Бикмуш бабай изложение татарча кратко

Обновлено: 07.07.2024

1. Текстны тыңлагыз һәм кыска изложение языгыз. Текстны тыңлагач, микротемаларны билгеләгез. Тулы текстның һәм андагы микротемаларның төп эчтәлеген бирергә кирәклеген истә тотып эшләгез. Изложениенең күләме 50 сүздән ким булмаска тиеш. Изложениены чиста һәм танырлык итеп языгыз.

Решение:

Башлангыч текстны тыңлагыз.
Текстның темасын (нәрсә турында?) идеясын билгеләгез.
Һәр өлешнең микротемаларын аерып, текстның тулы планнын төзегез.
Төп мәгълүматны һәм барлык микротемаларны саклап, текстны җыйнакланедырыгыз.
Изложениедә өлешләр арасында мәгънәви, грамматик бәйләнеш һәм авторның фикере сакланылуын тикшерегез.
Изложениене языгыз.
Үзегезнең текстны кабаттан укыгыз һәм андагы сүзләрне санагыз (алар 70 сүздән дә ким булмаска тиеш) Әгәр дә күләм аз булса, киңәйтеп була торган өлешне билгеләгез.
Изложениене укыгыннан соң, анда грамматик, сөйләм. орфографик, пунктуацион хаталарның булу-булмавын җентекләп тикшерегез.

Ответ:

Койма тактасына ясалган сары Кояш күк йөзендәге болытларга дәште:
— Әй, болытлар! Мин — Кояш! Мин кояшларның да кояшы!
Коймадагы Кояш чыркылдаган чыпчыкка:
— Әй, чыркылдык! Мин — кояш! Кара миңа, соклан!
Болытларга Кояшларның болай кычкырынуы ошамады. Алар яңгыр яудыра башладылар. Коймадагы Кояшны яңгыр тиз арада коймадан юып төшерде.
Яңгыр беткәч, күктәчын Кояш барлыкка килде. Үсемлекләр яшәреп китте. Чәчәчкләр хуш ис тараттылар. Чыпчык яңадан чыркылдарга тотынды.
Беркем дә коймадагы Кояшны телгә алмады.

Демонстрационный вариант 2016 г. – задание №1.

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Зарегистрироваться 15–17 марта 2022 г.

Гаяз Исхакыйны ң “ Сөннәтче бабай” хикәясенә филологик анализ.

1. Гаяз Исхакый “Сөннәтче бабай” хикәясен 1910- 1911 нче елларда , иҗатының “Таңчылык” дәверендә (1905-1911) язган. Бу чорда (1910 нчы елның көзендә) ул Төркиядә яши, ә 1911 нче елда Хәбибназар Сатлыков исеменә алынган паспорт белән Петербургка кайта.

2. Әсәр хикәя жанрында язылган.Әсәр төп герой Корбанколыйның тормышыннан берничә вакыйганы эченә ала, аның характерының сыйфатларын, үсү- үзгәрүен сөйли. Хикәядә “гади кеше”нең яшәү фәлсәфәсе, эчке дөньясы кичерешләре сурәтләнә. Әсәр натурализм иҗат юнәлешендә язылган. Анда шулай ук психологизм чалымнары да бар.

3.Хикәянең исеме “Сөннәтче бабай”. Сөннәт- мөселманлык билгеләренең берсе. Аллаһы Тәгалә кушуы буенча иң беренче булып Ибраһим пәйгамбәр үз улы Исмагыйльне сөннәткә утырткан. Шуннан соң бу гадәт таралып киткән һәм мөселманнар дөньясында шулай булырга тиешле йола булып әверелгән.

Сөннәт- гарәп сүзе, гадәт, йола дигән мәгънәне белдерә. Аның тагын бер мәгънәсе бар, сөннәт дип пәйгамбәребез Мөхәммәт саллалаһы галәйһис-сәлам әйткән сүзләрне дә атап йөртәләр. Сөннәтләү дә пәйгамбәребез кушкан эш.

Сөннәтче-сөннәт йоласын башкаручы, бу эшне теләсә кем башкармаган.Аның күңеле пакь, яшәү рәвеше саф, тәне һәрвакыт ару-таза булырга тиеш.

Сөннәтче бабай исеме астында хикәянең төп герое Корбанколый бабайны атыйлар.Ул сөннәт йоласын үтәүче. Димәк, текстның исеме текст интерпритациясендә зур роль уйный.Ул эчке бәйләнешләрне тотып тора. Эчтәлеккә туры килә. Хикәянең исеме уңышлы сайланган.

4. Хикәянең кисәкләргә бүленеше. Хикәяне, шартлыча, ике өлешкә бүлергә була. Беренче өлеше- Сөннәтче бабайның карчыгы Гөлйөзем әби белән тормышы.Сөннәтче бабай йортындагы тормыш иң югары дәрәҗәдәге ислам дине кануннары,әхлагы белән сугарылган. Бабай өйнең тышында, әби эчендә үз эшләрен шулкадәр пөхтә һәм төгәл алып баралар.Сөннәтче бабай , әйтерсең, шушы кәсеп өчен генә туган. Ул- аның гомер итү максаты, көн итү ысулы да. Гөлйөзем әби дә картына сөннәтче вазифасын уңышлы башкарсын өчен генә яши кебек. Сөннәт йоласына үзләрен тышкы яктан гына түгел, эчтән дә әзерлиләр.

Халкыбызда “ Ирне ир иткән дә хатын, җир иткән дә хатын “-дигән мәкаль бар.Әсәрдә моның шулай икәне аеруча көчле раслана.

Әсәрнең икенче өлешендә бабай өчен газаплы көннәр башлана. Гөлйөзем әби чирли һәм тиздән вафат була.Өйдәге һәрнәрсә гомер иткән хатынын хәтерләтә, тормышының кое китә, ялгыз яшәү ачысы йөрәгенә төшә. Шуңа күрә бабай икенче хатын эзли.

Икенче хатын бабайның өметен акламый. Ул таркау, эш рәтен белми,шапшак. Өй эче пычракка бата, кәҗәнең сөте бетә, бабай өеннән бизә.Ул бик борчылса да түзә, ләкин һәрнәрсәнең чиге була. Яңа хатынның, шүрлектә затлы тартмада гына кадерләп саклана торган, пәке белән бәрәңге әрчүен күргәч, Сөннәтче бабай бик ачулана, авыруга сабышы,үлем түшәгенә егыла һәм ике көннән җан тәслим кыла.

5. Әсәрдә практик эчтәлекле информа ц ия( Сөннәтче бабайның тормышы)бирелгән.

Кон ц ептуал ь эчтәлекле информа ц ия дә (хикәяләүче фикере) чагыла. Хикәяләүченең героен үз итүе күренә. Ул аны “ безнең Сөннәтче бабай ” дип атый.

Шулай ук, текст артындагы информа ц ия дә бирелгән. Авторның милләт язмышы,аның бүгенгесе һәм киләчәге өчен кайгыруы сизелә.

6.Әсәрдә образлар системасы.

Сөннәтче бабай (Корбанколый)- төп образ;

Гөлйөзем әби- ярдәмче образ;

Яңа карчык- эпизодик образ;

Хәзрәт- эпизодик образ;

Абыстай- эпизодик образ;

Күрше Гадилә әби- аталучы образ;

Сәлман Фарси хәзрәтләре- аталучы образ.

Мөәзин хатыны- аталучы образ;

Тегермәнче Фәхри хатыны, Миңлесафа-эпизодик образ.

Табигат ь образлары:

Миләш агачы-аллегорик образ. Күчерелмә мәгънәдә Сөннәтче бабай тормышын белдерә (бабай үлгәннең икенче язында ул яфрак ярмый).

Ике каен- аллегорик образ, яңа тормыш башлануны белдерә.

Пәке- милли традицияләр, алардан мәхрүм калган кеше тамырсыз, кыйбласыз кала.

7.Тел-стиль чараларына күзәтү.

Г.Исхакыйның “Сөннәтче бабай” хикәясе чәчмә сөйләмдә иҗат ителгән. Аңа күпсөйләмлелек хас. Хикәяләүче сөйләменә геройларсөйләме килеп кушыла.

Күпсөйләмлелек диологларда гына түгел, сөйләмнең субъект оештырылышында да чагылыш таба. Хикәядә тирә-юньне сурәтләү, сөйләшүләр белән янәшә Сөннәтче бабайның уй-фикерләре, хис-кичерешләре үсеш-үзгәрештә күзәтеп барыла.

Лексик чаралар кулланышы ягыннан, әсәргә гарәп-фарсы алынмалары белән баетылган иске теллелек хас. Мәсәлән:” Аның яше югалган кеби, исеме дә югалган иде.” .”. үткен чалгы пәкесе берлән. ”.

Сынландыру(җансыз предметларны җанлы итеп күрсәтү): Мәсәлән:” Көзгә таба аның кып-кызыл миләш сабаклары. Сөннәтче бабайның өене бизи иде; аның искелектән туеп беткән йөзенә көләчлек бирә, битенә кызыл йөгертә иде”.

“ Пәке шәҗәрәгә караганда шәфкатьсезрәк булса да , ул бик мөкаддәс иде ”.һ.б.

“ Аның өенең алдында. бер караганда ,һаваланганнан күкрәгене чыгарып ,кукраеп тора кеби, бер караганда , картайганнан арып, билене тота алмаенча ,бөкрәеп тора кеби күренә торган миләш агачы бар иде.Көзгә таба аның кып-кызыл миләш сабаклары кызыл ахаң кеби салынып , сөялеп , яшь кызларның муеныны, кулыны колагыны бизәкли торган төймәләр, алкалар кеби Сөннәтче бабайның өене бизи иде. ”.

“ .. .арышы, сары ука кеби, башыны күтәрә алмаенча сузылып ята иде ”.һ.б.

“ . никадәр анларның авызыннан суны агызса да. ”

“ . кыярга рәхәт йөзе күрсәтми торгани Гата малае Касыйм да, . йомыркаларына көн күрсәтми торган ирдәүкә кызы Мәрфуга да шул миләшләргә каршы тугры килә алмый иде”.һ.б.

Минем Зәки бабам 1919 елда Кукмара районы Аксыбы авылында дөньяга килгән.Бабама егерме яшь тулгач аны армиягә алалар.Армия хезмәтеннән ул туры сугышка китэ.Сугыш бик кырыс була, Украина фронтында Зәки бабаем бик каты яраланып аңын югалта.Шулай итеп ул дошман әсирлегенә эләгә.Озакламый ул әсирлектән кача һәм Югославия партизаннарына килеп кушыла.Бабаем Югославиянең Чазма, Маславина, Беловар, Падравнина, Белогора, Тополовац шәһәрләрен дошманнардан азат итүдә катнаша.

Бабам күрсәткән батырлыклары өчен бик күп орденнар һәм медаль ләр белән бүләкләнгән.”Жуков медале”,”Бөек Ватан сугышында Германияне азат иткән өчен” һ.б.

1990нчы елда Брянск шәһәрендә бөтен союз(всесоюзная встреча партизан)паризаннарының очрашуы була.Зәки бабамны әлеге очрашуга эзтабар язучы Шаһинур Мостафин озатып бара.

1991нче елда бабаем яшәгән авылга Югославиядән дипломантлар килеп төшә.Алар бабаема истәлекле бүләкләр тапшыралар.

Зәки бабам сугыштан соң кырык ел буе колхозда комбайнчы булып эшләгән, һәрвакыт алдынгылар рәтендә булган. Аны авылда бар кеше дә хөрмәт иткән .1958 елда ул Мәскәү шәһәрендә Бөтенсоюз авылхуҗалыгы күргәзмәсендә алтын медаль белән бүләкләнгән.Ә 1995 елда бабам турында “Зәки абый” фильмы төшерелгән.

Минем бабам бик акыллы, мәрхәмәтле, сабыр кеше булган.Аның бу сыйфатлары минем әтиемә һәм дәү әтиемә дә күчкән.Мин аның белән бик горурланам.

Маҡсат: уҡыусыларҙың һөйләү, яҙыу күнекмәләрен үҫтереү, баһалау.

Йыһаҙландырыу: диктанттар һәм изложениялар йыйынтылығы.

Дәрес барышы.

1. Ойоштороу мәле.

2. Дәрестең маҡсаты менән таныштырыу.

3. Яҙма эш дәфтәрҙәрен таратыу.

4. Дәфтәргә көндө, текстың темаһын ( йыйынтыҡтың23-сө бите, “Юлбарыҫ менән төлкө”), изложение һүҙен яҙыу.

5. Һүҙлек эшен башҡарыу: урман төпкөлө, шырлыҡ, тәрән йырын, йығыр, һоҡланыу, ҡолап төшөү, юлбарыҫ ( Бик ҙур йыртҡыс йәнлек. Ул бесәй һымаҡтар төркөменә ҡарай. Ул йәнлектәр менән туҡлана), төлкө ( һәйләкәр хайыуан). 6. Тексты тәүге ҡат укыу. Юлбарыҫ менән төлкө. Бер ваҡыт төлкө урман төкөлөгендәге шырлыҡҡа барып ингән, ти. Ҡараһа, ҡаршыһына юлбарыҫ килә икән. Төлкө ҡурҡыуынан ҡаса башлай. Юлбарыҫ уның артынан баҫтыра. Бына-бына тота яҙып, етеп килә, ти. Уларҙың юлын тәрән йырын бүлә. Төлкө туҡтай ҙа сеңләп илай башлай. Юлбарыҫ аптырап ҡала. – Ни эшләп илайһың, төлкө? - Эй, һеҙҙе күрҙем дә атайығыҙҙы иҫкә төшөрҙөм. Ул бик йылғыр ине. Ҙур-ҙур йырындарҙы ла һикереп сыға ине. Уф, башҡа бер ваҡытта ла ундай йылғырлыҡҡа һоҡлана алмам инде . Донъяһын онота юлбарыҫ: төлкө алдында үҙенең йылғыр булыуын күрһәтеп, шул тиклем маҡтанғыһы килә. Йырын аша һикерә, ләкин икенсе яҡҡа етә алмай, аҫҡа ҡолап төшә. – Шулай булырын белдем дә. Атайығыҙға етергә һеҙҙең хәлегеҙҙән киләме һуң. – тигән дә хәйәкәр төлкө үҙ юлы менән китеп барған, ти.

7. Тексты нисек аңлағандарын тикшереү.

8. Текстың йокмәткеһе өҫтөндә эшләү ( һорауҙар таҡтаға яҙылған була).

1) Төлкөгә юлбарыҫ ҡасан тап була?

2) Төлкө ниңә илай?

3) Юлбарыҫ төлкө алдында нисек маҡтанырға уйлай?

4) Юлбарыҫ нимә эшләй?

5) Төлкө нимә ти?

9. Һорауҙар буйынса йөкмәткене һөйләү.

10. Тексты ҡабатлап уҡыу.

11. Тексты дәфтәрҙәргә яҙыу.

12. Дәресте йомғаҡлау. Дәфтәрҙәрҙе йыйып алыу.

Литература: М.Ғ. Усманова, З.М. Ғәбитова “Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар йыйынтығы”. Уфа “ Китап” 2009й.

Читайте также: