Хьэхъупащ1э амырхъан и усэхэм теухуауэ реферат

Обновлено: 02.07.2024

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

ДЕПАРТАМЕНТ ОБРАЗОВАНИЯ МЕСТНОЙ АДМИНИСТРАЦИИ

МУНИЦИПАЛЬНОЕ КАЗЕННОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА № 21

с УГЛУБЛЕННЫМ ИЗУЧЕНИЕМ ОТДЕЛЬНЫХ ПРЕДМЕТОВ г. о.НАЛЬЧИК

Щомахуэ Амырхъан гъащ1эмрэ и творчествэмрэ ехьэл1а лэжьыгъэ.

Зыгъэхьэзырар - 21-нэ курыт еджап1эм,

7-нэ классым щеджэ Къущхьэ Залинэ . Егъэджак1уэр -Мудрэн М.М.

Щомахуэ Амырхъан и творчествэм ехьэл1а лэжьыгъэ.

Щомахуэ Амырхъан и творчествэмк1э къэдгъуэта щ1эныгъэр

Тхак1уэм и гъащ1эмрэ творческэ гъуэгуанэмрэ теухуа тхыгъэхэм набдзэгубдзаплъэу еджэн, анализ щ1ыжын .

Псалъащхьэхэр

11.Щомахуэм Амырхъан и гъащ1эр ,творческэ лэжьыгъэмрэ

1.Щомахуэм и сабийгъуэр.

2.Щ1эныгъэм и гъуэгуанэр.

а) Щомахуэ Амырхъан и усэхэр

б) Щомахуэм и прозэр.

Щомахуэ Амырхъан къызэралъхурэ илъэс 110 зэрыхъуам и саулыкъук1э делэжьащ мы лэжьыгъэм.

Адыгэ сабий литературэм и зэхэублак1уэхэм, абы и зыужьыныгъэм

хэлъхьэныгъэ ин дыдэ хуэзыщ1ахэм ящыщ зыщ Щомахуэ Амырхъан Къамызэ и къуэр. Усак1уэм и 1эдакъэщ1эк1 тхыгъэхэм я нэхъыф1хэр ди щ1эблэщ1эм теухуащ.

Тхыгъэхэм дэгъуэу къыхощ ныбжьыщ1эхэм я хьэл – щэныр, я гупсысэхэр, гурыгъу – гурыщ1эхэр, я псэук1эр, нэгъуэщ1 1уэхугъуэхэри. Щомахуэ Амырхъан сабийхэм папщ1э итха усэхэр зэхэщ1ык1ыгъуэу зэхэлъхьащ, ахэр дэтхэнэ еджак1уэми ф1ыуэ елъагъу, усэхэм гъэсэныгъэ - ущииныгъэ мыхьэнэ ин ябгъэдэлъщ.

11. Щомахуэ Амырхъан и гъащ1эр ,творческэ лэжьыгъэмрэ

1.Щомахуэм и сабииггъуэр.

Щомахуэ Амырхъан Къамызэ и къуэр Тэрч районым щыщ Курп Ищхъэрэ къуажэм 1910 гъэм къыщалъхуащ. Дэтхэнэ мэкъумэшыщ1э сабийм дежк1и зэман бзаджэт а лъэхъэнэр: къуажэм мыдрисэ ф1эк1 дэттэкъым, ц1ыхур к1ыф1ыгъэмрэ гугъуехьымрэ хэтт. Щомахуэр пасэ дыдэу лэжьыгъэм пэщ1эуващ. Ар и адэм сыт хуэдэ 1уэху и лъэныкъуэк1и щ1эгъэкъуэн хуэхъуащ. Амырхъан лэжьэн ф1эк1 1уэху и1этэкъым, ар ехъуапсэрт пщэдджыжьк1эрэ еджап1эм к1уэ ц1ык1ухэм. Ауэ абы

къыгуры1уэртэкъым мыдрисэм щ1эныгъэ лъэпкъ къызэрыщ1амыхынур. Зэман дэк1а нэужь, Октябрьскэ революцэм мэкъумэшыщ1э сабийхэм папщ1э еджап1эхэм я бжэр зэ1уихащ. 1920 гъэм Амырхъан илъэсипщ1 ныбжьым иту еджап1эм щ1эт1ысхьащ. Илъэсипл1к1э абы Щомахуэр дихьэхауэ щеджащ,

2.Щ1эныгъэм и гъуэгуанэр.

Пэщ1эдзэ еджап1эр къиуха нэужь, ар ирагъэблагъэ Налшык Ленинскэ еджап1эм. А еджап1э ц1эры1уэр Амырхъан ехъул1эныгъэк1э къеух 1929 гъэм. А гъэ дыдэм ар щ1от1ысхьэ Владикавказ къалэм дэт педагогическэ институтым. А еджап1эри ехъул1эныгъэк1э къиухащ Амырхъан.

Щ1эныгъэм хуэпабгъэ щ1алэм институтым кууэ щедж бзэ щ1эныгъэхэр, литературэр, 1уэры1уатэр, тхыдэр. Абы щыгъуазэ зещ1 А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов ,Н.А.Некрасов сымэ, нэгъуэщ1хэми я тхыгъэхэм. Псом хуэмыдэу ар дехьэх Щоджэнц1ык1у Алий и усэхэмрэ и поэмэхэмрэ.

3.Лэжьыгъэ 1энат1эр.

Еджап1э нэужьым япэ дыдэу егъэджак1уэу 1938 гъэм лэжьэн щ1идзащ, зауэ нэужь илъэсхэм партым и райкомым и секретарь хъуащ.

1965-1970 гъэхэм тхак1уэхэм я союзым и правленэм и секретару лэжьащ.

Дэтхэнэ зы 1энат1эми гурэ псэк1э бгъэдэтащ Щомахуэ Амырхъан.

Лъэпкъ литературэмрэ исскуствэмрэ зегъэужьынымк1эи1э лэжьыгъэр

4.Творческэ лэжьыгъэр.

а) Щомахуэ Амырхъан и усэхэр

Ди адыгэ тхак1уэхм ящыщу басня жанрым япэу ик1и зэф1эк1 и1эу елэжьар Амырхъанщ

Абы и тхыгъэхэр апхуэдизк1э ягу ирихьати урысыбзэк1э,аварыбзэк1э,азербайджаныбзэк1э ,балъкъэрыбзэк1э нэгъуэщ1ыбзэк1и зэрадзэк1ащ.

Усак1уэм и 1эдакъэщ1эк1 тхыгъэхэм я нэхъыф1хэр ди щ1эблэщ1эм теухуащ.

усэри. Усэм къыщыгъэлъэгъуащ ц1ыху щхьэхуэхэм я хьэл – щэн мыкъумыщ1эхэр.

Тхыгъэм къыхэщ хъыджэбз ц1ык1ум и ц1эм ещхькъым и щытык1эхэр. Ар хьэл –щэн дахэ зыхэмылъ ц1ыхущ, нэхъыжьхэм пщ1э яхуищ1ыну и гум къэк1ыркъым. Дахэлинэ еущиену мурад зыщ1а ц1ыху хэк1уэтам абы ирит жэуапыр мыращ:

Усэм къыщыгъэлъэгъуа персонажым хуэдэ дэнэ щ1ып1и щы1энк1э зэрыхъуным къыхэк1к1э Щомахуэм усэм и к1эр мыпхуэдэу еух:

« Нэхъыф1ынут мы си усэм

къыщеджатэм къуажэ къэс,

Дахэлинэ и гъэ1эсэм сэ

Щомахуэм и сыт хуэдэ усэми гъэсэныгъэ - ущииныгъэ мыхьэнэ пыухык1а зэра1эм къыхэк1к1э, ахэр тхылъеджэхэм гурыхь ящохъу, ц1ыхупсэм йохуэбыл1э, сабийхэми балигъхэми яф1эф1у ядж. Щомахуэ Амырхъан и усыгъэм гупсысэ нэхъыщхьэу хэлъыр щ1эблэр пэжыгъэмрэ ц1ыхугъэмрэ, лэжьыгъэф1ымрэ Хэкур ф1ыуэ лъагъунымрэ, зэныбжьэгъуныгъэмрэ къуэшыгъэмрэ, ик1и къинэмыщ1 хьэл – щэныф1хэм хуэгъэушынырщ. Ар гурыщ1э къабзэщ ик1и къалэн гугъущ, ауэ усак1уэм ахэр къехъулъауэ къэплъытэ хъунущ. Щомахуэм и тхыгъэхэм ц1ыхур ф1ым хураджэ, 1ейм щагъэмэхъашэ. Аращ абыхэм гъащ1э к1ыхь щ1а1энури.

Амырхъан хузэф1эк1ащ езыр къызыхэк1а лъэпкъым 1эужь къулейрэ лъэужь хъарзынэрэ къыхуигъэнэн. Усак1уэ 1умахуэм и 1эдакъэщ1эк1хэм щ1эблэм ди дежк1э икъук1э гъэсэныгъэ – ущииныгъэ мыхьэнэшхуэ я1эщ.

Лъэпкъ лъагъуныгъэр къэхьыгъуаф1экъым. Тхэ псоми апхуэдэ я нат1э хъуркъым, ауэ ар къызэхъул1ахэм ящыщ зыщ усак1уэ пажэ Щомахуэ Амырхъан.

б).Щомахуэм и прозэр.

Чапай щ1алэ ц1ык1ум и адэр имы1эжми къуэш хуэхъуащ адыгэ щ1алэ ц1ык1ур.Гузэвэгъуэм а т1ур зэкъуэш ищ1ащ.

Амырхъан и тхыгъэхэр я тематикэк1э зэрызэхуэмыдэм ещхьу, абыхэм я гупсысэ нэхъыщхьэхэри зэщхькъым, ауэ псоми

белджылыуэ къыхощ гъэсэныгъэ-ущииныгъэ 1уэхухэр. Рассказхэм къыхощ щ1алэгъуалэр лэжьыгъэм зэрызыпы1уамыдзымрэ щ1эныгъэм зэрыхуэпабгъэмрэ.

Социалистическэ лэжьыгъэм и Л1ыхъужь ц1э лъап1эр зыф1аща Бгъэжьнокъуэ Хьэчим теухуащ. Тхак1уэм къигъэлъагъуэ адыгэл1ым и образым удехьэх. Псом хуэмыдэу Бгъэжьнокъуэм и сабиигъуэм.

И рассказхэми и очеркхэми гъэсэныгъэ-ущииныгъэ мыхьэнэшхуэ я1эщ. Очеркхэм къыщыхощ ди республикэми нэгъуэщ1 щ1ып1эхэми щыц1эры1уэ ц1ыхухэр. Щомахуэм и1эщ нобэрей ди гъащ1эм щыщ 1уэхугъуэ щхьэхуэхэр къыщыгъэлъэгъуа тхылъхэри.

л1ык1уэхэр: адыгэхэр, балъкъэрхэр, урысхэр, белорусхэр, куржыхэр,

нэгъуэщ1хэри Романым щек1уэк1 1уэхугъуэ нэхъыбэр Жылау Хьэжмуратрэ Мадинэтрэ я унагъуэм епхащ. Ар къызэрыгуэк1 адыгэ унагъуэщ. А т1ур зэгуры1уэу,зэдэ1уэжу, зым 1эпыхур адрейм къещтэж жыхуа1эм хуэдэу зэдопсэу, нэмысрэ пщ1эрэ яку дэлъщ. Ахэр псоми чэнджэщэгъу яхуохъу, я дэ1эпыкъуэгъущ.

Зэрытлъагъущи ц1ыху зэхъуапсэ адыгэ унагъуэщ. Ауэ абыхэм къеиж зырызхэри щы1эщ. Къазбэч хуэдэхэр.

Тырнауздэсхэм ящыщу Къазбэч япэ дыдэ зы1ущ1ари, зи ц1ыхугъэрэ зи хабзэрэ илъэгъуари, зи шхын 1эф1 ишхари а унагъуэрщ. Къуэ пэлъытэ яхуэхъуат ар абыхэм. Къазбэч яущиин гъуэгу захуэ трагъэувэн папщ1э лъэк1 къагъэнакъым абыхэм. Ауэ псоми я гугъуехьыр псыхэк1уадэ хъуащ. Бригадир 1эщ1агъэм зэрыпэщ1эувэу абы псори щыгъупщэжащ. И зыкъыф1эщ1ыжыныгъэм, и щхьэхуещагъэм, и нэпсеягъэм ар тек1уэдэжащ. Мылъкум и нэри ирищ1ащ. Мылъку уи1эныр хъарзынэщ, ауэ гъащ1эм дэ1эпыкъуэгъу,щ1эгъэкъуэн къыщыпхуэхъуа дэтхэнэ зыри пщыгъупщэ хъунукъым. Ф1ы умыщ1ауэ зэи ф1ым ухуэзэнукъым.

111. Къызэщ1эзыкъуэж псалъэ.

Амырхъан и тхыгъэхэм куэдым дыхуагъасэ. Псом хуэмыдэу абы дыкъыхуреджэ пэжыгъэм, ц1ыхугъэм, ущалъхуа Хэкум ф1ы лъагъуныгъэ хуи1эным, нэхъыжьым пщ1э лей хуэщ1ыным, зэныбжьэгъуныгъэм, къуэшыгъэм, зэкъуэтыныгъэм.

Щомахуэм и тхыгъэхэм и пщ1эр нэхъ лъагэ зыщ1у сэ къэслъытэр:

гъэсэныгъэ – ущииныгъэ зэрыхэлъырщ, ауан гъэщ1эгъуэнхэр, гушы1э дахэ

хэлъхэрщ, тхыдэм, географием, химием епха 1уэхугъуэхэм зэрытхутепсэлъыхьырщ,гъащ1эм къыщыхъуа 1уэхугъуэ дыдэхэу дызыщыгъуазэхэр тхыгъэхэм къыщыгъэлъэгъуащ.

Сабийхэми балигъхэми хьэлэлу яхуэлажьэу щыта тхак1уэ и ц1эр адыгэ литературэм къыхэнащ абы и зэхэублак1уэхэм ящыщ зыуэ.

Щоджэнц1ык1у Алий зэхиубла адыгэ сабий литературэм Щомахуэр жыджэру ик1и зэф1эк1 къигъэлъагъуэу хэлэжьыхьащ,абы нобэ игъуэта зыужьыныгъэм тхак1уэм и ф1ыщ1и и гуащ1и хэлъщ. Аращ ди сабий литературэр лъэпкъ культурэм лъэ быдэк1э щызыгъэувар, абы и тхыгъэ нэхъыф1хэмк1эщ адыгэ сабий литературэр къэрал утыкум япэу зэрихьар

Читайте также: