Татар телен дистанцион укыту доклад

Обновлено: 04.07.2024

Неделю назад в татарском селе Актаныш состоялся солидный научный форум ", где были представлены интереснейшие доклады. Один из них - о татарских диалектах - прочитал языковед, кандидат филологических наук Олег Хисамов (Институт языка, литературы и искусств им. Г.Ибрагимова АН РТ). Привожу некоторые фрагменты из его выступления.

Три диалекта татарского языка

"Татар авыллары, көнбатышта Рязань һәм Тамбов өлкәләреннән башлап, көнчыгышта Кемерово өлкәсенә һәм Красноярск краена, төньякта Вилюй елгасына, көньякта Әстерхан өлкәсенә хәтле сузылган гаять зур территориягә таралып утырганнар. Әмма татар халкының иң зур күпчелеге Татарстан, Башкортстан республикаларында гомер кичерә. Югарыда күрсәтелгән киңлекләрдә таралган татар теле өч диалектка – урта (казан татарлары), көнбатыш (мишәр) һәм көнчыгыш (себер татарлары) диалектларына бүленә".

Олег Ришатович сообщил, что татарские деревни раскинулись на огромной территории, начинающейся на западе от Рязанской и Тамбовской областей, на востоке достигающей Кемеровской области и Красноярского края, на севере - реку Вилюй, на юге - Астраханской области. Но большинство татар проживает в республиках Татарстан и Башкортостан. Татары говорят на трех диалектах: средний (казанские татары), западный (мишари), восточный (сибирские татары).

Средний или казанско-татарский диалект

"Татар теленең иң зур диалекты булып саналган урта диалект (казан татарлары диалекты) үз эченә зур территориядә, башлыча Татарстан һәм Башкортстан республикаларында һәм аларга якын булган төбәкләрдә – Казан артыннан башлап, Чиләбе, Курган һәм Оренбург өлкәләрендә таралган күп санлы сөйләшләрне ала. (. )

Хәзерге вакытта урта диалект (казан татарлары) түбәндәге сөйләшләргә бүленеп карала: Казан арты сөйләшләре төркеме (Әтнә, Лаеш, Балтач, Мамадыш, Дөбъяз – Казан арты районнары), тау ягы сөйләшләре төркеме (Кама Тамагы, Норлат, Тархан – Идел һәм Зөя елгалары арасы), керәшен татарлары сөйләше (Казан арты, Түбән Кама сөйләшләре – Татарстан һәм Башкортстан Республикаларының чиктәш районнары, нагайбәк (Чиләбе өлкәсе), бәрәңге (Мари Иле), минзәлә (Татарстанның көнчыгыш, Башкортстанның көнбатыш районнары), бөре (Башкортстанда Агыйделнең урта агымы), нократ-кистем (Киров өлкәсе һәм Удмурт Республикасы), касыйм (Рязань өлкәсе), пермь (Пермь өлкәсе), златоуст һәм красноуфим сөйләшләре (Башкортстанның төньяк-көнчыгыш районнары, Свердловск өлкәсе), эчкен (Курган һәм Чиләбе өлкәләре). "

По данным О.Р. Хисамова, самый распространенный диалект татарского языка - средний или казанско-татарский - включает говоры жителей обширной территории от Заказанья до Челябинской, Курганской и Оренбургской областей. В настоящее время средний диалект татарского языка делится на следующие говоры: заказанский, горный (Камско-Устинский, Нурлатский, Зеленодольский районы), кряшенско-татарский, барангинский, мензелинский, бирский, нукратско-кестымский, пермский, касимовский, златоустовский и красноуфимский, эчкенский и сафакульский.

История изучения среднего диалекта татарского языка (на примере мензелинского говора)

Как отмечает Олег Хисамов в своем докладе, языковые особенности региона первым начал изучать русский ученый А.Г. Бессонов. В 1881 г. опубликована статья "О говорах казанского татарского наречия и об отношениях его к ближайшим к ним наречиям и языкам". Ученый сравнивает местный говор с казанско-татарским и приходит к выводу о том, что они не особо отличаются друг от друга. Отмечает, что определенное влияние оказали башкирский язык и мишарский диалект.

"А.Г. Бессоновның әлеге фикеренең дөреслеген әлеге территориядәге сөйләшләрне махсус өйрәнгән галим Д.Б. Рамазанова материаллары да раслый".

Галимә Башкортстанның көньяк-көнбатышында таралган сөйләшләр, күпмедер дәрәҗәдә, мишәр диалекты тәэсирендә формалашканнар дигән нәтиҗәгә килә".

"Кыdыл боdау" или древний татарский звук

"Шушы регионда киң таралыш алган, минзәлә сөйләшенең фонетик үзенчәлеге саналган “d” тартыгын А.Г. Бессонов татар әдәби телендә кулланылышта булган “д” тартыгы белән тәңгәлләштерә. Сүз уңаеннан шунысын да әйтеп китәргә кирәк: әлеге авазны без үткән гасырның 50 нче елларында Казан артыннан һәм тау ягы районнарыннан язып алынган диалектологик текстларда да очратабыз. Ягъни бу аваз минзәлә сөйләшендә генә түгел, урта диалектның башка сөйләшләрендә дә булган икән".

По данным Олега Хисамова, А.Г. Бессонов проводил параллель между звуком "d ", который является фонетической особенностью мензелинского говора, и звуком "д " из литературного татарского языка. Интересно, что этот звук встречался и в текстах диалектологов, записанных в Заказанье и Горной стороне еще в 1950-х гг.

"Региондагы татар сөйләшләрен өйрәнүгә үзенең өлешен танылган тюрколог Н.Ф. Катанов та кертә. Ул 1898 елда 3 ай дәвамында Бәләбәй өязендәге сөйләшләрне тикшерә. Ул мондагы халыкның сөйләше икегә аерыла – өязнең көнчыгышында таралган чынлап та башкорт сөйләшләре һәм өязнең көнбатышында яшәүче татарлар сөйләше дигән нәтиҗәгә килә.

Мнение башкирских ученых

Башкирский языковед, доктор филологических наук Ахнеф Юлдашев (1920-1988) был против включения т.н. северо-западного диалекта в башкирский язык, он считал данный говор частью среднего диалекта татарского языка и подчеркивал его близость к литературному татарскому.

Бөтен гомерен шушы эшкә багышлаган галим төньяк-көнбатыш диалектын башкорт теленә кертеп карауны дөрес түгел дип саный. Һәрвакыт әлеге сөйләшнең татар теленең урта диалектына кергәнлеген ассызыклый һәм аның татар әдәби теленә бик якыная барганын искәртә. Ул берничек тә башкорт теле системасына керә алмый дигән фикер үткәрә.

Лингвист-тюрколог Җ.Г. Киекбаев үзенең тикшеренүләре нәтиҗәсендә хәзерге башкорт әдәби теленең нигезендә ике диалект (көнчыгыш һәм көньяк диалектлар) ята дигән нәтиҗәгә килә. Ул өченче диалектның барлыгын инкяр итә һәм ул диалект татар теленеке дип саный".

Башкирский лингвист, доктор филологических наук Джалиль Киекбаев (1911-1968) был против включения т.н. северо-западного диалекта в башкирский язык и считал, что башкирский язык состоит только из двух диалектов - южного и восточного.

"Беd сабан туйы димәйбеd җийыын дибеd"

"Шактый зур территориягә таралып утырган минзәлә сөйләше үзенең төп элементлары ягыннан бербөтен. Шул ук вакытта периферик элементларны, лингвистик һәм экстралингвистик факторларны исәпкә алып, сөйләш төп, әгерҗе, янаул һәм бәләбәй урынчылыкларына бүленә. Сөйләшнең төп фонетик үзенчәлекләре итеп без инде югарыда күрсәтеп үткән интерденталь [d] авазының кулланылуыннан тыш (Беd, сабан туйы, димәйбеd, җийыын дибеd), сүз башында [й] тартыгы урынына [җ] тартыгын куллануны күрсәтергә кирәк. Бу үзенчәлек, гомумән, сөйләшнең генә түгел, урта диалектның төп үзенчәлеге һәм урта диалектның барлык сөйләшләрендә дә очрый. Мәсәлән, җафрак – яфрак, җозак – йозак, җон – йон, җөрү – йөрү һ.б. Тартыклар системасы, гомумән алганда, әдәби телнекеннән аерылмый".

По мнению Олега Хисамова, мензелинский говор среднего диалекта татарского языка по своим главным элементам не особо отличается от литературного татарского языка. Что касается периферийных элементов, то, конечно, в качестве фонетической особенности выделяется интердентальный звука " d ", а также можно выделить и применение вместе " й " - "җ ". Это касается, главным образом, начала слова.

Конечно, лучше один раз увидеть или послушать любопытный доклад О.Р. Хисамова. Если вы пропустили Актанышскую конференцию, то есть возможность посмотреть видеоверсию выступления.

Татарстан Республикасы Ютазы муниципаль районы муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе “2нче санлы Урыссу урта гомуми белем бирү мәктәбе”нең т уган (татар) тел һәм әдәбият укытучысы Хөсәенова Лилия Тәк ъ син кызының чыгышы Дистанцион укытуда туган (татар) тел һәм әдәбият дәресләрен заманча таләпләргә туры китереп оештыру (Эш тәҗрибәсеннән)

Әйдә ! Online проекты. Азатлык радиосы татар телен өйрәнүчеләр өчен алып барган ресурс. Татар телен онлайн өйрәнү курслары , аудиолар , видеолар , кызыклы тестлар , аудиолы һәм биремле әдәби әсәрләр кебек контент тупланган .

TATARSCHOOL порталы. Татармультфильм оешмасы әзерләгән дәреслекләргә мультимедиа кушымтасы .

" Белем.ру " порталының төп эшләү юнәлеше - татар телендә белем бирүче укытучыларның эшен уңайлату , аларны белем бирү ресурслары белән тәэмин итү , укытучыларның хезмәтен башкаларга таныту , квалификацион тәҗрибәләрен күтәрергә ярдәм итү , татар телендә белем бирү сыйфатын күтәрү өстендә эш алып бару.

Мультиурок- һәр укытучы бушлай үз сайтын булдырырга, тәҗрибә белән уртаклашырга, аралашырга һәм үз хезмәттәшләренең кызыклы язмаларын күзәтергә мөмкин булган мәйданчык

Иг ътибарыгыз өчен рәхмәт!

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Организация внеурочной деятельности детей с ОВЗ при дистанционном обучении (презентация)

Дистанционное обучение. Презентация: Законы Г. Менделя.

Первый и второй законы Г. Менделя, Анализирующее скрещивание, принцип неполного доминирования.

Дистанционное обучение. Презентация: Наследственные болезни.

Классификация болезней, факторы риска, профилактика и лечение наследственных болезней.

Дистанционное обучение Презентация "Чудесный доктор" А.И.Куприна как рождественский рассказ" для 6 класса Г

Материал, содержащийя в презентации. предназначен для самостоятельного изучения учениками 6Г в условиях карантина.

Дистанционное обучение. Презентация по теме "Овощи в питании человека. Первичная обработка овощей"

В презентации описано на какие группы делятся овощи, история появления разных овощниых культур и интересные факты, виды первичной обработки овощей, условия хранения овощей.

Дистанционное обучение. Презентация для урока в 5 классе по теме "Going shopping"

Данная презентация предназначена для проведения дистанционного урока в 5 классе по теме "Going shopping". Использован материал из платформы "Российская электронная школа".

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Татар телен укытуда иннова ц ия төшенчәсе.

Нуртдинова Гөлнар Салихҗан кызы,

Сарман районы Җәлил икенче урта

Бүгенге дөнья катлаулы, тиз үзгәрүчән. Шуның белән бәйле рәвештә мәгарифнең дә яңа шартларда яшәргә сәләтле кеше тәрбияләүдәге җаваплылыгы арта бара.. Ул шул мохиттә яшәргә сәләтле булу белән бергә анда актив эшләү күнекмәләренә дә ия булырга тиеш.

Һәр халыкның буыннан-буынга күчеп милләтне милләт итеп яшәткән гореф-гадәтләр, әхлак кагыйдәләре булган, һәр буын шуларны сакларга, камилләштерергә тиеш. Балага туган телгә мәхәббәт тәрбияләүдә ата-ана, укытучының роле зур.Шулай да бала телне белсен өчен иң беренче гаилә җаваплы. Аннан соң мәктәп. Кеше никадәр тел белә-рухи яктан шулкадәр баерак дигән гыйбарә бар.Чынлап та, ике тел белгән баланың фикерләү дәрәҗәсе бер тел белгән баланыкына караганда күпкә көчлерәк. Күп телләр белгән кеше хәтерле,эрудицияле була.

Безең республика инде берничә инновацион үсеш стратегиясен һәм программасын гамәлгә ашыра. Мәгарифне инновацион үстерү-республикабыз һәм илебез киләчәгенең нигезе. Шуңа күрә белем бирүдә инновацион юнәлешне үстерү-төп бурычларның берсе.

Яңа нәтиҗәләргә ирешү, конкурентлыкка сәләтле, социаль яктан җаваплы, инициативалы һәм компетентлы гражданнар тәрбияләү-инновацион белем бирүнең төп бурычлары шулар. Соңгы унъеллыкта җәмгыятебездә барган үзгәрешләр белем бирү системасын да читләтеп үтмәде. Педагогик тәрбия һәм тәҗрибә заманча таләпләргә җавап бирергә тиеш.Укучыга булган мөнәсәбәт белән бергә,укытуның эчтәлеге дә үзгәрергә тиеш. Мәктәпләрдә, белем бирүнең традицион формалары белән беррәттән, укытуның сыйфатын сизелерлек дәрәҗәдә күтәрүче яңа (инновацион) технологияләр дә уңышлы файдаланыла.

Безнең илдә фәнни әдәбиятта бу төшенчә 80 нче елларда күренә башлады.

Яңалык-укыту процессына караган яңа чара (метод, методика, технология һ.б.). Әлеге чараны үзләштерү процессын инновация дип йөртәләр. Инновацион технологияләрне укыту процессында файдалану-белем бирү сыйфатын күтәрүдә бик нәтиҗәле чара ул. Чөнки алар укуга кызыксыну тудыра, уку материалын тирәнрәк үзләштерү теләге булдыра,укучыларның иҗади сәләтен үстерү мөмкинлеген бирә. Теләп башкарылган эш кенә истә кала, баланың сәләтен, аңын үстерә.Әгәр материалны үзләштерү авыр, бертөрле икән, укучының күңеле суына,телне өйрәнергә булган теләге бөтенләй сүнергә дә мөмкин. Әйе, бүгенге җәмгыятьтә күнегелгән күп мөнәсәбәтләр,традицияләр үзгәрә. Мәктәптәге укучы белән укытучы мөнәсәбәтләре дә бөтенләй икенчегә әйләнде: укытучы да, укучы да иҗатчыга әверелә бара.

Элегрәк укытучы яңа теманы бик матур итеп сөйли, ә укучы бары гади үзләштерүче ролен үти иде: бүген исә, укучы яңа теманы үзе эзләүче, тикшеренүче сыйфатында үзләштерергә тиеш дип карала. Укытучы бу очракта укучыларның актив фикерләү эшчәнлеген, акылын, зиһенен үстерү өчен юнәлеш бирүче, әйдәп баручы ролен үти. Хәзерге шартларда, мәгълүматның күләме тиз үскән вакытта, кирәген сайлап ала белергә,тәртипкә китерергә, бәләкәй генә ачыш ясап куана белергә өйрәтү, юл күрсәтү-уку-укыту өчен авыр эш. Укучы теманы уйлап, фикерләп, эзләнеп аңлый икән, әлбәттә, аның белеме ныклырак, төплерәк була.

Мәктәптәге традицион, бер төрле үткәрелгән дәресләр арасында, гадәти булмаган дәресләр үткәрү укучыларның хәтерендә ныграк кала. Ялкыткыч эш төрләрен һәр дәрестә кат-кат башкаруга караганда кызыклы ачышлар булганы укучының күңеленә тәэсир итә, аң-белемен киңәйтә, иҗади эзләнүгә теләк тудыра. Шуңа да соңгы вакытта укучының белем сыйфатын күтәрүдә, иҗади сәләтләрен үстерүдә яңа технологияләрне өйрәнү һәм дәрестә куллану турында күп сөйләнелә, языла.

Хәзер татар теле һәм әдәбиятын укыту күпкә катмарланды. Укытучы алдында җаваплылык артты: мәктәптә укытылган дистәләгән фәннәр арасында балага татар телен абруйлы итеп өйрәтү, балада шушы фәнгә карата гомер буена җитәрлек горурлык хисе тәрбияләү, туган тел матурлыгын онытылмаслык итеп күңеленә сеңдерү. Дәрес шәхес күңелен кузгатырлык булырга тиеш. Заманча технологияләр белән эшләү укытучының үз эшенә иҗади якын килүен дә таләп итә. Ул инде укытучы буларак кына түгел, режиссер, укучы, нинди дә булса эшкә (мәсәлән, уенга)җитәкчелек итә, консультант яки башка рольгә кереп, укыту процессын яңача оештыра. Инновацион технология эчтәлеген ачуда эшчәнлек, ирек, бербөтен шәхес, өйрәнүченең ихтыяҗлары, кызыксыну һәм башка шундый төшенчәләр файдаланыла.

Шулай итеп, инновацион технологиянең төп максаты итеп укучының белем алу эшчәнлеген активлаштыруны күз алдында тота дип әйтү дөрестер.

1. Заһидуллина Д.Ф. Мәктәптә татар әдәбиятын укыту методикасы. -Казан: Мәгариф, 2004.

Оценить 613 0

Татар теле һәм әдәбиятын укытуда актуаль проблемалар.

Хәзерге заман таләпләренә җавап бирә торган дәрес нинди булырга тиеш? Аны проектлаштырганда укытучыга нәрсәләргә игътибар итү сорала? Бу чыгышымда мин шушы сорауларга җавап бирергә тырышырмын. Иң беренче чиратта укытучыга шуны истә тоту мөһим: дәрестә башкарылган һәр эшчәнлек максатчан һәм нәтиҗәле булырга тиеш. Мәсәлән, нинди генә чараны гына алмыйк, сайламыйк (спектакль яисә концерт карау, тәмле ризыклар белән туклану, әйбер сатып алу һ.б.) без аның алдан ук нәтиҗәле, көтелгән һәм күңелле булачагына өмет итәбез. Һәрбер чарада ике як урын ала: җырчы – тыңлаучы, артист – тамашачы, пешекче – тукланучы, укытучы – укучы. Әгәр безгә тамаша яисә чара ошаса, без аннан рухи азык алабыз һәм тагын бу чарага килү теләге белән кайтып китәбез, иптәшләребезгә дә бу тамашаны карарга киңәш итәбез, ә инде тискәре тәэсир калдырса, вакытыбызны бушка уздырдык дигән фикердә калабыз. ФГОС таләпләренә җавап бирә торган дәрес тә нәкъ менә укучы өчен кызыклы, файдалы, тормышта кирәкле, мавыктыргыч булырга тиеш. Ә татар теле һәм әдәбияты дәресе бигрәк тә шул таләпләргә җавап бирергә тиеш, чөнки рус баласын гына түгел, хәтта татар баласын да татар телен өйрәнергә таләп итү бик авыр.

ФГОСның төп максаты: хәзерге көн таләпләренә җавап бирүче, ягъни социальләшкән шәхес тәрбияләү.

ФГОС дәрескә 3 таләп куя:

Укучыларны кызыксындыру, эшчәнлеген оештыру (әзер белемне генә бирү түгел)

Проблемалы ситуация тудыру һәм шуны бергәләп чишү,

Дәрескә нәтиҗә, рефлексия.

Ф ГО С буенча якынча дәрес структура с ы :

Ул җиде этаптан тора: (Слайдларда күрсәтелеп барыла)

I этап. Мотивация этабы (оештыру этабы) – стандартның I билгесе. (1,5-2 мин.)

Бу бик мөһим этап, чөнки укучыда дәрескә кызыксындыру уятыла, аның игътибары дәрес темасына юнәлтелә:

- мин моны белергә телим

- мин моны булдырам.

Мәсәлән, ятим балалар, җавапсыз ата-аналар темасын үткәндә “Мамонтенок” җырыннан өзек тыңлап алу һәм дәрес буе шул темага сөйләшеп, рефлексия вакытында тагын шул җырны куйсаң, балаларга инде әлеге җыр тирәнрәк тәэсир итәчәк. М. Җәлилнең “Себерке” әсәрен үткәндә бик матур бантик белән бәйләнгән һәм начар бәйләнгән, таралырга торган себерке алып кереп куеп, дәрескә нәтиҗә ясаганда үзләреннән сындырып каратырга мөмкин. Укучы бу шигырьнең темасын, идеясен яхшы истә калдырачак. Оештыру өлешендә шулай ук кыска шигырьләр, мәкаль-әйтемнәр, табышмаклар, ребуслар, кроссвордлар, башваткычлар, афоризмнар, милли киемдәге курчаклар файдаланырга мөмкин. Ләкин алар барысы да дәреснең темасы белән бәйләнештә булырга тиеш. Оештыру өлеше с ыйныфта уңай эмоциональ атмосфера да тудыра .

II этап. Актуальләштерү (5 мин.) эшен тикшерМаксаты: бүгенге темага нигез булырлык итеп, үтелгәнне кабатлау, укучыларга авыр тоелган урыннарны ачыклау.

Шуны истә калдырырга кирәк: бары тик дәреснең темасы белән бәйле белемнәр генә актуальләштерелә. Бу этапта өй эшен тикшерелергә мөмкин.

III этап. Яңа теманы п роблемалы аңлату. ( 15 мин .) Темага проблема кую – ФГОС таләбе. Бу иң катлаулы этап.

Проблемалы ситуация булдыру. Укучылар башкарып чыга алмый торган практик бирем бирү. Сез бу эшне башкарып чыга аласызмы? Сәбәпләре нәрсәдә? Сезгә нәрсә билгеле түгел? Дәреснең максатын билгеләгез. Дәрес максаты я тема төп сорау кебек итеп бирелергә тиеш. Сорау дөрес куелырга тиеш. Укучы дәрес азагында җавап бирерлек булсын. Бала, укытучы ярдәмендә, проблемалы сорауга җавап эзли, яңа теманы аңларга, анализларга тиеш. М-н “Сыйфат” темасы. Текст таратыла. Бу текстка нинди сүзләр өстәргә була? Төркемнәрдә эшлиләр. Исемнәр янына сыйфатлар өстиләр.Төркемнәр тыңлана, чагыштырыла.

Сез нинди сүзләр өстәдегез?

Алар нинди сүзләр?

Ягъни “Ялгызлык исемнәр” темасы. 4 почмакта шәһәр, елга, тау, бәйрәм рәсемнәре эленгән. Укучылар, 4 төркемгә бүленеп, рәсемне чагылдырган сүзләр яза. Туган төбәк белән бәйләп аңлатырга мөмкин. Зәй елгасы буенда урнашкан Зәй шәһәренең Кашка тау итәгендә Питрау бәйрәме уздырыла.

IV этап. Яңа теманы беренчел куллану. ( 3-4 мин .)

Максат: бергәләп, чиратлап яңа белемне кабатлау, терәк сигнал формасында теркәү. Бу этапта татар теленнән күнегү кыска, иң җиңеле булырга тиеш. Кыска вакыт аралыгында үзе яки янәшәсендәге кеше белән эшләп чыгарга тиеш. Күнегүне класс белән тикшерергә кирәк. Бу бөтен баланың да аңлавын тикшерү өчен. (Корректировка знаний). М-н: нокталар урынына хәрефләр кую.

V этап. Мөстәкыйль эшләү. Үз-үзеңә бәя бирү. (2-3 мин.) Карточкалар биреп эшләтергә була. Сүзлек диктантлары яздыру. Тестлар эшләтү. Бала үзлектән эшли. Соңыннан үз-үзенә бәя бирергә мөмкин.

VI этап. Яңа белемнәрне куллану. (5-7 мин.) Иҗади биремнәр, проблемалы биремнәр үтәү. Бу группаларда, парларда эш. Дәреслектә юк. Укучылар киңәшләшеп эшлиләр. М-н: мини эссе язу. Хатлар, котлаулар, белдерүләр язу. Командада эшләр бүленә, бөтен укучы да эшләргә тиеш.

VII этап. Рефлексия. Нәтиҗә ясау. Йомгаклау. (2-3 мин.)

Димәк, без дәрестә сезнең белән нәрсәләр өйрәндек? (Ниләр эшләдек түгел.)

Сораулар: Нинди максатлар куйган идек? Максатларга ирештекме? Ничек? Нәтиҗәләр нинди? Тагы да нәрсәләр эшләргә тиешсез? Бүгенге белемне тормышта кайда һәм ничек кулланырга мөмкин? Синең бигрәк тә кайсы эшең уңышлы килеп чыкты? Алга таба нәрсә өстендә эшләргә кирәк?

Дәрескә төрлечә нәтиҗә ясарга мөмкин:

- миңа бар да аңлашыла.

- барысы да аңлашылып җитми.

Төрле төстәге карточкалар белән.

Синквейн алымы, ягъни 5 юллык шигырь белән.

Өй эше аерым этап булып тормый. Аны теләсә кайсы этапта бирергә була.

Өй эшләрен өч дәрәҗәдә тәкъдим итәбез.

1. Репродуктив, ягъни үтелгән тема буенча эш (бу эш мәҗбүри – һәркем эшләргә тиеш); Мәсәлән: өйрәнелгән тема турында сөйләргә өйрәнергә; сыйныфта эшләгән күнегүгә охшатып дәреслектән биремне үтәргә һ.б.

3. Иҗади. Төрле темаларга кечкенә күләмле хикәя, шигырь язу, башваткыч төзү, инсценировкалар, әкиятләр, табышмаклар, рефератлар, проектлар, ребуслар, схемалар, белемнәрне тикшерү максатыннан тестлар, сораулар төзү, (бу биремнәрне биргәндә, күләме әйтелә, төгәл аңлатыла. М-н: Сан төркемчәләрен кабатлау өчен 8 биремнән торган тест ясарга. Җаваплар өчәү булсын, берсе генә дөрес булсын. Бу эш тә мәҗбүри түгел.

( Үзем укучылар белән төзегән проект турында слайдларда күрсәтү )

Бу дәрес этаплары дәреснең тибына, сыйныфның ни дәрәҗәдә әзерлегенә карап үзгәрергә дә мөмкин.

Заманча дәрестә укучының игътибарын даими җәлеп итеп тору алымнары:

− проблемалы ситуацияләр булдыру;

− укучыларның белем үзләштерү темпларын үзгәртеп тору (тизләтү яисә әкренәйтү);

− укучыларга көтелмәгән, кызыклы сораулар хәзерләү;

− белем бирү процессында аудио-, видео техник чараларны, күрсәтмәлелекне куллану;

− фронталь, төркем белән эшләү төрләрен актив чиратлаштырып тору;

− дәрестә төрле кызыклы ситуацияләрне мисал итеп китерү;

− уңышлылык халәтен тудыру;

− дәрес эчтәлегенә төрле дидактик һәм рол ь ле уеннарны кертеп җибәрү;

− көч сынашу-узышуга корылган биремнәрне бирү;

− укучылар белән ышанычлы әңгәмә-диалог кору.

Бу төр оештырылган дәресләрдә алынган белемнәр укучының хәтерендә бер мәгълүмат буларак кына түгел, ә тормыш итү өчен әһәмиятле булган нигез буларак формалашырлар.