Арфаэпічныя нормы беларускай мовы кратко
Обновлено: 04.07.2024
1) снег ішоў; 2) бачу іх; 3) ты і я; 4) яна ідзе; 5) цецярук і цяцерка.
2. Адзначце словы, у якіх пры змене формы ліку мяняецца месца націску:
1) морж; 2) пяро; 3) войска; 4) торт; 5) грэбень.
3. Адзначце словы, у якіх на месцы пропускаў узнікаюць прыстаўныя гукі:
1) з__мноства; 2) па__мкнуўся; 3) яна__мчыць; 4) пад__льдзінай; 5) вока__мгненна.
4. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара:
1) гнілас_ны; 2) поўнагалос_е; 3) наперс_нік; 4) раслін_асць; 5) іл_юстрацыя.
5. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) у бяспецы; 2) постацю; 3) на сенажацці; 4) на парапеце; 5) дваццацю.
6. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара а:
1) ды_мент; 2) відэ_тэлефон; 3) стэ_рын; 4) рэ_ктыўны; 5) чэмпі_нат.
7. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара э:
1) ш_птаць; 2) _кзамен; 3) літ_ратура; 4) р_дкалессе; 5) інж_нер.
8. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара е:
1) в_лічыня; 2) м_тафара; 3) жыцц_радасны; 4) б_з назвы; 5) в_ршыня.
9. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ь:
1) сям_я; 2) павіл_ён; 3) восен_скі; 4) голуб_; 5) кур_ер.
10. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца апостраф:
1) сен_ёр; 2) неад_емны; 3) кастан_еты; 4) бар_ер; 5) паўнапраў_е.
11.Адзначце прыклады, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ў:
1) а_тограф; 2) ва _ладзімірскай вобласці; 3) кінатэатр “Радзіма” _першыню прымае гледачоў; 4) працаваць па-_дарнаму; 5) але_тка.
12. Адзначце правільна напісаныя словы (формы слоў):
1) беладонна; 2) саламянны; 3) завучанны; 4) весялосццю; 5) танкаструнны.
13 Адзначце словы, якія пішуцца разам:
1) васьмі_гадовы; 2) газа_зваршчык; 3) жыццёва_праўдзівы; 4) жуль_вернаўскі; 5) контр_атака.
14. Знайдзіце і адзначце прыслоўі, якія пішуцца праз злучок:
1) раз_пораз; 2) па_трэцяе; 3) за_панібрата; 4) па_майстэрску; 5) у_рассыпную.
15. Адзначце словазлучэнні, у якіх выдзеленыя словы пішуцца разам:
стаць з_боку;. 2) з_нізу гары; 3) прыйшоў пад_вечар; 4) з_большага зразумеў; 5) душа ў_душу.
КАНТРОЛЬНАЯ ТЭСТАВАЯ РАБОТА
Арфаэпічныя, акцэнталагічныя і арфаграфічныя нормы (10 клас)
1. Адзначце словы, у якіх падкрэсленая літара абазначае гук [с]:
1) сшыць; 2) сыграць; 3) зайсці; 4) схітрыць 5) без перамен.
2. Адзначце словы, у якіх пры змене формы ліку мяняецца месца націску:
1) племя; 2) вяха; 3) кветнік; 4) рэмень; 5) келіх.
3. Адзначце словы, у якіх пішацца літара а:
1) задр_маў; 2) лют_ранства; 3) ж_мчужына; 4) вод_р; 5) ш_рыф.
4. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара:
1) манпа_сье; 2) фе_ерверк; 3) расква_тараваць; 4) дыспе_чар; 5) ажыц_явіць.
5. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ч:
1) гарадо_нік; 2) яе_ня; 3) а_чапіць; 4) ру_нік; 5) поч_ырк.
6. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара я:
1) фімі_м; 2) зады_к; 3) і_нізацыя; 4) харэ_графічны; 5) тры_лет.
7. Адзначце пары слоў, у якіх націск служыць для адрознення іх граматычнай формы:
1) ракі - ракі; 2) абкруціць - абкруціць; 3) кашу - кашу; 4) нашу - нашу; 5) рассыпаць - рассыпаць.
8. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ё:
1) л. насушылка; 2) м. даносны; 3) вав. рчаня; 4) рады. тэхніка; 5) пл. скат.
9. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ы:
1) інж. нер; 2) з. начыць; 3) без. менны; 4) звыш. мклівы; 5) кард. ёлаг.
10. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара э:
1) с_кратар; 2) інт_рвал; 3) бр_зент; 4) хар_аграфія; 5) ш_рсцяткацкі.
11. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара е:
1) абсм_яць; 2) кам_ртон; 3) з_нітка; 4) агн_мёт; 5) п_ршапрычына.
12. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) заікнуцца; 2) заінтрыгаваны; 3) дайсці; 4) падыйграць; 5) субінспектар.
13.Адзначце прыклады, у якіх на месцы пропуску пішацца літара у:
1) А_стрыя; 2) па-_дарнаму; 3) вакол _сё гуло; 4) кла_нада; 5) надрукаваны верш “Спадчына _ 1918 годзе.
14. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца мяккі знак:
1) насып_це; 2) увас_мёх; 3) скраз_няк; 4) шампін_ён; 5) раз_яднаць.
15. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) абяссмерціць; 2) смецце; 3) грамматыка; 4) прымадона; 5) маззю.
КАНТРОЛЬНАЯ ТЭСТАВАЯ РАБОТА
Арфаэпічныя, акцэнталагічныя і арфаграфічныя нормы (10 клас)
І варыянт (адказы)
1. Адзначце спалучэнне слоў, вымаўленне якіх не супадае з напісаннем:
1) снег ішоў; 2) бачу іх; 3) ты і я; 4) яна ідзе; 5) цецярук і цяцерка.
2. Адзначце словы, у якіх пры змене формы ліку мяняецца месца націску:
1) морж; 2) пяро; 3) войска; 4) торт; 5) грэбень.
3. Адзначце словы, у якіх на месцы пропускаў узнікаюць прыстаўныя гукі:
1) з__мноства; 2) па__мкнуўся; 3) яна__мчыць; 4) пад__льдзінай; 5) вока__мгненна.
4. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара:
1) гнілас_ны; 2) поўнагалос_е; 3) наперс_нік; 4) раслін_асць; 5) іл_юстрацыя.
5. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) у бяспецы; 2) постацю; 3) на сенажацці; 4) на парапеце; 5) дваццацю.
6. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара а:
1) ды_мент; 2) відэ_тэлефон; 3) стэ_рын; 4) рэ_ктыўны; 5) чэмпі_нат.
7. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара э:
1) ш_птаць; 2) _кзамен; 3) літ_ратура; 4) р_дкалессе; 5) інж_нер.
8. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара е:
1) в_лічыня; 2) м_тафара; 3) жыцц_радасны; 4) б_з назвы; 5) в_ршыня.
9. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ь:
1) сям_я; 2) павіл_ён; 3) восен_скі; 4) голуб_; 5) кур_ер.
10. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца апостраф:
1) сен_ёр; 2) неад_емны; 3) кастан_еты; 4) бар_ер; 5) паўнапраў_е.
11.Адзначце прыклады, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ў:
1) а_тограф; 2) ва _ладзімірскай вобласці; 3) кінатэатр “Радзіма” _першыню прымае гледачоў; 4) працаваць па-_дарнаму; 5) але_тка.
12. Адзначце правільна напісаныя словы (формы слоў):
1) беладонна; 2) саламянны; 3) завучанны; 4) весялосццю; 5) танкаструнны.
13 Адзначце словы, якія пішуцца разам:
1) васьмі_гадовы; 2) газа_зваршчык; 3) жыццёва_праўдзівы; 4) жуль_вернаўскі; 5) контр_атака.
14. Знайдзіце і адзначце прыслоўі, якія пішуцца праз злучок:
1) раз_пораз; 2) па_трэцяе; 3) за_панібрата; 4) па_майстэрску; 5) у_рассыпную.
15. Адзначце словазлучэнні, у якіх выдзеленыя словы пішуцца разам:
1) стаць з_боку;. 2) з_нізу гары; 3) прыйшоў пад_вечар; 4) з_большага зразумеў; 5) душа ў_душу.
КАНТРОЛЬНАЯ ТЭСТАВАЯ РАБОТА
Арфаэпічныя, акцэнталагічныя і арфаграфічныя нормы (10 клас)
ІІ варыянт (адказы)
1. Адзначце словы, у якіх падкрэсленая літара абазначае гук [с]:
1) сшыць; 2) сыграць; 3) зайсці; 4) схітрыць 5) без перамен.
2. Адзначце словы, у якіх пры змене формы ліку мяняецца месца націску:
1) племя; 2) вяха; 3) кветнік; 4) рэмень; 5) келіх.
3. Адзначце словы, у якіх пішацца літара а:
1) задр_маў; 2) лют_ранства; 3) ж_мчужына; 4) вод_р; 5) ш_рыф.
4. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара:
1) манпа_сье; 2) фе_ерверк; 3) расква_тараваць; 4) дыспе_чар; 5) ажыц_явіць.
5. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ч:
1) гарадо_нік; 2) яе_ня; 3) а_чапіць; 4) ру_нік; 5) поч_ырк.
6. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара я:
1) фімі_м; 2) зады_к; 3) і_нізацыя; 4) харэ_графічны; 5) тры_лет.
7. Адзначце пары слоў, у якіх націск служыць для адрознення іх граматычнай формы:
1) ракі - ракі; 2) абкруціць - абкруціць; 3) кашу - кашу; 4) нашу - нашу; 5) рассыпаць - рассыпаць.
8. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ё:
1) л. насушылка; 2) м. даносны; 3) вав. рчаня; 4) рады. тэхніка; 5) пл. скат.
9. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ы:
1) інж. нер; 2) з. начыць; 3) без. менны; 4) звыш. мклівы; 5) кард. ёлаг.
10. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара э:
1) с_кратар; 2) інт_рвал; 3) бр_зент; 4) хар_аграфія; 5) ш_рсцяткацкі.
11. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара е:
1) абсм_яць; 2) кам_ртон; 3) з_нітка; 4) агн_мёт; 5) п_ршапрычына.
12. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) заікнуцца; 2) заінтрыгаваны; 3) дайсці; 4) падыйграць; 5) субінспектар.
13.Адзначце прыклады, у якіх на месцы пропуску пішацца літара у:
1) А_стрыя; 2) па-_дарнаму; 3) вакол _сё гуло; 4) кла_нада; 5) надрукаваны верш “Спадчына _ 1918 годзе.
14. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца мяккі знак:
1) насып_це; 2) увас_мёх; 3) скраз_няк; 4) шампін_ён; 5) раз_яднаць.
15. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) абяссмерціць; 2) смецце; 3) грамматыка; 4) прымадона; 5) маззю.
Прынцып арфаграфii – гэта асноўная iдэя, заканамернасць, на якой будуюцца i аб’ядноўваюцца ў группы канкрэтныя правiлы напiсання. Беларускі правапіс грунтуецца пераважна на двух прынцыпах – фанетычным i марфалагiчным.
Фанетычны прынцып адлюстроўвае на пісьме лiтаратурнае вымаўленне гукаў i iх спалучэнняў у словах. Ён зблiжае пiсьмовую форму мовы з вуснай, дае магчымасць перадаць спецыфiчныя асаблiвасцi фанетычнага ладу беларускай лiтаратурнай мовы – аканне, яканне, дзеканне, цеканне, цвёрдасць шыпячых i [р], падаўжэнне зычных i г.д. На фанетычным прынцыпе грунтуюцца наступныя правiлы:
- правапiс о, э–а (ы): рэкі – рака, год – гады, адрас, Ватэрлоа, інжынер;
- правапiс е, ё–я: клён – кляновы, метро, сяржант, дзясяты;
- правапiс спалучэнняў галосных у запазычаных словах: фае, гігіена, акiян;
- правапіс у і ў у залежнасці ад пазіцыі ў слове: моцны ўдар, ад удару;
- правапiс прыставак на -з (-с): бездапаможны, бяскрайні, згарэць, сплавіць;
- правапiс д–дз, т–ц: горад – у горадзе, плот – на плоце, дзверы, цвёрды;
- правапiс спалучэнняў зн, нц, рц, рн, сн, сл, дт: посны, позна, сонца, сэрца, мiласэрны, радасны, Рэмбрант;
- правапіс падоўжаных зычных: калоссе, карэнне, стагоддзе; правапіс адной літары ў словах іншамоўнага паходжання: алея, маса, тона;
- правапіс прыстаўных гукаў: імгла, восень, павук, гэты;
- напiсанне лiтары ц на месцы спалучэння каранёвых ц, т, ч, кi суфiксальнага с (у суфiксах -ск-, -ств- ): салдат – салдацкi, студэнт – студэнцтва, ткач – ткацкi, рыбак – рыбацкі, чалавек – чалавецтва, выдавец – выдавецтва;
- напiсанне лiтары с на месцы спалучэнняў каранёвых ж, ш, г, х i суфiкса -ств-, а таксама караневага с i суфiкса -ск-: Беларусь – беларускі, прыгожы – прыгоства, харошы – хараство, птах – птаства;
- захаванне на пісьме асіміляцыі свісцячых да шыпячых у некаторых словах: пяшчота, нішчымны і інш.
Заўвага : выключэнні з правіл не адпавядаюць фанетычнаму прынцыпу напісання.
Марфалагiчны прынцып перадае аднастайнае напісанне адных і тых жа значымых частак слоў, нягледзячы на адрозненні ў iх вымаўленні. Ён дазваляе захаваць выразную марфемную структуру слова.
На марфалагiчным прынцыпе грунтуюцца наступныя правiлы:
- правапiс звонкiх зычных на канцы слоў i перад глухiмi: грыб, дзядзька, гразь, лодка;
- напiсанне прыставак i прыназоўнiкаў на -б, -д, а таксама прыназоўнiкаў на -з: абвясціць, абчасаць, з хаты, без цябе, пад страхою, перад святам;
- правапiс глухiх зычных перад звонкiмi: просьба, вакзал, футбол, лічба;
- правапiс шыпячых перад свiсцячымi і свiсцячых перад шыпячымi: на рэчцы, мыешся, зжаць, бясшумны;
- правапiс мяккiх зычных (мяккасць зычных, якая ўзнiкае пад уплывам наступнага мяккага гука, на пiсьме не перадаецца): змена, святло, дзверы, цвёрды;
- правапiс караневых зычных з, ж, ш, г, х перад суфiксам -ск- у прыметнiках, утвораных ад геаграфiчных назваў: французскі, нясвіжскі, балхашскі, казахскi;
- правапiс д, т перад ц, ч: матчын, у хатцы, у лодцы, дакладчык;
- правапiс каранёвага д перад суфiксамi -ск-,-ств-: грамадства, суседскі;
- правапiс еў прыназоўнiку без i часцiцы не: не бойся, без страху.
Апрача фанетычных і марфалагічных напісанняў, ёсць традыцыйныя і дыферэнцыраваныя напісанні. Традыцыйныя (гiстарычныя) напiсаннi перадаюцца па традыцыi i не адпавядаюць сучасным нормам пiсьма (напісанне з вялікай літары кожнага слова ў назвах міжнародных арганізацый, кожнага новага радка верша і г.д.). Дыферэнцыраваныя напiсаннi адрознiваюць сугучныя словы або iх формы, якiя супадаюць у вымаўленнi. Так, напрыклад, размяжоўваюцца канчаткi творнага склону ў аднолькавых прозвiшчах і геаграфiчных назвах: з Iванавым i пад Iванавам; а таксама ўжыванне вялiкай i малой лiтары пры напiсаннi ўласных i агульных назоўнiкаў: Цётка (паэтэса) i цётка, М.Чарот (пісьменнік ) i чарот.
Прынцып арфаграфii – гэта асноўная iдэя, заканамернасць, на якой будуюцца i аб’ядноўваюцца ў группы канкрэтныя правiлы напiсання. Беларускі правапіс грунтуецца пераважна на двух прынцыпах – фанетычным i марфалагiчным.
Фанетычны прынцып адлюстроўвае на пісьме лiтаратурнае вымаўленне гукаў i iх спалучэнняў у словах. Ён зблiжае пiсьмовую форму мовы з вуснай, дае магчымасць перадаць спецыфiчныя асаблiвасцi фанетычнага ладу беларускай лiтаратурнай мовы – аканне, яканне, дзеканне, цеканне, цвёрдасць шыпячых i [р], падаўжэнне зычных i г.д. На фанетычным прынцыпе грунтуюцца наступныя правiлы:
- правапiс о, э–а (ы): рэкі – рака, год – гады, адрас, Ватэрлоа, інжынер;
- правапiс е, ё–я: клён – кляновы, метро, сяржант, дзясяты;
- правапiс спалучэнняў галосных у запазычаных словах: фае, гігіена, акiян;
- правапіс у і ў у залежнасці ад пазіцыі ў слове: моцны ўдар, ад удару;
- правапiс прыставак на -з (-с): бездапаможны, бяскрайні, згарэць, сплавіць;
- правапiс д–дз, т–ц: горад – у горадзе, плот – на плоце, дзверы, цвёрды;
- правапiс спалучэнняў зн, нц, рц, рн, сн, сл, дт: посны, позна, сонца, сэрца, мiласэрны, радасны, Рэмбрант;
- правапіс падоўжаных зычных: калоссе, карэнне, стагоддзе; правапіс адной літары ў словах іншамоўнага паходжання: алея, маса, тона;
- правапіс прыстаўных гукаў: імгла, восень, павук, гэты;
- напiсанне лiтары ц на месцы спалучэння каранёвых ц, т, ч, кi суфiксальнага с (у суфiксах -ск-, -ств- ): салдат – салдацкi, студэнт – студэнцтва, ткач – ткацкi, рыбак – рыбацкі, чалавек – чалавецтва, выдавец – выдавецтва;
- напiсанне лiтары с на месцы спалучэнняў каранёвых ж, ш, г, х i суфiкса -ств-, а таксама караневага с i суфiкса -ск-: Беларусь – беларускі, прыгожы – прыгоства, харошы – хараство, птах – птаства;
- захаванне на пісьме асіміляцыі свісцячых да шыпячых у некаторых словах: пяшчота, нішчымны і інш.
Заўвага : выключэнні з правіл не адпавядаюць фанетычнаму прынцыпу напісання.
Марфалагiчны прынцып перадае аднастайнае напісанне адных і тых жа значымых частак слоў, нягледзячы на адрозненні ў iх вымаўленні. Ён дазваляе захаваць выразную марфемную структуру слова.
На марфалагiчным прынцыпе грунтуюцца наступныя правiлы:
- правапiс звонкiх зычных на канцы слоў i перад глухiмi: грыб, дзядзька, гразь, лодка;
- напiсанне прыставак i прыназоўнiкаў на -б, -д, а таксама прыназоўнiкаў на -з: абвясціць, абчасаць, з хаты, без цябе, пад страхою, перад святам;
- правапiс глухiх зычных перад звонкiмi: просьба, вакзал, футбол, лічба;
- правапiс шыпячых перад свiсцячымi і свiсцячых перад шыпячымi: на рэчцы, мыешся, зжаць, бясшумны;
- правапiс мяккiх зычных (мяккасць зычных, якая ўзнiкае пад уплывам наступнага мяккага гука, на пiсьме не перадаецца): змена, святло, дзверы, цвёрды;
- правапiс караневых зычных з, ж, ш, г, х перад суфiксам -ск- у прыметнiках, утвораных ад геаграфiчных назваў: французскі, нясвіжскі, балхашскі, казахскi;
- правапiс д, т перад ц, ч: матчын, у хатцы, у лодцы, дакладчык;
- правапiс каранёвага д перад суфiксамi -ск-,-ств-: грамадства, суседскі;
- правапiс еў прыназоўнiку без i часцiцы не: не бойся, без страху.
Апрача фанетычных і марфалагічных напісанняў, ёсць традыцыйныя і дыферэнцыраваныя напісанні. Традыцыйныя (гiстарычныя) напiсаннi перадаюцца па традыцыi i не адпавядаюць сучасным нормам пiсьма (напісанне з вялікай літары кожнага слова ў назвах міжнародных арганізацый, кожнага новага радка верша і г.д.). Дыферэнцыраваныя напiсаннi адрознiваюць сугучныя словы або iх формы, якiя супадаюць у вымаўленнi. Так, напрыклад, размяжоўваюцца канчаткi творнага склону ў аднолькавых прозвiшчах і геаграфiчных назвах: з Iванавым i пад Iванавам; а таксама ўжыванне вялiкай i малой лiтары пры напiсаннi ўласных i агульных назоўнiкаў: Цётка (паэтэса) i цётка, М.Чарот (пісьменнік ) i чарот.
Читайте также: