие интересные статьи:
ТОРГОВЫЙ ПУТЬ ИЗ КУМЫКИИ (КУМУКИИ) В РОССИЮ
РОССИЙСКО-ТУРЕЦКИЙ КОНФЛИКТ В КУМЫКИИ (КУМУКИИ)
АДМИНИСТРАТИВНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ УСТРОЙСТВО ШАУХАЛЬСТВА
КУМУКСКИЕ (КУМЫКСКИЕ) САЛА-УЗДЕНИ
Краткие сведения об истории, землях, людях и современном положении крупнейшего селения Дагестана – Нижнего Казанища
Кумыкская аналитика
Дагестанские заблуждения о тюрках
ГОРЦЫ В КУМЫКСКОМ ВОПРОСЕ
Технология выхолащивания
Некоторые особенности массовой психологии
Миграция и урбанизация в жизни местных этносов
Ловушка дагестанских образов
Перспективные Интернет-проекты кумыков (кумуков)
ОБРАЩЕНИЕ ОБЩЕСТВЕННОГО СОВЕТА НИЖНЕЕ КАЗАНИЩЕ АРБИТРАЖНОМУ СУДУ
Главе Республики Дагестан от общественного совета с.Нижнее Казанище.
КИНО И ТЕЛЕВИДЕНИЕ В НАШЕМ ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ
Как нельзя проводить мероприятие.
МУЗЕЙ ДРУЖБЫ НАРОДОВ
ИСТОРИКО-ЭТНОГРАФИЧЕСКИЙ МУЗЕЙ
МЕМОРИАЛЬНЫЙ МУЗЕЙ АНВАРА АДЖИЕВА
Краеведение
ДОРОГАМИ ТАРКОВСКОГО ТУРИЗМА
БУЙНАКСКИЙ РАЙОН – ЗОНА ТЮРКСКОГО ЭТНОТУРИЗМА
Шуринка и закрытый Каспий
Таргу-Тав: зимний обход
СЛЕД ЦАРИЗМА В ВЕРХНЕМ ИШАРТЫ
КАПЧЫГАЙ: НАСКАЛЬНЫЕ РИСУНКИ И КРЕПОСТЬ АЙСУЛАМАТА
Карабудахкенский район: круги на траве и тюркские поселения
ДРЕВНОСТИ КАРАБУДАХКЕНТА
НА РОДИНЕ КАЙЫ
ГЕЛЬБАХ И ЗИЯРАТ СОЛТАН-МАХМУДА
Тюркские петроглифы Ташбаша и Къызыл-Яра
Европа и Азия на родине Коркмасова
РЕДУКТОРНЫЙ ПОСЁЛОК И РЕВЕРС УРБАНИЗАЦИИ
БУХТА И ПОЛУОСТРОВ В АНЖИ-КАЛЕ
ТАРГУ И ТАМГА ШАУХАЛОВ
КАЗАНЫШ: МЕЖДУ СКИФИЕЙ И БИРМОЙ
КУМУК, КРЫМ И ВОИНЫ ТУРАНА
В МЕХТУЛИНСКОМ ХАНСТВЕ
ХАРКАС: ГОРОДИЩА И ЗИЯРАТЫ
Целебные ключи, бирюзовая вода и старый мост
Город Башлы и каменные колодцы
Герменчикская крепость, тюркские тамги и Люксембург
Буглен: по местам открытий
ПЕТРОГЛИФЫ И СТАРЫЙ ВОКЗАЛ
АМИРХАНКЕНТ И ТУРЕЦКИЕ ВОИНЫ
ГИЧЧИ АНЖИ
ПАМЯТНИКИ АТЛЫ-БОЮНА
БОЙНАК И ИНЧХЕ
ПЕЩЕРЫ, РОДНИКИ И АРТЕФАКТЫ В ГЕЛИ
ОБЪЕКТЫ КУЛЬТУРНОГО НАСЛЕДИЯ В БОЛЬШОМ КАЗАНЫШЕ
ПУШКИН, ГМЕЛИН И КАЯКЕНТ
ВЕЛИКАНЫ ЧОКАЮРТА И ПЕЛИКАНЫ АДЖИ
В ЭРПЕЛИНСКОМ КНЯЖЕСТВЕ
КАЯКЕНТ – БАШЛЫ – ЯНГИКЕНТ
ТАКАЛАЙСКИЕ ОЗЁРА И ДОМА КУМУКА
НАРАТ-ТЮБЕ И УЩЕЛЬЕ НАРТОВ
АЛЯКАЙ-АВУЛ И МОГИЛЬНЫЕ ПАМЯТНИКИ
Религиозная тема, репрессии и насильственное переселение
Известные деятели мусульманского духовенства Дагестана.
Абусуфьян Акаев
День памяти жертв политических репрессий.
ПОСТАНОВЛЕНИЕ СОВЕТА НАРОДНЫХ КОМИССАРОВ ДАГЕСТАНСКОЙ АССР МАХАЧКАЛА № 206 29 марта 1944 г.
Военная тематика
Исмаилов Абдулхаким Исакович
ПРЕДСКАЗАНИЯ ШЕЙХА АБДУРАХМАНА СУГРИ
Дошедший до Берлина и водрузивший на один из шпилеи рейхстага Красное Знамя
QUMUQLAR | КУМЫКИ запись закреплена
Къумукъ адабият/ Кумыкская литература
АБУСУПИЯН АКАЕВ (АБУСУПЬЯН АКАЕВ)
(1872 - 1931)
Миллети учун этген унутулмас къуллукълары саялы оьзюнден сонггъу наслуланы эсинде яшап къалагъан адамлар бола.
Къумукъланы инг уллу юртларыны бириси Тёбен къазанышдан чыкъгъан Абусупиян Акаев муна шолай адамланы бириси.
1872-нчи йылда Тёбен Къазанышдагъы межитни къадиси Акайны агьлюсюнде уьчюнчю улан тува. Огъар Абусупиян деп ат къоялар. Акай къади эл арада абурлу, яхшы охугъан, илмуну сыйын билеген адам болгъан. Оьзю Сибирде турагъан вакътиде Йырчы Къазакъ огъар кагъызлар язгъан, йырларын йиберген.
Абусупиян лап гиччи заманындан берли охувгъа бек муштарлы, гьар нени де билмеге сюеген яш болуп чыгъа. Шону эс этген атасы уланына яхшы билим бермеге токъташа.
Ата юртундагъы мадрасаны яш болжалдан битдире. Атасы ону шо замангы инг уллу дагъыстанлы алимлени алдында охумагъа йибере. Абусупиян арап тилден, адабиятдан, астрономиядан, географиядан, медицинадан, тарихден, физикадан, тил илмулардан мугькам билимлер ала. Ол ата юртуна къайтып, Гюнтувуш адабиятны уллу язывчуларыны чебер асарларын, къумукъ халкъ авуз яратывчулугъун уьйрене, юртлардан айланып, Йырчы Къазакъны йырларын жыя.
Шо вакътилерде пачаны Кавказдагъы ишлерине къарайгъан, Тифлис шагьардагъы наместнигинден (сердеринден) Темирханшурагъа кагъыз геле. Кагъызда арап тилден ва дюнья яшаву гьакъындагъы илмуланы уьйренмек учун, Дагъыстандан эки жагьилни Къазан шагьаргъа йиберсин деп язылгъан болгъан.
Абусупиянны Татарстангъа йиберелер. Онда ол Къазан, Оренбург шагьарларда туруп, айланадагъы эллеге аты айтылгъан татар алимлени алдында охуй, язывчу гьисапда чыныгъып дюнья яшавундан кёп затланы билип, Абусупиян 1902-нчи йылда Дагъыстангъа къайта.
Энни Абусупиян Акаев оьзюню бютюн оьмюрюн анадаш халкъы учун, Дагъыстан учун багъышламагъа токъташа. Ону инг уллу мурады - халкъны илмугъа гёзюн ачмакъ, билимли, илмулу этмек, яш наслуну арив къылыкъларда тарбияламакъ. Ол 1903-нчю йылда ата юрту Тёбен Къазанышда эки йыллыкъ мактап ача, мактап учун арап тилден, гьисапдан, географиядан, тарихден, къумукъ тилде язып, охув китаплар гьазирлей, оланы басмадан чыгъара.
Абусупиян Акаев язгъан ва гёчюрген китапланы санаву къыркъдан да артыкъ. Оланы бирлери: "Ажам тилде (къумукъ тилде) шиъруланы жыйымы", "Юз йыллыкъ тынч календарь ва яхшы маълуматлар", "Къутгъарывну гемеси", "Гьисап илмудан китап", "Ажам тилде (къумукъ тилде) назмулану жыйымы", "Яшлагъа ёл гёрсетив", "Къуран охувну къысгъа къайдалары", "Къылыкъ китап", "Гьазир дарман".
1917-нчи йыл. Октябрь революция. Абусупиян ону гелмегин къутлагъан. Революция ярлы халкъны насипли этер деп инангъан.
Узакъ къалмай бютюн уьлке учун къыйынлы гюнлер геле. Инг гьакъыллы, инг англавлу охугъан адамланы, бир себепсиз, халкъны душманлары деп ат тагъып, туснакълагъа салма башлай.
Оьзюню 60 йыл битмеге аз къалып турагъан Абусупиянны да, туснакъ этип, сибир якълагъа чыгъарып йиберелер. Ол 1931-нчи йыл къышда Сибирде гечине.
Читайте также: